Morgunblaðið - 07.01.1955, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 07.01.1955, Blaðsíða 9
Föstudagur 7. jaii. 1955 MORGUNBLA&IÐ Dr. Benjamín Eiríksson: KAUPGJALDSMÁLIN OG ÞJÓDIN INNGANGUR Daglegt líf er sú reynsla, sem mestu ræður um þær hugmynd- ir, sem menn gera sér um heim- inn, um hlutina og samhengi þeirra. En, eins og vísindamenn- irnir hafa uppgötvað, þá er hin daglega reynsla samt oftast einskisvirði til þess að skilja hið dýpra eðli og samhengi hlutanna. Dagleg reynsla manna er að sól- in fari kringum jörðina, en vís- indin kenna samt annað. Hin daglega reynsla ræður eðlilega miklu um skoðanir manna. En þar með er gamt sag- an ekki nema hálfsögð. Veruleik- inn breytist, en þótt hann breyt- ist þá halda hugmyndirnar og skoðanirnar venjulegast áfram að lifa sínu lífi. Þótt hinar svo- kölluðu staðreyndir daglegs lífs séu breyttar, lifa hugmyndirnar áfram, sem mynduðust þeirra vegna eða mótuðust af þeim. Stundum þurfa nýjar kynslóðir að koma til, til þess að menn átti sig á því að umhverfið sé breytt. Þetta er einskonar inngangur að hugleiðingum um nokkur þeirra vandamála, sem þjóðin á við að stríða í dag, einkum launa- málin. Við heyrum mikið um hags- muni og hagsmunamál Starfsemi hinna ýmsu stéttarfélaga snúast um hagsmuni, stjórnmálin því einnig að miklu leyti. Siðgæðis- tilfinning þjóðarinnar er þannig, að það er taiið sjálfsagt að menn .— einstaklingar og hópar þeirra — berjist (og þá gegn öðrum auðvitað) fyrir hagsmunum sín- um. Boðorfið er ekki lengur það að elska r.áungann eins og sjálf- an sig, því það þýðir að taka jafn mikið tillit til hans og hans hagsmuna og eigin, heldur er sá venjulega talinn réttlættur af gjörðum sínum, sem getur vitnað til hagsmuna sinna. Öll sú mikla barátta, sem menn heyja fyrir hagsmunum sínum, hl'ýtur að byggjast að talsverðu ieyti á því, að menn viti hverjir þessir hágsmunir séu, að menn þekki þá í raun og veru. Sumum hagsmunum sínum kynnast menn vel í daglegri reynslu. Hvíldar- þörf sjómanna á sjónum er ágætt dæmi af þessu tagi. En samband- ið á milli hinnar daglegu reynslu og raunverujegra hagsmuna er ekki alltaf svona einfallt og ljóst. Hin daglega reynsla er oft alger- lega ófullnægjandi leiðarvísir. KAUPGJALDSBARÁTTÁN Kaupgjaldsbaráttan er ágætt dæmi um það, að dagleg reynsla einstaklingsins er oft lélegur leiðarvísir fyrir hann um það efni hverjir séu hagsmunir hans. Að talsverðu leyti stafar þetta af því, að það, sem er einstaklingn- um stundum í hag að gera, er honum ekki lengur í hag, ef aðr- ir gera hið sama. Þannig getur einstakur áhorfandi séð betur það, sem fram fer í leikhúsi, ef hann stendur upp, en geri aðrir hið sama, er hann engu betur settur en áður. Launþegi, sem hefur hærri tekjur í peningum í ár en í fyrra fyrir sömu vinnu, er betur settur en hann var. En hafi allir launþegar fengið hlut- fallslega hækkun, þá eru líkurn- ar eins miklar að hann sé ekkert betur settur. En hitt er þó ef til vill fullt svo veigamikið nú á tímum, að þær skoðanir, sem oft- ast heyrast frá talsmönnum verkalýðssamtakanna, svara til staðreynda liðins tíma, en ekki veruleika samtíðarinnar. Þannig er hið raunverulega innihald flestra kaupgjaldssamninga orðið mjög breytt frá því sem áður var, þótt íormið kunni að vera hið sama. SAMNINGAR VIÐ EINSTAKAN ATVINNUREKANDA Þegar kaupgjaldið er ákveðið með samningi milli atvinnurek- andans og þeirra verkamanna, sem hjá honum vinna, má með sanni segja að samningurinn ákveði laun, raunverulegt kaup- gjald og raunverulegar tekjur verkamannsins. Kauphækkun þýðir þá hærra raunverulegt kaupgjald og hærri tekjur fyrir sömu vinnu. Þetta er þó því að- eins rétt, að atvinnurekandinn þurfi ekki að draga úr framleiðsl- unni vegna kauphækkunarinnar. Þegar samningurinn ákveður kaupgjald hjá einstökum atvinnu rekanda, getur hann lítil áhrif haft á verð vörunnar, vegna keppinauta atvinnurekandans. SAMNINGAR I HEILLI AT VINNU GREIN Meðan kaupgjaldið er ákveðið með samningum milli einstakra atvinnurekenda og verkafólks þeirra, er þetta rétt, og heldur áfram að vera nokkurn veginn rétt, þótt kaupgjaldið sá ákveðið með samningum milli atvinnu- rekanda og verkafólks í heilli framleiðslugrein. Samt er það svo, að þegar samningarnir ákveða kaupgjaldið í heiili at- vinnugrein, þá fara þeir að hafa áhrif á verð það, sem krafizt er fyrir framleidda vöru eða þjón- ustu. Undir þessum kringum- stæðum býðir hækkun kaup- gjalds í flestum tilfellum hærra verð á þeirri vöru, sem framleidd er (nema framleitt sé fyrir erlend an markað). í þeim tilfellum, þar sem önnur vara getur komið í staðinn hjá kaupendum vör- unnar, verður salan minni en aður, og atvinna verkafólksins því minni. Það má því segja að þótt tíma- kaup ákveðist með samningum í heilum atvinnugreinum, þá haldi samningarnir áfram að ákveða ekki aðeins tímakaup í peningum heldur og hið raun- verulega kaupgjald (þ. e. hve mikið magn af vöru og þjónustu hægt er að kaupa fyrir tíma- kaupið), þannig t. d. að 5% kaup- hækkun þýðir 5% hækkun á raunverulegu kaupgjaldi. Hins vegar fer að gæta nokkurra áhrifa á raunverulegar tekjur verkamannsins, þar sem kaup- gjaldsbreytingin fer að hafa áhrif á verð og seljanlegt magn vör- unnar, sem framleidd er. Ef framleiðendur í heilii framleiðslu grein verða að hækka verð vör- unnar, má búast við að minna magn seljist og atvinnan minnki hjá verkafólkinu. Þó má búast við því, að áhrifin séu ekki það mikil að þau breyti mikið hinu raunverulega innihaldi og þýð- ingu hinna nýju samninga. Samn- ingarnir geía í stórum dráttum ekki aðeins rétta hugmynd um það, sem atvinnurekendurnir og verkafólkið álítur sig hafa sam- ið um, heldur einnig hvað samið hefur verið um í raun og veru. Ýmislegt er samt við þetta að athuga. Ef atvinnugreinin íram- leiðir vörur fyrir erlendan mark- að, er framansagt því aðeins rétt að atvinnurekendurnir þurfi ekki að draga saman seglin, því þá minnkar atvinnan. Og jafnvel þó að þeir geri það ekki, þá er ekki víst að sagan sé öll sögð. Fyrir styrjöldina hélt togaraút- gerðin áfram frá ári til árs, en söluverð aflans greiddi naumast útlagðan kostnað, hvað þá að það fjármagn, sem bundið var í at- vinnutækjunum skilaði sér. Ekk- ert fé var afgangs til þess að endurnýja skipaflotann, né til þess að bæta aðstöðu útgerðar- innar í landi. Sjávarútvegurinn stóð að mestu í stað tæknilega, og ætti tjónið, sem sjómennirnir Dr. Benjamín Eiríksson og þjóðin í heild beið við það að vera mönnum ærið umhugsun- arefni. FJÁRMAGN OG TÆKNILEG- AR FRAMFARIR Þegar litið er fram í tímann er því auðséð, að kaupgjalds- samningar fyrir heila atvinnu- grein segja ekki alla söguna. Það, sem bætir iífskjör launþeganna eru fyrst og fremst ný og af- kastameiri atvinnutæki. Hefði þjóðin um aldamótin átt að velja Fyrri grein á milli þess að fá togaraflota í stað seglskipanna annars vegar eða launþegasamtökin hins veg- ar, þá hygg ég að togararnir hefðu reynzt máttugri tæki til þess að bæta lífskjör hennar. Enda er það eftirtektarvert að í því landi, Bandaríkjunum, þar sem kaupmáttur launanna er langmestur, þar voru naumast nein verkalýðsfélög til fyrir 20 árum síðan, en vöxtur fjármagns- ins og tæknilegar framfarir ákaf- lega örar. Kaupgjaldsbarátta, sem gengur svo langt í því að knýja fram óraunhæfar kröfur, að ekki er hægt að endurnýja ónýt atvinnutæki af afrakstri þeirra, byggist á skammsýni. Auðvitað væri bezta tryggingin fyrir bættum Hfskjörum sú, að hægt væri að endurnýja atvinnu- tækin strax og þau eru orðin úrelt. Þessi hlið kaupgjaldsmál- anna, árek=turinn milli skamm- sýni og langsýni, milli stundar- hags og hags framtíðarinnar, er ákaflega þýðingarmikil. Þetta atriði breytir þó ekki í veiga- miklum atriðum innihaldi þeirra samninga, sem gerðir eru hverju sinni, nema miðað sé við alllang- an tíma. NAUÐUNGARSAMNINGAR Reynslan er sú, að verkalýðs- félögin hafa stundum gengið lengra — og atvinnurekendurnir samþykkt meira •— en atvinnu- greinin hefur þolað. Skýrasta dæmið um þetta eru hlutaskiptin á vélbátaflotanum. Nefndin frá 1947, sem í áttu sæti þeir Pétur Magnússon, Klemenz Tryggva- son og Gylfi Þ. Gíslason, komst að þeirri niðurstöðu, að ekki væri hægt að rétta hag bátaútvegsins með niðurfærslu á framleiðslu- kostnaði, þar sem bátarnir gætu ekki borið sig að óbreyttum hlutaskiptum, hvað sem fisk- verðinu liði. Atvinnurekendurnir höfðu með öðrum orðum samið um kaupgjaid, sem útilokað var að framleiðslan gæti greitt, með því verðlagi á afurðunum, sem hægt var að gera ráð .fyrir. Þessi hlutaskipti standa óbreytt enn í dag. Þetta ástand er þó miklu al- mennara, ekki af því að verka- lýðsfélögin og atvinnurekendurn- ir hafi á sínum tíma samið um kaupgjald, sem atvinnuvegurinn gæti ekki greitt, heldur vegna þess að markaðsskilyrði og aðr- ar rekstraraðstæður hafa breytzt, án þess að verkalýðsfélögin hafi viljað fallast á breytingar á kaupgjaldssamningum. Kaup- gjaldssamningar gerðir í góðæri hafa miðazt við góðærið eitt, og verkalýðsfélögin neitað að taka eðlilegum afleiðingum af slíkum samningum þ. e. lækkun kaup- gjaldsins, þegar afurðaverðið hef- ur lækkað. STYRKIR Afleiðingin af svona kaup- gjaldssamningum fyrir heilar at- vinnugreinar hefur orðið sú, að ríkið hefur tekið að sér að sjá þessum atvinnugreinum fyrir styrk, sem auðvitað verður að koma úr vasa borgaranna, laun- þega jafnt sem annarra. Verka- lýðsfélögin hafa sætt sig við styrkjafyrirkomulagið — svo ekki sé meira sagt — vegna þess að við þeim hefur blasað almennt atvinnuleysi, sem afleiðing af kaupgjaldspólitík þeirra, a. m. k. atvinnuleysi meðan atvinnulífið væri að laga sig eftir nýju kring- væri að laga sig eftir hinum nýju kringumstæðum. Þegar svona er komið, þá eru kaupgjaldssamningarnir auðvitað hættir að ákveða nema að litlu leyti hið raunverulega kaupgjald. Hækkun á kaupgjaldi um 5% þýðir alls ekki samsvarandi hækkun á raunverulegu kaup- gjaldi. Launþeginn verður nú að greiða hærri skatta (ef styrkur- inn kemur beint frá hinu opin- bera) eða hærra verð fyrir þær vörur, sem hann kaupir fyrir launin (innflutningsréttindi báta- útvegsins). Eftir verður samt nokkur raunveruleg hækkun. Sú hækkun stendur stutt. Hún varir meðan ekki þarf að taka tillit til þeirra áhrifa, sem rýrnandi pen- ingagildi hefur á hag allra laun- þega, eins og síðar mun að vikið. INNIHALD SAMNINGANNA BREYTT Það, sem skiptir mestu máli í þessu tilfelli, er samt það, að kaupgjaldssamningarnir skipta ekki lengur afrakstri framleiðsl- unnar milli launþega og atvinnu- rekenda. Launþeginn hefur misst áhrif sín á tekjur atvinnurek- andans. Ég tel fulla ástæðu til þess að ætla að atvinnurekand- inn ber meira úr býtum fyrir sig persónulega við launasamninga, sem leiða til styrkja, heldur en áður. Það er mín persónulega skoðun, að þegar svona samning- ar eru orðnir almennir, þá breyti þeir hlutfallinu milli arðs at- vinnurekendanna og raunveru- legs kaupgjalds launþeganna, hinum síðari í óhag. Launþeg- arnir missa það vald, sem þeir hafa til að meðákveða þann arð, sem rennur til atvinnurekand- ans. Þegar launþegasamtökin knýja fram þannig samninga, þá á at- vinnurekandinn aðeins um tvennt að ræða: að hætta, eða að leita á náðir hins opinbera um styrk. Fái hann styrk, þá ákveða samn- ingarnir ekki lengur skiptingu afrakstursins. Vilji launþega- samtökin að samningarnir skipti afrakstrinum milli þeirra, sem að framleiðslunni standa, launþega og atvinnurekenda, þá mega samningarnir ekki ganga syo nærri atvinnurekandanum að aðstaða hans gerbreytist. VDji launþegasamtökin ekki missa vald sitt í þessu atriði, þá mega samningarnir ekki ganga það nærri atvinnurekendunum, að þeir geti gert kröfu til •— og fengið — opinbera styrki. Þá er einnig sú hlið á málinu, að yfirvöldin, sem veita slíka styrki, eiga erfitt með að beita sér fyrir lækkun slíkra styrkja, þótt aðstæður breytist, eða jafn- vel að standa gegn auknum 'kröí- um. Atvinnurekendurnir geta líka átt það til að hneigjast til þeirrar skcðunar, að til lausnar erfiðleikum sínum, þá séu yfir- völdin einna árennilegust. En það er lausn annarra erfiðleika, svo sem hinna tæknilegu vandamála framleiðslunnar, söluvandamála o. s. frv., sem við köllum fram- farir í efnahagsmálum, og þeir eiga að fá arð sinn fyrir að leysa, en ekki fyrir skipulagða áróðurs- starfsemi og samtök gegn yfir- völdunum, sem vera eiga full- trúar allrar þjóðarinnar. Slíkar styrkveitingar grafa því sið- gæðisgrundvöllinn undir sjálfu þjóðfélagsskipulaginu. Ályktanir Neytenda- samlakanna AÐALFUNDUR Neytendasam- takanna, haldinn 18. nóv. 1954, lýsir fullum stuðningi við þær til- lögur, sem framkvæmdanefnd þeirra hefur lagt fram um af- greiðslutíma sölubúða og telur að þar hafi verið bent á athyglis- verða leið til lausnar á þessu vandamáli. Jafnframt lýsir fund- urinn yfir þeirri skoðun sinni, að afgreiðslutíma sölubúða beri að ákveða með löggjöf, og hvetur Alþingi til að láta þetta mál til sín taka þegar á því þingi, er nú situr. ' Aðalfundur Neytendasamtak- anna, haldinn 18. nóvember 1954, beinir þeirri áskorun til neytenda að vera á verði um mis- mun í vöruverði og tilkynna skrif- stofu Neytendasamtakanna um ósamræmi í verði vara sem það kann að verða vart við á markað- inum. Aðalfundur Neytendasamtak- anna, haldinn 18. nóv. 1954, lýsir ánægju sinni yfir framkominni til- lögu Matvælanefndar samtakanna um innpökkun brauða og undir- tektum bakarameistara. — Álítur fundurinn, að lítilfjörleg verð- hækkun megi ekki standa í vegi fyrir frafngangi þessa nauðsynja- máls, enda verði bæði óinnpökkuð og innpökkuð brauð á boðstólum. Skorar fundurinn á Innflutnings- skrifstofuna að afgreiða þetta mál hið allra fyrsta. Aðalfundur Neytendasamtak- anna, haldinn 18. nóv. 1954, sam- þykkir að skora eindregið á kaup- menn að taka upp víðtækar verð- merkingar á vörum í verzlunum. sínum og lýsir óánægju sinni yfir því tómlæti, sem þeir hafa sýnt þessu máli þrátt fyrir margítrek aðar óskir og ábendingar Neyt- endasamtakanna. Fundurinn lýsir yfir þeirri skoðun sinni, að hinu opinbera beri að láta þetta sjálf- sagða mál til sín taka, sérstaklega þar sem undirtektir hafa verið jafn daufar og raun ber vitni. Aðalfundur N.S.R., haldinn 18. nóv. 1954, beinir þeim eindregnu tilmælum til þeirra, sem annast verzlun og ýmsa aðra þjónustu, að þeir taki upp afgreiðslunúmer á annatímum, þar sem það trygg- ir rétta afgreiðsluröð, um leið og það geri hinn hvimleiða troðning með öl-lu ó’þarfan, Fundurinn lýsir jafnframt ánægju sinni yfir því, að á nokkrum stöðum hafa verið tekin upp afgreiðslunúmer. Aðalfundur N.S.R., haldinn 18. nóv. 1954, lýsir megnri óánaagju yfir þeirri ofsköttun á heimilis- tækjum, sem nú á sér stað, er gerir almenningi mjög erfitt fyrir að eignast þau og njóta þess Framh. á bla. 10

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.