Morgunblaðið - 24.05.1952, Blaðsíða 7
Laugardagur 24. maí 1952
MORGUNBLAÐIÐ
7
V. G. iioikas
Líf off heilsa
HVITÍ ÐAUÐINN
BEEKLAVEIKIN hefur fylgt
mannkyninu eða öllu heldur menn-
jr.garþjóðum Evrópu "rá ómuna-
tíð, því að faðír læknisfræðinnar,
I-Iippokrates, lýsti lungnatæringu
400 árum fyrir Kristsburð. Fyrir
löngu varð mönnum það Ijóst, að
þar er um næman sjúkdóm að
ræða, og á 18. öld voru það orðin
lög á Ítalíu, að fatnaður berkla-
sjúklir.ga skyldi brenndur að.þeim
iátnum. Fyrir þessu fékkst full-
komin sönnun, er Robert Ivoeh
fann berklasýkilinn 1882.
Á þeim sjötíu árum, sem síðan
eru íiðin, hafa verið gerðar marg-
ar titraunir til að finna öruggt
lyf gegn berklaveiki, en árangur-
inn hefur verið næsta hæpinn. ■—
Fyrst gerðu menn sér vonir um
árangur af ónæmisaðgerðum, cins
og t. d. við barnavéiki, en túber-
kúlínið, sem unnið var í því skyni,
hefur aðeins þýðingu við að skera
Úr, hvort maður hafi smitast af
berklum. Flestir munu kannast
við berklaprófin, sem gerð eru
með því á skólabörnum. Ónæmis-
aðgerðir hafa þó verið notaðar í
um það bil 30 ár á þann hátt, að
sýkja börn með mjög veikluðum
berklasýklum og er sú aðferð
kennd við Calmette. Þaðer þó varla
fyrr en á síðustu árum, sem sú
aðferð hefur verið notuð í stórum
stíl og það á vegum Sameinuðu
þjóðanna. Árangurinn er þó cnn
nokkuð umdeildur.
Þá hefur vei'ið reynt að finna
lyf, sem gætu drepið berklasýk-
ilinn í líkamanum, og gerðu menn
sér fyrir um 20 árum allmiklar
vcnir um gullsölt í því sambandi,
einkum sanokrysín, sem var
danskt lyf og notað um tíma á
heilsuhælum hér á landi. — Þær
miklu vonii', ,sem menn tengdu við
það, rættust þó ekki nema að litlu
leyti,
Myglulyfin nýju hafa verið
reynd við berklum og hefur eitt
þeii'ra, streptomycinið ,reynst all-
vel, eir.kum í sambandi við PAS
(paraminósalisylsýru), cn bæði
þau’lyf geta þó gefið eiturverkanir
og verða því að notast með var-
úo. Arangurinn, sem fram að
þessu hefur náðst í baráttunni við
berklaveikina, hefur því að iitlu
leyti verið að þakka lyfjum.
BERKLAVARNIR
Mótstöðuafl þjóðflokka og cin-
staklinga gegn berklum, cr næsta1
mismunandi. Meðal menningar-'
þjóða, þar sem veikin hefur verið
landlæg ölaum saman, er mótstöðu-
afl yfirleitt meira cn hjá þeim
þjóðum, sem hafa veriö Jausar við
hana frarn á sícustu mannsaldra.
Er það sama sagan og með ýmsa
aðra sjúkdóma, og stafar m. a. af
því, að þeii' cinstaklingar, sem
minnst hofðu nótstöðuaflið, hafa
dáið á unga aldri, on þeir sterkari
lifað og mótstöðuþrek þeirra hef-
ur erfst. Flestir fá :í sig bsrkla
einhvern tíma á lífsleiðinni, cn
yfirvinna þá. Þar sem veikin er
nýlega komin, eins og hjá Indí-
ánuin. og Eskimóum, er mótstöðu-
aflið mir.na, enda herjar berkla-
veikin á þjóðflokka. Auðvitað á
sóðaskapur og bröngbýli sinn
stóra.þátt í því afhroði, sem þessir
kynflokkar gjalda 5 viðureigninni
við berklana. Hór á landi var
berlaveikin lítið útbreidd "ram
undir síðustu aidamót, en færðist
þá afarmikið í aukana. Síðan hef-
ur verið :iáð bremur býðingar-
miklurn áföngum í baráttunni
gegn þeim, fyrst ueð stofnun
heilsuhælanna, í öðru lagi :ueð
setningu berklavarnalaganna, sern
nú hafa verið í gildi um það bil
30 ár, og í þriðja lagi preð skipu-
legri leit að smítandi þei'þlasjúkl-
ingum með fjöldag^gnlýsingvmi og
einangrun þeirra þar til smi.tupar- (
hætta er um. gar? gepg'in Þeir
sigra*, sera, hafa, , unnist hér á I
lantli, á þennan hátt, eru svo
Hér er skýrt frá nýjum bei'klalyfjum, sem enn eru á
tilraunastigi, cr. virðast munu gefa svo góðan árangur,
að um alclahvörf verði að ræða í baráttunni gegn berkla-
veikinni. Hér er cf til vill um að ræða eina stórkostleg-
ustu uppgöt\run innan Iyfafræðinnar.
hraðir, að það hefur vakið at-
hygli lækna víðá um heim, enda
er dánavtalan af völdvim berkla
orðin lægri á íslandi cn í flestum
öðrum löndum og fer stöðugt
iækkandi. (
Enda þótt hrogt sé að halda
b#rklayeikiraii í skefjum :neð
skipulagsbundnum berklavörnum, t
þá gefur að skilja, að stærstij
sigurinn í barúttunni viö hana
fengizt, ef hægt væri að fá ör-j
uggt lyf, sem gæti læknað hana
á skömmum tíma. Að þessu hef-
ur verið unnið af kappi síðustu!
árin, og skal r.ú vikið ao þeimj
árangri, sem :iáðst hefur.
„NYBRAZID*
Mjög mörg efni, þar á meðal
ýmis lyf, eru unnin úr koltjöru.
Eitt af þeim. var þýzk uppfmmng
og kallað tibione. Það var reynt
við berla og virtist gefa nokkurn
árangur, en var eitrað um of. Hin
voldugu lyfjafirmu í Bandáríkj-
unum tóku til við að endurbæta
þetta lyf og gerou miklar rann-
sóknir í því skyni. Ber þar fyrst
að nefna hið þekkta lyfjafirma
Squibb, sem gerði íimm ára áætl-
un um leit að berkalyfi og próf-
aði hvorki meira né rninna cn 5000
efni nieð tilliti íil áhrifa þeirra
á berklasýkla. Efni, öem firmað
kallar nydrazid, gaf góðar vonir
og voru því hafnar dýratilraunir
í stórum stíl. Þau dýr, cem eink-
um hafa verið notuð iil. tilrauna
í þessu skyni, eru naggrísir, cn
þær tilraunir eru bæði Jmafrekar
og dýrar. Með því að nota séi'-
stakan músastofn, scm cr íærnur
fyrir berkium, tókst aö' fram-
kvæma þessar rannsóknir á r.iiklu
skemmri tíma cg ódýrari hátt en
áður hafði tíCkast. Alls voru :iot-
aðar til þessana íilrauna 50 þús-
und mýs og það sýndi sig, &ð
berklasýktar mýs, scm fengu
nydrazid, lifðu sýkinguna af og
uröu ellidauðár. Alls gengu til
þessarra rannsókna yfír : nilljón
klukkusíunda vir.na, cf miðað or
við stundarvinnu oins :nanns, og
kcstnaðurinn við að íinna upp
nydrazidið er iaiinn hcfa :iumið
um 20 milljón króna.
Ilið riýja lyf hefúr verið reynt
á meira cn 200 bcrklasjúklingnni
og liggur nú íyrir skýrsla frá
New York Ilospital og Sea Vicw
heilsuhælinu :í Ncw York. Þar var
það notað við 02 sjúklinga, sem
streptomycin og PAS hafði reynst
árangurslaust við. Fjörutíu og
fjórir þeirra hofðu hita og sumir
voru listarlausir og grindhoraðir.
Hitinn varð hjá flesturn orðinn eðíi
Jegur eftir notkun lyfsins í oina
viku, sjúklingarnir urðu matgfáð
ugir og.fitnuðu, hósti og uppgangur
hvarf að mestu. Yitanlega er þó
ekki hægt að læma um fullnaðar-
árangur fyrr en lengri tími cr
liðirm, því að tilraunir þessar cru
alveg nýafstaðnar.
FRAMTÍÐARHORFUR
Reynslan hefur kennt okkur
læknum að taka :-neð varúð öllutn
æsifréttum á cviði íæknisfræðinn-
ar, og sel ég þessar upplýsingar
ckki dýrár en ég keypti. Þess
skal þó getið, að hér cr ekki farið
eftir auglýsingum, heldur eftir
nýútkörftinni greiri í ámerí'sku
tímariti, sem fjallr.r ur.V íyfja-
fræði eingöngu. Þess er og getið,
að tvÖ. önnu'r amerísk íirniu ■ rú
að' rannsaka ýþétta dgj Hafa
funidið upp efni náskylcl nydra.zid-
Inu. Engin þessarra efr.a hafa
enn komið á narkaðinn, enda
verða þau að fá áður viðurkenn-
ingu Matvæla- og jyfjaeftirlits
Bandaiikjastjórnar. Búizt ót við,
að þau verfti sett á markað fyrir
næstu áramót og það er falið fil-
töltiiega einfalt' ".ð franileiða þau
í mjög stórum stíl og á svo ódýran
h.átt, að dagsskammtnrinn burfi
varla að kosta meira en .25 cent
eða •'—5 j.rónur.
Þessi ftýju berklalyf eru talin að
þolast rnjög vel, og dagsskammtur
af nydrazid er mikið minni cn
af PAS, aðeins 4 töflur, því að
það er tekið inn, en ekki dælt
undir húð. Það er 55 sinnum kröft-
ugra en sterptómycin og 22000
sinnum kröftitgra en PAS begar
um það er að ræða að hindra
gróður berklasýkla í :iæringar-
vökva. Þáð eru því öll líkindi fil
að hér sé um merkilega nýung að
ræða.
Milljónir manna deyja árlega úi
berklum, á annað hundrað búsund
t. d. í Brazilíu og Tapan. Það ei
því ekki að furðá, að frekari cann-
sókna á þessum ný.iu lyfjum ei
beðið með mikilli cftlrvæntningu.
bæfti af læknum og 'ilmeiiningi.
ænska og norska
s
Á UPPSTIGNINGARDAG fórv
fram nokkrir leikir í Allsvenskar
og Hovedserien:
Degerfors 6 — Raa 1
Elfsborg 0 — Ma'mö 2
GAIS 1 — Norrköping 4
Hálsingborg 5 — Göteborg 0
Jöhköping 1 — Örebro 1
Atvidaberg 1 — Djurgarden 2
Norrköping 19 13
Malmö J9 l9
Gais 19 9
Halsingborg 19 9
Göteborg J 9 8
Ðjurgarden 19 9
Pegerfors 19 7
Örebro 19 8
Jönköpmg 19 6
EKsbcr
Raa
19
19
Atvidaberg 19
1 45-
5 A3_
5 36
6 35-
6 36-
8 33-
7 31-
8 36-
10 32-
11 23-
12 21-
11 20-
19 3T
17 2!
25 2?
20 2?
21 2-
36 2f
25 lf
43 lf
34 lf
43 11
53 11
45 I
í A-riðlinum norska fóru leika
þannig:
Yalerengen 1 — Skeið 1
Brann 1 — Arstad 0
Viking 1 — Odd 1
B-riðillinn:
Sarpsborg 2 — Sparta 1
Sandefjord 2 — Stömmen 1
Lyn 2 •— Fredriksstad 2
Viking ii 5 4 2 19-12
Odd ii 6 1 4 23-16
Kfann 31 C 1 .4 20-13
Valerengen 11 4 3 4 20-15
Asker 10 5 0 5 17-15
Skeid 11 4 2 5 23-17
Arstad 11 3 o O 5 3 5-33
Örn 10 1 4 5 17-33
Freclrikstad 11 10 1 0 32-11
Sarpsborg 30 5 1 4 13-10
Kvik 10 4 O 4 16-16
Stömmen 11 4 2 5 21-13
Lvn 11 3 4 4 16-18
Sparta 11 3 4 4 12-16
Sandefjord 10 3 2 5 9-12
Snögg 10 0 4 6 8-23
Geir Hallgrímsson
30
9
6
héraSsdöihslögmaður
H'afnarbvoíl •— ReýkjavA
( ð ' Simar 122S og 1164.
.■vJtiiitiitititiiiiitcinitimmttittimiiiiitntittittttitimill
GESTALEIKSÝNIN GUNUM í
Iðnó á vegum Bandalags ísl.
leikfélaga lauk 19. þ.m. með sýn-
ingu Leikfélags Selfoss á sjón-
leiknum „Allra sálna messa“, eft-
ir írska rithöfundinn Josep
Tomelty. , Leiksýningar bessar
létu ekki mikið yfir sér og það
voru engar bumbur barðar þeirra
vegna. Þó voru þær um margt
athyglisverðar og mega teljast
menningarlegur viðburður. Ekki
af því að um mikiblistræn afrek
hafi verið að ræða, enda ekki við
því að búast þegar á allar aðstæð-
ur er litið, heldur vegna þess að
sýningarnar gefa ótvíræða bend-
ingu um hin miklu ítök er- leik-
listin á orðið i hugum fólksins út
um byggðir landsins. Báru þær
og flestar með sér að unnið hafði
verið að þeim af áhuga og alúð.
Leikfélag' Hveragcrðis ceið á
vaðið með sýningu 8. þ.m. á sjón-
leiknum „Á útleið“ eftir Sutton
Vane. Sjónleikur þessi er Beyk-
víkingum gamalkunnur . því að
Leikfélag Reykjavíkur hefur sýnt
hann hér oft og mörgum sinnum,
en auk þess hefur hann verið
sýndur víða um land og iafuan
notið mikilla vinsælda, enda fjall
ar leikritið um málefni, sem er
ílestum mönnum næsta hugstætt,
viðhorf manna til lífsins eftir
iauðann og það, hversu þeir
munu bregðast við er til hinna
.niklu reikningsskila kemur. Efn-
ismeðferð höfundarins er frumleg
og mörg atriði leiksins áhrifamik-
il, en lokaþátturinn er langdreg-
nn og „sentimental“ og í raun-
:.nni ofviða öðrum en færustu leik
urorn — Indriði Waage hefur sett
eikinn á svið og haft leikstjórn-
ina á hendi. Mátti á mörgu sjá að
iar hafði smekkvís kunnáttu-
naður verið að verki Leikendur
'óru flestir laglega með hlutverk
ín. Athyglisverður var leikur
Fheodórs Halldórssonar í hinu
vandasama hlutverki Toms
3riors og þá ekki síður leikur
lerberts Jónssonar er fór :neð
rlutverk prestsins William Duke.
Terfi hans var gott og íramsögn-
n skýr og eðlileg. Leikur :"rú
Víagneu .Tóharmsdóttur í. hlut-
verki frú Cliveden-Banks var ör-
rggur o.g bar með sér að frúin p.t
mginn viðvaningur á leiksviði.
En beztur og áhriíamestur var
eikur frú Svövu Tónsdóttur er
or með hlutverk gömlu konunn-
u', frú Midget, enda hefur "rú
Svava um langt skeið leikið á
/egum Leikfélags Akureyrar og
staðið þar í fremstu röð. Leyndi
:ér og ekki að þessu sinni, að hér
/ar mikilnæf leikkona að verki.
Skilningur frúarinnar á hlutverk
inu var djúpur og mnilegur og
átbragð hennar og rödd í svo
ullkomnu samræmi við eð'ri og
irlög þessarar umkomulitlu og
Yiartaþrúðu konu að á betra varð
:kki kosið. Væri gaman að "á oð
sjá frú Svövu oftar á leiksviði hér
' höfuðborginni. Ætti það ekki að
vera miklum vandkvæðum bund-
ið, því að mér er sagt, að hún sé
íú um stundarsakír orðinn ná-
granni okkar Reykvikínga, — bú-
^ett í Hveragerði.
Næst, kom íram á sjónarsviðið
TJ. M. F. Skaílagrímur Borgar-
nesi, með hinn vinsæla garnanleik
• Hostrups, „Ævintýri á göngufðr“.
Fór sýningin írsm 11. þ.m. fvrir
trcðfullu húsi. Er það ekki í
fvrsta skipti sem ,,Ævintýrið“
'fyllir Iðnó gömlu, því svo heíur
það jafnan verið frá þvi ég man
I fyrst eítir.
I Gunnar Ev’jólfsson haíði sett
leikinn á svið og annast leikstjórn
ina. Var auðséð á öllu að leik-
stjórinn hefur ekki verið kunnug-
ur bessum ágæta gamanleik, okki
þekkt pérsónurnar og bví síður
gkilið þær, enda var leikurinn
j.al'ur með oSrurh blæ, •— í atin-
ru'.i tóhtégu'nd. ef svb mæíti áefejá
—. en honúm'’íiæfir.' Þa'nhig háfði
Sjkrifta-Hans verið. alLléng'í a'
..sýjðinu. áður en ég áttaSi mig á
því hver hann var. Uiidantekning
«) •’* • 4
®» 9*3*
Svava Jónsdóttir.
frá þessu — og hún góð — var
þó kammerráð Kranz sem Marino
Sigurðsson' lék. Sú persóna var í
hárréttum stíl og áfbragðsvel leik
in. Hef ég séð marga mikilhæfa
leikara fara með þetta skemmti-
lega hlutverk, svo sem þá Krist-
ján Þorgrímsson, Jens Waage og:
Brynjólf Jóhannesson, er allir
voru prýðilegír hver á sína vísti
og nú vil ég bæta Marino í þenn-
■an virðulega hóp. Gerfi hans var
ágætt og tilburðir hans allir i
fullu samræmi við andlegt atgerfi
kammerráðsins. — Þá var og leik
ur Unnar Ágústsdóttur í hlut—
verki Láru, áferðargóður og
nærri því rétta. Hinsvegar var
assesor Svale, sem Ragnar OI-
geirsson Iék, allt of ungur og átti
og að öðru leyti lítið sammerkt
við þann Svale, sem Hostrup hef-
ur mótað svo skemmtilega. Er hér
fyrst og fremst leikstj. um að
saka. Leiktjöldin, scm þeir Einar
Ingimundarson og Matthías ólafs.
son hafa gerí voru einkar góð,
sérstaklega skógarrjóðrið í 1.
þætti og garðurinn á Strandbergi.
Mánudaginn 12. þ.m. sýndr
Leikfélag Akraness leikritið „f
Bogabúð“ eftir írska rithöfund-
inn St. John Exvine, í þýðingu og
staðfærslu Ragnars Jóhannesson-
ar skólast.ióra, og kvöldið eftir
sýndi Leikféíag Ilafharf jarðar
„Allra sálna messu“. Því rniður
gat ég ekki verið viðstaddur bess-
ar sýningar. Um seinni leikinn
skrifaði ég þegar hann var frum-
sýndur í Hafnarfirði, og vísa ég til
þess að oðru leyti en því,
að staðgengill minn á þessari sýn
ingu, sem einrris var viðstaddur
frumsýninguna í Hafnarfirði, hef
iu' iátið svo un rnælt við mig e5
leikurinn haíi nú verið mun ör-
uggari en áCur og leikritið því
r.otið dn betur, Eftir sömu heim-
iid hef ég bað að leið mistök hafi
oroið á sýningu sjónleiksins ..í
Bcgabúð* bar eð einn leikandi.
hafi forfallast á síðustu stundu,
og hafi annar orðið að hlaupa bar
í skarðið óæfður með öllu, OPi
það mikilli íruflun, en slíkt má
vitanlega ekki koma fyrir og er
vítavert f ; iálfrátt 'r.
Sem áður segir lauk leikmótinu
með sýningu Leikfélaes Selfoss á
„Allra sálna messu“. Var athyglis-
vert að bera saman þessa sýningi*
og sýningu Hafnfirðinganna á
sama leikriíi. Við bann ssman-
burð ber þó að gæta bess að þetta
er fyrsta viðíangsefni T-eikfélavn
Selfoss oa því ekki óeðiilegt að
þar gætti alímikils viðvanines-
brags. Þó \hl ég CTeta þess að leik-
ur Sisursteins ÓlaJssonar í hhit—
verki Jóns. kcm vel fyrir og leik-
ur Lovíu Þórðardóttur í hlutverki
Katrínar komi hans bendir tiT
þess að hún búi yfir rokkurri
leikgáfu. Hinsvegar hefði Teik-
stjómin öll mátt ver<* ön*«eari,
hvað bezt kemur fram þegar
frammistaoa Haíníirðinganna or
höfð i huga.
Þetta fvístö Jeikmót Bandaiagn
'ísl. leikfélaga tókst yfirleitt
Frh. á bls. 12.