Tíminn - 05.05.1965, Blaðsíða 9

!HTÍ)VIKUr>AGUR 5. maí 1965
TÍMINN
náðust með útvarpstækin, og oft skail hurð nærri hælu.rn,
þegar leit átti sér stað. Framlag þeirra til þess að halda
við hugrekki mannanna var ómetanlegt með því að þeir
fluttu þeim fréttirnar, og ofdirfska þeirra jók ánægjuna af
að heyra fréttirnar. Einu sinni fór t. d. einn Jiðsforinginn
inn í skála til þess að hlusla á fréttirnar, á meðan allir
aðrir voru úti í hergöngu.
Nipparnir skildu orð eins og „útvarp“ loftskeyti og BBC,
og sömuleiðis njósnarar þeirra í búðunum, en þeir voru
nokkrir, svo í staðinn notuðum við orðið „ísskápur“ og
„rjómaís“ sem þýddi fréttirnar sjálfar. Nipparnir vissu, að
við fengum fréttir, og þá grunaði, að við værum með út-
vörp, en sem betur fór fundu þeir þau aldrei. Rjómaísinn
var látinn ganga milli þeirra manna, sem taldir voru örugg-
ir. Ef grunur lék á, að einhverjir væru hættulegir, hætti
fréttaflutningurinn. Hægt var að komast að raun um, hvort
þær síuðust út. Ég fékk rjómaísinn frá ofursta í landhern-
um og átti að gefa hann sjóliðsforingja frá Macassar.
Önnur fréttauppspretta voru japönsk blöð. Þeim var stolið
frá vörðunum og meira að segja einu sinni úr skrifstofu
Soni sjálfs. Það var alltaf einhver í fangabúðunum, sem gat
lesið japönsku. Einn þessara þýðenda var falinn í nokkur
ár á berkladeildinni, en þangað inn fóru Nipparnir aldrei.
Ég held Hollendingarnir hafi líka haft ísskápinn sinn þar.
Það, sem við óttuðumst mest, var að verða sendir eitt-
hvað burtu til annarra starfa. Það var eiginlega sama og
dauðadómur, þótt undanskilin væri hættan á að skipið, sem
flytti okkur yrði fyrir tundurskeyti og sykki af völdum
okkar eigin kafbáta, og aðbúnaðurinn á ferðalaginu var Held-
ur ekkert tilhlökkunarefni, því hann hafði farið stöðugt
versnandi eftir því sem skipun Japana fækkaði, og allt þetta
varð til þess að margir létu lífið í slíkum flutningum. Þegar
svo þeir, sem eftir lifðu, náðú landi á ákvörðunarstaðnum
beið þeirra enn verri aðbúnáðúr, stundúm jafnvel verri erl
verið hafði hjá mönnum okkar í Pomalaa, í frumskógabúð-
unum, sem þeir voru að lokum sendir til.
Ég man eftir einum vinnuflokki, sem kom til Cycle búð-
anna haustið 1944 eftir harða útivist. Mennirnir voru flestir
úr brezka flughernum og auk þess nokkrir Hollendingar,
og komu þeir allir frá Haruku, einni af eyjunum á Ambon-
svæðinu fyrir austan Celebes. Þeir höfðu lagt af stað sex
hundruð talsins, eins og síld í tunnu í tveimur lestum í
litlu strandferðaskipi, sem gafst upp á leiðinni, og komst
að lokum til Macassar, þar sem það lá við akkeri á firð-
inum í íjörutíu daga. Enda þótt fangarnir dæju í stórhóp-
um á degi hverjum var ekki gerð allra minrista tilraun til
þess rið koma þeim á land í Macassar, þar sem hægt hefði
verið að veita þeim húsaskjól, aðhlynningu og lyf. Að við-
gerð á skipinu lokinni hélt það áfram til Soerabaya, og þang
að komu þeir sext.íu og átta dögum eftir að þeir lögðu
upp í ferðira. Þaðan voru þeir sendir með lest yfir Jövu
til Bata'víu' um átta hundruð kílómetra veg, og tók það
tvo daga til viðbótar. Mennirnir héldu áfram að hrynja niður
í festinni, og lík þeirra voru flutt á brott, þegar komið var
að járnbrautarstöðvunum. 327 menn af þeim sex hundruð,
sem lögðu upp í þessa hryllilegu ferð, létu lífið á leiðinni,
margir af vatnsskorti eirium saman.
Áður en þessi lest kom til Batavíu, létu Japanir alla menn
í kílómetra i'jarlægð frá stöðinni fara á brott og sömuleiðis
meðfram leiðinni, sem þeir áttu að fara frá járnbrautar-
stöðinni að foúðunum. Þeir skömmuðust sín of mikið til þess
að vilja láta Jövubúana sjá, hvernig þeir fóru með fanga
sína. Okkur var öllum skipað að halda okkur innan dyra, en
það kom þó ekki í veg fvrir, að við gætu.m fylgzt með,
þegar fangahópurinn kom Þeir voru aliir eins og lifandi
beinagrindur, litarhátturinn var gráhvítur, og þrátt fyrir
það, að þeir bæru höfuðið hátt, gátu þeir varla fært fæt-
urna hvor fram fyrir annan, -- og þetta voru þeir, sem
bezt voru á sig kömoir. Tjm 120 raenn hofðu farið beinustu
leið í sjúkrahúsið. Aðeins .150, eða 25% höfðu náð til hins
endanlega ákvörðunarstaðar — hörmuleg sjón sem ég mun
aldrei' geta gleymt.
Ég mun heldur ekki geta gleymt því, að þeir, sem bök-
uðu okkur þcssar þjáningar, töldu sig vera menningarþjóð
ogstórveldi.
í hópnum, sem sendir voru frá Cvele búðunum, voru
venjulega frá eitt þúsund til tvö þúsund menn. Áður en valið
var í þessa hópa, voni fangarnh' látnir ganga íylktu liði um
búTTirnar. Þetta var alltaf ugg\’erkjancii aihöfn. bkkur bárust
venjulega iil eyrna fréttir um yfirvofandi brottsendingu
nokkrum dögum áður en hún átti sér stað, og fréttirnar
4
Ég gat ekki leitað inn á neitt hó-
tel og fyrstu næturnar hélt ég til
í loftvamarbyrgi við Alexandre
Platz. En þriðja kvöldið komu
þrír menn inn og fóru að skoða
skilríki hjá fólki og ég komst út
á síðustu stundu og reikaði um göt
urnar það sem eftir var nætur og
ég hugsaði að nú væri öll sund
lokuð og ekki annað eftir en gef-
ast upp. En kvöldið eftir rofaði
til á nýjan leik, þér getið bölvað
yður upp á þáð. Ég hafði fengið
mér snarl á veitingakrá við Pots-
damer Platz og þegar ég kom út
gullu loftvamar byssurnar við og
himinninn var eitt sprengjuflug-
vélahaf. Hús sprungu í loft upp
og drunurnar ætluðu allt að æra
og fólk æpti og hljóp til og frá,
því að það var ekki eins vant
þessu og núna. Ég stökk líka og
inn í undirgang og þar stóð ein-
hver veslings stúlka líklega um
tvítugt og grét og barmaði sér og
vissi hvorki í þennan heim né
annan. Og á næsta andar-
taki hrundi undirgangurinn og
þegar ég rankaði við mér nokkru
síðar var allt um garð gengið og
unga stúlkan lá undir járnbjálka
og var dáin og gersamlega óþekkj
anleg. Ég varð víst talsvert ringl-
uð og ég kenndi til hér og hvar
og ég hafðii aldrei séð dána
manneskju fyrr — að minnsta
kosti ekki svona útlítandi. Svo að
það leið nokkur stund áður en ég
gat hugsað rökrétt aftur, en þá
skildist mér að hér var tækifærið.
Ég fann veskið hennar, skömmt-
unarseðlana og skjölin og þar
stóð Hildegard Schmidt, verka-
kona. Nú, nú, ég varð Hildegard
Schmidt og ég tók af mér háls-
nisti og hengdi það um hálsinn á
hinni dánu stúlku. Þar stóð graf-
ið — Ann Dickson, St. Louis,
1919.
Nú varð allt auðveldara fyrir
mig. Ég talaði þýzku eins og
innfædd. Ég fór til Hannover og
fékk vinni í vérksmiðju og í sjö
mánuði stóð ég við vél og sneið
þýzka einkenriisbúninga og ég fór
að velta fyrir mér, hvort ég yrði
kannski þarna fram á elliár. Enn
einn daginn kom nýr yfirmaður,
verkstjóri og þegar hann kom til
mín spurði hann: — Hvað heitið
þér? og ég sagði: — Hildegard
Schmidt, og leizt ekki á kauða og
hugsaði með mér að hann skyldi
fá einn duglegan löðrung ef hann
ætlaði að reyna við mig. Hann
varð einkennilegur í andliti og
lengi horfði hann á mig og sagði
síðan: — Og þér komið frá Ber-
lín? — Jú, ég gerði það. — Hvar
áttuð þér heima í Berlín? Nú, nú
þetta kunni ég allt utan að, svo
að ég sagði: — Nordstrasse 17,
án þess að hugsa mig um. Hann
varð enn skrítnari í fram-
an, horfði enn á mig, snerist síð-
an á hæli og stökk út úr vinnu-
salnum. Og ég klóraði mér í höfð-
inu og hugsaði mig um. Það var
ekki erfitt að skilja að maðurinn
var frá Berlín og að hann hefði
hitt Hildegard Schmidt og að
honum var farið að skiljast að
ég hefði ekki hreint mél í poka-
horninu, svo að ég lét vélina
sníða eins mikið og hún vildi í
einkennisbúning númer 998760 og
hraðaði mér út um bakdyr, heim
í herbergið mitt, tók saman fögg-
ur mínar og tók enn á ný lestina
til Berlín og ég var heldur óróleg
á leiðinni og reif allt skriflegt um
Hildegard Schmidt í snepla og
sturtaði því niður úr salerninu.
Og það var nú það.
Það var sól og sumar núna því
að komið var fram í ágúst 43 og
það var miklu auðveldara að vera
á faraldsfæti í Berlín en áður, því
að næturnar voru bjartar og hlýj-
a. og ekkert athugavert við það
þótt fólk væri utandyra. Og auk
þess var dásamlegt rót á borginni.
Sprengjurnar höfðu gert sína
skyldu og vel það og það voru
alls ekki fáir sem gengu um með
fölsk skilríki eða jafnvel engin.
En það gat náttúrlega ekki geng
ið til lengdar og ég var alltaf á
höttunum eftir einhverjum, sem
gæti hjálpað mér. Þegar maður
er svona einn Ú ferli á nóttunni
liggur í augum uppi að maður fær
mestu kosta boð frá alls konar
yfir sig sprækum karlmönnum,
bæði óeinkennisbúnum og her-
mönnum, svo að ég hefði lifað
áhyggjulausu lífi, ef ég hefði valið
þann kostinn. En ég stóðst með
prýði þær freistingar þangað til
síðustu mörkin mín voru á þrot-
um, þá sat ég eitt kvöld mjög nið
urbeygð á bekk í litla garðinum
fyrir utan Tiergarten og bjó mig
undir nýja langa brunavakt og
hafði hjá mér krús af volgu vatni
sem var morgunverður minn. Þá
kom siglandi til mín fín uppmál
uð matróna og skellti sér niður
við hliðina á mér. Hvorki kítti né
andlitsfarði gat dulið þá stað-
reynd að hún var komin hátt yfir
fimmtugsaldur og um starf henn-
ar þurfti engin lífsreynd mann-
eskja að spyrja. Hún lyktaði af
öli og slagaði dálítið en henni
tókst að setjast og var óhemju
elskuleg. Nú, jæja, áður en lang-
ur tími var liðinn hafði ég trúað
henni fyrir að ég hefði misst skil-
ríkii mín í síðustu sprengjuárás
inni og nú vissi ég ekki hvað ég
ætti til bragðs að taka. Og húri
hugsaði sig um nokkra stund og
var lvmskuleg á svipinn og sagð-
ist eiga vinkonu sem hefði ein
skilríki til sölu. Ég sagði að það
21
| Rest best koddar
j tcndurnvjum aömln sængornai,
íisiini dún is fiðurheld ver,
fðardúns- .»e sæsadúnssængur
•»e kodda ai Vmsum stærðum,
- POSTSENDUM —
Dún- og
fiðurhreinsun
vatnsstig « _ Simi 18740-
(Örtá skrei trí Laugavegi).
væri ánægjulegt að heyra, en ég
hefði enga peninga til að kaupa
fyrir, og þá skældi maddaman
nokkra rendur ofan í púðurand-
litið sitt og sagði að ég væri svo
elskuleg og indæl að hún skyldi
bara láta mig fá þau ókeypis!
Jæja, þetta var ókey og hreint
ekki eins merkilegt og þér
kannski haldið, því að í Berlín
kaupir maður sér nýtt nafn eins
og aðrir kaupa sér eldspýtustokk,
ef maður rekst aöeins á réttu um-
boðsmennina.
Klukkustundu síðar gekk ég út
úr garðinum og hét Agatha Miill
er — Aggie milli góðra vina — og
morguninn eftir stóð Aggie á vinnu
miðlunarskrifstofunni og bauð
fram krafta sína. Ég var ekkert
hrædd lengur, því að það var svo
langt liðið síðan Ann Dickson
hvarf að þeir færu tæpast að setja
mig í samband við hana. En —
maðurinn á skrifstofunni horfði
einkennilega á mig og blaðaði í
skjölum, svo að ég hugsaði að það
væri eins gott að kveðja og sagði
að ég kæmi aftur á morgun. En
þá spratt hann upp og varnaði mér
útgöngu og skömmu síðar stóð
Aggie fyrir lögregluréttinum í
Moabit og feitur matvörukaupmað
ur lýsti því yfir að hann héldi að
það væri ég sem hefði stolið
tveim metrum af Frankfurtpulsu
hinn 28. desember, en hann þyrði
ekki að sverja það. Dómarinn
horfði strengilega á mig og sagði:
— Eruð þér Agatha Miiller? — Já,
sagði ég. — Oft kallaðar Ljós-
hærða-Aggie? Nú, nú þetta gælu
nafn kannaðist ég ekkert við en
ég játaði því engu að síður og
hann sagði:
— Refsað fjórum sinnum áður fyr
iir hnups og þjófnað. Er það
rétt? Það var ekki um neitt að
ræða, svo að ég sagði já, og þá
belgdi hann sig duglega upp og
rausaði heilmikið um konur, sem
væru til svívirðingu fyrir þjóðfé-
iagið og ógnir við hugsjón nas-
ista og baráttu Ríkisins.
Þetta voru hörð orð og mér var
ekki sérlega rótt innanbrjósts þef
ar hann öskraði: — Nú er það yð-
ar að meðganga! Við vitum hvern-
ig á að koma fram við konur af
yðar sauðahúsi! Ég játaði þá að
hafa stolið pulsunni tveggja metra
löngu, barst í grát og sagði: — Ég
var svo soltin, herra dómari! Og
hann virtist blíðkast ögn og org-
aði: — Átta mánuði! sem var vel
sloppið. Og þessu næst sat Aggie
litla Muller í Moabit og saumaði
léreftskyrtur næstu mánuðina.
Og það var það. Var þetta mjög
leiðinlegt?
— Ekki fyrir mig. En það get-