Morgunblaðið - 09.12.1953, Blaðsíða 8

8
MOKGVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 9. des. 1953
toratsstMtaMfe
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgOarm.)
Stiórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason írá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3048.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriítargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
^ UR DAGLEGA
LIFINU
Göngum hægt unr gleðinnar dyr
FRÁ því hefur verið skýrt að
samkvæmt breytingartillögum
fjárveitinganefndar muni tekju-
áætlun ríkissjóðs næsta ár hækka
um 16,6 millj. kr. Hins vegar
muni gjöldin hækka samkvæmt
tillögum nefndarinnar um 15,8
millj. kr.
Samkvæmt þessu munu heild-
artekjurnar á rekstraryfirliti
verða 443,7 millj. kr., ef tillögur
nefndarinnar verða samþykktar
og gjöldin 404,8 millj. kr. Rekstr-
arhagnaður ríkissjóðs árið 1954
yrði þá 38,8 millj. kr. og greiðslu-
jöfnuður hagstæður á sjóðsyfir-
liti um 2,4 millj. kr. Á fjárlögum
ársins 1953 voru tekjur ríkis-
sjóðs áætlaðar samtals tæplega
419 millj. kr. Lítur út fyrir að
sú áætlun standist vel. Gerir fjár
veitinganefnd ráð fyrir að heild-
artekjur ríkissjóðs á árinu geti
orðið nær 480 millj. kr. Ber þess
þó að gæta að af tolltekjunum
eru 25 millj. kr. tollar af vélum
og efni til virkjananna við Sog
og Laxá og Áburðarverksmiðj-
unnar. Er því ekki hægt að miða
við þessa upphæð í fjárlögum
næsta árs.
Fjárlögin fara hækkandi ár
frá ári. Leiðir það í senn af
breytingum á verðgildi pen-
inganna og stöðugt auknum
útgjöldum til ýmiss konar
þarfa þjóðfélagsins. í nefndar-
áliti meirihluta fjárveitinga-
nefndar er vakin athygli á þvi
að tveir liðir í rekstrarkostn-
aði ríkisins liækki sérstaklega
ár frá ári. En það eru skóla-
málin og tryggin.garnar.
Nefndin bendir á það að verk-
fallið í fyrrahaust hafi hækk-
að mjög útgjöld tryggingar-
stofnunarinnar og einnig hafi
lausn þess leitt af sér mikla
hækkun á niðurgreiðslum á
verði ýmissa nauðsynja, Þá
bendir nefndin og á þá stað-
reynd að hinn síhækkandi
rekstrarkostnaður ríkisins og
hækkun lögboðinna útgjalda
hafi valdið því, að verklegar
framkvæmdir verði með ári
hverju minni liður í heildar-
útgjöldum ríkisins.
Hér er vissulega um ískyggi-
lega þróun að ræða. Ríkisbáknið
verður stöðugt viðameira. En
bolmagn ríkisins til þess að
halda uppi verklegum umbótum
í landinu verður minna.
Um það getur engum bland-
ast hugur að þótt stórfelldum
verklegum framkvæmdum hafi
verið haldið uppi hér á landi
undanfarna áratugi, þá eru þó
mikil verkefni óleyst á þessu
sviði. Fjöldi fljóta víðsvegar um
land er ennþá óbrúaður. Heilir
landshlutar eru án sambands við
akvegakerfi landsins. Hafnar- og
lendingarskilyrði í mörgum ver-
stöðvum eru ennþá gjörsamlega
óviðunandi og fullnægja ekki
þörfum atvinnulífsins. Til þess
ber því brýna nauðsyn að unnt
verði að halda uppi þróttmiklum
framkvæmdum til umbóta á
þessu sviði.
En þjóðin verður að sníða
sér stakk eftir vexti. Hún
verður að gera sér Ijóst að
hún getur ekki gert allt í einu.
En hún þarf ekki aðeins að
skilja, að það er ekki hægt
að byggja allar brýr, allar
hafnir og alla vegi í einu. Hún
þarf ekki síður að gera sér
ljóst, að hún getur ekki í það
óendanlega þanið út ríkisbákn
sitt og hlaðið útgjöldum á það
opinbera. Afleiðing slíks hlytu
að verða þverrandi fr<m-
kvæmdir.
Þjóðin talar um nauðsyn sparn
aðar, en hún krefst aukinna
framkvæmda og meiri útgjalda
úr rikissjóði til margvíslegrar
þjónustu. Stjórnmálamennirnir
tala líka um sparnað. En fjár-
lögin hækka stöðugt í höndum
þeirra.
Þessi saga hefur ekki aðeins
gerzt á íslandi. Hún hefur gerzt
í flestum löndum eftir síðustu
heimsstyrjöld. Verðgildi pening-
anna hefur yfirleitt farið þverr-
andi og þörfin fyrir framkvæmd-
ir og félagslegar umbætur hefur
verið mikil. En þjóðirnar verða
yfirleitt sjálfar að standa undir
sinni eigin eyðslu. Kröfurnar um
aukin útgjöld og fjárveitingar til
margvíslegra framkvæmda,
þarfra eða ónauðsynlegra, eru
þess vegna oftast jafnframt kröf-
ur um auknar álögur í einni eða
annarri mynd.
Við íslendingar hljótum að
sjálfsögðu að leggja kapp á, að
halda áfram uppbyggingu lands-
ins og umbótum á fjölmörgum
sviðum þjóðlífs okkar. En við
verðum jafnframt að gæta þess
að ofbjóða ekki fjárhagslegri
getu einstaklinga og þjóðarheild-
ar. Við verðum að gæta þess að
hið unga lýðveldi kollsigli ekki
efnahagslegu sjálfstæði sínu.
Fjárhagur hins íslenzka rík-
is er um þessar mundir góður.
Greiðsluhallabúskapnum hef-
ir verið útrýmt og jafnvægi
skapast milli tekna og gjalda.
Er það vel farið. En við verð-
um að ganga hægt um gleð-
innar dyr og gá að okkur. Þess
vegna er fyllsta ástæða til
þess að vara við hinni árlegu
hækkun fjárlaga frá ári til
árs.
Aðkoma á friði
LOKAYFIRLÝSING Bermuda-
ráðstefnunnar sýnir í allra
stærstu dráttum eðli þeirrar ógn-
ar og strífishættu sem hefur
þjakað heiminn næstum frá lok-
um síðustu styrjaldar.
I yfirlýsingu sinni segja Vest-
urveldin að þau óski eftir friði
í Evrópu. Nú átta árum eftir lok
styrjaldar, er ennþá ófriðar-
ástand í Mið-Evrópu. Engir frið
arsamningar hafa verið gerðir
hvorki við Þjóðverja né Austur-
ríkismenn og landi þessara þjóða
er skipt niður milli hernáms-
velda. í skjóli þessa halda Rúss-
ar enn við hernámi í ýmsum
þjóðríkjum Austur-Evrópu, sem
þó voru sumar bandamannaþjóð-
ir í síðustu styrjöld.
Vesturveldin lýsa því yfir, að
þau vilja binda enda á þetta
smánarlega ástand og semja sann
gjarna friðarsamninga þar.
Vesturveldin lýsa því einnig
yfir að þau vilja frið á vígstöðv-
unum í Kóreu og Indó-Kína. Sá
friður fæst bezt með því að
Rússar hætti að styðja ofbeldis-
herina, sem hindra að þjóðir
Indó-Kína fái að stíga fyrstu
sporin í sjálfstæði. Það er sama
hvert sem litið er, hvar sem ó-
friðar er von. Ófriðarhættan staf
ar hvarvetna af ofbeldis og
árásartilhneigingum Rússa. Vest-
urveldin ógna engri þjóð.
* í SLENDIN G AR hafa ætíð
haft mikil samskipti við
Dani, þangað sóttu þeir alla æðri
menntun sína fyrr á tímum og
allt að síðari
heimsstyrjöld
settust margir
íslendingar að
í Danmörku.
Enda þótt við
íslendingar sé-
um ekki nema
um 170 þús.
er gert ráð fyr-
ir, að 2000
Skúli Guðjónsson landar okkar
séu búsettir í
Danmörku einni saman. Má segja
að það sé allstórt brot af jafnlít-
illi þjóð og við érum. Nokkrir
pótt fá,
lan^förull leipr.,
þeirra eru giftir Dönum og hafa
sumir gerzt danskir ríkisborgar-
ar, en þó má fullyrða, að þeir
líta allir fyrst og fremst á sig
sem íslendinga og halda tryggð
og sambandi við þjóðina sína
gömlu.
O—O—O
MARGIR af þeim íslending-
um, sem nú eru búsettir í
Danmörku, fóru þangað til náms
og hugðust halda heim aftur að
VeU andi skritar:
H
Góðar kvikmyndir
um jólin.
VERNIG skyldi standa á
því, að góðar kvikmyndir
! virðast vera orðið óþekkt fyrir
’ brigði hér í höfuðborginni. Um
langan tíma hafa aðeins örfáar
myndir af öllum þeim sæg, sem
hin sjö kvikmyndahús bæjarins
hafa boðið gestum sínum upp á
I — aðeins örfáar þeirra, segi ég,
hafa verið þess verðar að eyða í
þær fé og tíma. Þetta er alveg
ótækt, það er sanngirniskrafa
j kvikmyndahúsgesta, að hér verði
úr bætt — að þeir eigi, að
minnsta kosti öðru hvoru, völ á
að sjá myndir, sem hafa einhvern
snefil af menningarlegu gildi“.
Svo farast m. a. orð einum bréf
ritara minna og mun því miður
mikið hæft í aðfinnslum hans.
Það er ekki nema ánægjulegt, að
almenningur skuli ekki taka
þegjandi og gagnrýnislaust við
I hverju sem að honum er rétt,
' hversu ómerkilegt, sem það er.
' |— Við verðum samt að vera það
bjartsýn, að vona að kvikmynda-
húsin eigi í pokahorninu góðar
og skemmtilegar myndir til jól-
anna — það væri þegar nokkur
raunabót.
„Filmia“ hefur farið
vel af stað.
ÞAÐ ER í þessu sambandi
ástæða til að fara viðurkenn-
ingarorðum um „Filmiu“, hinn
nýstofnaða kvikmyndaklúbb,
sem þegar hefur haft þrjár kvik-
myndasýningar í Tjarnarbíói. —
Þær hafa almennt vakið ánægju
meðal þeirra, sem þær hafa sótt,
enda hefur hér verið urn úrvals-
myndir að ræða, hverja á sínu
sviði: „Jeanne d’Arc“ fyrir ó-
venjulega afburðagóðan leik,
„The long Voyage home“ bæði
fyrir efnið sjálft og listræna upp-
. byggingu þess og sú síðasta,
! „Heksen“, fyrir hið mikla fræði-
og sögulega gildi hennar.
Nokkuð þungt yfir.
j 17KKI er hægt að segja, að hér
j M-J hafi verið um skemmti-
J myndir að ræða, það hefur verið
æði þungt yfir þeim öllum, en
hvað um það, þær hafa vakið
áhuga og umhugsun áhorfenda,
[ sem er meira en hægt væri að
segja um hávaðann af kvikmynd
um þeim,sem við eigum hér að
jafnaði völ á. Líklegt er samt,
að „Filmiu“-félagar tækju feg-
ins hendi góðum, léttum skemmti
myndum öðru hvoru, til einskon-
ar bragðbætis og mættu forráða-
menn félagsins hafa það á bak
við eyrað. Annars er óhætt að
j segja að „Filmia“ hafi vel af
stað farið — og að hér sé við-
leitni, sem miðar í rétta átt.
ríkisstjórnina að úthluta auka-
skammti af smjöri og smjörlíki
fyrir jólin. Vitað er, að stórar
birgðir af óseldu smjöri liggja
fyrir í landinu — því heyrist
jafnvel fleygt, að það liggi undir
skemmdum — og sé notað til
H
Vill fá aukasmjör
fyrir jólin.
USMÓÐIR hefur orðið:
„Við húsmæður skorum á
skammta okkur dálítið ríflegar
— að minnsta kosti nú fyrir há-
tíðina? — Húsmóðir".
Um Björn frá Viðfirði.
¥ BRÉFI frá H. J. segir:
1 „Doctor Björn frá Viðfirði var
sérlega merkur maður, málfróður
og ósvikinn íslendingur. Hann
var ágætur kennari, hreinskilinn
við nemendur sína og talaði ekki
tæpitungu við þá, er hann vítti þá
fyrir óþarfa fákænsku þeirra og
kæruleysi, sérstaklega, ef í hlut
átti ríkisskólagengið fólk.
Annars var hann hógværðin
sjálf.
Þar sem Velvakandi er vel
vakandi, vona ég, að hann vilji
birta bendingar Bjarnar, sem
hér fara á eftir. Gætu þær kom-
ið ungum og öldnum að gagni.
Tvenn andstæð öfl.
TVENN andstæð öfl togast sí
og æ á um málið: íhald og
framsókn. Annars vegar ræktin
við erfðamál feðranna með afl-
stöð sína í bókmenntunum, hins
vegar vöxtur hugsunarinnar og
rás viðburðanna.
Hvorugt þessara afla má fá al-
gjöra yfirhönd. Það myndi leiða
til kyrrstöðu og dauða eða til
taumlauss gönuskeiðs, er svifta
mundi í sundur menningarbönd-
unum milli kynslóðanna og gjöra
þær að reköldum á reynslunnar
sæ.
Nýbreytnin á sér stað á öllum
sviðum málsins, í hljóðfræði
þess, málfræði og orðaforða . . .“
Þannig farast doctornum orð.
— H. J.“
C_^S®G^J>
Þorf. Kristjánss.
því loknu, en
ílengdust. —
Meðal þeirra
má nefna dr.
Halld. Krist-
jánsson, rönt-
genlækni á St.
Elísabets-
sjúkrahúsinu,
Gunnar Björns
son, prentara
og ræðismann
íslands, Har-
músíkprófessor
Augun eru
spegill sálar-
ínnar.
H. Petersen
ald Sigurðsson,
og óperusöngvarana Stefan Is-
landi og Einar Kristjánsson. —
Skemmtilega sögu að þessu leyti
á Höeberg-Petersen-ættin. — f
byrjun aldarinnar fór H.-P. til
íslands til að sýna íslenzkum
kvikmyndir, sem þá var hin
mesta nýlunda. Hér kvæntist
hann íslenzkri konu, varð for-
maður í Det danske Selskab og
dvaldist hér til ársins 1940, er
hann fór aftur til Kaupinhafn og
rekur nú Atlantic Bio í Christi-
anshavn, en H.-P. yngri er nú
formaður íslendingafélagsins í
Kaupmannahöfn og umboðsmað-
ur Loftleiða þar.
0—0—0
MARGIR eru þeri íslending-
ar, sem til Danmerkur hafa
komið og orðið þar á vegi eins
hinna gamalkunnu landa, Þórðar
Jónssonar, toll
varðar. Saga
hans er nokk-
uð táknræn
fyrir íslending
í Danmörku.
— Hún sýnir
hversu rótgró-
ið þjóðareðlið
er í íslendingn
um. Hann hef-
ur dvalizt nær
hálfa öld
í Danmörku og verið mestan hlut
an í þjónustu danska ríkisins, —
en þó er hann enn þá íslenzkur
ríkisborgari. Er hann einn þeirra
íslendinga, sem af því nýtur
góðs, að lög voru sett á sínum
tíma þess efnis, að íslendingar,
er búsettir voru í Danmörku fyr-
ir aðskilnaðinn 1944 skyldu njóta
sömu réttinda og danskir ríkis-
borgarar.
0—0—0
★ FLESTIR kannast við Þor-
finn Kristjánsson, útgefanda
blaðsins Heima og erlendis, sem
einkum fjallar um dönsk-íslenzk
málefni. Hefur hann unnið þarft
verk með blaði sínu. Af íslenzk-
um visindamönnum í Danmörku
má nefna þá dr. Jón Helgason,
prófessor, forstöðumann Árna-
safns og Skúla Guðjónsson,
lækni í Árósum. — Margra fleiri
íslendinga í Danmörku mætti
geta, en hér verðum við að láta
staðar numið að sinni.
O—O—O
★ FÓLK af íslenzkum ættum
starfar í flestum atvinnu-
greinum Dana. Er það meira að
fslendingar i
Kaupmanna-
höfn geti keypt
þar flestan
varning af
löndum sínum,
allt frá títu-
prjónum upp í
alfatnað. — í
Danmörku
hafa íslending-
ar fengið orð á
sig fyrir að
segja stundum haft við orð, að
vera duglegir og góðir verzlunar-
menn. Segja, sumir, að það stafi
af því, að þeir geti frá barnæsku
helgað sig starfi sínu einu sam-
an, en þurfi ekki að eyða dýr-
mætum tíma í herþjónustu, eins
og Danir. En slíkar röksemdir
eru vitanlega út í hött. — Sagt
er, að allar safnanir á vegum ís-
lendinga í Danmörku gangi
Framhald á bls. 12
Jón Helgason