Morgunblaðið - 13.12.1953, Blaðsíða 2

I
M O li G V iY B l Æ Ð I Ð
Sunnudaguij, ^13. des. 1953
BíHsSmami Guðmuai Isson slkrifar um:
Ilmur liðinna daga.
Eftir Guðm. G. Hagalín.
Bókfellsútgáfan.
!ÞETTA er þriðja bindið í sjálfs-
æfisögu Hagalíns og fjallar um
síðustu æskuár hans fyrir vestan.
Hefst það á snjallri frásögn af
sjóferðum og fiskiríi og koma
margir við sögu. Lesandinn kynn
ist fjölda sérkennilegra manna,
sem Hagalín teiknar með fáum,
en skírum dráttum. Hann er nú
farinn að hugsa um að ganga
menntaveginn, og kennari hans,
Ólafur Ólafsson, er persóna sem
vert er að kynnast. Þó er Sigríði
systur Ólafs enn betur lýst, það
er sjaldgæf stúlka, sem verður
lesandanum ógleymanleg. Ein er
t>ó sú persóna í öllum bókunum
þremur, sem komnar eru, sem
dregur að sér athyglina öðrum
fremur, þegar frá er talinn pilt-
urinn sjálfur, en það er móðir
hans. Hún er alltaf bak við frá-
Sögnina, en við og við er brugð-
ið upp af henni svo skírum og
^terkum skyndimyndum, að hún
vex æ meir í minni lesandans og
engum dylst, að þar er á ferð
mikill persónuleiki. Söguhetj-
unni sájlfri er og að vonum
ágætlega lýst, þó þar sé gætt allr-
ar hófsemi. Þessi státni og gáfaði
strákur, harður af sér og næm-
geðja í senn, vex upp úr straumi
frásagnarinnar og fær skírari
svip eftir því sem lengra líður.
Við sjáum hann dafna og þrosk-
ast og verða smám saman að
manni. En þroskasaga hans er
jafnframt menningarsaga, sem
■yndi er að lesa. Umbrot vaknandi
þjóðar á hröðu umbreytingar-
skeiði endurspeglast í piltinum
og umhverfi hans, svo að bókin
verður á bezta hátt táknræn, um
leið og hún lýsir raunhæfum
veruleika. Þegar sögunni lýkur
•og söguhetjan er á leið suður til
Heykjavíkur, til þess að hefja
nám í fullri alvöru, hefur les-
andinn kynnst merkilegum þætti
íslenzkrar sögu. Sá þáttur er nú
liðinn og óðum að gleymast, en
án þess að þekkja hann fær eng-
inn skilið til fulls sál og eðli ís-
lenzku þjóðarinnar.
Hagalín hefur tekist ágæta vel
með þetta bindi, sem hinum fyrri.
í þessari bókmenntagrein er
hann meistari, þar stendur fár
eða enginn honum á sporði í ís-
lenzkum bókmenntum, — og þótt
víðar væri leitað. — Stílsnilld
hans hefur aldrei verið meiri en
í þessum þrem bindum sjálfsæfi-
sögunnar, og frásögnin svo fast-
byggð, að hvergi er of eða van.
VEGUR VAR YFIR
Eftir Sigurð Magnússon.
Norðri.
SIGURÐUR Magnússon er fyrir
löngu orðinn þjóðkunnur rithöf-
undur, en eigi að síður er þetta
fyrsta bókin hans. í rauninni er
dálítið erfitt að áttá sig á að svo
sé, bæði sökum þess, hve þekkt-
ar ritsmíðar hans eru, t. d. hin
meistaralega æfisaga Péturs
Hoffmanns, — og hins, hversu
stílleikni hans er mikil. Hann
kann þannig að segja frá, að mér
er nær að halda, að hann gæti
jafnvel gert símaskrána skemmti
lega aflestrar.
f bók þessari eru þrettán þætt-
ir af ferðalögum víðsvegar um
heiminn. Sigurður -Magnússon er
víðförlasti rithöfundur íslands —
og einn sá skyggnasti á framandi
fólk og lönd. Hann ferðast með
opin augu og opinn huga og þeg-
ar hann beitir pennanum, verður
allt sem hann sá að æfintýri. —
XTndirritaður hefur oft lesið lýs-
ángar á Hyde Park, en aldrei
getað gert sér neina grein fyrir
henni. Sigurður sýnir lesendum
sínum hana íjóslifandi í fáeinum
málsgreinum. — í „Vestan hafs
og austan“ lýsir hann fyrsta
áætlunarflugi íslenzkrar flugvél-
ar þannig að lesandanum þykir,
að lestri loknum, ssm hann sjálf-
ur hafi verið með. Grein sú er
: einnig góður fengur að því leyti,
að hún er merkur þáttur í ís-
. lenzkri menningarsögu og mun
oft veiða í hana vitnað. Þar er
i og sagt frá fyrstu skiptiferðinni,
i sem farin var austur um haf til
j frændþjóða á Norðurlöndum, á
.vegurn Ferðaskrífstofu ríkisins.
| „Hebreahæð“ er bráðskemmti-
í legt æfintýri um viðskípti við
svartamarkaðsbraskara í Stutt-
gart, en þar næst er greinin
„Sameignarþorp í ísrael“, er fjall
ar um eitt sérkennilegasta þjóð-
skipulagsfyrirbæri á vorum tím-
um. Talsvert hefur verið skrifað
og skrafað um þessa kynlegu
,,kibbutza“, er sumir telja reista
á kommúnistiskum grundvelli,
; aðrir samkvæmt hugsjón frum-
kristninnar. Hér eigum við þess
kost að heimsækja einn þeirra
með góðum leiðsögumanni.
„Shalom — draumur og veru-
leiki" er ákaflega hrífandi saga.
Eg efast um að um hina hrjáðu
j Gyðingaþjóð hafi nokkru sinni
; verið skrifað af meiri skilningi
og einlægari samúð á íslenzkri
tungu. En um leið er þetta hinn
fegursti skáldskapur, sem vafa-
laust hefði gefið höf. frægð og
fé, ef ritaður hefði Verið á ein-
hverju heimsmálanna.
| „Yfir Dumbshafi — úti í Trölla-
botni“ er löng og vel sögð ferða-
saga um grænlenzkar strendur,
firði og fjöll. — „Numið staðar í
Noregi" fjallar um norskar fjalla
byggðir. — Báðar þessar greinar
eru vel gerðar og skemmtilegar.
En í síðari hluta bókarinnar, sem
fjallar um Austurlönd, tekst höf.
þó enn betur upp. — „Hreppa-
flutningur í ílong Kong“ segir
frá dvöl hans í sjúkrahúsi og er
bráðsnjöll. —- „Horft yfir Hong
Kong“ gefur fjölþættar upplýs-
ingar um þessa miklu borg. „Frá
landi hvítra, helgra fíla“, segir
frá Thailandi. Eiga báðar þessar
greinar það sameiginlegt, að þær
sýna hve vel sýnt höf. er um að
þjappa saman miklum fróðleik í
bráðskemmtilega frásögn, án þess
að slaka á' kröfum sínum til stíls
og máls. — „Barizt í Bangkok“
er gamansöm frásögn af sér-
kennilegri þjóðaríþrótt manna
þar í sóknum ög lýsingin svo
góð, að lesandanum finnst hann
hafa setið á áhorfendabekkjun-
um. í „Siglt yfir söguslóðir“ seg-
ir enn frá ýmsu er kom fyrir
höf. í Austurlöndum, m. a. viður-
eign hans við eyðublaðafaraldur-
inn, er virðist vera engu minni
þar en hér. Margt er fyndið og
vel sagt í þeirri grein.
j Síðasta greinin nefnist „Fljót-
, ið“ og segir frá bátsferð á fljót-
1 inu Menam. Þetta er einn bezti
og snjallasti kafli bókarinnar og
sýnir frábæran skilning og
. skyggni höfundarins á framandi
' þjóðir og lönd. Með skáldlegu
J innsæi og Ijóðrænni mýkt rekur
' hann sögu fljótsins og mannanna,
' sem lifa á bökkum þess öld fram
af öld, unz fortíð sameinast fram-
tíð í draumi augnabliksins, og
þetta er ekki lengur saga Thai-
lendinga og fljótsins Menam,
heldur tímans mikla móða, er
rennur hjá.
Bók þessi mun gleðja marga
lesendur, — bæði þá, sem eiga
þess ekki kost að ferðast sjálfir,
en vilja gjarnan kynnast furðum
heimsins og hina, sem unna
góðri fráságn og fögrum stíl. —
Ljósmyndir, er höf. .hefur sjálf-
ur tekið á ferðum sínum, prýða
bókina og allur frágangur hennar
er hinn bezti.
VINAFUNDIR
Eftir Rjörn J. Blöndal.
Hlaðbúð.
„RABB um fugla og fleiri dýr“,
kallar Björn J. Blöndal hina nýju
tók sína. Hann hefur náð mikl-
um og verðskulduðum vinsæld-
um með fyrri verkum sínum, og
„Vinafundir" munu ekki valda
vonbrigðum. Höf. er náttúruskoð-
ari og glöggskyggn á fegurð og
furður Borgarfjarðar, þar sem
hann er alinn. ,,Rabb“ hans um
fuglana, laxinn, minkana, skor-
dýrin óg selinn er bæði fróðlegt
og skemmtilegt afiestrar. Það ber
vott um næma athyglisgáfu, en
jafnframt skilning og samúð með
þessum náttúrubörnum. Frásögn
hans er létt og Ijpur, með skáld-
legu ívafi, og leiðinlegur verður
hann aldrei.
Frágangur bókarinnar er vand-
aður og smekklegur. Frú Barbara
Árnason hefur teiknað nokkrar
einkar geðfelldar smámyndir í
bókina, sem prýði er að.
Gaukur Trandilsson.
Eftir Sigurjón Jónsson.
Víkingsprent.
SIGURJÓN JÓNSSON vakti
mikla athygli með skáldsögu
sinni, „Ingveldur Fögurkinn",
sem var mjög sérstæð, og merki-
leg á marga lund. Nú hefur hann
skrifað skáldsögu um Gauk
Trandilsson í Stöng og skal þess
með ánægju getið strax, að hún
er meira listaverk en hin fyrri,
vel unnin og vönduð um stíl og
málfar. Höf. er orðinn miklu
öruggari í vinnubrögðum sínum
og smekk; hann hefur og tamið
hugmyndaflug sitt betur, en það
var allóstýrilátt í „Ingveldi". En
öllum kostum fyrri bókarinnar
heldur hann í þessari: sérkenni-
legum og í besta máta frumleg-
um frásagnarhætti, þróttmiklum
atburðalýsingum, sem nú eru
gæddar meiri hófsemi en áður;
dramatískri dirfsku og frásagn-
argáfu, er mikils má vænta af.
— Mannlýsingar hans eru nú stór
um raunhlýtari en fyrr og marg-
ar hverjar vel gerðar, svo sem
Ásgrímur Elliðagrímsson (sem
mér finnst heldur illa farið með),
húsfreyjan í Stöng, móðir Gauks,
Steinólfur á Steinastöðum — og
einkum konan hans, hin unga og
fagra Þuríður Arngeirsdóttir,
mesti örlagavaldur sögunnar.
Hjónunum í Tungu er og ágæt-
lega lýst, foreldrum Ásgríms.
Söguhetjan sjálf er stórfengleg
tegundarmynd, en nokkuð grunn
sem persónulýsing. Höf. tekst
betur að sýna hann í atburðun-
um, sem hann alltaf vex með,
heldur en innan frá.
Hæst nær höf. í atburðalýs-
ingunum yfirleitt; þær eru marg-
ar prýðilegar. Skemmtilegt er
viðtal þeirra félaga, Gauks og
Ásgríms við Óðinn, í byrjun
bókarinnar og lýsing guðsins
hreinasta snilld. En endir þessa
kafla, þar sem fleiri Æsir koma
til skjalanna, er það lakasta í
sögunni. — Fyrsta mót Gauks og
Þuríðar er mjög fögur yndislýs-
ing, — og gaman er að berserkn-
um bróður hennar. Þá er bardag-
raunar fjölmargt annað í þessari
merku skáldsögu.
Lýsing Þuríðar Arngeirsdóttur |
er ákaflega sérkennileg, talsvert ■
óraunhlýt á köflum og slungin i
dul. En höf. tekst að gera hana
trúanlega með hinni írumlegu;
frásagnarlist sinni, þannig, að
lesandinn gleymir henni seint.1
Aðför sveitunga hennar að henni, I
í 20. og 21. kafla, er gerð af dulúð
og dramatískum krafti, sem vek-1
ur aðdáun. Höf. kann vel að nota
dul og furður, sem þó er ekki'
heyglum hennt, og gætir þess
víða í sögunni, t. d. í síðasta
kaflanum, þegar Ásgrímur Elliða-
Grímsson berst við samvisku
sína.
Með þessari bók — og „Ing-
veldi Fögurkinn", hefur Sigurjón
Jónsson unnið bókmenntalegan
sigur, sem ekki vcrður véfengd-
ur.
Ágrip af sögu Bandaríkjanna
Eftir Frances Friedman.
Upplýsingaþjónusta
Bandaríkjanna.
ÞETTA er ágætt yfirlitsrit um
sögu hinnar miklu þjóðar vestan
hafsins, snilldarlega samið og
girnilegt til fróðleiks. Hefst það
á frásögn um fyrstu innflytjenda-
hópana, er fóru vestur um haf
í byrjun seytjándu aldar, — en
á næstu hundrað árum var þang-
að stöðugur straumur manna frá
Evrópu og eru það mestu þjóð-
flutningar, sem um getur í verald
arsögunni. Því næst er rakin
landnáms- og menningarsaga
þessa fólks, og frá því sagt
hvernig þjóðin varð til úr hin-
um sundurleitu innflytjendahóp-
um. Þá er rakin sjálfstæðis-
barátta hennar og frelsisstríið,
sagt frá þróun suður- og norður-
ríkja, unz borgarastyrjöldin
braust út, og því næst útþenslu-
og framfaraskeið hinnar ungu og
þróttmiklu þjóðar allt til vorra
daga. Öllu er vel og skipulega
niðurraðað og feikna miklum
fróðleik þjappað saman í lipra
og lifandi frásögn.
Má ég lesa I.—II.
Stafrófskver og lesbók.
Vilbergur Júlíusson
tók saman. — Leiftur.
ÞETTA eru einkar hentug kver
handa yngstu börnunum, þegar
þau eru að hefja lestrarnám. Þau
eru full af myndum, sem eru
táknrænar fyrir bókstafina og
setningarnar, er undir þeim
standa og létta því börnunum að
muna heiti stafanna. Að mynd-
unum mætti að vísu finna, að
þær eru bersýnilega útlendar, og
er dálítið erfitt að skýra þær sum
ar fyrir litlum börnum. Þetta er
galli, sem virðist alveg óþarfur.
Að öðru leyti er allt gott um þessi
kver að segja.
DAGBÓK í IIÖFN
Eftir Gísla Brynjúlfsson.
Eiríkur Hreinn Finnbogason
bjó til prentunar.
Heimskringla.
DAGBÆKUR og bréf merkra
manna hafa menningarsögulegt
gildi, auk þess sem slík skrif
lýsa einatt dável manninum
sjálfúm og sálarlífi hans. Hvort-
tveggja má með sanni segja um
dagbók Gísla Brynjúlfssonar og
bréf hans til Gríms Thomsen,
er fylgja henni.
Gísli var skáld gott og flug-
gáfaður, námsmaður mikill og
hlaut margþætta menntun. Hann
var snyrtimenni hið mesta og
fríður sínum, drengur góður og
manna hjálpfúsastur. Virtist
honum flest vel gefið, en ekki
varð hann að sama skapi ham-
ingjumaður, — á almennan mæli-
kvarða. — Honum var meinað
að eiga konu þá, er hann felldi
hana svo mjög, að það virðist
hafa lamað að einhverju leyti,
andlegan þrótt hans. Verður
harms hans víða vart í dagbók-
inni og þó miklu fremur í æsku-
ljóðum hans. — í bréfunum til'
Gríms segir hann sögu ástar sinn-
ar þannig, að ekki verður um
það efazt hversu djúptæk áhrif
hún hefur haft á líf hans. Var
hann jafnan síðan talinn fjöl-
lyndur í ástum; einnig hneigðist;
hann til dagdrauma, sem spilltu
vinnuþreki hans og afköstum.
Varð honum minna úr gáfum
sínum og lærdómi en skyldi og
virðist aldrei hafa notið sín til
fulls. En „Ljóðmæli“ hans, eh
komu út árið 1891 og hafa til
skamms tíma verið fáanleg við
vægu gjaldi, eru þó allverðmætfc
ævistarf og munu um langant
aldur vernda nafn hans frá
gleymsku. Þó fyrnzt hafi yfir þaú
í bili, verður þeim vafalaust
meiri sómi sýndur innan tíðar,
því margt er í þeim gott og fag-
urt. —
Dagbókina ritaði Gísli árið
1848 og hefst hún fyrsta janúar.
Segir þar frá daglegu lífi hans
og hugsunum þennan vetur. —
Hann hefur skrifað þetta sjálf-
um sér til hugarhægðar og aldrei
að honum hvarflað, að það ae-tti
eftir að birtast á prenti. Fyrir
bragðið fær lesandinn að kynn-
ast honum nánar en almer.nt
gerist; hann er einlægur og
hreinskilinn og stundum dálítið
barnalegur, en kynningin við
hann er einkar geðfelld og mikið
á henni að græða á ýmsa lund.
Og ekki spilla bréfin til Gríms
Thomsen, þar sem þessi róman-
tíski piltur segir harmsögu éstar
sinnar. Ástmey hans var Ástríð-
ur, dóttir Helga biskups Thorder-
sen, og meinuðu ættmenn he inar
þeim að eigast. Líklegt er, að
þeim hafi báðum orðið þfð til
ógæfu og ráða má af orðumt
Ástríðar síðar í .lífi hennar, að
lengi hafi hún unnað Gísla. Eitt
sinn sagði vinkona hennar gömul
við hana, að hann hefði eigi
ávallt verið trúr konu sinri. —
„Trúr hefði hann mér verið, cf
ég hefði verið konan hans“ svar-
aði Ástríður. Hafði hún þá verið
gift öðrum í þrjátíu ár.
Níræðisafmæli
Frú INGIBJÖRG GÍSLADÓTTIR
Fornustekkjum í Nesjum, Austur
Skaftafellssýslu, var 90 ára 8 des.
Er ég renni hugánum á fornar
slóðir, þá vakna hjá mér marg-
ar minningar um margt af því
fólki, sem ég hef haft náin kynni
af um langan tíma. Margt af
þessu fólki er mér minnis. tætt.
Það gleymist ekki, þó leiðir skilji.
Og í dag rifjast upp kynning
mín við frú Ingbjörgu Gísladótt-
ur. Hún var ekki eins og fólk
er flest, heldur er hún fágæt að
skörungsskap og mannkostum.
Auðþekkt frá flestum konum
sökum fríðleiks og atgerfis. Og'
rík var hún af umhyggju fyrir
heimili sínu, manni og börnum.
Háttprúð og sannorð var hún og
laus við að halla á náungann.
Mann sinn, Sigurjón Pétursson,
missti hún 1931; og heíur síðan
verið hjá syni sínum Ríkarði,
bónda að Brekku. — Þau
hjónin, Ingibjörg og Sigurjón,
eignuðust 10 börn og eru 8 enn
á lífi. Og er þessi barnahópur
hinn mannvænlegasti að atgerfi,
mannkostum og myndarskap. —.
Svo kveð ég þig, Ingibjörg Gísla-
dóttur, og óska að lokadagar æfi
þinnar megi bjartir verða.
9. des. 1953.
Skaftfcllingur.
inn á Gaukshöfða vel gérður, semungur ást til og syrgði hann
IIEZT AÐ AUGLÝSA
í MORGUmLAMNU