Tíminn - 05.05.1965, Blaðsíða 6

18
TÍMINN
MIÐVIKUOAGUR 5. maí 1965
Sirgir Thorlacius:
Evrópuráðið var stofnað fyrir
16 árum. Winston Churchill hafði
þó varpað fram hugm.inni nokkru
fyrr, eða í útvarpsræðu árið 1943,
meðan heimsstyrjöldin var í al-
gleymingi. Framsýnir stjórnmála-
menn voru þá þegar teknir að
hugleiða, hvernig tryggja mætti
friðsamlega og frjálsa sambúð
þjóða í framtíðinni og skapa al-
þjóðlegan vettvang, þar sem vanda
málin yrðu rædd og skýrð, sótt
og varin, í áheyrn heimsins, í
trausti þess að sterkt almennings-
álit myndaðist gegn því að leysa
mál með ofbeldisaðgerðum. Þjóða-
bandalagið hafði að vísu verið slík
ur vettvangur, þótt það reyndist
ekki vandanum vaxið þegar fram
liðu stundir og megnaði ekki að
koma í veg fyrir nýja heims-
styrjöld. Sameinuðu þjóðirnar
voru framhald af samstöðu Banda-
manna í styrjöldinni. En þegar
sigur var unninn og sameiginlegri
hættu bægt frá, tók brátt að gæta
ágreinings meðal Bandamanna
vegna mismunandi sjónarmiða og
starfsaðferða, þótt slíkt hefði ver-
ið lagt á hilluna meðan snúizt var
gegn sameiginlegum óvinum. Áróð
ursstyrjöld magnaðist, „kalda stríð
ið“, hófst.
Á sama hátt og Sameinuðu
þjóðimar eru vettvangur heims-
stjórnmála, þá er Evrópuráðinu
ætlað að vera vettvangur aðilda-
ríkja sinna til aukins skilnings og
samstarfs um fjölmörg mál, að
sínu leyti eins og hlutverk Norð-
urlandaráðs er á enn þrengra
sviði.
Fulltrúar fimm þjóða, — Bret-
lands, Belgíu, Frakklands, Hol-
lands og Luxemborgar efndu til
ráðstefnu í Lundúnum og buðu
þangað Dönum, írum, ftölum,
Norðmönnum og Svíum. Þessar
þjóðir • ákváðu í sameiningu á
fundinum að mynda Evrópuráðið
og undirrituðu stofnskrá þess 5.
maí 1949.
Eins og af þessu sést, vora ís-
lendingar ekki meðal stofnenda
Evrópuráðsins, en á fyrsta þingi
sínu, sem haldið var x Strasborg
í Frakklandi í ágústmánuði 1949,
bauð Evrópuráðið Grikklandi,
Tyrklandi og íslandi þátttöku.
Þekktust Grikkir og Tyrkir þegar
boðið, en ísland varð aðili að ráð-
inu í marzmánuði 1950, er Alþingi
hafði með þingsályktun veitt heim
ild til þess. Fleiri ríki bættust
svo í hópinn. Sambandslýðveldið
Þýzkaland varð fullgildur aðili
1951, og nokkru síðar Austurríki,
Kýpur og Sviss, og í fyrradag, 3.
ÍSLAND
varð aðili í
marzmánuði
árið 1950
maí, gerðist Malta aðili. Samtals
eru aðildarríkin nú 18, en auk
þess tekur Spánn þátt í samstarfi
landanna á sviði menningarmála
og sama máli gegnir um Páfarík-
ið. Finnland tekur þátt í sam
starfi um heilbrigðismál, en á auk
þess áheyrnarfulltrúa á ýmsum
öðrum sviðum.
n.
í stofnskrá Evrópuráðsins segir
„að trygging friðar, sem byggist
á réttlæti og alþjóðasamvinnu, sé
nauðsynleg til varðveizlu mann-
félagsins og menningarinnar" og
staðfesta þátttökuríkin „á ný trú
sína á þau verðmæti, andleg og
siðferðisleg, sem eru hin sameig-
inlega arfleifð þessara þjóða og
hin sönnu upptök einstaklings-
frelsis, stjórnmálalegs frjálsræðis
og skipunar laga og réttar, en
þessi meginhugtök eru undirstaða
hins sanna lýðræðis."
Að því er skipulag Evrópuráðs
ins varðar, þá skiptist .það í Ráð-
herranefnd og Ráðgjafarþing og
starfar aðalskrifstofa stofnunar-
innar í þágu beggja.
Á Ráðgjafarþingið eru fulltrú-
ar hvers lands valdir samkvæmt
því sem hlutaðeigandi ríkisstjórn
ákveður og eiga_ þrír fulltrúar rétt
á setu þar af íslands hálfu. Alls
eru fulltrúarnir 148 og fer um
það eftir fólksfjölda þjóða, hve
marga hver sendir, Fundir fara
fram i heyranda hljóði. Ekki er
ófróðlegt að sjá, hve margir full-
trúar eru frá hverju landi á þess-
ari samkomu og fer hér á eftir
yfirlit um það:
Land: Fólks- Full-
1. ísland fjöldi: trúa- tala:
186.000 3
2. Luxemborg 330.000 3
3. Malta 329.000 3
4. Kýpur 600.000 3
5. írland 3.000.000 4
6. Noregur 3.500.000 5
7. Danmörk 4.500.000 6
8. Sviss 5.500.000 6
9. Austurríki 7.000.000 6
10. Svíþjóð 7.500.000 6
11. Grikkland 8.500.000 7
12 Belgia 9.000.000 7
13. Holland 11.500.000 7
14. Tyrkland 30.000.000 10
15. Frakkland 48.000.000 18
16. Ítalía 50.000.000 18
17. Bretland 53.000.000 18
18. Sambandslýð-
veldið Þýzkal. 54.000.000 18
Samtals er fólksfjöldi þessara
átján þjóða um 300 milljónir.
Eigi er amazt við því í stofn-
skrá Evrópuráðsins, að aðildar-
löndin séu í öðrum sérbandalög-
um, enda eru þau það flest, svo
sem Efnahagsbandalagi Evrópu
(Belgía, Frakkland, Þýzkaland ítal
ía, Luxemborg og Holland, auk
Grikklands og Tyrklands sem
aukaaðila), Fríverzlunarbanda
laginu (Austurríki, Danmörk, Nor
egur, Svíþjóð, Sviss og Bretland),
Atlantshafsbandalaginu (Belgía,
Danmörk, Frakkland, Þýzkaland,
Grikkland, fsland, Ítalía, Luxem-
bourg, Holland Noregur Tyrk-
land og Bretland) og fimm aðildar
ríki hafa yfirlýsta hlutleysisstefnu:
Svíþjóð, Austurríki. Kýpur, ír-
land og Sviss, — enda eru her-
mál eða landvarnarmál ekki með-
al verkefna Evrópuráðsins.
Nærri má geta, að 300 milljón-
ir manna, greindar í 18 þjóðir,
muni ekki ávallt vera á einu máli.
Það ætti minnsta þjóðin að skilja
bezt, sem sjálf greinist í fjóra
þingflokka, sem oftast sýnist sitt
hverjum. En tilgangur slíkra þjóða
samtaka er vitanlega ekki að
þurrka út allan skoðanamun, held-
ur að skapa vettvang til þess að
ræða hann, kryfja til mergjar og
láta það halda velli sem hæfast
er, skapa leikreglur, sem menn
una og viðurkenna í stað þess að
láta skilningsleysið, valdið og
vopnin tala. Framvindunni í slíku
þjóðasamstarfi má líkja við flokk
manna á göngu. Sumum finnst
ekki farið nógu hratt, öðrum hætt-
ir við að dragast aftur úr, en við
vissa vegartálma er nauðsynlegt
að allir séu samferða og hjálpist að
Þessvegna verður heppilegast
að halda hópinn, þótt vitanlega
megi ekki vera alltof mikill mun-
ur á þeim, sem hraðast vill fara,
og hinum, sem seinfærastur er.
Ásamt Ráðgjafarþinginu starfar
Ráðherrranefnd, sem skipuð er
einum fulltrúa frá hverju landi,
utanríkisráðherranum. For-
mennska í nefndinni flytzt milli
þjóða eftir stafrófsröð landanna
á ensku. Hvert land fer með eitt
atkvæði í nefndinni, án tillits til
fólksfjölda. Sumar ákvarðanir Ráð
herranefndarinnar þurfa að hljóta
samhljóða atkvæði, aðrar % at-
kvæða og sumar einfaldan meiri-
hluta. Ráðherrarair koma saman
til fundar tvisvar — þrisvar á ári,
en staðgenglar eða fulltrúar ráð-
herranna koma saman um það bil
tíu sinnum á ári. Þessir embættis-
menn, einn frá hverju þátttöku-
landi, eru jafnframt fastafulltrúar
þjóða sinna hjá Evrópuráðinu. í
framkvæmd mun það vera svo, að
flest mál, sem falla undir Ráð-
herranefndina, eru raunverulega
afgreidd af þessum embættismönn
um í umboði ráðherranna.
Ráðgjafarþingið fjallar um hin
fjölþættustu mál, er á einn eða
annan veg varða þróun Evrópu:
stjóramál, menningarmál, fjár-
hagsmál, efnahagsmál, félagsmál,
o.s.frv., en hinsvegar ekki hermál
eins og áður segir. Áður en mál
koma fyrir þingið hafa þau flest
verið undirbúin af nefndum og
eru lögð fyrir þingið í skýrslu-
formi og fylgja þeim tillögur um
afgreiðslu í mismunandi formi:
sem meðmæli (recommendation),
ályktun (resolution), álit (opin-
ion) eða fyrirmæli (order).
Þá er það sjálf framkvæmda-
stjóm Evrópuráðsins, aðalskrif-
stofan, sem vitanlega ber hita og
þunga starfsins. Þar vinna um
450 manns frá flestum ' aðildar-
þjóðum. Hæstráðandi þar er fram
kvæmdastjórinn, sem nú er brezk-
ur maður, Peter Smithers að
nafni. Tók hann við starfanum
1964, en hafði áður verið ráðherra
í heimalandi sínu. Aðalskrifstof-
an er mikið völundarhús, sem
greinist í ótal deildir, og eins og
hjá öðrum slíkum alþjóðastofnun-
um vinna starfsmennirnir í þágu
stofnunarinnar sem heildar, en
eru ekki fulltrúar fyrir það land,
sem þeir eru frá. Um hríð var
einn fslendingur í starfsliði Evr-
ópuráðsins, Pétur Guðfinnsson, er
fyrir skömmu var skipaður skrif-
stofustjóri sjónvarps hjá Ríkisút-
varpinu. Er hann og kona hans
þeim íslendingum að góðu kunn,
sem átt hafa erindi til Strasborg-
ar í sambandi við Evrópuráðið.
Sama er að segja um fastafull-
trúa íslands hjá Evrópuráðinu,
Pétur Eggerz, en þar sem hann
Winston Churchill
— varpaði fram hugmyndinni
hefur aðsetur í Bonn en ekki
Strasborg, eru færri Strasborgar-
farar, sem hitta hann.
Tungumál þau, sem notuð eru
á fundum Evrópuráðsins, í sam-
skiptum skrifstofunnar við aðild-
arlöndin og í öðru starfi ráðsins,
eru enska og franska. Þó mega
fulltrúar, sem æskja að tala önn-
ur mál, gera það, enda leggi þeir
sjálfir til túlk. Notfæra Þjóðverj-
ar og ítalir sér þessa heimild all-
mikið.
Auk Ráðherranefndar, Ráðgjaf-
arþings og Aðalskrifstofu starfar
á vegum Evrópuráðsins mesti sæg
ur alls konar nefnda, sem hér er
ekki ástæða til að rekja.
Ráðgjafarþingið er fyrst og
fremst umræðuvettvangur, en
framkvæmdavaldið er í höndum
Ráðherranefndarinnar. Yfirleitt
eru fulltrúar á Ráðgjafarþingi
þingmenn í heimalöndum sínum,
þótt eigi séu fj'rirmæli um, að svo
þurfi að vera. Fulltrúar á Ráð-
gjafarþinginu þurfa ekki að túlka
skoðanir ríkisstjórna sinna, held-
ur einungis eigin viðhorf til mála
og á því ýmissa sjónarmiða að
gæta. Koma þingmenn fram sem
sjálfstæðir einstaklingar, en ekki
sem sendinefnd lands síns og þeím
er ekki skipað til sætis eftir lönd-
um, heldur eftir stafrófsröð upp-
hafsstafa í nöfnum þeirra. Eigi
hefur verið farin sú leið að láta
aðildarþjóðir fá fulltrúatölu á
Ráðgjafarþingi í réttu hlutfalli
við fólksfjölda, enda hefði sam-
koman þá orðið ærið fjölmenn,
þar sem minnsta landið telur 186
þúsundir íbúa, en hið fjölmenn-
asta 54 milljónir. Njóta því litlu
löndin að þessu leyti miklu meiri
réttar en hin, enda talið nauðsyn-
legt að viðhorfa þeirra og sér-
stöðu fái að gæta. Skiptir það ekki
litlu máli fyrir ísland og önnur
smáríki að njóta í ýmsum alþjóða-
samtökum atkvæðisréttar til jafns
við hverja stjórþjóðanna en greiða
aftur á móti þátttökugjald til þess
ara sömu stofnana í hlutfalli við
fólksfjölda eða þjóðartekjur.
Hvorki Ráðherranefnd né Ráð-
gjafarþing geta bundið einstök að
ildarríki með samþykktum sínum.
En um ýmis efni hefur Evrópu-
ráðið látið gera sérstaka samninga
sem hvert einstakt þátttökuland
getur svo gerzt aðili að eða látið
það vera, allt eftir eigin geðþótta.
Fram til ársins 1965 höfðu alls
verið gerðir nálega 50 slíkir samn
ingar og höfðu öll löndin gerzt
aðilar að einhverjum þeirra, en
ekkert að þeim öllum. ísland er
aðili að nokkrum þessara samn-
inga, einkum á sviði menningar-
mála, mannréttinda og heilbrigð-
ismála.
IV.
Eins og nærri má gega þarf
þetta mikla fyrirtæki einhverja
fjárhagslega næringu. Fjárhags-
áætlun Evrópuráðsins er sam-
þykkt af Ráðherranefndinni fyrir
eitt ár í senn og fer það eftir
fólksfjölda aðildarlanda, hvert
framlagið er. Fjárhagsáætlunin
fyrir árið 1965 nemur sem svarar
237 milljónum íslenzkra króna. Af
þessari fjárhæð greiðir fsland
0.16% eða 379 þús. kr. Einungis
eitt annað land er í svo lágum
greiðsluflokki, en það er Luxem-
bourg, og Malta mun væntanlega
á sínum tíma fylla þann flokk.
Hæstu gjaldendur greiða 17.11%.
Fer hér á eftir yfirlit um, hvaða
hundraðshluta hvert þátttökuland
greiðir af fjárhagsáætlun stofnun-
arinnar árið 1965:
%
1. ísland 0.16
2. Luxembourg 0.16
3. Kýpur 0.33
4. írland 0.99
5. Noregur 1.31
6. Sviss 1.81
7. Danmörk 1.81
8. Svíþjóð 2.63
9. Grikkland 2.63
10. Austurríki 2.63
11. Belgía 3.12
12. Holland 3.95
13. Tyrkland 10.3
14. Bretland 17.11
15. Ítalía 17.11
16. Sambandslýðveldið
Þýzkaland 17.11
17. Frakkland 17.11
Þessar hlutfallstölur breytast
vitanlega þegar lönd bætast í hóp-
inn og má nú búast við smávægi-
legri lækkun eftir að Malta hefur
gerzt aðili að Evrópuráðinu.
Auk þessara beinu framlaga til
starfsemi Evrópuráðsins eru mikl-
ar greiðslur inntar af hendi í
öðru formi svo sem kostnaður við
fundi eða framkvæmdir I aðildar-
löndunum. Fundir eins og sá, sem
menntamálaráðuneytið stóð fyrir
í Reykjavík 1964 á vegum Evrópu
ráðsins til endurskoðunar kennslu
bóka í landafræði, eru að nokkru
leyti kostaðir af Evrópuráðinu, en
að nokkru leyti af landinu, þar
sem fundirnir eru haldnir. Regl-
urnar eru þær, að við slíka fundi
greiðir fundarlandið dvalarkostn-
að allra fulltrúanna, sem er ákveð
in hámarkstala frá hverju landi, og
allan kostnað við sjálafn fundinn,
svo sem húsnæði, starfslið, o.fl.,
gegn nokkrum styrk frá Evrópu-
ráðinu, í þessu tilfelli 10 þúsund
nýfrankar, en löndin, sem full-
trúa senda, greiða fargjöld þeirra.
Evrópuráðið greiðir túlkun á ræð-
um á ensku og frönsku á slíkum
fundum. Á vegum Evrópuráðsins
eru mjög margir fundir á ári
hverju og er því um að ræða
miklar fjárhæðir, sem til þessa
fara í aðildarlöndunum, auk hins
beina tillags. Nokkur lönd, þau
sem fjarri eru höfuðstöðvum Evr-
ópui-áðsins, njóta þó sérstöðu i
þessu efni. Greiðir Evrópuráðið
bæði ferða- og dvalarkostnað fyr-
ir ákveðna tölu fulltrúa frá þess-
um löndum á alla meiriháttar
nefndarfundi. Þau lönd, sem þessa
njóta, eru ísland, Grikkland,
Tyrkland, Spánn og Kýpur.
Menntamálaráðuneytið hefur
mikil samskipti við Menningar-
máláráð Evrópuráðsins og sendir
árlega fulltrúa á marga nefndar-