Morgunblaðið - 02.10.1953, Page 7

Föstudagur 2. okt. 1953
MORGVNBLAÐIÐ
7
Fjölþæft stnrfsemi Þjóðieikhús-
sins á komnndi vetri
FIMMTA starfsár Þjóðlcikhúss-
ins er nú fyrir skömmu hafið.
Af því tilefni hefur Mbl. snúið
sér til Guðlaugs Rósenkranz,
þjóðleikhússtjóra og rætt við
hann hitt og þetta um starfsemi
leikhússins.
Leikárið hófst að þessu sinni
rneð sýningum danska ballett-
flokksins frá Konungslega leik-
húsinu í Kaupmannahöfn undir
forustu Friðbjörns Björnssonar.
Var hinum danska balletti mjög
yel tekið og nokkur fjárhagsleg-
Ur hagnaður varð af sýningum
hans, segir þjóðleikhússtjóri.
Þá hefur og verið haldið áfram
í haust á sýningum á Tópazi úti
um land og einnig hér í Reykja-
vík. Einnig hefur gamanleikur-
inn, „Koss í kaupbæti“ verið
sýndur nokkrum sinnum.
FYRSTA NÝJA
LEIKRITIÐ
En fyrsta nýja leikritið, sem
frumsýnt hefur verið er Einka-
líf eftir Noel Coward. Þjóðleik-
húsið keypti réttinn til að sýna
þetta leikrit fyrir nokkrum ár-
um. Það hafði þá verið sýnt bæði
í London og Kauþmannahöfn,
fengið þar ágæta dóma og verið
sýnt mörg hundruð sinnum.
Síðan var það einnig sýnt í Osló
með hinni frægu leikkonu Lille-
bil Ibsen í aðalhlutverki. Einnig
þar hlaut það mjög góðar mót-
tökur.
Á s. 1. vori vildi svo til að
Leikfélag Reykjavíkur var byrj-
að að æfa þetta leikrit en þar
sem Þjóðleikhúsið átti sýningar-
réttinn samdist svo um milli þess
og Leikfélagsins að aðalleikstjóri
þess, Gunnar R. Hansen, kæmi
til leikhússins, ásamt einum af
helztu leikurum félagsins, Einari
Pálssyni og leikritið yrði sýnt
þar í haust. Reynsla er fengin
fyrir því að bezt er að taka held-
ur létt leikrit til sýningar fyrst
á haustin. Þykir það gefast bet-.
ur heldur en efnismeiri og þyngri
verk fyrst eftir að leikárið hefst.
Það er ennfremur nauðsynlegt
fyrir leikhúsið að sýna nokkuð
á víxl létt og efnismikil leikrit
á leiksviði sínu.
Annars hljóta mörg sjónarmið
jafnan að koma til greina við
leikritaval. Þar verður að hafa
í huga bókmenntalegt og listrænt
gildi verksins og sömuleiðis verð-
ur að gera sér grein fyrir, hvort
leikhúsgestir munu líklegir til
þess að sækja þau. Fram hjá því
atriði kemst ekkert leikhús.
„SUMRI HALLAR“
NÆSTA VERKEFNI
— Hvað verður svo næsta
viðfangsefni leikhússins?
— Það verður leikritið „Sumri
hallar“, eftir bandaríska rithöf-
undinn Tennessee Williams. Það
leikrit er alvarlegs eðlis og fjall-
ar á mjög listrænan hátt um ýms
vandamál nútímans. Það er
fyrsta leikrit þessa höfundar, sem
sýnt verður hér á landi, en Tenn-
essee Williams er einn frægasti
núlifandi leikritahöfundur Amer-
íku.
í því leikriti kemur fram ný
leikkona. Er það Katrín Thors.
Hún hefur stundað leiklistarnám
erlendis undanfarin ár og getið
sér ágætt orð m. a. fyrir leik
sinn hjá Leíkfélagi Reykjavík-
ur.
Ég álít að það sé m. a. hlut-
verk Þjóðleikhússins að gefa
ungum leikurum sem auðsýnt
þykir að búa yfir góðum hæfi-
leikum tækifæri til þess að
neyta þeirra.
Þá hlýtur það og að vera hlut-
verk Þjóðleikhússins að sýna
verk eftir íslenzka höfunda.
Fyrsta íslenzka leikritið, sem það
sýnir á þessu hausti verður „Val-
týr á grænni treyju“ eftir Jón
Björnsson, rithöfund. Er það
„dramatísering“ á samnefndri
skáldsögu eftir þennan höfund.
Eins og kunnugt er, er það byggt
á austfirzkri þjóðsögu og er
mjög „spennandi“. í þessu leik-
riti koma fram margir af þekkt-
ustu leikurum okkar.
Samfa! við GuðEaug Rósinkranz, þjcóleikhússfjóra
Guðlaugur Rósinkranz
JÓLALEIKRIT
Þá er áformað að taka til sýn-
ingar ameríska gamanleikinn
Harwéy eftir Mary Chase. En
jólaleikritið verður svo Piltur og
stúlka eftir Emil Thoroddsen,
með músík eftir sama höfund.
Er sú ráðabreytni í samræmi við
það, að s.l. tvenn jól hefir leik-
húsið haft gömul og þjóðleg ís-
lenzk leikrit á sýningarskrá sinni.
Er áformað að halda þeim sið
framvegis.
Þá er gert ráð fyrir að sýnt
verði barnaleikrit, „Ferð Péturs
litla til tunglsins", eftir þýzka
höfundinn Basserman.
AFMÆLI IÍOLBERGS
í tilefni af 200 ára afmæli
Ludvigs Holbergs geri ég ráð fyr-
, ir að sýnt verði leikrjt eftir hann.
i Loks er svo þess að geta að
ballettskólinn mun starfa í vet-
ur og má því reikna með ballett
j sýningum seinni hluta vetrarins.
' Mun danski ballettmeistarinn,
Erik Bidsted, stjórna honum eins
og áður. Mun kona hans Lise
Kjergaard koma hingað ásamt
honum.
FRIÐUR UM
TÓNLISTARMÁLIN
— Hvað er að frétta af tón-
listarmálum leikhússins?
— í þeim má nú segja að full-
ur friður sé á kominn. Dr Urban-
cic hefur, eftir nánari yfirveg-
un tekið uppsögn sina aftur og
hefur verið ráðinn hljómsveitar-
stjóri við leikhúsið með sömu
skilyrðum og kjörum og áður út
þetta leikár.
NAUÐSYN AUKINS
STYRKS
— En hvað er tíðinda af efna-
hagsmálum stofnunarinnar?
— Um þessar mundir er verið
að ganga frá fjárhagsáætlun leik-
hússins fyrir árið 1954.
— Hve mikill var hallinn á
rekstri þess á s. 1. ári?
— Rekstrarhallinn á s. 1. ári
varð um 590 þús. krónur eftir að
skemmtanaskatturinn hefur ver-
ið reiknaður með tekjunum, en
hann nam á árinu 1.3 millj. kr.
Fyrstu árin hafa orðið nokk-
uð erfið í rekstri leikhússins,
segir þjóðleikhússtjóri að lokum.
Margt hefur þurft að kaupa á
þessi tímabili. Ég geri ráð fyrir
að hallinn á rekstri leikhússins
verði eitthvað lægri á næsta ári
en hann varð s. 1. ár. En það
er skoðun mín að út-ilokað sé
að leikhúsið beri sig án aukins
styrks.
Á það má benda að síðasta leik
ár gekk mjög vel. Aðsókn að
leikhúsinu var ágæt. sérstaklega!
undir lokin að sýningum óper-
unnar La Traviata. Er áformað
að halda áfram að setja upp einn
söngleik á ári. En á því eru ýms-
ir örðugleikar, m. a. þeir að ís-
lenzkt listafólk dvelur oft lang-
dvölum erlendis.
S. Bj.
GunnQrsson
Minningarorð
HANN lézt á sjúkrahúsi ísafjarð-
ar 25. f.m. Jarðarför hans fer
fram kl. 2 í dag í Fossvogi.
Loptur var fæddur á Syðri-
völlum í Kirkjuhvammshreppi í
Húnavatnssýslu 1. október 1877.
Hann var því tæpra 76 ára að
aldri. Banamein hans var heila-
blæðing.
Orka sólarljóssins mun leysa
atómorkuna af
Forelarar Lopts voru Uunnar
Þórðarson og Soffia Jónatans-
dóttir. Móður sína missti hann 5,
ára gamall. Fór þá i fóstur til
ömmu sinnar, Guðrúnar Lopts-
dóttur. Um fermingaraldur fór
hann í vist til þjóðkunns manns,
Þorláks bónda Þorlákssonar í
Vesturhópshólum, og var hjá hon'
um til tvitugsaldurs. Þá fór hann
i Ólafsdalsskóia og lauk þar námi
á næstu tveim árum. Eftir V)ú-
fræðinám sitt í Ólafsdal var
Loptur ráðinn til jarðabótastarfa
vestur að Isafjarðardjúpi. Þau
störf stundaði hann í fimm ár,
og átti heima í Múla hjá Kristjáni
bónda Þorlákssyni, sem þá «og
lengi síðan bjó þar hinu mesta
fyrirmyndarbúi. ■
Árið 1907 giftist Loptur eftir-
lifandi konu sinni, Ragnhildi
Guðmundsdóttur i Æðey. Sama
ár fluttust þau tii Bolungarvíkur
og bjuggu þar næstu 7 ár. I Bol-
ungarvík rak Loptur verzlun, en
fékkst auk þess við ýms störf,
bæði á sjó og landi.
Árið 1914 fluttist Loptur til
Reykjavikur. Þar dvaldi hann.
næstu þrjú ár, var starfsmaður
hjá dagblöðunum Morgunblað-
inu og Vísi. Hann var fyrsti
áskriftarkaupandi Morgunblaðg-
ins. í viðurkenningu þess hafa
eigendur Morgunblaðsins um.
langt árabil sent honum blaðið
án endurgjalds.
Árið 1917 fluttist Loptur til
ísafjarðar og hóf þar verzlun.
Hann var jafnframt starfsmaður
við blaðið Vesturland frá því er
það hóf göngu sína, og þar til
hann fluttist til Reykjavikur aft-
ur árið 1931. Hóf hann þá þegar
verzlun hér, og stundaði þá nt-
vinnu þar til skömmu fyrir aúd-
lát sitt, er þau hjónin settust im
kyrrt hjá einkadóttur si ml
Soffíu og manni hennar Kjart ini
Steinbach símritara. Önnur di tt-
ir Lopts, Svava, er gift Vilhe lm
Jensen stórkaupmanni hér ^ 1 >æ.
Loptur Gunnarsson vakti at-
hygli manns um leið og maðín sá
hann fyrsta sinni. Og fu nn.
gleymdist ekki heldur fjj >tt.
Kom þar fyrst til hinn m kli
hraði, er varð á hverju því vei ki,
er hann rétti hörd til. Sejja
mátti um hann með sanni, að
hann væri bæði mikilvirkur og'
góðvirkur, því verkið lék í hepdi
hans. Og svo mikið snyrtimermi
var hann, að blettur eða fis m: .tti
ekki sjást á neinu, er hann :ór
með. Hann var því eftirsótjur
maður til starfa frá fyrstu. EÍJi-
legt hefði því verið, að honþm
safnaðist fé. En svo varð ekki.
Til þess var hann of ör. Hann afl-
aði ekki skjótar en hann eyöjdi.
Var hann og hinn mesti liðsinnis-
maður, ef vinir hans þurftu ejn-
hvers með.
Loptur var skarpgreindur máð-
ur og mjög bókhneigður. Hann
var því betur að sér en flestir
þeir, sem farið hafa að mestu á
mis við skólanám. Eftirlæti hans
var saga og ljóð. Ea hann las
varla annað en úrvalsbækur fyr-
irleit bókasorp og hataði rrlis-
þyrmingu móðurmálsins og iaf-
bakaðar söguheimildir. ■ Sjá'fur
var hann mjög vel ritfær og
skóJdmæltur.
Vandalaust var að skilja skap-
ferli Lopts Gunnarssonar. Hgnn.
var maður opinskár og enginn
flóttamaður, varði sér öllum jtil,
hvort sem hann átti skoðanir sán-
ar að verja, eða málstað vlna
sinna.
Hann var trvgglyndur ma?íur,
og mikill vinur vina sinna.
Sigurður Kristjánsson.
IMERÍKUMAÐURINN Palmer Putman, sem er félagi í kjarn-
J orkuráði Bandaríkjanna, varpaði 'fyrir skömmu síðan nokkru nýju
(ljósi yfir framtíðarmöguleika sólarljössins sem orkugjafa, en
rannsóknir á þessu sviði eru þegar alllangt komnar, og er talið
, víst, að sólin muni áður en mjög langt um líður leysa atómið af
hólmi, sem orkugjafi til almennrar hagnýtingar.
ALLT URANIUM BUIÐ
ÁRIÐ 2198
Sá dagur mun renna upp, seg-
ir Putman, þegar öll kol, allt
gas, öll olía verður gengin til
þur.rðar. Hvar eigum við þá að
| fá orku?
Uranium og thorium forði
' heimsins, hin einustu efni, þar
; sem hægt er að beizla atómork-
una, verður uppurinn árið 2198.
Við munum þá verða knúnir til
að snúa okkur til sólarorkunnar.
SÓLARLJÓSIÐ TIL SUÐU
OG IIITUNAR
Þegar eru til nokkur dæmi
þess, að ljósorka sólarinnar hafi
verið hagnýtt til að hita upp hús'
og sjóða mat.
Við tæknilega háskólann í
Massachusetts hefir verið haldið
uppi stöðugum rannsóknum á
þessu sviði síðan árið 1938.
VÉLAR KNÚNAR SÓLSKINI
— GÖMUL IIUGMYND
í rauninni er hugmyndin um
velar knúnar með „sólskini'1
býsna gömul. Franski efnafræð-
ingurinn Lavoisér, sem tekinn
var af lífi í frönsku stjórnarbylt-
ingunni hafði jafnvel brætt plat-
ínum í brennipunktinum á feyki
mikilli alkohól linsu. Síðan hef-
ir ótal margt nýtt komið upp á
teninginn í þessum efnum og er'
nú beðið með eftirvæntingu hver-
muni framvinda þessara rann-
sókna, sem kann að ráða ótrú-
lega miklu um lífskjör manna á'
komandi öldum.
Sér grefur sröf
c? ö
þótt grafi
^ VÍNARBORG 30. sept. — í
sprengingu, er varð í dag í
skrifstofu sjúkrahúss eins í Vín-
arborg, fórust tveir menn, þrír
særðust alvarlega, en ellefu hlutu
minni háttar meiðsli.
^ Lögreglan segir, að sprengi-
efnið hafi verið borið íil
sjúkrahússins í kistu af sjúklingi
einum, er áður lá á sjúkrahúsinu.
Það var hann sjálfur, ásamt starfs
manni á sjúkrahúsinu, sem lét
lífið. —NTB-Reuter.
Ný rétt í Staðarhreppi, er
rúmar tæp 10 þús. íjár
SAUÐARKRÓKI, 24. sept. —
Þriðjudaginn 22. sept. s.l. var
tekin til afnota ný fjárrétt í
Staðarhreppi í Skagafirði.
Vorið 1952 hófst bygging rétt-
arinnar og var henni .valin stað-
ur skammt norðan og austan
Skagafjarðarvegar, vestan Reyni
staðar. Réttin sjálf er byggð úr
járnbentri steinsteypu, en skil-
rúmin milli dilka úr timbri, fellt
í steyptar máttarstoðir. Talið er
að almenningur rúmi 2200 fjár,
en dilkar 7500.
Utanmál hennar er 61x41 m.
Stærð almennings um 600 ferm.
Dilkar eru 26 talsins, þar með
talin ómerkingakró.
Talið er að byggingarkostnað-
ur muni nema kr. 150 þús. —
Hreppar á upprekstrarsvæðinu
kostuðu réttarbygginguna, en'
þeir eru: Staðar-, Seylu-, Rípur-
og Skarðshrepnar og Sauðár-
króksbær. — í byggingarnefnd
mannvirkisins hafa verið frá
upphafi, f. h. Staðarhrepps,
bændurnir Steindór Benedikts-
son, fjallaskilastjóri, Birkihlíð;
Haukur Hafstað, Vík og EUert
Jóhannsson, Holtsmúla; f. ;h.
Seyluhrepps bændurnir Jón Jó-
j hannesson, fjallaskilastj., Ytra-
Skörðugili; sr. Gunnar Gíslaspn,
: Glaumbæ og Tobías Sigurjóns-
; son, Geltingaholti. Framkvæn|da
j stjóri nefndarinnar hefur frá
upphafi verið Steindór Beíie-
diktsson, Birkihlíð, en yfirsmáð-
! ur Svavar Ellersson, Ármilla,
j fyrra árið, en Stefán Friðrijrs-
son, Glæsibæ, nú í ár.
Af sérstökum ástæðum reyúd-
ist ekki unnt að ganga fullkc^n-
lega frá verkinu nú í ár, en það
1 mun verða gert á n.k. sumri :og
þessara merku tímamóta í uþp-
rekstrarmálum fyrrgreimjra
j þreppa þá væntanlega minþzt
næsta haust á viðeigandi hátt.j
— jón.;
Herraenn á friðartorgi.
PEKING — í dag var haltíið
hátíðlegt afrnæli kínverska „al-
þýðulýðveldisins" mað því að
1 geysiöflugur her gekk um Frið-
artorgið i Peking og heilsaði
j foringja sinum, Mao Tse Tung.