Morgunblaðið - 18.03.1954, Page 9

Fimmtudagur 18. marz 1954
MORGUISBLAÐIÐ
Framtíðarsfaður Hlenntaskólans í Heykjavík
ÓÁNÆGJA með vafa-
SAMAR RÁÐSTAFANIR
Á fundi Stúdentafélags Reykja
víkur, sem haldinn var um nú-
gildandi fræðslulöggjöf sunnu-
daginn 24. janúar s. L, viku þeir
skólastjórarnir, Jón Á. Gissurar-
son, Lúðvíg Guðmundsson og
Jónas Jónsson að húsbyggingar-
málum Menntaskólans. Mátti
glögglega greina af ræðum
þeirra, að þeir væru mjög óánægð
ir með aðgerðir allar í því máli,
þ. e. a. s að hyggja stórhýsi yfir
skólann í Hlíðahverfi og flytja
hann þangað. Þar eð mál þetta
lá ekki fyrir fundinum, var ekki
hægt að ræða það sem skyldi,
þótt slíkt hefði verið mjög æski-
legt. Um það hefur ríkt næsta
óhugnanleg þögn lengst af, þótt
vitað sé, að margir megi naum-
ast til þess hugsa, að skólinn
verði fluttur af hínum gamla
stað. Telja þeir margír, að ráð-
stafanir, er gerðar hafa verið í
þessu máli, séu næsta vafasamar,
svo að ekki sé fastar að orði
kveðið.
FYRIR 8 ÁRUM KOM EKKI TIL
MÁLA AÐ FLYTJA SKÓLANN
Það er alkunna, að hús Mennta
skólans í Reykjavík er eitt ör-
fárra húsa, sem sögufrægt getur
talizt. Það hefur verið og er
prýði Reykjavíkur og þeirrar
stofnunar, sem þar hefur verið
til húsa í 108 ár. Nú er svo kom-
ið, að um það hefur þrengzt á
alla vegu, svo að úr verður að
bæta. Velflestir nemendur skól-
ans, gamlir og ungir, hafa alið
þá einlægu von í brjósti að skól-
inn rnætti verða þarna um alla
framtíð. Undir þetta hafa tekið
margir aðrir, sem unna söguleg-
um minjum og fornhelgum erfða-
venjum. Björn Ólafsson, fyrrv.
menntamálaráðherra, sá maður,
er mest afskipti hafði af þessum
málum, hefur og látið sér tíðrætt
um varðveizlu menningarverð-
mæta. Mátti því ætla, að ekki
hefði komið til mála að hrekja
skólann brott. AHar hafa þó
vonir þessar brugðizt hrapallega,
og mál öll skipazt mjög á annan
veg en í öndverðu var ætlað.
HEFUR ÞAÐ OF MIKINN
KOSTNAÐ í FÖR MEÐ SÉR
AÐ HAFA SKÓLANN ÞAR SEM
HANN NÚ ER?
Ekki '•kal það í efa dregið, að
margvísleg vandamál fylgja því
að hafa skólann, þar sem hann
nú er. Er það einkum vegna
þrengsla, sem erfitt er að bæia
úr vegna hins afarháa lóðaveiðs.
Einhvern tíma mun hafa verið
skipuð nefnd til að athuga aiiar
aðstæður, og varð niðurstaða
hennar sú, að verð lóða, og mann-
virkja, sem fyrir væru, mundi
nema um 7,5 millj. króna. Ýmsir
bentu þó á, að vel mætti komast
af með minna lóðarrými og
þannig lækka þennan kostnaðar-
lið verulega. En orð þeirra hafa
að engu mátt sín, þótt ráðamenn
hafi engan veginn gert fullnægj-
andi grein fyrir því, til hveis
hið mikla lóðarrými ætti að vera.
Væri þó full ástæða til að athuga
þetta rækilega, áður en flutning-
ur skólans endanlega er ráðinn.
Ef svo skyldi þó fara við ná-
kvæma athugun, að lóðarrými
þetta yrði talið nauðsynlegt,
mundi það litlu geta breytt. Sú
röksemd, að umræddum 7,5 millj.
króna væri betur varið til
skólabyggingarinnar sjálfrar en
til lóðakaupa fær naumast
staðizt. — Hún gengur að því
sem vísu, að gamla byggingin sé
einskis virði. Er þó auðsætt, að
miklu minna þyrfti að byggja,
bar sem hennar nyti við, þar eð
hún mundi rúma fullan helming
nemenda. Ef nú verja á til skól-
ans 20—30 milljónum króna svo
sem ráð virðist íyrjr gert, er
Ijóst að búa mætti mjög vel að
honum á gamla staðnum, þannig
að hann mundi rúma 500 nem-
endur og vel það. Að sjálfsögðu
líffxsr H3. Lásr.dcaE, stud. jur.
A aldarafmæli menntaskólahússins strengdu gamlír og ungir nemendur skólans þess heit, að hann
skyldi aldrei fluttur brott. Hvað gera þeir nú?
yrði þá að fórna ýmsum íburði,
sem ætlunin er að hafa í hinni
nýju byggingu.
Virðist því af þessu, sem kostn-
aður þurfi engan veginn að vera
til fyrirstöðu að haldið sé fast
við þann stað. þar sem hann nú
er.
NAUÐSYNLEGT AÐ LÉTTA
AF MIÐBÆNUM
Þá hafa sumir hreyft því, að
nauðsynlegt sé, að einhverjar
stofnanir verði fluttar úr mið-
bænum vegna þrengsla þar. Hef-
ur Jón Axel Pétursson, fyrrv.
bæjarfulltrúi, mjög rætt um það,
að gera þurfi nýjan miðbæ sunn-
an eða suðvestan við Sjómsnna-
skólann, og réttilega gagnrýnt þa
stefnu að hrúga öilum míkils-
verðmr stofnunum í miðbæinn.
Hefui hann látið svo um mælt,
að vel væri, að flutningur Mennta
skólar s væri nú endanlega ráð-
inn. Þessu ber að mótmæla
ákveðið og eindregið. Fallast má
á það, að ráðhús, lögreglustöð,
pósthús og ýmsar aðrar stofnamr
verði staðsettar utan við bæ —
flestar stofnanir aðrar en
Menntaskólinn. Er það raunar
furðulegt að menn skuli ekki
koma auga á aðra stofnun til að
þoka en einmitt hinn aldna skóla.
Er hann bó engan veginn fyrir
neins konar skipulagi, og er það
meira en hægt er að segja um
ýmsar aðrar stofanir, se:r. að skað
Ln.su m.eitu hverfa. Við þetta
bætist svo, að skólinn getur vart
verið ht-tur siaðsettur fyrir nem-
éndur in liann iiú er. Verður því
að ætla að þetta sé fremur mælt
af vangá en illum ásetningi.
TVEIR MENNTASKÓLAR
Ef ógerlegt reyndist að rýmka
um skólann yrðu úrræði sjálf-
sagt þau, að menntaskólarnir
yrðu tveir. Mjög virðist þó fjarri,
sem að því sé stefnt. Þetta fyrir-
hugaða menntaskólahús er eitt
stærsta hús á íslandi. Það á að
rúma urn 500 nemendur með því
að einsett sé í það, en mundi þó
sennilega geta rúmað talsvert a
annað þúsund nemendur, ef not-
að væri til hins ítrasta. Fylgir
því hvers konar íburður, svo sem
tveir hátíðasalir, mörg gestaher-
bergi! o. fl. o. fl. Kostnaður við
það verður aidrei minni en 20
millj. króna, sennilega miklu
meiri. Húsið mun auk þess vera
óhentugt á margan hátt og væri
vissulega þörf á því, að einhver
fróður maður gerði þessu hús-
bakni rækileg skil.
Olium er ljóst, að hús þetta
mun rúma miklu meira en alla
menntaskólanema hér i Reykja-
vík, ekki sízt þegar á það er lit-
ið, að nýr menntaskóli hefur
tekið til starfa að Laugarvatni.
Ef ætlunin er sð nota allt þetta
húsrými auk gamla skólans yrði
að hefja stækkun háskólans og
hana svo um munaði. Ekki mun
þó sú vera ætlunin.
STEFNT ER AÐ ÞVÍ, AÐ
HÚSIÐ VERDI FLUTT
E®A RIFID
Þjóð vor er snauð að sögulegum
minjum og hefur það löngum
verið mönnum harmsefni. Hirðu-
leysi íslendinga í þessum efnum
er við brugðið. Lögbergi sjálfu
var týnt, Snorrabúð var stekkur,
Skálholt er í niðurníðslu, kirkj-
ur. hvarVetna rúnar fornum bún-
aði. Hefur þróunin haldizt allt
til þessa dags. Síðasta fórnardýr-
ið var Bessastaðakirkja, og nú
er röðin komin að Menntaskól-
anum. Að visu er það ekki ber-
lega l.át.ið í ljós, hvað í vændum
sé, en það leynir sér þó engan
veginn.
Ýmsir menn hafa lagt til, að
húsið yrði flutt brott í heilu lagi
eða þá sagað sundur eftir ymsum
reglum. Þessir menn eiga enn
mikil ítök í ráðamönnum þjóðar-
nnar þar sem þeir geta e. t. v.
sýnt frarr- á peningalegt hagræði,
sem af þvi -nuni hljótast. Hinir,
sem vilja fJy.ja skólann en varð-
veita húsið, v'ta ekki til hvers
ætti að nota það og enn hefur
ekki komið fram nein nýtileg
tiUaga í því efni.
Ef ætlunin væri að kenna
áfram í því, mundi ekki ráðist í
bvergingu slíks stórhýsis, svo sem
nú er ætlað. Mundi verða látið
nægja að byggja yfir 250—300
nemendur a. m. k. fyrst um sinn.
Yrðu þá tveir um 300 manna
menntaskólar.
í þess stað er ætlunin að koma
upp þessari risabyggingu, sem
rúma mun alla menntaskóla-
nema. Þá verður hægt að benda
á, að gamla húsinu sé ofaukið,
þar sem enginn veit hvað á að
gera við það, svo að vel fari.
Kynni þá svo loks að fara,
að margir vildu binda endi á
sögu þess, úr því sem komið
væri.
Þannig bendir óneitanlega
margt til þess, að hrekja eigi
hina gömlu, virðulegu stofnun
brott og ganga svo frá, að hún
skilji engin merki eftir sig.
HÚSIÐ ER GOTT SEM
SKÓl.AUÚS
Ef húsið væri hrörlegt, óvist-
legt óg á allan hátt ófullnægj-
andi væri ef til vill hægt að rétt-
læta þessar aðgerðir. En þessu
er ekki til að dreifa. Sem skóla-
hús er það mjög gott — jafnvel
ótrúlega gott miðað við hina
gifurlegu notkun þess og aldur.
Hitt er rétt, að til annarra nota
mun það lítt henta, a. m. k. ef
ekki ætti að misbjóða virðingu
þess freklega. Hér ber því allt
að sama brunni — húsið ber að
nota áfram sem menntaskóla-
hús.
HÚSIÐ ER ÞJÓÐAR-
HELGIDÓMUR
Allt ber mál þetta með sér,
hversu helfjötur efnishyggjunnar
hefur gagntekið þá, sem þessu
máli eiga að ráða/ Er það í sam-
ræmi við almennt mat á verð-
mætum nú á dögum. Þó að bók-
færslulega mætti e. t. v. sýna
fram á ókosti þess að halda skól-
anum á hinum gamla stað, koma
á móti verðmæti, sem hvorki
verða mæld né vegin. í húsi þessu
hafa starfað um eitthvert skeið
ævi sinnar flestir beztu menn
þjóðarinnar, og í því lifir andi
liðinna kynslóða. Húsið er þjóð-
arhelgidómur, sem vígður er
starfi margra beztu manna þjóð-
arinnar í þessum helgidómi á
íslenzk æska að starfa, og þar
eiga að mótast væntanlegir for-
ystumenn þjóðarinnar. Þau áhrif,
sem beir þannig verða fyrir má
hvorki mæla né vega, en þau
verður að rækta og varðveita,
jafnvel þótt slíkt kunni að kosta
nokkurt fé á veraldlegan mæli-
kvarða.
Nú eru tímar viðsjálir og mörgu
hætt. Efnishyggja tröllríður alla
hugsun og allt mat manna. Yfir-
borðsgljái og glæsileiki gen^gur í
augun. Aldrei hefur verið á því
meiri þörf en nú að varðveita
dyggilega fornan anda og þjóð-
leg verðmæti. Er því átakanlegt
til þess að hugsa, að einmitt þeg-
ar mest á ríður skuli eiga að
svipta þjóðina og sér í lagi æsku
landsms, einum mesta helgidómi
sínuin. Hér munu þau öfl að
verki sem óþörfust ætla að verða.
HVAÐ GERIR NEMENDA-
SAMBAND MENNTA-
SKÓLANS?
Einn er sá aðili, sem hér ætii
að vera í fyrirsvari, en það er
Nemendasamband Menntaskól-
ans. Enn hefur lítið frá því heyrzt
en að óreyndu verður því ekki
trúað, að það hafi lagt blessun
sína yfir þessi verk. Því ber taf-
arlaust að mótmæla þessum að-
gerðum og krefjast þess, að allt
undirbúningsstarf verði ræki-
lega endurskoðað. Því ber að
fræða menn um það, hvort allt
hafi verið gert sem unnt er til
þess að skólinn megi vera áfram,
þar sem hann hefur til þessa ver-
ið. Sá er grunur margra, að það
hafi ekki verið gert, en þar sera
mjög skortir upplýsingar verðup
það, hvorki staðfest né hrakið. —. •
Ef Nemendasambandið bregst
þessari frumskyldu sinni em
ekki önnur úrræði en þau a<5
mynda frjáls samtök til þess a<$
bjarga því, sem bjargað verður.
Takrr.ark þeirra yrði, að skólinn-
verði áfram á sama stað og ham\
nú er og þar verði honum 'búin
hæfileg vaxtarskilyrði.
Skora verður á þá, sem láta sig
þetta einhverju varða að iáta nú
til sín heyra og hefjast handa-
gegn þessum fyrirætlunum. — •
Vekja þarf þjóðina til skilnings
á þeim verðmætum, sem hér eru'
í húfi. Allir eru sammála urn
nauðsyn þess að vernda íslenzka
tungu. Hér er um hliðstætt máV
að ræða. Verndun og varðveizla
sögulegra minja er ekki síðuiV
mikiivæg.
Enn er ekki of seint að hefj-
ast handa. Enn stendur húsið líkt-
og það var reist og enn er num-
ið og kennt í sömu stofum ogr’
gert var fyrir 108 árum. Þar"
kenndu m. a. Sveinbjörn Egils-
son og Hallgrímur Scheving og'
þar lærðu Arnljótur Ólafsson,
Benedikt Sveinsson, Björn Jóns-
son, Matthias Jochumsson, Einai*'
Benediktsson- og Niels Finsen,
auk fjölmargra annarra ágætis-
manna. í þessu húsi hafa gerzt
stórsögulegir atburðir, svo sem
þjóðfundurinn 1851 og í því satk
Jón Sigurðsson á þingi meðan>
hans naut við. Hér eru því enn.
til lifandi tengsl milli nútíðar ogt
fortíðar, tengsl, sem aldrei má
rjúfa.
Vegna þessara mikilvægu sann
inda er greinin skrifuð — af van-
efnum þó — en af einlægum vilja
og heilum hug til þess að skora
á menn að taka nú höndum sam-
an og varðveita þessa einstæðu
stofnun, sem svo dyggilega varð-
veitir fornan anda, svo 5ð hún
megi betur gegna mikilvægu
hlutverki sínu í þágu islenzkrar
þjóðmenningar.
KafíiS mun lækka
aftur |>egar
næsta ár
FYRIR nokkru var grein í norska
dagbiaðinu „Handels- og Sjöfarts
tiderne" um kaffiuppskerubrest-
inn í Brazilíu. Segir blaðið, að
samkvæmt fregnum frá Santos í
Brazilíu, séu góðar horfur taldar
á því, að næsta árs kaffiuppskera
muni verða svo mikil, að kaffi-
verðið á heimsmarkaðinum muni
nokkuð lækka. Kaffiuppskeran
hefst í maímánuði, en innan þess
tíma, geta að sjálfsögðu komið
fyrir ýmis konar óhöpp. Sem
kunnugt er, orsakaðist hækkun
kaffiverðsins af því, að kaffi-
ekrur urðu fyrir stórkost.legum
eyðileggingum af völdum frosta.
Hækkun kaffisins á heims-
markaðinum hefur haft í för
með sér að í ýmsum suðrænum
löndum hefur kaffiframleiðslan
aukizt. Kaffiekrurnar eru stöð-
ugt í mikilli hættu vegna snýkju
dýrs, sem Broea heitir. Dýrið
leggst á kaffijurtina hálfvaxna
og etur baunina. Brazilíumenn
fengu á þessu að kenna á fyrra
ári, er uppskeran varð 1,6 milljón
sekkjum minni en gert hafði ver-
ið ráð fyrir. Ársframleiðslan
nam um 14 milljón kaffisekkjum.
j Á síðustu árum hefur kaffi-
neyzlan í heiminum aukizt svö,
að framleiðslan er orðin minni en
1 eftirspurnin. Fyrr á árum þurfti
[ árlega að eyðileggja feikna kaffi
i birgðir.