Morgunblaðið - 11.01.1955, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 11. jan. 1955
MORGVNBLÁ&IÐ
Nýtt íslenzkt leikrst: „Þeir koma í haust
ENN er sú gáta óráðin hverjar
voru þær örlagaríku orsakir,
er til þess leiddu, að hinn íslenzki
kynstofn, er á síðari hluta 10.
aldar tók sér bólfestu á Græn-
landi, leið undir lok um eða
skömmu eftir 1500. — Ýmsar til-
gátur hafa verið uppi um þá
voveiflegu atburði, er þarna hafa
gerst, en hin sögulegu rök harm-
leiksins eru enn myrkri hulin. —
Vitað er, að ýtarlegar fornleifa-
rannsóknir, er gerðar hafa verið
í grænlenzku miðáldarbyggðun-
um á síðustu áratugum, hafa leitt
margt merkilegt í ljós, er lýtur
að hversdagslífi Graenlendinga,
verkmenningu þeirra og bjarg-
ræðisvegum, og vera má, að frek-
ari rannsóknir geti orðið til þess
að rjúfa leyndina um örlög þess-
arar fátæku og einangruðu þjóð-
ar norðurhjarans.
í leikritinu „í»eir koma I haust“
ber höfundur þess Agnar Þórðar-
son, fram þau rök er hann telur
hklegust fyrir gjöreyðingu „ís-
lendingabyggða" í Grænlandi. —
Hyggur hann meginorsakirnar
hafa verið þær, að Grænlending-
ar hafi, sakir hjátrúar og hindur-
vitna, ekki borið gæfu til þess að
skilja og meta að réttu Skræl-
ingjana, hinn heiðna og frum-
stæða þjóðflokk, er norðar bjó í
landinu, en litið á hann sem
galdralýð. fullan fordæðuháttar
og fláttskapar. í stað þess að taka
upp vinsamleg samskipti við
Skrælingja og læra af þeim að
búa í hinu hrjóstruga og harð-
býla landi, töldu Grænlendingar
sér skylt að fara með ófrið á
hendur þeim og tortíma þeim og
í því skyni gera þeir út gegn
þeim hvern vopnaðan leiðangur-
inn á fætur öðrum. Flestir hinna
vösku leiðangursmanna eiga ekki
afturkvæmt, en verða til á ís-
auðnum norðursins eða falla fyr-
ir vopnum Skrælingjanna. Þessi
mikla blóðtaka verður Græn-
lendingum örlagarík. Sakir
mannfæðar geta þeir ekki stund-
að búskapinn sem þörf krefur og
eftir Agnar Þérðarson
Leiksfjóri: HaraSdur Björusson
Frumsýning í Þjáðleikhúsinu s.l. laugardag
Haraldur Björnsson
Arndís Björnsdóttir og
Herdís Þorvaldsdóttir.
við það bætist að skip hafa ekki
komið út þangað árum saman.
Hungur og skortur á vopnum og
öðrum nauðsynjum tekur því
mjög að sverfa að fólkinu. Fer
svo að lokum að það rís upp und-
ir forustu Kolbeins, hins unga og
djarfa „kotungssonar“, gegn
valdhöfunum, fulitrúum kirkj-
unnar og stórbændanna, þeim
séra Steinþóri umboðsmanni
Garðabiskups og Eiríki bónda í
Görðum í Eystri-byggð, er manna
mest hafa blásið að hatrinu á
Skrælingjum og hvatt til leið-
angranna á hendur þeim. Er Kol-
beinn þegar færður í fjötra og
tekinn af lífi, sakaður um galdra
cg uppreisn. — Nú dregur senn
að leikslokum. Fregnir berast um
það, að Skrælingjar nálgíst óðum
byggð Grænlendinga. Fólkið
verður lostið ógn og skelfingu og
í örvæntingu sinni tekur það að
flýja út til hafsins eða inn til
jöklanna. Séra Steinþór fremur
sjálfsmorð, en heímasætan í
Görðum, systurdóttir Eiríks
bónda og heitmey Kolbeins, bíð- 1
ur komu Skrælingjanna — og
hverfur með þeim út í dul sög-
unnar. —
Agnar Þórðarson hefur samið
nokkur útvarosleikrit og tvær
skáldsögur hafa komið út eftir
hann. Þó má með fullum rétti líta
á leikritið „Þeir koma í haust“,
sem frumsmíð þessa unga leik-
ritahöfundar. Og vissulega ber
leikritið það nokkuð með sér, að
hér er um frumsmíð að ræða.
Kemur það einkum fram i því
að höfundurinn hefur ekki ennþá
náð fullum tökum á samtölum,
svo að þau verða oft næsta bragð-
dauf og rislág. Hinsvegar er
bygging leikritsins furðugóð,
átökin oft sterk og vaxandi til
leiksloka. Einna s’stur finnst mér
annar þáttur, bæði frá hendi höf-
undarins og leikhússins. Það sem
þar gerist vekur ekki áhuga
áhorfandans og ullartætingurinn
og landslagið er ekki sannfær-
ancji. J,- Hinsvegar eru \sumar
persónur leiksins allveg gerðar
og þá fyrst og fremst Þóra,
heimasætan í Görðum, sem er
stórbrotin að skapgerð, og mikil
kona í ást sinni og hatri. Þá er og
kroopinbakurinn séra Steinþór,
sterkur persónuleiki, hatursfull-
ur eg samvizkulaus og aðsóps-
mikill hvar sem hann fer, en
frumleg er sú manngerð ekki.
F.nnfremur má nefna Hermóð,
i hinn hógværa og ]an<rþre''rtta
bónda, sem er mjög sönn
persóna, ýkjulaus, og gerð af
næmum skilningi.
Fndabót+ me!J>"ef-'' leiksins só
harmsaga Grænlendinga þar til
yfir lýkur, þá dylst engum, að
höfundurinn hefur jafnframt í
huea vandamál núÞ'mans og þau
átök sem nú eiga sér stað þjóða
á milli í heiminum. Við verðum
jafn,7el áhorfendur að réttarhaldi
í þriðja bætti, er minnir mjög á
,.hreinsunar“ réttarhöld þau er
tíðkast með einni af voldugustu
þjóðum heimsins, eftir því sem
beim hefur oftsinnis verið lýst af
kunnugum mönnum. En hvað
sem því líður þá er friðarboð-
skapur höfundarins auðsær og
eykur á gildi leikritsins.
Haraldur Björnsson hefur sett
leikinn á svið og annast leik-
stiðrnioa og ennfremur fer hann
með hlutverk séra Steinþórs, sem
er annað af tveimur veigamestu
hlutverkum leiksins. Það verður
að teljast hæpið mjög að leik-
stjórar fari með veigamikil hlut-
verk í leik, sem. þeir setja á svið,
því að það hlýtur oftast að leiða
til lélegri afreka, anna,hvort í
leik eða leikstjórn hlutaðeiganda,
eða hvorttveggja. Svo er og að
þessu sinni. Er augljóst að Har-
aldur hefur ekki náð þeim ár-
angri í leikstjórn sinni nú, sem
svo oft áður. Staðsetningar eru að
visu dágóðar og svo er einnig um
hraða leiksins, en sumt annað
hefði þó mátt betur fara í leik-
stjórninni og mun ég víkja að því
litilsháttar síðar.
Haraldur Björnsson fer, sem
áður er sagt með hlutverk séra
Steinþórs. Er leikur hans mjög
athyglisverður og ris hátt er
hann í síðasta þætti reynir að ná
Þóru á sitt vald og lýsir fyrir
henni þjáningum sínum og bung-
hoerri revnslu er hann hefur orð-
ið að þola frá æsku vegna van-
skapnaðar síns. Persóna þessi
verður manni minnisstæð, enda
þótt hún geti vart talist nýsköp-
uo leikarans, heldur sótt í handr-
aða gamalla afreka. Ekki svo að
skilja að Haraldur hafi ekki gætt
þessa manngerð nokkrum nýjum
dráttum, en gerfið og leikmátinn
kemur mjög kunnuglega fyrir.
Herdís Þorvaldsdóttir leikur
Þóru, hina ungu og glæsilegu
hefðarmey, skapmikla og stór-
láta. Er leikur Herdísar lifandi og
sannur og sýnir hún nú sem fyrr
hversu örugg og mikilhæf leik-
kona hún er. — En í síðasta þætti,
í sturluninni, er leikur hennar
þó með þeim hætti, að maður
minnist ósjálfrátt Ofeliu í Ham-
let. Er vissulega óþarfi fyrir þessa
ágætu leikkonu að sækja þangað
fyrirmyndina bér hefði hið
vökula auga leikstjórans átt að
koma til. — Þó að leikur Herdísar
sé yfirleitt mjög góður nær hún
þó tvímælalaust hæst í átökun-
um milli hennar og séra Stein-
þórs síðast í lokaþættinum.
Helgi Skúlason fer með hlut-
verk Kolbeins, hins vaska og
gjörvulega bóndasonar og unn-
usta Þóru. Er þetta stærsta hlut,-
verk hans til þessa. Er margt gott
um leik Helga. Hann skilur hlut-
verkið til hlítar og leikur af
sterkri innlifun og þrótti. Gerfi
hans er einkar gott, hann er hvat-
ur í hreyfingum, ör og djarfur í
framkomu og í hvívetna hinn álit
legasti maður. En framsögn hans
er mjög ábótavant, einkum þegar
honum er mikið niðri fyrir, sem
stafar af því að hann skortir
ennþá þá tækni, er til þess þarf
að tala hratt en þó greinilega.
Hér hefði leikstjórinn að ég hvgg
getað um bætt með góðum leið-
beiningum. En þrátt fyrir þetta
ieysti Helgi hlutverk sitt þannig
af hendi að mikils má af honum
vænta er síundir líða.
Eirík bónda að Görðum leikur
Jón Aðils. Eiríkur er frá hendi
höfundarins fremur illa úr garði
gerður. Hann hefur í leiknum
hlutverk höfðingjans, er þekktur
að því að halda fast á málum sín-
um, en þegar á herðir og til veru-
legra átaka kemur, reynist hann
smámenni og ístöðulaust hand-
bendi sér verri manna. — Jón
Aðils fer eins vel með þetta hlut-
verk og efni standa til. •
Arnbjörgu ráðskonu Eiríks
bónda leikur Arndís Björnsdóttir.
Þessi gamla kona er barn sins
tíma, með bjargfasta trú á hand-
leiðslu puðs og Jómfrú Maríu. en
efast heldur ekki um kraft djöf-
ulsins og allra hans ára. Gerir
Arndís þessu hlutverki hin ágæt-
ustu skil.
Þá er og mjög góður leikur
Gests Pálssonar í hlutverki Her-
móðs bónda og Baldvin Halldórs-
son er bráðskemmtilegur í hlut-
verki Koðráns kapelláns. Önnur
hlutverk eru smærri, en yfirleitt
vel með þau farið.
Lárus Ingólfsson hefur gert
leiktjöld og búninga. Ég hef áður
minnst á leiktjöldin í öðrum
þætti, sem mér finnast fremur
tilkomulítil. Að öðru leyti eru
leiktjöldin allgóð. Búningarnir
eru og hinir prýðilegustu, og hafa
ekki látið mikið á sjá á löngum
tíma.
Leikhúsgestir tóku leiknum
mæta vel. Voru höfundurinn og
leikendur kallaðir fram hvað
eftir annað að leikslokum og
þeim fagnað mjög af áhorfend-
um.
Agnar Þórðarson hefur með
þessu leikriti tekið af öll tvímæli
um það, að hann hefur margt til
brunns að bera sem leikritaskáld,
og að hann er h'klegur til góðra
afreka á því sviði í framtíðinni.
Að lokum vil ég óska honum til
hamingju með þessa athyglis-
verðu frumsmið.
Sigurður Grímsson.
— ísland og Norlíur-
hls 1
halda uppi ferðum á sumrum til
Kaupmannahafnar, Stavanger,
Oslo og Gautaborgar. Þá koma
flugvélar Pan American Airways
við á íslandi á ferð sinni milli
Helsingfors og New York með
viðkomu í Stokkhólmi og Osló.
Á vetrum eru ferðir hinna ís-
lenzku flugvéla nokkuð strjálli.
ÝMSAR RÁÐ STAFANIR
Meginhluti ferðafólks frá ís-
landi leggur leið sína til Norður-
landa. Á Norðurlöndum ríkir
einnig áhugi fyrir ferðalögum til
Islands. Til þess að auðvelda al-
menningi meðal þessara þjóða að
ráðast í slíkar ferðir, þarf að gera
ýmsar ráðstafanir, m. a. bæta
samgöngur á sjó, örfa flugferðir
og veita auknar upplýsingar um
margt, sem lýtur að ferðalögum
um landið. Virðist ekki óeðlilegt,
að Norðurlandaráðið stuðli að
því, að samstarfsgrundvöllur
þjóða þess verði treystur með
sem nánustum kynnum fólksins í
löndum þeirra. Framtíð allrar
samvinnu þjóða í milli veltur á
gagnkvæmum skilningi almenn-
ings á sjónarmiðum, lífsvenjum
og menningarháttum í hinum
ýmau löndum.“
Herdís Þorvaldsdóttir og Haraldur Björnsson
Verlið hafin
á Skaoasfrönd
SKAGASTRÖND, 10. jan. —
Veður hefur verið mjög gott
undanfarið, frost og stillur. —
Þrír bátar verða gerðir út á ver-
tíð héðan. Byrjaði fyrsti báturinn
róðra í fyrradag og fékk 4 lestir.
Ilinir tveir reru í gær og öfluðu
þeir all sæmilega. — Jón.