Morgunblaðið - 20.03.1954, Blaðsíða 6

6
MORGVISBLAÐIÐ
Laugardagur 20. marz 1954
Það sem danski öldungurinn segir um ölið
Á NORRÆNA bindindit:þinginu
í Reykjavík, sumarið 1953, flutti
Adolph Hansen, sem verið hefur
framkvæmdastjóri Landssam-
bands bindindismanna í Dan-
mörku um 40 ára skeið, eftir-
farandi erindi:
f hinu heimsfræga íslenzka
skáldverki, Hávamáli, segir Óð-
inn, alfaðirinn í norrænum goða-
sögnum, m. a. spekiorða eftir-
farandi um ölið:
Esa svá gótt
sem gótt kveða
öl alda sonum,
því at færa veit,
er fleira drekkr,
síns til geðs gumi.
Sjá, þetta er sannleikurinn enn
i dag, og á þeim trausta grunni
hasla ég mér völl, og á þessum
sannleiksgrundvelli byggist bind-
indishreyfingin í öllum löndum,
sem verzla með sterkt öl. En
Óðinn faðir þurfti ekki að fást
við npin félagsleg vandamál.
Fyrst þá, er áfengisneyzlan verð-
ur vandamál samfélags manna,
sem bera skyn á þann sannleika,
sem Óðinn kennir um áfengið og
einstaklinginn, ganga menn sam-
an í félög og hrinda af stað
hreyfingu í þjóðfélaginu til
stuðnings hverjum einstökum ein
um og til þess að vinna gegn
skaðsemi áfengisneyzlunnar bæði
með íhlutun löggjafar og fræðslu
starfsemi, til verndar þjóðinni í
heild.
Árið 1879, er bindindishreyf-
ingin hófst í Danmörku, var | því kann að vera unnt að gera,
neyzla áfengis í landinu 8,98 til þess að vinna gegn áfengis-
lítrar á mann, af 100% áfengi., bölinu og draga úr því ....“.
Adolpli Hcsnsen segir irá reynslu
Daina á sfierkissn hjéw
tilheyrir þjóðinni“, blekkir og
blindar ótrúlega marga, og tjón-
ið, sem birtist í hruni heimilanna
og glötun einstaklinga, tilheyrir
því miður einnig þjóðinni.
Mér er nær að halda, að
Jakobsen bruggari hafi og gert
sér þetta ljóst, því að hann sagð-
ist vona, að með bajerska ölinu
mundi heppnast að venja Dani
af brennivínsdrykkjunni, en
vissulega brást sú von nans. í
september árið 1882 lét hagstofan
fjármálaráðuneytinu í té skýrslu
um áíengisneyzluna í lanainu.
Kom þá í ljós, að brennivíns-
neyzian, sem verið hafði 61,3
pottar á hvern karlmann eldri
en 20 ára árið 1859, var 62,5
pottar árið 1869, og þrátt fyrir
það, „að neyzla bajerska ölsins
er orðin miklu algengari (síðustu
20 árin) en áður var, þar sem
konur og unglingar drekka það
hlutfallslega meira en sterka
drykki“, segir i skýrslunni, og
ennfremur: „Það verður að telj-
ast fullkomlega augljóst, að
drykkjuskapurinp gríphr mjög
um sig í félagslífinu, veldur
miklum ófarnaði og glæpum,
verðskulduðum og óverðskulduð-
um þjáningum. Enginn þarf að
efast um, að drykkjuskapurinn
er slíkt þjóðfélagsmein, að lög-
gjafarvaldinu ber að athuga, hvað
Þetta var ríflega ein flaska af
brennivíni á hvern fullorðinn
mann vikulega. í öðrum löndum
var því talað um
Brennivínslandið Danmörku.
Hér með er þó ekki sagt, að
menn drykkju ekki einnig öl í
Danmörku. Ég skal ekki færa hér
fram neinar sögulegar staðreynd
ir um ölneyzluna í Danmörku,
en aðeins minna á það, sem
Þannig var þá „áfengismála-
ástandið“ í Danmörku, eftir að
sterkt öl hafði verið bruggað þar
um 40 ára skeið og „ágóðinn ver-
ið látinn renna til þjóðarinnar".
* Þegar sett voru hin fyrstu
áfengislög í Danmörku, veitinga-
lögin 1912, gerðist það furðu-
lega, að samkvæmt tillögu fyrstu
bindindismálanefndarinnar, ' var
samþykkt eitt sameiginlegt nafn
á áfengum drykkjum, og í stað
þess að kalla þá aðeins áfenga
Troels Lund segir í bók sinni I drykki, eins og bindindismenn
Dagligt liv i Norden, að á mið-
öldum hafi 5 til 10 pottar öls
verið talinn hæfilegur daglegur
skammtur hverjum einum í
venjulega hóglátri fjölskyldu. En
á tímanum frá 1830, er fróðir
menn á bessu sviði töldu hnignun
artímabil á ölframleiðslunni og
neyzla annarra drykkja ruddi
sér fremur til rúms, var heil-
ræðið þetta:
„Súpið, hálsar, ölið, það svalar
og nærir,
en síður kaffi, púns og vín, sem
þróttinn tærir“.
Þetta er sjálfsagt bæði háfleyg
ljóðagerð og framboð. Danskir
ölframleiðendur kunna framboðs
listina ágætlega, en meira um það
síðar.
í ofsa og æðiskasti, af einhverj- [ einni ákavítisflösku (% lítrar),
um ástæðum, sagði Ludvig Hol- 1 áfengismagn 45%, um 19 aurar,
berg eitt sinn: „Allt vort böl er og búðarverðið 75 aurar, en
af þýzkum uppruna“. Við bind- venjuleg brennivínsflaska kost-
indismenn í Danmörku, sem nú aði þá aðeins 50 aura. Vegna
berjumst gegn ölinu, verðum að j erfiðleika síðasta styrjaldarárs-
viðurkenna, að í þessu hafði hinn ins 1917 varð óhjákvæmilegt að
mikli leikritahöfundur rétt að hækka skattinn á spíritus og öli.
töldu réttast, fengu þeir nafnið
„sterkir drykkir“. Hér í var tal-
ið, ekki aðeins brennivín, vín og
ávaxtavín, heldur einnig ölið, ef
það hafði 2, 14 % þungastyrkleika
og þaðan af meira. Ýmsum þótti
óviðeigandi að setja hið „góða
danska öl“ í flokk með brenni-
víni og öðrum skaðlegum drykkj
um, en löggjafarvaldið fylgdi
tillögu nefndarinnar um þetta
atriði.
Svo rann upp það drottins ár
1917, er menn komu á því, sem
í hinum Norðurlöndunum hefur
verið kallað
„Danska kerfið“.
Er þar átt við „áfengismála-
kerfið“. Þá var skatturinn af
OLIÐ OG BINDINDISASTAND
ÞJÓDARINNAR
Þegar ’-ætt er við áfengissjúk-
linga og ofdrykkjumenn, sem
hinar 28 leiðbeiningastolnanir í
landinu reyna að hjálpa, eða
vanadmenn þeirra, kemur oftast
í ljós, að það er sterka ölið
„bajerinn“, sem er orsök ógæf-
unnar. Óvenjulegt er það alls
ekki að menn drekki 25—30—40
bajara á útborgunardaginn, á
einhver’um þeim stöðum, sem
næstir ery. Oft er það afvega-
leidd félagshneigð, sem ítir und-
ir þessi drykkjugildi á útborg-
unardagmn.
Eitt alvarlega vandamálið í
öllum löndum er: umferðin og
áfengisneyzlan. Athyglisvert er,
hversu Svíar hyggjast herða laga
ákvæðin hér að lútandi. Slíkt er
mjög aðkallandi einnig : Dan-
mörku. Ákaflega oft er það ölið,
sem veldur ógæfunni, já, dauða-
slysum og ófarnaði í umferðar-
málum. Ritstjóri kvennadeildar
í einu blaði höfuðstaðarins, skrif-
aði fyrir skömmu. „Maður nokk-
ur drekkur öl, allt of mikið öl.
Sest við stýrið í bíl sínum, ekur
á tvö ungmenni og limlestir þau,
heldur áfram og ekur á önnur
tvö, drepur annað, 19 ára stúlku.
Hann er handsamaður, dæmdur
í 4 mánaða fangelsisvist og frá
ökumannsréttindum í 5 ár Þetta
er allt og sumt og málið er út-
kljáð“. Slíkar blaðafregnir, næst-
um daglega, vekja menn til um-
hugsunar um ölið og ástand
þjóðarinnar í bindindismálum.
Það væri óskiljanlegt, ef fólk í
Danmörku ókyrrðist ekki við hið
sífelda og ákafa framboð af
bajerska ölinu, framboð, sem
iðkað er af margsháttar svívirði-
legri lævísi. Til dæmis gaf
Tuborgs ölgerðin mikla út bók
árið 1945, og hét hún Tuborg
Noveller — Þorstinn mikli. Arne
Ungermann gerði myndskreyt-
inguna, en rithöfundarnir Peter
Freueher, Sigfred Pedersen, Tom
Kristensen, Edit Rode, Bech
Nygárd og enn fleiri, vegsömuðu
sitt á hvað Tuborgs bajeröl. Thit
Jensen lagði til nokkrar ferða-
minningar, er enduðu á þessa
leið: „Ef helvíti er til .... er
það varla óbærilegt, sé Tuborg
pilsner fáanlegur". Hér þurfa
engar athugasemdir.
Næst er þá að gera grein fyrir
síðasta þættinum í baráttu bind-
indiamanna í Danmörku gegn
sterka ölinu, sem brýtur niður
reglusemi og siðferði fóiksins
landinu. Þéssi þáttur heitir
helgihalds. kom á miðvikudaginn.
Það tilkynntu auglýsingar öl-
gerðanna, en auk þess mátti bæði
sjá og heyra um það af því, er
fram fór í borgarlífinu og víðs
vegar í landinu. Blöðin birtu
skuggalegan lista um slys og
glæpi, sem afleiðingar af páska-
ölsþambinu. Þessi mjög svo
magnaði drykkur örvaði kröftug-
lega til áframhaldandi drykkju-
skapar. Ýmsir aðrir en bindindis-
menn álíta, að þetta sé óþolandi.
Forstjóri einnar ölgerðar sagði,
að ef fram kæmi krafa til hins
opinbera um að banna þetta háa
áfengismagn ölsins, mundi slíkt
ekki mæta neinum andmælum
frá sínu fyrirtæki, þar sem öl-
gerðarframleiðslan væri vissu-
lega orðin bæði skaðleg og
1951 1952 1953
Janúar 357 343 358
Febrúar 339 279 290
Marz 366 362 475
Apríl 453 439 517
Fjölgun kæranna er þannig
mikil mánuðina marz og apríl
1953 borið saman við sömu mán-
uði undanfarinna ára. Þetta verð-
ur enn meira áberandi, þegar
þess er gætt, að mánuðina janúar
og febrúar er kærufjölgunin
engin eða fer jafnvel niður á
við. 1951 voru páskarnir dagana
22.—26. marz, þá eru kærurnar
lítilsháttar fleiri en undanfarna
mánuði, en þá voru sterku öl-
tegundirnar, sem tilheyra B-
flokki lúkusölsins enn ekki komn
ar. 1952 voru páskarnir 10.—14.
apríl. Þá voru þessar öltegundir
komnar á kreik, en samt sem
áður orskaði sala þeirra ekki að
óheppileg". Margir forráðamenn neinu ráði kærufjölgun. En árið
mæla. Þetta gildir um þýzka ölið,
nánar tiltekið
„Bayerska ölið“
sem varð okkar þjóðarógæfa.
Þegar bruggarinn J. C. Jakobsen
hafði numið efnafræði hjá H. C.
Örsted og ölgerð í Þýzkalandi,
og tók að brugga bayerskt öl í
þvottapotti móður sinnar, heppn-
aðist það loks, er hann hafði
ölger heim með sér frá Munchen.
Árið 1847 var svo tekið að koma
á fót ölgerðinni Gamle Carls-
berg, sem orðið hefur mjög um-
fangsmikið og áhrifaríkt fyrir-
tæki, og kjörorð þess, „ágóðinn
— Á hinum fyrri norrænu bind-
indisþingum hefur verið gerð
grein fyrir þessu, og læt ég því
nægja að minna á, að skatturinn
var hækkaður svo mjög, að verð
ákavítisflöskunnar hækkaði úr 75
aurum í 11 krónur (samkvæmt
lögunum frá 21. desember 1917).
Ölið fékk nokkuð svipaða með-
ferð, en svo fór, að neyzla
sterkustu drykkjanna minnkaði
úr 5,09 lítrum á mann af 100%
áfengi árið 1916, í 2,46 lítra árið
1917 pg í 1,13 árið 1918. En
neysla sterka ölsins var 1916:
33,8 lítrar á mann, 1917: 33,6,
en 1918 féll hún niður í 21,3 lítra,
en steig aftur 1919 í 35,5 lítra.
„Páskaöl“.
Áfengismagn þessa öls er 7,2%
(miðað við þunga, en að rúm-
máli, sem venjulegast er notað,
þegar greindur er styrkleiki
áfengra drykkja, er það yfir
10%.) Það er þannig helmingi
sterkara en venjulegur pilsner.
Einn ölgerðar forstjóri skýrði frá
því, að páskaöl einnar ölgerðar-
innar væri allt að 8% áfengis-
magn (þunga). Þetta öl er sett
í verzlanir, án hinnar minnstu
viðvörunar um áfengismagn
þess. Ein ölgerð notaði á auglýs-
ingum sínum mynd af páska-
lambinu og fána krossins yfir
herðakampi þess. Að minnsta
kosti bindindismenn töldu þessa
auglýsingu ósæmilega. En aug-
lýsingin kom að gagni. Til dæmis
seldi Carlsberg ölgerðin alla
framleiðslu sína, hálfa aðra
mill,jón af páska-ölflöskum, á
tveimur dögum.
En ekki aðeins auglýsingin var
áhrifarík, heldur einnig sterka
ölið. Eitt dagblað höfuðstaðar-
ins skrifaði: „Sterka ölið, sem
ölgerðirnar framleiða til páska-
veitingahúsa andmæltu einnig
páskaölinu. Ein ölgerð lét tjá
blöðunum, að til athugunar gæti
komið að hætta framleiðslu
„páskaölsins", eftir það tók félag
bruggaranna þetta til athugunar.
Á fundi Landssambands bind-
indisfélaga í Danmörku, og í
þeim fundi tóku þátt formenn
hinna mismunandi félaga, var
einróma samþykkt að leggja til
við áfengismálanefndina, að hún
beitti sér fyrir lagasetningu, er
ákvæði hámark áfengismagns í
ölinu, er færi ekki fram úr 4%
rúmmáls.
Tillaga þessi er í samræmi við
álit norsku bindindisnefndarinn
ar 1947, og einnig tillögu norrænu
bindindismálanefndarinnar, sem
var einróma samþykkt á fund
inum í Oslo, 14. júní 1952, er
lagði svo fyrir:
„Framkvæmdaráð nefndarinn
ár skal sjá um eftirfarandi:
1. að gera grein fyrir, við hvaða
létta drykki bindindisheit bind-
indismanna á Norðurlöndum er
miðað.
2. að athuga, hvort unnt sé, að
skilgreina og gefa eitt sameigin
legt nafn, helzt í löggjöf; þeim
drykkjum, sem venjulega eru
nefndir maltdrykkir, svo að ekki
þurfi að vera neitt vafamál, við
hvaða drykki sé átt, einnig að
fá samkomulag um takmörk
áfengisstyrkleika hinna ýmsu öl-
tegunda, sem nefndar eru „skatte
klasser“. Nefndin hefur gert til-
raun með tillögu Eriks Englund
um að kalla öltegundirnar létt
öl, öl og sterkt öl.
3. að fá samkomulag í bind-
indismálahreyfingum ~ Norður-
landa um:
a) að áfengisstyrkleiki létta
ölsins fari ekki fram úr 1,8%
(þunga)
b) að áfengismagn ölsins sé
eins lítið og frekast er fáanlegt.
c) að ekki verði verzlað með
sterka ölið.
Þessi álitsgerð var einróma
samþykkt.
Neyzla sterka ölsins hefur ver-
ið undanfarin ár í Danmörku
þessi:
1949: 52,9 lítrar á mann,
1050: 53,6 lítrar á mann,
1951: 50,4 lítrar á mann,
1952: Neyzla þess árs er ekki í
sikýrslunum, en þess getið að
hún muni hafa minnkað um 3%,
en neyzla dansks brennivíns auk-
ist um 10% og erlent brennivín
um næstum 30%.
Á þessum sömu árum voru
kærur fyrir ölvunarafbrot þessi:
1949: 16144, 1950: 15002, 1951:
15281. Skýrsla varðandi 1952 enn
ekki gerð.
Hér skulu svo taldár aðeins
nokkrar tölur á kærum fyrir
ölvunarafbrot í Kaupmannahöfn,
sem mér virðist mjög athyglis-
verðar í sambandi við þetta
erindi, því að á bak við þær
kærur er beinlínis ölneyzlan,
nánar tiltekið neyzla sterka öls-
ins — „páskaölsins". Kærurnar
í Kaupmannahöfn voru þessar:,
1953 eru páskarnir í aprílbyrjun,
og þegar öltegundir þær, sem
kallaðar eru „páskaöl“, komu í
verzlanirnar uni miðjan marz,
fjölgaði kærum fyrir ölvun mjög
ört, og urðu þær alls í marz-
mánuði um 200 fleiri en í febrú-
ar, og um 30% fleiri en í marz
1951 og 1952.
í dag, þegar ég er að semja
þetta erindi, er 50 ár síðan skipuð
var fyrsta áfengismálanefndin í
Danmörku. Ýmislegt hefur verið
ritað í dagblöðin varðandi þetta
afmæli. Sven Rögind, dósent,
flutti útvarpserindi í tilefni þess,
og einn hlustandi skrifaði um
erindið á þessa leð:
„Hvítu hænsnin fljúga sjaldnar.
Andlegar hugleiðingar á 50 ára
áfengismála-afmælisdegi.
Þessa dýrlegu sumardaga teiga
menn svala bajara, 3—4 milljón-
ir ölflaskna daglega, og við
lækjarnið þessa ölstraums minn-
ist útvarpið 50 ára afmælis fyrstu
áfengismálanefndarinnar í Dan-
mörku........ Árið 1903 var
áfengisneyzla þjóðarinnar um
70% brennivín og 30% öl. Nú er
þetta nokkurnveginn öfugt: 70%
öl og 30% brennivín. Danmörk
er orðin land ölsins“.
Þannig er þetta. Og okkur
bindindismönnum þykir þetta
jafn andstyggilegt nafn á okkar
yndislega landi, Og hitt, er það
var kallað „brennivínslandið".
Kínverskt spekiorð segir:
„Betra er að kveikja ljós, en illsk
ast yfir myrkrinu". Þetta er satt.
Þess vegna vill bindindishreyf-
ingin í Danmörku varpa sem
skærustu ljósi á þátt ölneyzlunn-
ar í áfengismálum þjóðarinnar.
Þáttur ölsins er þá þessi:
Það brýtur niður bindindis-
semina í þjóðfélaginu. — Þess
vegan verður að berjast gegn
því með öllum heiðarlegum
ráðum.
Hér lýkur þá þessu athyglis-
verða erindi danska bindindis-
mála-öldungsins. Það er lítils-
háttar stytt í þýðingunni, en engu
sem neinu verulega breytir. Ósk-
andi væri, að við á íslandi, gæt-
um lært hið rétta af reynslu
annarra þjóða i þessum málum.
Pétur Sigurðsson.
Vilja kommúnisla
inn
LUNDITNUM 18. marz: — Á
fundi í vináttufélagi Breta og
Bandaríkjanna, sem haldinn var
hér í borg, létu bæði Dag Hamm-
erskjöld íramkvæmdastj. S. Þ. og
Sir Gladwin Jepp fyrrverandi
fulltrúi Breta hjá S. Þ. þá skoð-
un í ljósi, að kommúnistastjórnin
Kína ætti að fá inngöngu í S.
Þ. Lögðu þeir báðir áherzlu á
nauðsyn þess, að Vesturveldin Og
Austurlönd gætu komið sér sam-
an og rætt ágreiningsmál sín í ró
og nægi. •— Reuter.