Morgunblaðið - 08.01.1955, Síða 9

Laugardagur 8. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
FramleiBsluráB Sandhúnaöarins léf úfhýfa
FRAMLEIÐSLURÁÐ landbún-
aðarins hefur gefið út einkar
snotra bók um mjólk og mjólkur-
afurðir. Bæklingur þessi heitir:
„Enginn matur er mjólkinni
betri“. Hefur Jón E. Vestdal dr.
ing. séð um útgáfuna. En höf-
undar að ritgerðum bæklingsins
eru auk Jóns, Helgi Tómasson dr.
med., Jóhann Sæmundsson pró-
fessor dr. med., og Skúli V. Guð-
jónsson, prófessor í Árósum.
Hafa vísindamenn þessir skipt
með sér verkum á þessa leið:
Jón Vestdal ritar um framleiðslu
mjólkur og mjólkurafurða al-
mennt, Skúli V. Guðjónsson um
mjólkina almennt og notagildi
hennar með ýmsum þjóðum allt
frá fornöld, dr. Helgi Tómasson
ritar um smjörgerð, en prófessor
Jóhann Sæmundsson um ost og
skyr. Eru allar greinar þessar
mjög skilmerkilegur fróðleikur
um öll þessi efni. Væri ætlandi
að Framleiðsluráð landbúnaðar-
ins héldi áfram útgáfu fræðandi
rita um ýmsar greinar landbún-
aðarins og landbúnaðarframleiðsl
unnar, því svo vel hefur tekizt
til um þessa bók og af miklú er
að taka til að fræða almenning
um hagnýta búfræði. En Fram-
leiðsluráðið hagaði útgáfu rits-
íns þannig, að útbýta riti þessu
ókeypis meðal mjólkurframleið-
enda og annarra landsmanna og
mun þetta framtak, svo gagnlegt
sem það er, mælast vel fyrir.
„DROPINN ÚR KÚNNI"
BJARGAÐI LÍFI
DJÓÐARINNAR
Á þrengingatímum íslenzku
þjóðarinnar á fyrri öldum var
það mikils guðs mildi, að þjóðin
mat að verðleikum gildi kúa-
mjólkurinnar til neyzlu. Menn
lærðu hvilíkur töframáttur var
bundinn við mjólkurneyzluna.
Þegar hart var í ári, kvað það
við um alla landsbyggðína, að
„dropinn úr kúnni“ hélt lífinu i
fólkinu, ekki sízt ungbörnunum.
Eftir að skógarnir eyddust ger-
samlega úr flestum byggðum
landsins og bæirnir urðu á ber-
angri, hurfu menn af nauðsyn
frá því að beita nautpeningi á
vetrum. Þá voru þessir lífgjafar
barnanna, kýrnar, birgðir inni í
fátæklegum og lágreistum fjós-
um. Þar var þeim borgið við yl-
inn frá líkamshita þeirra sjálfra,
meðan þær gátu notið viðhalds-
fóðurs af töðuhárinu.
Meðan túnin fengu áburð fékkst
af þeim í flestum árum nokkurt
fóður handa kúnum. En bændur
og búalið varð öldum saman að
hírast í óupphituðum húsakynn-
um til þess að áburð skorti ekki
á túnin. Gæfust menn upp við
áburðargjöf á hin þýfðu og lé-
lega hirtu tún, blasti við hin
ömurlega þurrabúð, sem orðið
hefur mörgum íslendingum ung-
um sem gömlum að aldurtila.
Þess vegna hafa íslendingar
löngum, þeir er hugsa um fram-
tið sína og barna sinna, talið
kýrnar eftirlæti sitt, þó hin kyrr-
látu húsdýr, kýrnar, hafi ekki
örfað menn til æsandi ævintýra,
eins og blessaðir hestarnir, er
lengi hafa, í orði kveðnu, verið
taldir hinir þörfustu þjónar ís-
lendinga. Að sjálfsögðu hefur
nautpeningurinn ekki örfað lands
menn til hjarðmennsku og
gangnalífs og smalamennsku eins
og blessuð sauðkindin.
riflingnum „Enginn mat-
ur er mjólkinni hefri"
Hantlhægt og gagnlegt fræðslurit
Dr. Jóhann
Sæmundsson
um „lígjöfum“ vorum meiri gaum
en áður.
í endalok kvæðisins kemst
Davíð m. a. þannig að orði:
Dr. Jón E.
Vestdal
Dr. Skúli
Guðjónsson
KVENÞJÓÐIN HEFUR LÆRT
AÐ META GILDI KÚNNA
En íslenzka kvenþjóðin hefur
lært að meta gildi kúnna, hinna
kyrrlátu og lítt rásgjörnu hús-
dýra, er með góðri hirðingu hef-
ur lagt börnum og fullorðnum
hina hollustu fæðu. Þar sem kýrn
ar fá meiri viðurkenningu en al-
mennt tíðkast meðal íslendinga,
t. d. með Svíum, hefur lofkvæði
Davíðs Stefánssonar um kýrnar
fengið mikið hrós og verðuga
viðurkenningu, eftir að það ný-
lega var birt í ágætri sænskri
þýðingu í víðlesnasta blaði lands-i
ins. Væri vel, ef fleiri andans
menn þjóðar vorrar veittu þess-
Um vegsemd þeirra er víðast
dauðahljótt
þó veiti þær mörgum afl til að
| syngja og skrifa.
Til þeirra hafa þjóðirnar kraftinn
sótt
með þeirra hjálp skal jarðnesk
menning lifa.
AFKOMAN VARÐ ÖMURLEGRI
ÞAR SEM ÞJÓÐARBROTIÐ
MISSTI KÝRNAR
Fáar þjóðir hafa lært það eins
| átakanlega og greinilega af
| reynslunni og við íslendingar hve
i lífskraftur í andlegum og líkam-
legum efnum byggist á mjólkur-
neyzlunni fyrst og fremst. Við
' þurfum ekki nema að líta til
Grænlendinganna fornu. Þeir dóu
út, en íslendingarnir lifðu hörrp-
I ungarnar af. Síðustu tíma rann-
sóknir á eðli mjólkurinnar færa
sönnur á lífsmátt hennar. Þetta
rit sem Framleiðsluráð hefur gef-
ið út um mjólkina kennir les-
endunum líffræðilega hvernig á
þeim mismun raunverulega
stendur, mismuninum á lífsmögu-
I leikum íslendinga á hörmunga-
i tímunum og þjóðarbrotinu sem
j dó í Grænlandi, vegna þess að
nautpeningsrækt kulnaði út og
I þjóðin fór þá sömu leið.
!
FRAMLEIÐSLAN VAR
j EINGÖNGU HANDA
: HEIMILUNUM
Meðan mjólkin var fyrst og'
' fremst framleidd til neyzlu inn-
an heimilanna, ríkti hér allt ann-
I að viðhorf í dreifingu og sölu
' mjólkur en nú á dögum. Með
gagngerðum vegabótum innan
héraðanna gerbreyttist þetta, og
| mjólkurframleiðslan stefndi ört í
þá átt, sem nú er orðið.
I Fyrr á tímum var það smjör-
neyzlan ein, er kom til greina
fjarri framleiðslustað. — Hinar
miklu smjörbirgðir á biskups-
stólunum báru gleggstan vottinn
um, hve miklum birgðum var
hægt að safna þar til geymslu.
I
SMJÖRSKEMMURNAR
Á BISKUPSSETRUNUM
Mér skilst að enn hafi ságn-
fræðingum vorum ekki tekizt að
gera sér fulla grein fyrir þessari
miklu smjörframleiðslu og birgða
söfnun, er þar átti sér stað, eða
á hvern hátt smjör var geymt
von úr viti á þeim öldum. En
vafalaust verður sögulegum fróð-
leik safnað saman um það efni,
svo menn geti vitað glögg skil á
smjörframleiðslu og geymsluað-
ferðum þeirra tíma. — Þá var
smjör, sem kunnugt er, almenn
gjaldeyrisvara. En mjólkin gat
þá ekki heitið að vera almennur
söluvarningur utan heimilanna.
AUKIN TÆKNIÞEKKING OG
VEGAGERÐ BREYTTI
VIÐHORFI MJÓLKURMÁLA
Með aukinni þekkingu á meðr
ferð neyzlumjólkur hefur þetta
breytzt á ótrúlega skömmum
tíma, sem betur fer. Þvi nú tekst
vel að halda uppi daglegum
mjólkurflutningum á allt að því
100 km leiðum. Halda mjólkinni
svo hreinni og óspilltri, að hægt
er að gera úr henni fyrsta flokks
neyzlumjólk og mjólkurafurðir.
Með þessu móti er framkvæm-
anlegt hér á landi og hefur reynzt
hægt að leysa mjólkurframleiðsl-
una úr einangrUn heimilisnot-
anna, til þess að dagleg fæða
landsmanna getur orðið mjólk og
mjólkurafurðir í flestum byggð-
arlögum landsins, og fer árlega
vaxandi, til ómetanlegs gagns
fyrir fjárhagslíf og hollustuhætti
þjóðarinnar.
Samgöngubæturnar síðustu ára
tugina og hin aukna verklega
kunnátta í mjólkurframleiðsl-
unni, samfara bættum þrifnaðar-
háttum hefur gert þessar fram-
farir mögulegar.
MJÓLKURFLUTNINGARNIR
UM 100 KM VEGALENGDIR
Öll mjólkurframleiðsla lands-
manna er talin nema árlega um
80 millj. mjólkurlítra, en tala
nautgripanna er nú rúmlega 40
þús. Af þeirri tölu er talið að
um 32 þús. mjólkandi kýr. En
af þessum 80 millj. mjólkurlítra
fara um 47 millj. til 7 mjólkur-
búa, eða 50—60% af öllu mjólk-
urmagni landsins. Af samanlögðu
mjólkurmagninu fara rúm-
lega 21 millj. lítra í Flóabúið, en
um 5 millj. lítra fara í Mjólkur-
stöðina í Reykjavík frá framleið-
endum, 4,5—5 millj. í mjólkurbú-
ið í Borgarnesi, 1,5 millj. til sam-
lagsins á Blönduósi og 2 millj.
lítra til mjólkurbúsins á Sauð-
árkróki, 9 millj. til Akureyrar-
búsins og 1,4 millj. til Húsa-
víkur.
En meff því aff flytja svo mikiff
af mjólkurmagni til vinnslu í svo j
fáa staffi er tryggt að mikill hluti
mjólkur í landinu komi til dag-
legrar neyzlu í heimilin, til stór-
kostlegra bóta fyrir mataræffi og
hollustu landsmanna yfirleitt.
En einmitt um þetta fjallar
bæklingurinn, sem Framleiðslu-
ráð hafur gefið út og útbýtt til
almennings, svo mönnum sé gef -
inn kostur á að kynna sér hann
rækilega.
ÍSLENZKA MJÓLKIN
HIN BEZTA
Jón Vestdal segir t. d. í grein
sinni, að íslendingar, sem hafa
átt þess kost að kynnast erlendri
mjólk og mjólkurgæðum, séu al-
mennt á þeirri skoðun, að ís-
lenzka mjólkin standi þeirri er-
lendu framar um bragðgæði, en
sá mismunur á íslenzku mjólk-
inni og hinni erlendu kemur til
af því, að mjólkin tekur bragð
af því fóðri sem kýrnar lifa á.
Ilmandi taða gefur mjólkinni við-
felldinn keim og bragð en það
er hlutverk þeirra, sem fást við
mjaltir og flutning mjólkurinnar
til búanna, að sjá um að hún
komist óspillt þangað. Bændur
hafa vissulega lagt mikið í söl-
urnar til að svo geti orðið með
bættum húsakynnum og auknum
þrifnaði við mjaltir. En svo langt
höfum viff komizt áleiðis í þeim
framförum, aff á síðasta ári hafa
96,4% af þeirri mjólk er til mjólk
urbúanna fluttust lent í 1. og 2.
gæffaflokki, en engin mjólk, sem
er eldri en dægurgömul, er seld
úr búunum til neyzlu. Það ríður
á miklu að mjólkinni sé haldið
sem kaldastri allan tímann og
hins fyllsta hreinlætis sé gætt í
hvívetna.
í þessum aðgengilega að fróð-
lega bæklingi taka höfundarnir
margt fram um efnainnihald og
eðli mjólkurinnar, hvernig
smjörgerð og ostagerð fer fram,
sem og hvernig skyr er gert og
ostar eru varðveittir og ótal
margt fleira af hagnýtum fróð-
leik fyrir almenning.
MENN MEGA EKKI
GLEYMA HRÆRINGNUM
Síðasta ritgerðin í bæklingnúm
er eftir próf. Jóhann Sæmunds-
son um ost og skyrgerð. En frá
sjónarmiði ostagerðarmanna er
skyr efnislega einskonar ostur,
sem kunnugt er.
Oft er kvartað yfir því, að
seint gangi að kenna íslendingum
að neyta hinnar hollu fæðu sem
ostar eru almennt. En sé skyrið
reiknað með ostinum verður
hlutur þjóðarinnar betri í osta-
neyzlu yfirleitt, enda hefur skyr-
neyzlan heldur farið vaxandi
eftir því sem skyrgerð mjólkur-
búanna hefur farið batnandi og
aukizt.
í endalok greinar sinnar kemst
höfundur þannig að orði:
„Að sjálfsÖgðu getum við Is-
lendingar neytt skyrs í stað osta,
en ostaneyzlan hér ætti þó að
aukast og fjölbreytni ostategund-
anna sömuleiðis.
Þaff er skemmtileg tilviljun aff
rannsóknir fræffimanna hafa sýnt
aff ostaefni og hafrar bæta hvort
annaff upp sem fæffutegundir. Er
því sérstök ástæffa til aff minna
á íslenzka hræringinn. Hann er i
eitt af mörgum dæmum um rat- j
vísi manna í fæffuvali.“ I
Þeir sem hafa gert sér það að
reglu að hafa hræringinn dag-
lega á borðum sínum kunna bezt,
að meta, hve þessi réttur er ó- 1
missandi til að halda þreki og
heilsu. En það er furðulegt hve.
„ratvisi" fæðissala hér í Reykja- |
vík er ófullkomin og sljó að
menn geta hér í höfuðstaðnum ’
neytt daglegrar fæðu á matsölu- j
húsum án þess nokkru sinni að |
sjá íslenzkan vel-tilbúinn hrær-
ing. Þetta er ómenning sem höf-
uffstaffarbúar geta ekki til lengd-
ar sætt sið viff. Ekki sízt þegar
sérfræðingar í mataræffi eins og
þessir fjórir læknar sýna fram á
hve nauffsynlegt þaff er öllum
almenningi aff yfirgefa ekki þessa
ódýru, hollu og þjóðlegu fæffu.
VANTAP. KÝRNAR
NAUÐSYNLEG FÓÐUREFNI?
Meðan kynbætur húsdýra
vorra voru á byrjunarstigi vildi
á þvi bera að fylgt væri helzt
til einhæfum reglum um gripa-
val. T. d. var mönnum hætt við,
að einblína helzt til mikið á nyt-
hæð kúnna með tilliti til þess að
menn kepptust mest um að hafa
nytina sem hæsta, en hugsuðu
minna um hreysti gripa sinna,
hraustlegt sköpulag og almenna
heilbrigði.
Nokkur bót hefur verið gerð á
þessu á síðustu árum. Hefur
Hjalti Gestsson búfræðiráðunaut-
ur á Selfossi gengist fyrir því,
að gerðar hafa verið fastar regl-
ur um hvernig dæma skyldi
nautgripi eftir hraustlegu vaxtar-
lagi þeirra til leiðbeiningar fyrir
nautpeningsbændur.
Sem kunnugt er hefur nokkuð
borið á vanheilsu í íslenzka kúð-
stofninum og því meðal annars
kennt um, að um einhverskonar
vanfóðrun væri að ræða eða
vöntun á einhverjum nauðsynleg-
um næringarefnum. Skozkur
dýralæknir er dvaldist hér um
hríð, ráðlagði bændum að gefa
kúnum ákveðin næringarsölt til
að bæta upp hið venjulega fóður
þeirra. Sumir hafa farið að ráð-
um hans með misjöfnum árangri
þó.
Viðbúið er, að gera þurfi til-
raunir í þessu efni, svo gengið
verði úr skugga um, hvaða fóður
sé kúastofninum hentugast.
Vinda þarf að þessu bráðan bug,
svo komið verði í veg fyrir var-
anleg mistök í uppeldi kúnna
okkar, þessa lífgjafa þjóðarinn-
ar á hörmungaöldunum, sem bezt
er treystandi til, að tryggja
henni heilsusamlegt viðurværi.
Því eins og segir í ritlingi fram-
leiðsluráðs, „enginn matur er
mjólkinni betri“, er miðar fyrst
og fremst að því, að kenna al-
þjóð manna að meta hollveigar
mjólkurinnar.
V. St.
- Har. Björnsson
Framh. af bls. 3
langt við búum frá öðrum þjóð-
um, svo að mikið fé og tíma þarf
til að heimsækja leikhús í ná-
grannalöndum okkar og fylgjast
með því sem þar er að gerast
Frændur okkar á Norðurlönd-
unum skjótast á milli leikhúsa í
öðrum löndum nokkurnveginn
hvenær sem er — það er mikill
aðstöðumunur.
Þessvegna er það, að ég teldi
'jsanngjarnt, að leikurum væri
veitt nokkur ívilnun með greiðslu
fargjalda í slikum kynningar-
ferðum, t. d. hjá íslenzku flug-
félögunum, rétt eins og blaða-
menla verða slíks réttilega að-
njótandi.
„ÞEIR KOMA í HAUST"
— Hvað viltu svo segja okkur
um „Þeir koma í haust“?
— Það er nú sjálfsagt hyggi-
legt að segja ekki of mikið um
það að svo stöddu, en ég vona, að
það muni takast sæmilega. Þetta
er að mörgu levti erfitt leikrit. að
setja á svið og stjórna og suð-
vitað er ég langt í frá að vera
fvllilega ánægður með hvernig
mér hefir tekizt til sem leik-
stióra, sem betur fer liggur mér
við að segja, því að slíkt kynni
ekki góðri lukku að stýra.
VONANDITEKSTÞAÐ
— Er ekki erfitt að fara bæði
með aðalhlutverk og leikstjórn9
— Jú, í rauninni er það alltof
erfitt, ekki sízt, þegar um nýtt
hlutverk og leikrit.er að ræða,
sem maður þekkir ekki áður.
Það veldur líka nokkrum erfið-
leikum, að við rennum nokkurn-
veginn blint í sjóinn með, hvern-
ig aðstæðurnar hafa verið, þegar
atburðir þeir gerðust, sem leik-
ritið er byggt á en vonandi tekst
þetta samt.
— Áttu alltaf jafn létt með að
læra hlutverkin?
— Já, mér finnst ég aldrei hafa
átt eins gott með það og einmitt
nú, ég er eigirtlega alveg hissa
sjálfur, því að mér fannst um
skeið, fvrir nokkrurp árum, að
minni mínu og næmi væri farið
að hnigna töluvert. Það er eins
og það hafi komið aftur, eftir
þetta millibilsástand og nú finnst
mér ég ekkert eiga erfiðara með
að læra heldur en er ég var um
tvitugt.
— Hvað verður svo næsta við-
fangsefni þitt við Þjóðleikhúsið?
— Það verður hlutverk Creons
í leikritinu „Antigone" eftir
franska skáldið Jean Anouilh.
Tekið verður til við æfingar á þvi
jafnskjótt sem „Þeir koma í
haust“ lýkur.
sib.