Morgunblaðið - 13.12.1953, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 13. des. 1953
Saga mannsandans
Ágúst H. Bjarnason.
SAGA MANNSANÐANS IV.
Róm í heiðnum og kristnum
sið. — Útgefandi Hlaðbúð.
SKÖMMU fyrir andlát sitt í
fyrra haust lauk prófessor Ágúst
H. Bjarnason síðasta riti sínu:
„Róm í heiðnum og kristnum
sið“. Rit þetta er hluti úr hinu
mikla ritverki hans Sögu manns-
andans, sem er höfuðrit hans.
Segja má að hann hafi starfað
að riti þessu frá því skömmu
eftir að hann kom heim frá námi
í Kaupmannahöfn til æfiloka.
Þetta má þó ekki skilja svo, að
prófessor Ágúst hafi haft það
eitt. að vinna að semja ritverk
þetta, því að hann var mestalla
æfina hlaðinn öðrum störfum,
■enda er það alkunnugt, að hann
var einn hinn mesti eljumaður í
stétt íslenzkra menntamanna á
sínum tíma. Á árunum 1906 til
1915 ritaði hann Sögu manns-
andans í 4 bindum: Nítjánda öld-
in, Austurlönd, Hellas og Vestur-
lönd. Vann hann þar eitt hið
merkasta og þarfasta starf í þágu
þjóðarinnar, sem nokkur mennta-
maður hefur unnið á vorum tím-
um, enda mat þjóðin það að verð-
leikum, því að ritið náði feiki-
rnikilli útbreiðslu og vinsældum.
Rit þetta samdi hann þó undir
• hinurn verstu skilyrðum. Fyrst
og fremst var bókakostur hans
svo takmarkaður, að hann varð
að skrifa margt eftir því sem
hann mundi frá námsárunum,
því ekki gat komið til mála að
efnalítill fræðimaður gæti keypt
nema allra nauðsynlegustu bæk-
ur. Landsbókasafnið hafði harla
lítið af því, sem til þurfti, og
vegna einangrunar landsins var
crfitt að fylgjast með því nýja,
sem út kom. Má því telja það
furðulega bjartsýni og djörfung
að byrja nokkurntíma á slíku
riti hér úti á hjara veraldar, og
ennþá furðulegra er, hve giftu-
samlega verkið tókst.
Á síðari árum, þegar upplag
ritsins var fyrir löngu til þurrð-
ar gengið, tók prófessor Ágúst
sér fyrir hendur að endursemja
og gefa út á ný hluta af því.
Lagði hann mikla vinnu í það
og gaf Austurlönd og Hellas út
í mjög breyttri mynd og samdi
tvö viðbótarrit við þau: Forsögu
manns og menningar og Róm í
heiðnum og kristnum sið. Mynda
þessi 4 bindi eina heild og eru
hið ágætasta fræðirit um menn-
ingarsögu fornaldarinnar. — Þáh
sem ekkert slíkt rit er til á ís-
lenzku máli, fyllir það út í eyðu
í bókmenntum vorum.
Þótt „Róm í heiðnum og kristn
um sið“ sé samið á síðustu æfi-
árum höfundar, verður hvergi
vart við neina hrörnun. Rit þetta
er ágætt fræðirit, eigi síður en
hin fyrri rit hans, efnismikið og
samið af mikilli vandvirkni og
samvizkusemi. — Það hefst með
ýfirliti um forsögu og sögu Róm-
verja. Síðan rekur hann þróun
trúarbragða, bókmennta og lista.
Er hér ritað um mikið efni í
stuttu máli en eins og flestum
öiun vera ljóst er það hinn mesti
vandi að semja stutt yfirlit um
mikið efni. En höfundur hikar
ekki við að leggja á sig hið
rnikla erfiði sem til þarf og tekst
ágætlega, og sést þar hve mikið
vald hann hefur haft yfir efninu.
Síðari hluti bókarinnar, kafl-
arnir um heimspeki Rómverja,
kristindóminn og hina kristnu
kénnifeður eru meginþættir
hennar, er fjalla um sérgrein
hofundar og mesta hugðarefni.
íjar er vald hans yfir efninu mest
eg meðferðin léttust.
.Einna beztir eru síðustu kafl-
ar bókarinnar um Krist, kenn-
ingu hans og hina kristnu kenni-
feður. Eru það í raun og veru
engin undur þótt hann skrifi um
þetta efni með miklu fjöri og
áhuga, því að þetta viðfangsefni
var á yngri árum hans eitthvert
mesta áhugamál manna, þegar
þeir voru að losa sig úr viðjum
hinna hefðbundnu kénninga
kirkjunnar. Sjálfur hefur hann
áii efa á sínum yngri áfum losað
sig undan áhrifum þessara kenn-
inga og átti svo mestan þátt í að
ljúka upp augum landa sinna
fyrir fánýti þeirra. Hér gerir
hann grein fyrir hinni háleitu en
einf öldu kærleikskenningu Krists,
en þá kenningu metur hann mest
allra kenninga, sem fram hafa
komið meðal mannanna. Síðan
rekur hann það helzta úr kenn-
ingum kennifeðra kirkjunnar óg
sýnir að þær standa víða beint
eða óbeint í mótsögn við kenn-
ingu Krists, svo að við lá að
hún hyrfi í moldviðri þess kenn-
ingafargans, er hlóðst upp utan
um hana.
Um kraftaverkasögur og aðrar
furðusagnir sem myndazt hafa
um son trésmiðsins frá Nazaret,
ræðir höfundur lítið og lætur
þar hvern trúa því sem hann
vill. Auðsjáanlega trúir hann
engum slíkum býsnum. En engu
síður er öll samúð hans með
kærleikskenningunni, en jafn
mikla andúð virðist hann hafa
á ýmsum öðrum kenningum, sem
blandazt hafa inn í kristindóm-
inn og hann telur hæpnar frá
siðferðilegu sjónarmiði eins og
t. d. kenningunni um endurlausn-
ina.
Það er útgáfufyrirtækinu Hlað-
búð til mikils heiðurs að hafa
gefið rit þetta út í vandaðri út-
gáfu. Pappírinn er ágætur og
bókin prýdd mörgum myndum
úr menningarsögu Rómverja. En
sá galli er þó á, að myndirnar
eru allar hafðar aftan við tekst-
ann, en ekki á þeim stöðum í
honum, sem þær eiga heima.
Allir unnendur ^annra mennta
og menningar á^íslandi fagna
þessu gagnmerka riti, sem er
síðasti skerfur prófessors Ágústs
H. Bjarnasonar til bókmennta
þjóðar hans.
Skúli Þórðarson.
— Bókmennlir
Framh. af bls. 4.
málunum, og er ekki séð fyrir
endann á því enn. En landnem-
arnir austur þar hafa sýnt, hvað
hægt er að gera, ef vilji og sam-
takamáttur er fyrir hendi. Þá
má og nefna flugferðir íslend-
inga til Austur-Grænlands, sem
ítarlega er skýrt frá í bókinni,
enda var höf. þátttakandi í þeim.
Þær hefðu einhverntíma þótt
lygilegt ævintýri. Bókin er prýdd
mörgum góðum myndum og er
ánægjuleg viðbót við hinar frem-
ur fáskrúðugu ferðasagnabók-
menntir okkar.
írskar fornsögur.
Þýðing og inngangur eftir
Hermann Pálsson.
Heimskringla.
ÍRAR eru ein af nágrannaþjóð-
um okkar íslendinga, og okkur
líkir um 'nargt. Þeir eiga gamla
menningu sem um margt svipar
til okkar, ig margir hafa haldið
fram, að írsk áhrif á íslendinga
hafi verið meiri og djúptækari
en menn hugðu lengi vel. Það
má því teljast meira en undar-
legt, hve lítil sambönd við höfum
haft við þessa þjóð. Saga þeirra
minnir á sögu okkar; báðar þjóð-
irnar hafa átt í harðri baráttu
fyrir sjálfstæði sínu við stærri
þjóðir, þótt á ólíkan hátt sé, og
báðar öðluðust þær fullveldi um
svipað leyti. Ekki er ósennilegt,
að við hefðum getað lært margt
gagnlegt af írum, hefðu kynni
verið meiri.
írar eiga skráðar fornsögur á
hinu forna máli sínu, eins og við.
Sumir hafa álitið, að sögur þeirra
hafi haft bein áhrif á sagnaritun
íslendinga. Úr því verður senni-
lega aldrei skorið. En í þessari
litlu bók eru átta af hinum svo-
nefndu írsku fornsögum í ágætri
íslenzkri þýðingu, ásamt ítarleg-
um inngangi um írskar forn-
bókmenntir. Svipar sögunum um
margt til fornsagnanna íslenzku.
Á þýðandi þakkir skilið fyrir að
hafa ráðist í þetta verk. .
— Söngkennari
Framh. af bls. 9.
mannamun. Hann leggur jafn-
mikla alúð við starf sitt hver
sem í hlut á — og öllum kemur
hann til nokkurs þroska eins og
þar stendur.
VIÐLENT RIKI
Eins og fyrr segir, hefur Kjart-
an starfað mest á Suðurlands-
undirlendinu og í Vestur-Skafta-
fellssýslu. I þeirri sýslu hefur
hann æft söng í sverri sókn —
og svo víða um Rangárvalla- og
Árnessýslu alla leið vestur í Sel-
vog. En síðastliðinn vetur lá leið
hans samt miklu víðar — um
Borgarfjörð Snæfellsnes og Dali,
norður á Hólmavík —■ út á Skaga
strönd, fram í Svartárdal. Um
allt þetta víðlenda og torsótta
svæði eru dreifðir „söngþegnar“
þessa tónlistamanns, sem unnir
sér engrar hvíldar, sparar enga
fyrirhöfn til að mennta og æfa
þá sem vilja syngja í kirkjum á
söngmótum og öðrum samkom-
um.
SÖNGLÍF í SVEIT
OG VIÐ SJÓ
íslenzkar sveitasóknir erú
misstórar eins og kunnugt er. —
Sumar eru 50—60 bæir með 3—4
hundruð manns. Aðrar máske
ekki nema 5 bæir og fólkið varla
yfir þrír tugir. En sönglífið fer
ekki alltaf eftir stærð sóknanna,
heldur viljanum — áhuganum.
I einni sókn með rúmlega 100
íbúa æfði Kjartan 37 manna kór.
Ekki er þátttakan eða áhuginn i
alltaf meiri í þéttbýli heldur en'
í strjálbýlum sveitum. í þorpum j
og kaupstöðum hefur fólkið í svo
mörg horn að lita, og menn koma
með margs konar afsakanir og
undanfærslur frá því að mæta j
á æfingum, enda þótt þeir hafi,
frí á kvöldin og þurfi ekki að
fara nema í næsta hús til að I
mæta á æfingum. Aftur á móti \
koma menn kvöld eftir kvöld
víða í sveitum um langan veg —
jafnvel 20—30 km — og þó eru
annirnar miklar í fámenninu eins
og allir vita, sem sveitalífinu eru
kunnugir. *
— ★ —
Alls staðar þar sem Kjartan
Jóhannesson kemur er honum
vel tekið, enda fer hann góðra
erinda. Álls staðar lætur hann
vel af för sinni og ber öllum
góða sögu; aldrei hef ég heyrt
hann segja misjafnt orð um
nokkurn mann. Allir sem kynn-
ast þessu hógværa ljúfmenni
eignast um hann góðar minning-
ar og geyma þær í þakklátum
huga. „Lof er þetta, en ekki of-
lof.“
— ★ —
Nú megum við Kjartan ekki
vera að því að rabba saman leng-
ur. Hann er búinn að æfa kórinn
hérna í vikutíma. í kvöld á að
verða samsöngur í Prestsbakka-
kirkju og sjálfur ætlar Kjartan
að leika nokkur lög á orgelið.
Og á morgun byrjar starfið
hjá öðrum kór í annarri sveit.
Kbkl. 12/11 ’53.
Gísli Brynjólfsson.
NÝIB BILAR
Fordverksmiðjurnar hafa útibú í Þýzkalandi og eru þar fram-
leiddir Ford-Taunus og er þessi mynd af nýjustu gerð þeirra.
Þing sambands
í shólum
— Meikir draumar
Framh. af bls. 13.
urinn Aldous Huxley segir, geta
hin smávægilegustu atvik orðið
okkur glukkar, sem opna okkur
útsýn inn á svið eilífðarinnar.
I Bókin er í stóru broti. Hún er
262 blaðsíður og allur frágangur
hinn prýðilegasti.
| Þökk sé þýðanda og útgefanda
fyrir þessa merkilegu bók.
Elinborg Lárusdóttir.
MALFLUTNINGS-
SKRIFSTOFA
Einar B. Guðmundsson
Guðlaugur Þorláksson
GuSmundur Pétursson
Austurstræti 7.
Símar 3202, 2002.
Skrifstof utími:
kl. 10—12 og 1—5.
22. ÞING Sambands bindindis-
félaga í skólum (S.B.S.) var hald-
ið í Samvinnuskólanum 30. nóv.
og 1. des. s.l.
Varaformaður, Árni Stefáns-
son setti þingið í fjarveru for-
manns, Helga Seljan.
Þingforseti var Örlygur Hálf-
dánarson og Stefán Gunnarsson
úr Samvinnusk. en þingritarar
Rúna Magnúsdóttir Kv.sk. og
Hjörtur Guðmundsson, Kennara-
skóla.
Lögð var fram og rædd skýrsla
stjórnarinnar frá síðastliðnu
starfsári, og skal hér getið hinna
merkustu þátta í starfinu:
Gerð var s.l. vor skoðanakönn-
un um bindindismál í flestöllum
framhaldsskólum á landinu. Ekki
hefur enn unnizt tími til að vinna
fyllilega úr henni, og munu úrslit
ekki væntanleg fyrr en eftir ára-
mót.
Gefinn var út bæklingur um
tóbaksnotkun, sem próf. Niels
Dungal hafði samið að beiðni
sambandsstjórnar. Hefur bækling
urinn verið sendur í alla gagn-
fræðaskóla og aðra skóla hlið-
stæða.
Blaðið Hvöt kom út í marz-
mánuði. 1. febrúar var hátíð-
lega haldinn að vanda, og voru
— Þorvaldur
Framh. af bls. 9.
Það er engin ástæða til að efa,
að málari, sem málar góða „non-
figurativa“ mynd, gæti einnig
málað góða mynd eftir fyrir-
mynd. En tíðarandinn hefur á-
hrif á listina ekki síður en á
annað. Cezanne hefði ekki málað
„impressionstiskt", hefði hann
verið uppi á tímum Rafaels. •
Hann reyndi ekki að líkja eftir
list renaissance-tímabilsins, held
ur málaði í anda sinnar samtíðar.
Hann hefði eflaust getað málað í
stíl eldri tíma. En er ekki ástæðu
laust að krefjast þess af lista-
manni, að hann noti myndstíl,
sem þegar hefur náð hámarki,
stíl liðins tíma, stíl, sem er and-
stæður hans eðli. Geti maður-
inn skapað listaverk, verður allt
annað hjpm og hégómi. Mótbár-
ur almennings þagna, listamað-
urinn deyr, liststefnan nær há-
marki sínu og önnur tekur við,
en sömu listaverkin lifa ein
áfram“.
Samtalinu við Þorvald var
lokið í þetta sinn. Á heimleið-
inni datt mér sú spurning í hug,
sem ég að síðustu vildi beina til
allra, sem þetta lesa:
Er það ekki fáránleg ófyrir-
leitni að halda því fram í alvöru,
að listamenn nútímans eyði lífi
og kröftum við misjöfn kjör með
það markmið eitt fyrir augum
að draga dár að samborgurum
sínum?
þá ræðumenn sendir í flesta skóla
bæjarins.
S.B.S. var s.l. ár svipt ríkis-
styrk, svo að fjárhagur þess er
nú erfiður.
Þingið fór mjög vel fram og
ríkti mikill áhugi um vaxandi
starf.
í stjórn voru kosnir:
Form.: Árni Stefánsson, stud.
phil. Varaform.: Hjörtur Guð-
mundsson, Kennarask. Ritari:
Rúna Magnúsdóttir, Kvsk. Gjald-
keri: Ásgeir Sigurgeirsson Ksk,
Meðstj.: Höskuldur Jónsson,
Menntask.
Á þinginu var Þorvarður Örn-
ólfsson kennari gerður heiðurs-
félagi S.B.S.
- Kvennasíða
Framh. af bls. 7.
150 gr sykur.
1 pakki af vanillubúðing.
Kremið er látið kólna en ekki
stífna. Á meðan eru hrærð 175
sr smjörlíki og búðingnum
smám saman hrært saman við.
Því næst er kreminu smurt milli
laganna og kakan þakin með því.
125 gr hakkaðar möndlur.
1 matskeið sykur.
Örlítið smjörlíki.
Það er brúnað á pönnu, látið
kólna, mulið smátt og síðan stráð
yfir alla kökuna.
Franskar vöflur:
125 gr smjörlíki
125 gr hveiti.
2 matskeiðar rjóma.
Smjörlíkinu, hveitinu og rjóm-
anum blandað saman. Um það bil
1 teskeið af sykri fyrir hverja
köku, stráð á pappír og deigið
flatt út þar á og barið með
kjöthamri, því næst búnar til
aflangar kökur. Þær bakaðar
við góðan hita í um það bil 8
mínútur, ljósbrúnar. Þær eru
síðan lagðar saman með kremi
úr, 2 matsk. smjörl., 3 matsk.
flórsykri og 1 eggjarauðu.
Gamanleikningar
eftir Storm-Pefersen
DANSKI skopteiknarinn Robert
Storm Petersen lézt fyrir nokkr-
um árum, en hann heldur enn
áfram að skemmta lesendum sín-
um með ótrúlega mörgum skop-
teikningum og ævintýrum, sem
hann átti í handriti. Eru æ fleiri
bækur eftir hann að koma fram.
I Þannig hefur Fischer-útgáfan í
Kaupmannahöfn nýlega gefið út
söguna „De tre smaa Mænd og
den vidunderlige Vandkande“
eða „Litlú mennirnir þrír og hin
furðulega garðkanna". — Litlu
mennirnir eru hrekkjóttir og
garðkannan er þess eðlis að hver
sá hlutur, sem er vökvaður með
henni stækkar um allan helming.
Þannig gera litlu mennirnir ýms-
ar brellur, eins og þegar þeir
vökvuðu nefið á gamla mann-
inum, en stundum kom þetta sér
illa, eins og þegar þeir vökvuðu
varðhundinn og hann varð
stærsit og hræðilegasti varðhund
ur í heimi.