Morgunblaðið - 16.12.1952, Blaðsíða 6
6
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 16. des. 1952
Jon BJörnsson skrifar um
BÓK
IM T I R
Vlinning Jóns Ferdinadssonar
Sigurjón Jónsson:
Yfigvildur Fögurkinn
Iðunnarútgái'an, 1952
ÞAÐ er mikið vandaverk að
semja skáldsögur upp úr forn-
sögunum. Flestar þeirra eru í
sjálfu sér svo mikil listaverk,
að nútímahöfundar bæta þar lítt
um. Enda hafa margir, sem slíkt
hafa reynt, mátt sanna það. Þó
er munur á að semja skáldrit
upp úr jafn heilsteyptum lista-
verkum og Njála og Egilssaga
eru, eða tengja saman brotabrot
Svarfdælu um Yngvildi Fögur-
kinn, eins og Sigurjón Jónsson
hefur gert í þessari skáldsögu
sipni.
■Þá er fyrri hluti þessarar sögu
kam út í fyrra, var henni vel
tekið og hlaut mjög góða dóma.
Þar var persónulýsing Yngyild-
ar ekki fullmótuð, sem ekki var
við að búast. Mest fannst mér
um vert Jýsinguna á Klaufa í
fyrra bijidinu. í síðara bindinu
verður Yngvildur eftirminnileg,
og vel tekst höfundinum, þegar
hann lætur áhrif hins kristna
siðar breyta þessari skapstóru
konu, svo að hún a'fneitar sínu
fyrra líferni og kveðst vilja vera
ambátt hins hvita Krists. Hér er
allt svo sennilegt og vel rök-
stutt, að vart er unnt að hugsa
sér, að þessu hafi verið öðru-
vísi farið. Margar aðrar persónu-
lýsingar eru méð ágætum, svo
sem Skíði og Karl ungi, sem og
fjölmargar aukapersónur sög-
unnar. Það er og kostur við bók-
ina, að hún er atburðarík og
spennandi, án þess að missa í
neinu bókmenntalegt gildi við
það. Lýsingar á umhverfi sögu-
persónanna og aldaranda virðast
vera í fullu samræmi við það,
sem menn vita bezt um þennan
tíma. Málið er lipurt og fært
nálægt sögustílnum, án þess þó
að vera of fyrnt. Höfundur forð-
ast að nota of nýtízkulegar setn-
ingar, enda fara þær ekki vel í
skáldritum af þessu tagi. Verður
ekki annað séð en að honum hafi
tekizt að rata meðalveginn hvað
þetta snertir.
/Undanfarin ár hefur verið vax-
andi áhugi á bókum um innlend
efni. Er ekki nema gott eitt um
það að segja, þó að margt létt-
metið hafi flotið með, sem lítill
fengur er í. Sem betur fer virð-
ist svo sem skáldsögur, er fjalla
um sögulega viðburði, eigi einnig
miklum vinsældum fið fagna, 1
enda eru þær aðgengilegri, og
listræn frásögn lyftir efninu og
eyícur ánægjuna við iesturinn.
Eins og nú er ástatt í landi voru,
getur farið svo, að það verði lífs-
nauðsyn fyrir þjóðina að halda
fast við fornar erfSir, og þeír
höfundar, sem takazt á'. hendur '
að semja listaverk upp úr brot-
um fornsagnanna, inna af hendi
meira þarfaverk, en margan
kynni að gruna í fljótu bragði.
Þetta hefur Sigurjón Jónsson ,
gert og tekizt vel. — Allur ytri
frágangur bókarinnar er prýði-
legur.
JÓN FERDÍNANDSSON, bóndi samvizkusamur hann var. Hann
á Birningsstöðum í Ljósavatns- var um iangt árabil aðstoðar-
skarði, andaðist í Sjúkrahúsi maður Guðmundar læknis Gísla-
Akureyrar hinn 8. þ. m. eftir sonar við rannsóknir og athug-
stutta en þunga legu, sextugur anir á mæðiveikinni og hefur
að aldri. Verður hann jarðsettur Guðmundur sagt mér að þar
að Hólum í Hjaltadal. han iægni og lipurmennska
T, . . , . . 1J óns komið í góðar þarfir og
Jon var emn af þeim monn- . , , , , . .%
, ,, „ „ tic trumennska hans í starfi venð
formala, að rifjast hafi upp fyr- um, sem samferðamenmrnir , .
ir honum fjöldi sagna, þegar hljóta að taka eftir og vildi ég, hafl ef tll vih kc^t úr S
hópi þeirra landa í Höfn, sem hann var að semja fyrsta bmdi þc af vanefnum sé, rita um hann að ^ * Jó um
i lengsí vildu ganga i krofum fyr- sjalfsævisogu sinnar. Þar sem nokkur orð.
| ir hönd þjóðar sinnar. Allt virt- ; sagnir þessar áttu ekki heima í
vinsældir fyrir kvæði sín og rit-
gerðir, er hann birti í riti sínu
.Noröuríara. ríann var logandi af
áhuga fyrir frelsishreyíingunuin
í Norðurálfunni kiinguin 1848 og
j orti morg kvæði i anda hins nýja
tima. Mun hann og hafa verið í
Guðmundur G. Hagalin:
Úr blámóðu aldanna
Fimmtán sagnaþættir.
Bókaútgáfan Norðri 1952.
HÖFUNDURINN getur þess í
ist því benda til þess, að þjóðin þeirri bók, en hann tók sér fyrir
eignaðist djaríhuga baráttu- hendur að færa þær í letur, varð
j rnann í Gisla Brynjúlfssyni., til sú bók, sem að ofan greinir.
Hugur hans virðist hafa snúizt Sagnamanna höfundar er getið í
j um þjóðrnálin, en minna um j bókinni Ég veit ekki betur, enda
! visindastarfsemi, enda lét hann hafði hann kynnst þeim ðl’um á
’ lítið eftir sig á því sviði. .En bernskuárum s.num. Sumar sagn
| örlög hans urðu önnur. Hann irnar eru frá samtíðamönnum, en
j varð brátt ósammála Jóni Sigurðs efnið í aðrar er sótt langt aftur
syni í stjórnmálum og ritaði í aldir. Flestar eru þær frá Vest- §
greinar á móti Jóni í dönsk blöð. fjörðum.
Talið var, að danska stjórnin Mörgum sagnasöfnum hefur
heíði launað Gísia þessa and- venð funbið tjl foráttu. að Þau
i stöðu við Jón með þvi að gera Iværu °' frabreytt og munurinn
! hann að háskólapróíessor. Eftir ‘ a hmum ýrnsu sögnunf harla lítill.
þetta varð Gísli einmana og út- j Þetta verður ekki sagt um
skúfaður af-löndum sínum í Höfn, saSnat,ók Hagalíns. Sagnirnar
enda munu þeir yfirleitt ekki eru mföS fíölbreyttar og efni
hafa haft tilhneigingu til að líta þelrra ovænt' Koma margir sér'
á málin með rólegri yfirvegun. j kennJcgir þættir íslenzkrar þjoð-
-rr- 4. * u k r i • truar fram í þeim, og frasögnin
Kvao svo ramt að þessu, að Gisli ^ * -u . 5
, , , ~ er latlaus og með afbrigðum
gat varla komið a fundi landa,1 ,_______e
, _ _ „ * skemmtileg. Sem dæmi um olik-
an Þess að verða fyrir ^asti ar sagnir má nefna „Ástir dísa og að Göngustaðakoti í Svarfaðar-
: vegna afstoðu sinnar i sjalistæðis manna. og j>ðér hefur Móði minn dal. Föður síns naut hann aðeins
malinu. Ma^ segja að Gisla hafi að verjð<.( sem er slðasta sagan stutt og bráðlega fluttist Jón með
varla verio unnað sannmælis . bóklnni og fjailar um einkenni- móður sinni til Skagafjarðar og
legan þjóf. Hér er annars elcki dvaldist þar á ýmsum stöðum.
Jón var fæddur 9. ágúst 1892
veriö unnað
vegna þessara atburða til þessa 1
dags. Þessi bók breytir engu þar
um, en hún varpar ljósi yfir
rúm til að rekja efni bokarinn- Þegar Jón var á átjánda ári gekk
i „ ,ar nánar, en það er óhætt að bann á skólann á Hólum og lauk
hugsunarhait Gisla og er gull- fullyrða> að hun er j röð beztu þar prófi. Einnig lærði hann tré-
nama af froðleik um hf landa 1 sagnasafna. Ættu margir þeirra, smíði híá Jóni Sigurðssyni, sem
Hofn. Það er eins og maður sjai sem takazt á hendur að færa var nafnkunnur smiður nyrðra.
tsrjx jsrrjs **n .rrtr.1 rA H4i"m *»-“* «» »»»««
ur, að taka ser aðferð Hagalins konu sinni, sem var náskyld
til fyrirmyndar. Þessi litla bók konu Sigurðar, búnaðarmála-
mun án efa hljóta miklar vin- stjóra, sem þá var skólastjóri á
sældir, enda er það að makleg- Hólum og var hún langdvölum
leikum. meg þeim hjónum. Hólmfríður
skáld, þar sem hann gengur milli
kunningjanrja og ræðir við þá um
áhugamál sín. Dómar hans um
menn og málefni eru stundum
nokkuð hvatskeytslegir, en hann
er ahs óhræddur við að láta
endur að veita útgáfunni-virkan
skoðanir.sínar í ljós. Einmitt það
ár, sem dagbókin er rituð, stóð
yfir uppreisn gegn Dönum í her-
togadæmunum. Þjóðernisofstopi
Dana komst þá í algleyming, og
svo virðist af dagbók Gísla, sem
helzt megi likja því við ástandið
fyrst eftir síðari heimsstyrjöld-
ina. Gísli hélt ótrauður fram i
skoðun sinni um sjálfsákvörðun-
arrétt þjóðanna, og samkvæmt
því hlaut hann að hafa samúð
með uppreisnarmönnum, sem
hann og játar, en flestir landar
| er hin mesta fríðleiks og mynd-
Leikritasafn Menningar- arkona, sem hún á ætt til. Þau
sjóðs. — Fimmta og sjötta hjón reistu fyrst bú þar vestra
hefti. 1952. en fluttust brátt að foreldraheim
ÞEGAR Menningarsjóður hóf ili Hólmfríðar, Fornastöðum í
útgáfu á leikritasafni þessu fyrir Fnjóskadal. Síðan fluttust þau að
rúmum tveim árum, var bætt úr Skógum en loks að Birnings-
brýnni þörf. Eru nú komin út stöðum, en þá jörð keypti Jón.
sex hefti af útgáfu þessari. í þess- Hafði hann fyllsta hug á að
um tveim heftum eru Piltur og bæta þa jorð bæði um ræktun og
stúlka eftir Emil Thoroddsen og húsakost og varð mikið ágengt
Skuggasveinn Matthíasar. Piltur Hýsti hann jörðina mjög mynd-
og stúlka varð mjög vinsælt erjarlega og bætti ræktun hennar
það var leikið veturinn 1933—’34,! stórlega.
eins og Maður og kona, er sami
höf. samdi upp úr skáldsögunni.
( hvort rétt væri gert, hafi oft orð-
ið honum tn byröi. SkiI ég þessi
ummæli Guðmundar læknis vel
því mér er kunnugt um að Jón
var viðkvæmur maöur i lund og
ef til viil ekki alitaf jaínglaður
inni fyrir og ytra boröið virtist
sýna.
Ekki datt mér það í hug þegar
ég hitti Jón á heimili nar,s í sum-
ar að hann ætti svo skammt eft-
ir. Hann var glaður og reyfur,
eins og venjulega og þó hann
væri búinn að reisa stórt hús og
rækta mikið, þá var eins og hon-
um væri hugstæðast þaö sem
honum fannst eftir að gera jörð-
inni til góða. Þannig hugsa ekki
menn, sem ellimörk er á enda
sótti ellin Jón aldrei heim.
Kvöldið, sem ég kom til Jóns
beið ég nokkuð eftir honum því
hann var þá, af bæ, við smíðar.
Skrafaði ég margt við Sólveigu
móður hans, sem nú er 88 ára að
aldri. Hún var andlega hress og
likamlega og spann á rokk sinn.
Spurði ég hana um ýmislegt frá
eldri tíð meðal annars um Ijós-
færi og ljósmeti. Mundi hún vel
kolurnar gömlu og fyrstu olíu-
lampana, sem voru taldir svo
hættulegir að enginn mátti á
þeim snerta nema faðir hennar.
Hún sýndi mér, gamla konan,
hvernig fífukveykur hefði verið
snúinn og mig grunar að verk-
lægni sína hafi Jón ekki síst haft
frá móður sinni. Býst ég við að
þegar einkasonur hennar er lát-
inn, þá finnist henni, slökt sitt
bjartasta ljós og að sá kveykur
lífs, sem enst hefur henni í 88
ár muni nú brátt á enda.
Jón hafði hið mesta yndi af
hestum. Var hann hestamaður, í
þess orðs beztu merkingu, því
ekki nægði honum skilningur á
burðum hestsins og þoli, heldur
vildi hann skilja skepnuna alla,
líkama hennar og sál, því þá taldi
hann að fyrst væri unnt að full-
temja gott hestsefni ef hvort-
tveggja væri rétt skilið. Ekki datt
honum í hug að líta á hestinn,
eins og væri hann sálarlaus vera.
Minnist ég þess að einhverju
Þau hjón eignuðust 5 börn,
Kristínu, húsfreyju á Drafla-
stöðum í Fnjóskadal, Sólveigu,
búsetta á Akureyri, Rögnu, bú- sinni urðum yið samferða um
setta í Reykjavík, Ferdínand, hjarta sumarnótt, og sat hann
bónda á Birningsstöðum, Önnu, þa einn af gseðingum sínum, en
húsfreyju á Ökrum i Skagafirði, Þa atti hann marga. Ræddum
og Friðriku, húsfreyju á Þverá við margt þá í „nóttleysunni‘‘
i Fnjóskadal. Einnig ólu þau upp °8 man ég vel að Jón lét þá í
að nokkru systurdóttur Jóns, Ijós, að ekki tryði hann því, að
Ingibjörgu Þorsteinsdóttur, hús- eilifðin yrði svo skemmtunar-
... freyju hér í bæ. Öll eru börn snauð, að þar yrði ekki völ góðra
menmngs hafi ekki venð nogu þegsi hin mannvænlegllstU) enda hesta. Kom þar fram sama hugs-
goðar, svo að hætta cr a að ut- ? eigg þau tn góðra að telja úr un og hjá Grími Thomsen, sem
var mikill dýravinur, þegar hann
! • ■
| Gisli Brynjúlfsson:
Dagbók í Höfn
Heimskringla. 1952.
EIRÍKUR Hreinn Finnbogason
hefur búiðþessa bók undir prent-
un og ritað ítarlegán inngang*
um ævi Gísla og lífið í íslenzku
nýlendunni í Kaupm&nnajhöfn um
hans daga. í inngangi þessum er
mikill fróðieikur samankominn,
Og margt er veitir aiukin skiln-
ing á þessum einkennilega lær-
dómsmanni. Gísli Brynjólfsson
hefur verið glæsimenni og um
margt langt á undan sínum tíma,
svo sem í túlkun fornra kvæða.
Hann var skáld gott, og um
tvítugsaldur hafði hann hlotið
hans munu hafa elt Dam, eins sku Sveinn er víst vinsælasta
og endranær, þegar um svipuð (leikrit sem samið hefur verið
mal var að ræða, og nokknr éf . landi Nú stendur til að
þeirra foru i styrjoldma i her sýna hann á sviði Þjóðleikhúss-
Dana. Verður það þyi furðulefa> ins fyrir jólin. Ættu menn þvi
að einmitt Gislr skyldi hallazt gg nQta tækifærið og kynna sér
á ^f,fVornannnar 1 Slalf- ieikritið sjálft. Þessi útgáfa er
Stæðismali Islendinga siðar. Gerð , smekkle 0 ódyrj en þvi nllður
er nokkur grein fynr þessum virðist gvo af ummælum útg. £Ít.
skoðanaskiptum Gisla í mngang- gn . að undirtektir al.
mum, en full fljott virðist vera
farið yfir sögu. Þyrfti að rök-
styðja nánar orsökina að and- gáfan muni stöðvast af þeim sok- “* ■1
stóðu Gisla gegn Jom Sigurðssym um það fir dálíti0 erfitt að trúa ,baðum ættum- » se„lr.
en gert er, með þvi að birta stutt-| þv, gð menn vilji ekki eignast I Það sem einkenndi Jón var (ö B ’ .
an bréfkafla eítir Jon, þar sem ’ le sem einna vinsælust hin einstaka verklægni hans og
----* ...." hafa verið á sviði hér á landi lipurmennska. Það var ekki sma- blzt , Tf, Þ ’
“mir “rsi. h.úi .5 lL“rí. »«. «... a» » Jó„ þar „oríur “TL'ií-’.M”'
hann víkur að þessu efni. En hvað
sem um það er, þá ieiddi þessi
afstaða Gisla til þess, að hann | nernáTð maður siái um Þritugt. með staðgóðan lær- ann Guð Þér bæði hunds og hests
varð vansæll maður og bitur ■ hin mesta fiar. dom að baki og eindæma vinnu- , v at þeim.
... I þau. Þetta er hin mesta fjar-
Ma stæða. Leikrit þarf að lesa engu elJu °g Þrek, sem virtist vera
. Þegar Jón er nú horfinn héðan
ég mega óska þess, að eilífð-
það sem eftir var ævinnar
og vera, að Það eigi drýgstan, e^^ð^Tókmenntir7’og óbilímdi, en þvi hann hefur þó • J?
þáttinn í þvi, hve htil afkost hans eru ^ verr til þess fallin. vafalaust oft ofboðið Þegar Jon
urðu a sviði fræðimennskunnar. : Þ£izt er auðvitað að sjá þau leik. flytzt i Þingeyjarsyslu um 1920 Verðl ^°num; mns g n n
in oe lesa síðan — Því verður eru menn að hef:)a þar husabv§g ““ “ h lst , ’ 1 !! I
Dagbók í Höfn er skemmtiieg in °S æsa S10an’ . ;V1 verour . r , . jum stíl Var leitað til lifi manna og skepna og full af
og storfróðleg bók. Sú sjálfs-1vart ^ eirra^íeiStaútgáÍan hér Jóns úr ýmsum áttum, enda starfi um tióttlausa daga.
mynd, sem hún bregður uPP, er . þurfi að stoðvast vegna byggði hann mörg hús allt fram j Einar Ásmundsson.
líklega einstæð i íslenzkum Þok- , H f * . .. , , _ til æfiloka. Má nærri geta að .
menntum. Mun. hún án efa verða kauPendafæðar, og til þess mun k Jóns og heimili hefur
LSn f aueum núttaamanna fil að taka unðir Það, er útg. beðlð hnekkl Vlð mlklar flar' Vinalegt skcyti.
uppieisn í augum nutmamanna, heitir á Ieikfelög og ieilriistarunn- vistir vegna smiðavinnu. Við NEW YORK _ Ýmsum hefur
** Wverk h.(5i J6» hinar „ber.u þótt 6runnt á þvI 6á5a milli
að skipta ljosi og skubga rett, , . f . bókmenrtabióð forsagmr a oHu þvi, sem gera Eisenhowers og Nixons. Þó sendi
þegar um svo longu liðna atburði skam^ H.úi, skyldi”, eins og sagt var um Eisenhower vinalegt skeyti til
er að ræða. Frágangur bókarinn
ar er ágætur. Útgefar.di hefur
ritað fjölda skýringargreina við
dagbókina, og eru þær lesend-
um til mikils hagræðis.
að geta ekki komið helztu drama-
tízkum bókmenntum sínum út
vegna áhugaleysis. Verði leikrita
safnsins er svo í hóf stillt, að
Framh. á bls. 12
bóndann Snorra Sturluson. Nixon er hann meiddist á fæti,
Var Jón einnig sannkallaður — bað hann fara varlega, því
ákafa-maður við búvinnu. j hans mætti ekki missa við. —
Sá var annar kostur Jóns, sam- Þó héfir Eisenhower ekki látið
fara einstakri verklægni, hversu hann enn hafa ráðherrastöðu.