Morgunblaðið - 13.12.1953, Blaðsíða 4

4
MORGUTSBL AÐIÐ
Sunnudagur 13. des. 1953 |
Jón Björnsson skrífar um:

Ritsafn Benedikts Gröndals
IV. bindi Dægradvöl o. fl.
ísafoldarprentsmiðja 1953
ÚTGÁFA Ritsafnsins hófst fyrir
rúmum fjórum árum með ljóðum
Gröndals. Var ekki laust við að
Gröndal væri farinn að gleym-
«st, og var útgáfan því hið mesta
þarfaverk. Gröndal verður jafn-
-an talinn í röð fremstu skálda
okkar, og sum af ritum hans
munu aldrei fyrnast. Nú eru kom
in út fjögur bindi af ritsafninu
og von er á því fimmta að ári.
Vrrður það lokabindi verksins.
í>ar stendur til að birta úrval úr
bréfum skáldsins og ýmislegt
fleira. Gils Guðmundsson hefur
séð um útgáfu alls safnsins og
ritað fróðlegar skýringar aftan
við hvert bindi. Myndir af Grön-
dal, ásamt rithandarsýnishornum,
fylgja hverju bindi. Hvert bindi
er rúmar 500 bls. svo að hér er
•ekkert smáræðisrit á ferðinni.
Margir munu hafa beðið þessa
fjórða bindis með eftirvæntingu,
einkum vegna þess, að kunnugt
var, að þar myndi sjálfsævisaga
Gröndals, Dægradvöl, koma í
óstyttri útgáfu. Dægradvöl hefur
komið út einu sinni áður, fyrir
þrjátíu árum, og er vitanlega
fyrir löngu orðin ófáanleg. Sú út-
gáfa var ekki eins fullkomin Og
þessi, enda talsvert stytt. Grön-
dal er ekki myrkur í máli um
samtíðarmenn sína, hvort heldur
var til lofs eða lasts, og ýmsir
dómar hans eru þannig, að þeir
munu trauðlega standast nýtt
mat. Gröndal átti við margvís-
lega erfiðleika að etja; honum
var ósýnt um að dylja skoðanir
sínar eða hræsna sér til fram-
dráttar, eins og sumir hafa freist-
ast til bæði fyrr og síðar, og varð
honum því stundum hált á ber-
sögli sinni. Þetta er gömul saga
og engum sæmdarauki, en víst
er um það, að ólíkt finnst manni
nú bersögli Gröndals geðþekk-
ari, en sleikjuskapur sumra sam-
tíðarmanna hans.
Dægradvöl er eitt þeirra rita
Gröndals, sem lengst munu ilfa
með þjóðinni. Fjörið í frásögn-
inni og fyndnin bregzt ekki, auk
þess, sem þar er að finna merki-
legar lýsingar á lífi landa í Kaup-
mannahöfn um og eftir miðja
öldina sem leið. Hafði hann ná-
in kynni af Jóni Sigurðssyni og
heimili hans, og virti hann jafn-
an mikils, þótt hann væri hon-
um ekki ætíð sammála. Svipuðu
máli gegnir um ýmsa aðra sam-
tíðarmenn, sem hann hafði mök
við í Höfn. Hann samdi leikritið
Gandreiðina yfir viðburði úr lífi
landa í Höfn, og gatzt þeim mis-
jafnlega að. — í ævisögunni eru
margar skemmtilegar frásagnir,
svo sem þátturinn um kaþólska
trúboðann Djúnka, er sendi
Gröndal til Þýzkalands og Belgíu
«n í þeirri ferð ritaði hann Helj-
arslóðarorustu.
Þó að ævisagan sé megin-
þátturinn í þessu bindi, kennir
þar samt margra annarra grasa.
Allmargt er af blaðagreinum,
«nda þurfti Gröndal að stinga
niður penna um svo margt, og
var oft harla óvæginn í dómum
sínum og lenti því oft í ritdeilum
og jafnvel málaferlum. Hann var
að ýmsu leyti maður hins gamla
tíma, eins og sézt á því, að hann
snerist öndverður gegn frum-
kvöðlum raunsæisstefnunnar, þeg
ar fór að bera á henni hér á
landi. Hannes Hafstein, þá ung-
ur stúdent, hélt fyrirlestur um
íslenzkar bókmenntir í anda raun
sæisstefnunnar og deildi þar all-
harkalega á eldri skáldin, eink-
um Gröi.dal og Steingrím. Grön-
dal stcost það ekki, og svaraði
jne fyrirlestri, þar sem hann
tekur hinar nýju stefnur til bæna.
Fyrirlesturinn er prentaður í
Benedikt Gröndal.
þessu bindi. Er það því ekki alveg
nýtt að deilt sé um listastefnur
hér á landi.
Hér er ekki tækifæri til að
fara fleiri orðum um Ritsafnið,
en það er, hið eigulegasta í alla
staði. Ættu menn því að eignazt
það og rifja upp kynnin við eitt
sérkennilegasta skáld þjóðarinn-
ar.
Böðvar Magnússon, Laugar-
vatni. — Undir tindum.
Ævisöguþættir.
Bókaútgáfan Norðri.
ÞETTA er stór bók, á fimmta
hundrað blaðsíður í meðalbroti
og prýdd mörgum myndum.
Böðvar á Laugarvatni er svo
kunnur um land allt, að margir
verða án efa forvitnir að kynn-
ast ævisögu hans, enda hefur
hann frá mörgu að segja. Enda
pótt hann hafi jafnan haft ærið
að starfa við búskapinn, og trún-
aðarstörf í sveit sinni, hefur hann
þó gefið sér tíma tíl að grípa
pennan og segja frá ýmsu, sem
á daga hans hefur drifið. Hafa
margir skemmtilegir þættir frá
hans hendi birzt í blöðum ög
timaritum um mörg ár. En nú
hefur hann færst meira í fang,
þar sem sjálfsævisaga hans er. í
raun og veru er þessi bók meira
en sjálfsævisaga, því að segja
má, að hún sé jafnframt saga
býggðarlagsins um nokkra ára-
tugi, einmitt þá áratugina, sem
mestar breytingar urðu í bún-
aðarháttum þjóðarinnar. í bók-
inni er lýst ýmsum þeim við-
burðuni á fyrstu áratugum ald-
arinnar, sem miklum tiðindum
þóttu sæta, svo sem Bændafund-
inum fræga, konungskomunni
1907 og Þingvallafundinum sama
ár. Koma þar fjölmargir þjóð-
kunnir menn við sögu, og ýms-
um atburðum og viðhorfum er
lýst, sem skýra þá heildarmynd,
sem eftirtíminn hefur af þeim.
Lýsingin á séra Stefáni Stephen-
sen og skiptum hans við Valdi-
mar Briem er mjög snjöll og
glettin, en báðir voru þeir miklir
höfðingjar og vinir. Séra Stefán
lýsir Böðvar m. a. með þessum
orðum: ,,Ég hef það einhvern-
veginn á tilfinningunni, að séra
Stefán hafi verið íslenzkastur
allra íslendinga, sem ég hef séð,
og í rauninni síðasti forn-ísled-
ingurinn, eins og ég vil hugsa
mér þá“. Um viðhorf sitt yfir-
leitt til samferðamanna isinna
segir höf. og er það einskonar
stefnuskráryfirlýsing hans, það
er „hins vegar skoðun mín, að
við höfum meira gott af því að
kyr.nast og leita eftir kostum
manna en ókostum, þeir séu bezt
komnir að fara með okkur í gröf-
ina, enda verið alla ævi svo hepp
inn að kynnast miklu meira góð-
um mönnum og kostum þeirra
en þcí gagnstæða". Af þessu leið-
ir, að það er bjart yfir þessari
bók, þó að höf. leitist engan veg-
inn við að draga fjöður yfir mis-
íellur. Dómar hans um menn og
máleíni eru mótaðir af sann-
girni og trú á að menn komizt
lengst með því að vinna í ein-
drægni, og boðskapur hennar er
trú á land og þjóð.
Síðast í bókinni er allangur
þáttur um tildrögin að byggingu
héraðsskólans á Laugarvatni og
deilur þær, sem spurfnust út af
skólastaðnum, sem enn eru í
fersku minni hjá eldri kynslóð-
inni. Auk þess eru þættir um
menn og málefni í héraðinu.
Jónas Jónsson frá Hriflu skrifar
formála að bókinni.
Lúðvík Kristjánsson:
Vestlendingar.
Heimskringla.
ÞESSI bók fjallar um tímabilið
frá 1830—1860 og snertir nærri
því eingöngu Vestfirðingafjórð-
ung, án þess þó að vera héraðs-
saga í venjulegum skilningi. Er
þetta raunar fyrri hluti verksins
og fjallar aðallega um menn og
málefni við Breiðafjörð, en þar
áttu heima margir framtakssam-
ir og stórhuga menn á þessu
tímabili, eins og kunnugt er úr
Söguköflum Matthíasar, Minn-
ingabók Þorv. Thoroddsens og
fleiri ritum, en hér er saga þeirra
rakin í heild. Tekur þar séra
Ólafur Sivertsen í Flatey mest
rúm. Var hann stofnandi Fram-
farastofnunarinnar í Flatey, en
það var lestrarfélag. Réðist fél-
agsskapur þessi í það stórvirki
dð efna til útgáfu tímaritsins
Gestur Vestfirðingur. Flutti það
ítarlegar ritgerðir um allt, er laut
að framförum þjóðarinnar í bú-
skap og menningarlegum efnum.
Var það einsdæmi hér á landi,
að bændur langt frá höfuðstaðn-
um, þar sem einasta prentsmiðja
landsins var, réðust í slíkt fyrir-
tæki. Sama má einnig segja um
framtak prestanna vestur þar,
en þeir gáfu út merkilegt árs-
rit í tvö ár. . Framfarastofnunin
á einnig heiðurinn af því, að hafa
tryggt Gísla Konráðssyni sama-
stað og næði til ritstarfa, en
hann eyddi síðustu árum ævi
sinnar í Flatey á vegum stofn-
unarinnar, gegn því að hún eign-
aðist handrit hans eftir hans dag.
Ef til vill hefur það bjargað
mörgum ritum hans frá glötun.
Margir merkir menn koma þarna
við sögu, enda stóð þá sjálfstæðis-
baráttan við Dani yfir undir for-
ystu Jóns Sigurðssonar. f þessum
fáu orðum verður ekki íarið
lengra út í það mál, en þó get ég
ekki stillt mig um að nefna kafl-
ann um Magnús í Hvilft, en
Magnús var bróðir Ásgeirs Ein-
arssonar alþingismanns í Kolla-
fjarðarnesi. Svo virðist, sem sag-
an hafi verið óréttlát við Magnús,
því að hans finnst hvergi getið.
Var hann einn af ótrauðustu
fylgismönnum Jóns Sigurðsson-
ar og framfaramaður mikill,
þótt efnin hafi skort til að hrinda
nokkru áleiðis. Var hann fús til
að leggja allt í sölurnar fyrir
sannfæringu sína, eins og sézt
á bréfum hans til Jóns. — Svo
má segja, að Lúðvík hafi upp-
JemptýAa /cuniliA
Jiiv erp aa L
Jem JéUa keimi/iótJöi'ftft
götvað þennan merka mann, senS
án e.fa hefði orðið forvígismaður,
ef örlögin hefðu ekki verið hon-
um döpur. Bók þessi bregðup
birtu yfir þetta tímabil í menn-
ingar- og framfarasögu þjóðar-
innar, og er því mikill fengus;
að henni.
Hrakningar og heiðavcgir.
III. bindi.
Bókaútgáfan Norðri.
ÞAÐ eru rúm firrtm ár síðan þeir*
Pálmi Hannesson rektor og Jóri
Eyþórsson hófu útgáfu þessa rit-
safns. Hefur það orðið mjög vin-
sælt, enda fjallar það méstmegnis
um ferðalög og svaðilfarir 3
óbyggðum. Lengsti þáttur þessai
bindis er niðurlag ferðasögtS
Pálma Hannessonar úr óbyggð-
um, en fyrri hlutinn kom í öðru
bindi. Ferðasaga þessi er hirí
skemmtilegasta, eins og höfund-
ar var von og vísa. Af öðrurri
þáttum má nefna af handahófi,
ítarlega frásögn um póstslysið á
Breiðamerkurjökli 1927, en það
er öllum í fersku minni austup
þar. Hin látlausa frásögn Sigurð-
ar Björnssonar á Kvískerjum urri
það, er hann lenti í snjóflóði 1
Breiðamerkurfjalli, sem fleygði
honum langar leiðir inn undn?
jökulröndina, er ein af þessurri
sjaldgæfu frásögnum, sem án efa
verða klassískar og ættu að koma
í lesbókum unglinga vegna bók-
menntagildis þeirra. Af öðrri
efni má nefna samtíma heimildii?
um mannskaðann á Mosfells-
heiði, en um þann sviplega at-
burð skráði séra Magnús Helga-4
son listaverk á sínum tíma.
Björn Þorsteinsson:
íslenzka Þjóðveldið.
Heimskringla.
ÞETTA er saga þjóðveldisins til
1264, er íslendingar gengust Nor-
egskonungi á hönd. Er hún eftir
einn af yngstu sagnfræðingum
okkar, en hann er áður að nokkrij
kunnur fyrir merkilegar rann-
sóknir á verzlunarsögu íslend-
inga á miðöldum, en gagna ti3
hennar hefur hann einkum leit-
að í Englandi. Greinar um þessj
| efni hefur hann birt í Skírni og
víðar.
Það er verk sagnfræðinga a?5
dæma um þessa bók. í henni er
margt nýstárlegt, og sjálfsagft
ýmislegt, sem stingur í stúf vitS
fyrri tíma kenningar. Höfund-
urinn leggur megináherzlu á að
lýsa þjóðinni sem heild, og at-
vinnuháttum hennar, en leggur
minni áherzlu á að segja sögu eira
stakra höfðingja, eins og margir
eldri sagnfræðingar gerðu. Fyrir
bragðið verður sagan fastarj
heild og gefur samfelldari mynd
af þjóðfélaginu. Hún er skemmti
leg aflestrar og prýdd mörgum
góðum myndum, sem flestar era
teknar eftir handritum eða
mannvirkjum þeirra tíma.
Sigurður Magnússon:
Vegur var yfir.
Bókaútgáfan Norðri.
ÞETTA eru 13 ferðaþættir. Höf-
undurinn er einn af víðförlustis
íslendingum sem nú eru uppi.
Hefur hann farið víða um löndi
Asíu og Vesturálfu, og hefur fr&
mörgu að segja, eins og útvarps-
hlustendum er kunnugt. Frásagn-
ir hans eru víða kryddaðar gam-
ansemi, og lýsingarnar af fram-
andi fólki og háttum þess, glögg-
ar og fræðandi. Þættirnir erui
allir' prýðilega ritaðir, en einna
mest þykir mér koma til lýs-
ingarinnar á starfi landnemanna
í ísrael, svo að eitthvað sé nefnt,
en stofnun hins nýja Gyðinga-
ríkis hefur valdið miklum deilum
og örðugleikum í heimsstjórn-
Framh. á bls. 14.