Morgunblaðið - 27.01.1952, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 27. jan. 1952
Þorsteinn L. Jónsson:
Rödd sveitaprests um prestakallamdlið
I. | Það eru þingmennirnir sjálfir,
t.n____sem óhjákvæmilega svara henni
PAÐ er margt skraíao og skriíao , , . . „
. rl.- o u t u \ þegar a þessu þmgi, meo atkvæoi
um prestastettina. Svo hefur þao , 6 ^ ^ .. ’ . . ,
. - ... . sinu. Eg vil þa lika taka þao
•jafnan venð, en ekki minnst um „ $ , , . . . , ,
þessar mundir. Einkum snýst tal- j fram’ að eg hef enn ehk! heyrt
ið um prestafækkun og finnst ”emn’ ei hannlg spJr’ ...a a hvl
morgum það sjalfsagður hlutur ’ til að gert
og yrði þá breytt til hins betra,! nm pal’ ™m £kkla oS ski] ia
bæði efnalega og andlega í sparn- , ' . ’ p J ,g ! ,
aðarskyni. Þyðlngu Prest!ees stffs> eru 1
- i. ' u u • engum vafa um, að t. d. reyk-
Það neitar þvi heldur engmn, ’ , , . , ’ . . . , , . ^
* ' u *• * ™ . . i viskir prestar anna ekki þvi starfi
að nu þurfi að spara. Engmn ein-i , , , ,, * •*
, , ,. i, u' i u * ' sem a þa er hlaðið, svo að við-
stakhngur vill þo leggja það a, unandi gé Með þessu er ekki
Sig, og þeir sem stjorna fjarhirzl- yerið að gaka um ód ð en
unumþoraþað ekkr vegnaþess,1 fremst lög8 áherzla á
að emstaklingarnir krefjast ann-,þý8inglf starfgins Qg ótæmandi
«.rs. . e. a .s. menn nSsa a , verkefni þess, því að það liggur
mennt svo: Sparnaðarraðstafamr , h]utarins eðl\ að það tur ekki
mega ekki skerða minn hag. Þ*r, ^ mannlegt vera sér ó-
verða að beinast annað. En þa viðkomandh
Y#J., í \
er gripið til hinna marg endur-
tekna úrræða, að fækka prestum.
II.
Það er eftirtektarvert, að ekk-
ért mál í seinni tíð hefur vakið
svo gífurlega athygli sem þetta.
Alþjóð fylgist með, og mér er
f við hinir, sem þjónum þeim fjöl- .aðkasti, sem stéttin hefur fengið,
mennari. Fámennustu prestaköll- en vil hins vegar eindregið mót-
in eru að jafnaði hin afskekkt- mæla því, að prestar landsins
ustu og torfærustu. Það ættu séu starfslausir menn, sem hafi
menn að þekkja, sem þykjast
hafa einhverja nasasjón af ís-
tíma til alls annars en að sinna
embætti sínu. Ennfremur mót-
lenzkum staðháttum. Sömuleiðis, mæli ég því, að hún sé nokkurs
að það er ekki alltaf sumar og
sól á íslandi.
Ef á allt þetta er litið með
srnngirni hlýtur hver heilvita
maður að sjá, að það er margt
að athuga í þessum efnum og
fleira en fólksfjöldann, því að
það eitt, að prestakall sé fá-
mennt er ekki nóg ástæða til að
kcnar forréttindastétt, sem fái að
lafa á náðarbrauði vegna þess,
að störf fyrri prestakynslóða séu.
svo mikil í minningunni, að ekki
megi afnema hana með öllu.
Prestastéttin hefur frá fornu
fari verið ein gagnmerkasta stétt-
in á landi hér. Þar eru flestir á
einu máli. Og ég er þakklátur
leggja það niður, nema eitt sé fyrir það, að nútíminn kann að
Tarkmiðið: að ganga að kirkj
jnni dauðri með látlausum smá
ikæruhernaði og skemmdar
starfi.
IV.
Þegar talað er um fækkun
meta svo störf fyrri tíðar presta,
enda voru störf þeirra í þágu
lands og þjóðar svo afdrifarík,
að áhrifa þeirra gætir allt fram
á þennan dag, og það víðar en
varir. £n allt um það er nútíma-
Það er augljóst mál, að lengi
sagt, að fá mál hafi orðið að má um það deila, hvort rétt sé
Milliþinganefnd hefur skilað jafnmiklu hitamáli meðal þing- ; að launa presta í mjög fámenn-
éliti sínu og liggur það nú fyrir manna. Ennfremur er mér sagt, um prestaköllum, við svo að
Alþingi. Þar hefur verið reynt að að þeir þingmenn, sem vilja segja ekkert sjáanlegt starf. —
sameina tvö sjónarmið, þeirra, prestafækkun, berjist yfirleitt á Menn geta vissulega fært góð og
gem vilja fækkun presta og hinna roóti öllum breytingum í sínum gild rök fyrir því, bæði með og
sem því eru andvígir. Skal nú kjördæmum. Margar fundarsam- móti, án þess að vilja á nokkurn
færa prestana til, fjölga þeim í þykktir hafa þá einnig verið gerð hátt minnka virðingu kirkjunnar.
fjölmennustu kaupstöðunum, ar um allt land og er afstaða Ég get vel fallizt á, að það sé
einkum í Reykjavík, en fækka þeirra alls staðar hin sama. M. a.
þeim í fámennustu sveítunum. | hefur stéttaþing bænda í sumar
Þetta finnst víst flestum eðli- tekið mjög ákveðna afstöðu og
3eg breyting og sjálfsögð. En svo mótmælt eindregið fækkun
er þó mál með vexti, að fólkið, presta í sveitum. Byggist sú af-
sem býr í sveitum þessum, er á staða bændanna sjálfra á skiln-
snnarri skoðun. Því finnst sann- ingi þeirra á gildi prestsstarfsins
arlega nærri sér höggvið og ó- fyrir trúarlega og uppeldislega
maklega. Þar er meira að segja þróun sveitanna. Það er því fram
þessi spurning á margra vörum: úr öllu hófi ófyrirleitið að halda
Er svo að skilja, að þessi um- því fram, að allir fulltrúar stétt-
byggja fyrir fjölbýlinu þurfi arþingsins hafi verið ginntir til
endilega að verða á kostnað sveit- að samþykkja slík mótmæli, en
anna, og á það að skoðast sem svo farast einum orð, um leið og
dómur löggjafans, að það sé bann yfirlýsir sig sem elskanda
hegningarvert að byggja strjál- kirkju og prestastéttar, í grein,
býl, fámenn og afskekkt héruð? sem birtist í Tímanum skömmu
Eg læt þeirri spurningu vitan- fyrir áramótin. Þeir virðast ekki
lega ósvarað og vísa henni til vera miklir atkvæðamenn í hans
þeirra, sem ábyrg svör geta gefið. augum, bændurnir.
FySgdust með Carlsen
ekki eftirsóknarvert að vera sett-
ur þar til starfs, sem ekkert er
að gera, eða svo gott sem. Það
er vitanlega erfitt hlutskipti fyrir
starfsfúsan mann.
í slíkum prestaköllum er árang
urinn heldur ekki glæsilegur eða
fyrirferðarmikill á starfsskýrsl-
tim prestsins. Þar sjást einungis
örfáar messur, nokkrar skírnir,
fermingar, jarðarfarir og búið.
Mér kemur það þá heldur ekkert
kynlega fyrir sjónir þó að ýmsir
hrópi: Og fyrir þetta á að borga
full árslaun! Hvílík fásinna! —
Kaupum heldur dráttarvél og lát
um hana mala yfir þessum fáu
sálum. Á meðan hún gengur
verður ekki messufall hjá henni!
Ef litið er á starf prestanna
einungis frá einni hlið og miðað
við messufjölda, er ég hræddur
um að lítið fari fyrir starfi sveita-
presta almennt og einnig þeirra,
sem hafa frá fjögur hundruð til
þúsund manna söfnuði. En mér
hefur ávallt skilizt, að þetta væri
staðreynd, sem sveitapresturinn
íslenzki yrði að beygja sig fyrir
i fullkominni undirgefni. Það er
þá líka margt annað, sem bætir
honum upp ýmsa erfiðleika í
þessum efnum, því að verka-
hringurinn er miklu víðari en
hin kirkjulega þjónusta við al-
mennar safnaðarguðsþjónustur
gefur tilefni til að ætla, þó að
þær séu vitanlega grundvöllur-
inn að öllu frekara starfi hans
. sem prests og sálusorgara.
I Þó að prestakall sé fámennt,
er ekki þar með sagt, að það beri
að leggja niður. Það er meira að
segja hugsanlegt, að í þeim presta
köllum sé mjög góð kirkjusókn,
jafnvel glæsilegri en annars stað-
ar, miðað við fólksfjölda. Auk
þess getur líka svo verið, að hinir
fámennu söfnuðir hafi meira að
sækja til prestsins síns á helg-
um dögum en hinar fjölmennari
byggðir, sem oft eru gjarnari á
að láta annarlega hluti trufla sig.
Prestar og söfnuðir upp til
sveita hafa við margvislega erf-
I iðleika að etja til kirkjusóknar,
: sem bæjarmaðurinn veit ekki af.
’ Og ég er oft að undra mig á því,
hvað fólkið sækir vel kirkjuna
sína, þó að hálfur eða heill dag-
urinn fari í ferðalagið. Þá er það
heldur ekki óeðlilegt, þó að slæmt
% tíðarfar að vetri, langir og erf-
iðir vegir, ófærð og illveður valdi
_ _ messuföllum. Þetta er staðreynd,
- : <m hver sveitaprestur gerir sér
'r" " -' - * ™ grein fyrir og hefur við að stríða
í starfi sínu. Og þá skulum við
einnig horfast í augu við aðra
. , staðreynd, að það eru einmitt
Efri myndin er frá aðalstöðvum ameriska flotans 1 Bretlandi.
presta, er, eins og þegar hefur prssturinn engu þýðingarminni
verið getið, starblínt á fámenn- Þjóðfélagsþegn og störf hans nú
ustu prestaköllin. Um leið er bent enSu ómerkari fyrir fólkið í land-
á auknar samgöngubætur síðustu lnu’ Þrutt fyrir mjög breytt við-
éra. Þessar santgöngubætur í af- horf í öllu hinu ytra. Þannig hef-
skekktustu héruðunum eru þó ur Það ávallt verið. Tímarnir
! ekki annað en misjafnlega ak- hafa alltaf verið að breytast, ým-
j færir sumarvegir, sem verða ó- lst hratt eða hægt, sjáanlega og
I færir strax og vetur leggst að og aR Þess að eftir því sé tekið. Samt
I eru það oft fram á sumar. En sem aður eru mennirnir háðir
þegar á að gera svona örlaga- Þinni sömu baráttu frá vöggu til
ríkar ráðstafanir, sem byggðar, grafar, reikulir í ráði, stríðandi
eru fyrst og fremst á fámenni °§ hðandi. Verkefnin fyrir prest-

viðkomandi héraða, þarf að taka
I tillit til þess, að við íslendingar
j lifum nú við mjög breyttar að-
stæður frá því, sem var fyrir
. nokkrum áratugum, þegar hinn
I svokallaði flótti úr sveitunum fór
að hefjast. Þessi flótti heldur
áfram enn. í þeim sviptingum
verða þá einnig afskekktustu
sveitirnar verst úti. Það eru samt
cem áður oft sveitir, sem að land-
gæðum og ýmsum hlunnindum
brauðfæra auðveldlega fjölmenna
byggð.
Átakanlegasta blóðtaka þessara
sveita var á stríðsárunum og ár-
unum næst á eftir, á meðan at-
vinna var nóg við sjóinn og fljót-
tekin, og ævintýralegur gróði
kom upp í hendur manna. Þrátt
íyrir hávært tal um atvinnuleysi
heldur þessi flótti samt áfram,
þó að bændur á miðjum aldri séu
nú hættir að bregða búi og flytja
burt með fjölskyldur sínar. En
það sem ýtti undir þennan flótta
voru fyrst og fremst erfiðar sam-
göngur, slæmir vegir og óbrúað-
ar ár, að ógleymdum skæðum
sauðfársjúkdómum.
Hér er nú að verða breyting
á. Aðstaðan til landbúnaðar er
nú að verða allt önnur en hún
var fyrir tíu árum. Með vaxandi
tækni aukast líkurnar fyrir því,
að landbúnaðurinn verði í fram-
tíðinni áhættuminnsti atvinnu-
vegur þjóðarinnar og um leið sá
öruggasti. Við þetta bætist svo
það, að bændastarfið er ekki !elri en ég ætlaði að hafa þau f
lengur það erfiði og strit myrkr- uPPhafi. Fór ég að skrifa þau
anna á milli sem það áður var, mér til dundurs í öllum messu-
enda eru nú margar eyðijarðir föllimum um áramótin, þegar
óðum að byggjast aftur. Margir ekkert var hægt að hreyfa sig
skynbærir menn halda því enn- vegna ótíðar og ófærðar. Vona
fremur fram, að bændastaðan é8'- að enginn hneykslist á því,
verði senn hvað líður, ef allt fer eSa telji mig hafa með því gert
með felldu, einhver eftirsóknar- ot mikil aukastörf á kostnað
inn eru því jafn aðkallandi í dag
eins og þau hafa jafnan verið.
En af því að breytingarnar eru
hraðari í dag en oft endranær,
kallar að fjölþættara starf, eink-
um vegna þessa hraða og marg-
víslegu byltinga, sem eiga sér
stað á öllum athafnasviðum dag-
legs lífs.
Prestastéttin hefur að fornu og
nýju verið gagnrýnd mikið. Það
má meira að segja taka svo sterkt
til orða, að hún hafi verið undir
smásjá þjóðarinnar. Það er ekk-
ert nema gott um það að segja,
og enginn má kveinka sér und-
an heilbrigðri gagnrýni. Heil-
brigð gagnrýni hefur líka alltaf
eitthvað gott í för með sér, en
menn erum við prestarnir og
langt frá því að vera gallalausir,
því miður. En gagnrýnin sýnir þa
líka, að fólk lætur sér annt um
að prestsstarfið sé vel af hendi
leyst, en þá er áreiðanlega til
einhvers að vinna. Og finnst mér
þá, að skjóti skökku við að van-
meta okkar starf eins og mjög
er gert og meira en annarra
stétta. Ég held það sé engum hollt
að gera lítið úr starfi annarra
manna, sé það heiðarlegt og unn-
ið af alúð. Það er alltaf eitthvað
óheilbrigt við það. Og það gerir
heldur varla nokkur, nema sá
sem býr sjálfur í glerhúsi, eða
lítur óeðlilega stórt á sjálfan sig.
f>essi orð mín eru nú orðin
verðasta staðan í landi hér.
Þetta veldur mikilli breytingu:
Meiri samgöngubætur, fullkomn-
ari þægindi, fjölgun fólks og full-
komlega meðalstór prestaköll fer
í kjölfar þessa.
Þessi hlið málsins er sannar-
embættisins.
Ég læt hér staðar numið. En
áður en ég lýk máli mínu, vil ég
taka þetta fram: Þegar farið er
að tala um prestafækkun í sveit-
um landsins, er það sannfæring
mín, að fullt tillit þurfi að taka
'ÉíMmtím - - MmSmSSMKí
Var þaðan fylgzt með stöðu „Flying Enterprise“ stig af stigi.
Jíeðri myndin er af brezka dráttarbátnum „TurmoiI“.
prestarnir í fámennustu presta-
k.öllunum, sem mest hafa af
þessu að segja og miklu meira en
lega mjög athyglisverð, enda þótt til þess, að hér er um mjög fá-
hleypidómafullir andstæðingar menna stétt að ræða, sem setur
þessa málstaðar vilji lítið mark óhjákvæmilega töluverðan hefð-
á því taka. En þeir hafa þá held- arsvip á hin strjálbýlu héruð
ur ekki mikla trú á framtíð sveit- þessa lands. Og þeir menn, er
anna. þessari stétt tilheyra, er starfs-
V. fús hópur, sem er þess albúinn
í sambandi við umræður þess- að styðja hvert gott og göfugt
ar um skipun prestakalla hefur málefni fram til sigurs. Þessir
prestastéttinni verið sendur oft menn eru sprottnir upp úr sama
tónninn á mjög óviðeigandi hátt, jarðvegi og alþýða þessa lands,
án þess að hún hafi kippt sér upp hold af hennar holdi, og hafa
við það. Það er nú heldur ekkert því öll skilyrði til að skilja kjör
ný bóla, og stendur prestastéttin hennar og fylgjast með hjart-
jafn réttum fótum eftir sem áður. slætti hennar í fábreytni hver3-
Ég ætla mér ekki að svara því 4 Framh. á bls. 12. „