Morgunblaðið - 21.01.1955, Síða 2

2
— ÞjóBskáldsð
DawsB
nsson
Framh. af bls. 1
Ungur áð árum hlýddi Davíð
við kné föður síns, bóndans og
alþingismannsins Stefáns
Stefánssonar á gamlar sögur og
Ijóð frá liðnum öldum. Sög-
urnar og ljóðin, sem hann
hieyrði hjá móður sinni, Ragn-
aeiði Davíðsdóttur, urðu þó
enn fleiri. Húr. var systir hins
alkunna fræðimanns Ólafs
Davíðssonar, sem teija verður
fróðastan um þjóðsögur og
þjóðlíf liðinna alda, ásamt Jóni
Árnasyni, — en einnig hann er
langömmubróðir skáldsins. —
Sr það tilviljun að þjóðskáld-
ið Ðavíð Stefánsson kemur
þannig einmitt frá því forn-
méíntaheimili þessa lands, sem
betur fle.dum ef ekki öllum
þekkir og endurspeglar líf og
menningu þjóðarinnar á liðn-
um öldum? — Öll sönn þróun
byggist á fortíðinni, og þegar
nýtt spor er stigið .í þróunar-
átt, verður það eða sá sem það
stígur að fela í sér öll fyrri stig
þessarar þróunar — allt sem
áður var skapað. Af þessum
sökum hlýtur sá, sem lyfta skal
íslenzkri menningu upp á nýtt
og hærra stig að „lesa upp“ og
lifa fortíð þjóðar sinnar og til-
einka sér allan anda þeirrar
menningar, sem hún hefur
skapað fram á hans dag. Slíkur
er undirbúningsskóli allra
sannra meistara og spámanna
nýrra tíma. Davíð Stefánsson
er fæddur skáld af guðs náð,
og hann er fæddur á stað, sem
öðrum fremur gat í æsku veitt
honum þann undirbúning, sem
nauðsynlegur er þeim, sem
valda á andlegum straumhvörf-
um.
Trúr köllun sinni kastar
Davíð Stefánsson engu f> rir
borð af þeim menningararfi,
sem íslenzk skáld höfðu skapað
á liðnum iildum. En um leið og
hann sameinar þetta allt lyft-
ir hann íslenzkri menningu upp
á hærra stig og hefur þannig
nýtt tímabil í íslenzkri bók-
menntasögu, sem hefði ekki
getað hafizt án hans, þrátt fyr-
ir Jónas Hallgrímsson og Stefán
frá Hvítactal.
Davíð Stefánsson er sér
snemma meðvitanai um þetta
milda hlutverk sitt og lýsir því,
dulbúnu að vísu, í einu af sín-
um fyrstu æskukvæðum (Mynd
höggvarinn). Skáldið þekkir
efnivið sinn, stuðlaberg orðs-
ins með hvössum eggjum og
köldum og beinum línum. Og
hann sér myndina, sem býr í
bessu bergi og mildar og fagr-
ar bogalínur hennar. En það
þarf listamann til að leysa þessa
mynd hins nýja tíma úr fjötr-
um sínum. Og þetta hlutverk
brautryðjandans virðist honum
í fyrstu ætla að buga sig og
grafa sig undir fargi sínu, —
en
Þá hjó hann í æði í hinn harða
stein
sinn himneska draum og sárasta
kvein;
hver tilfinning hans, hver einasta
ein,
fór eldi um steininn kalda
til að geymast um aldir alda.
Kvæðin i
Betur en önnur skáld yrkir
Davíð um ástina. Kemur þetta
fram strax í fyrstu bók hans og
þó enn betur síðar. I Svörtum
fjörðum eru þessi kvæði ótrú-
lega sterk og litrík. Þar birtist
ástin á öllum stigum sínum.
Stundum birtist hún á frum-
stigi sínu sem hvatir, sem dansa
um skóginn í villtri gleði og
seiða fórnardýr sitt í faðm
dauðans:
Hún hét Abba-labba-lá.
Hún var svört á brún og brá
og gerði alia vitiausa,
sem vildu í hana ná.
Á villidýrablóði,
á villidýrablóði
lifði Aoba-labba-Iá.
Þá kom hún til mín hlaupandi
og kyssti mig og hló,
beit m:g og saug úr mér
blóðið, — svo ég dó.
Af jafn næmum skilningi
yrkir hann um ást hins fórnfúsa
en þó eigingjarna hjarta:
Eg skal lifa á beinunum
af borðinu hjá þér
og húsið þitt sópa
með hárvendi af mér.
Ekki skal það kvelja þig
skóhljóðið mitt;
ég skal ganga berfætt
um blessað húsið þitt.
Og loks yrkir hann um ást-
ina eins og hún birtist fegurst
En sá, sem skilur dæmir ekki.
Samúðin er síðasta orð skálds-«
ins:
í mannssáhnni, sem skuggi
guðdómsins; guðdóms sem birt-
ist skáldinu í líki konunnar:
Sem hjarta guðs
er ég hreinn í kvöld,
fagur sem óskir hans,
frjáls sem hans vökl.
Enginn þráir eins að gleyma,
eins að gista svefnsins heima.
Enginn brennur eins af kvölum
inni í dómsins sölum.
Undir svörtum sorgarfeldi
sofnar hún á eldi,
meðan þyrstir böðlar brýna
branda sína.
Alla vil ég' gleðja,
fyrir alla þjást.
------ I kvöld er ég skuggi
af konuást.
Til eru þeir sem ámæla Davíð
og segja hunn í ljóðum sínum
fyrirlíta skirlífi og dýrka synd-
ina. -— En er sú staðhæfing
ekki aðeir.o eitt af skýjunum
á himni bókmenntafræðing-
anna? — Hvað er skírlífi og
synd? Er skírlifi sama og bless-
un klerks yfir ástlausu hjóna-
bandi? Nær sanni væri að kalla
það skírlífi að virða helgi ást-
arinnar og fella hana ekki í
annarlega hlekki. Þeir sem kalla
þessa helgi synd, þegar hún
brýtur Móseslög og mannasetn-
ingar postillunnar finna engu
meiri náð hjá skáldinu frá
Fagraskógi en félagsbræður
þeirra Farisearnir fundu forð-
jm fyrir augliti meistarans frá
Nasaret. í augum Davíðs
Stefánssonar er ástin aldrei
synd, heldur helgidómur, brot
hins innsta helgidóms, sem skap
ar og vekur allt líf, alla gleði
og fegurð.
Messalína. Messalína.
Einmitt þessi samúð með
manneskjunni og mannlegu
umkomuleysi og þjáningum
1 einkennir öll verk Davíðs
j Stefánssonar. Jáfnvel kalífinn
í Bagdað og keisarinn í Róm,
sem aðrir óttast og hata, skilug
hann og aumkvar eins og port-
konuna og betlarann. Allt þetta
fólk er á villigötum, fer allt á
mis við hamingjuna. Sumum
er fátæktin bölvun, öðrum auð-
urinn og völdin. Og skáldið
gleymir heldur ekki hinum
andlegu þjáningum hugsjóna-
mannsins, sem berst fyrir betri
heimi en er ,,af heimskum hædd
ur“ og „heygður í níði“. — En
hugsjónamaðuiinn, sá sem hjálp
ar og fræðir, einmitt hann er
hið sanna stórmenni:
Því ertu nefndur Guðmundur hinn
góði?
Þú grætur með hryggum, sveltur
með þeim soltna
og betlar fyrir betlarann og talar
um heilög mál við heimskan föru-
lýð ....
Sá sem vísar
Svartar fjaðrir
Engu skáldi hefur þessi þjóð
veitt jafn skjóta og varanlega
viðurkenningu. Davíð Stefáns-
son Varð þjóðskáld strax með
iyrstu ljóðabók sinni, Svörtum
fjöðrum vegna þess að þjóðin
fann, sjálfa sig um leið og hún
endurfæddist í þessum nýstár-
legu ljóðum. — Hinn nýi tónn
sem breytti öllum söng henn-
ar var einfaldur og ljúfur og
hjó yfir hlýju og samúð sem
íslendingar eiga í ríkum mæli
cn sýna allt of sjaldan. Þessi
einkenni koma öll fram í fyrsta
kvæði bókarinnar:
Seztu hérna hjá mér,
systir mín góð.
í kvöld skulum við vera
kyrrlát og hljóð.
1 kvöld skulum við vera
kyrrlát af því,
að mamma ætlar að reyna að
sofna
rökkrinu í.
Mamma ætlar að sofna.
Mamma er svo þreytt.
—tt— Og sumir eiga sorgir,
sem svefninn getur eytt.
Sumir eiga sorgir,
og sumir eiga þrá,
sem aðeins í draumheimum
uppfylla má.
1 kvöld skulum við vera
kyrrlát og hljóð.
Mamma ætlar að sofna,
systir mín góð.
Þessi nýja ljóðabók var eins
og gimsteirn, sem í ótal flötum
brýtlir lífslogann í litbrigði ald-
arinfíar. Þar sameinast and-
stæðurnar, sem skapa lífið og
listiría: kraftur og mildi, ein-
máhakennd og æskufjör, ást og
tregij Þar verða þjáningin og
lífsþorstinn svartar fjaðrir, en
eilífðarþráin í líki svanarins er
þó hinn innsti neisti, máttur-
inn, sem gerir manninn að
skáldi, sem getur hafið sig til
flugs mót himni sínum. Þess-
um innri átökum lýsir skáldið
sjálft meistaralega í einu af
beztu kvæðum bókarinnar,
kvæðinu um krumma:
Krunk, krunk, krá,
Svívirtu ekki söngva þá,
er svörtum brjóstum koma frá,
því sólelsk hjörtu í sumum slá,
þótt svörtum fjöðrum tjaldi,
svörtum fjöðrum í sólskininu
tj aldi.
Krunk, krunk, krá.
Sumum hvíla þau álög á
aldrei fögrum tón að ná,
þó að þeir eigi enga þi'á
aðra en þá að syngja,
fljúga eins og svanirnir og syngja.
Krunk, krunk, krá.
Fegri tóna hann ekki á,
og aldrei mun hann fegri ná.
1 kuflinum svarta hann krunka
má,
unz krummahjartað brestur,
krummahjartað kvalið af löngun
brestur.
Mörg skáld, sem ekki hafa
mjög náin kynni af sorginni,
yrkja um hana næstum öll Ijóð
sín, líkt og hún væri dýpt þank-
ans og kjarni lífsins. Höfundur
Svartra fjaðra þekkir sorgina
í raun og veru — og loks nægi-
lega vel til að vita „að í sorg-
um sé gimsteinn gleðinnar fal-
inn“. (Gullleitarmaðurinn).
Sorgin sjálf kennir honum að
gleðin er dýpst og karlmfennsk-
an og trúin á lífið hinn sanni
kjarni. Eftir það skipár sorgin
sama sess í kvæðum Davíðs
Stefánssonar og í íifinu sjálfu.
Suðurlandaför
Eftir að Svartar fjaðrir komu
út (1919) fór Davíð Stefáns-
son utan til að afla sér mennt-
unar og reynslu heimsborgar-
ans. Þessi reynsla birtist síðan
í mikilleika og glæsibrag nýrra
kvæða. Á ferðum sínum sem
hafa orðið margar (Davíð
Stefánsson hefur m. a. farið um
Suðurlönd og Sovét-Rússland)
verður skáldinu allt að ljoði:
náttúrufegurðin, sögufrægðin,
götumyndirnar — jafnvel lest-
in og járnbrautarstöðin:
Ys á stöðinni.
öskur, köll og hróp.
Burðavkarlarnir brjótast í gegnum
brjálaðra manna hóp.
Og lestin, sem ber hann áfram
verður honum ímynd lífsins.
Þar verður kolasveinninn sá
„sem glæðir hið eilífa afl“,
postuli og píslarvottur fram-
vindunnar. — En ofar honum
er sá, sem um stýrið heldur.
Lestin rennur sem lífið
sinn langa, ákveðna veg.
Ég veit það, veit að þú, vagnstjóri,
ert voldugri en ég.
Þú ert eimlestarandinn,
hin alráða konungssál,
sem hugsar ein fyrir alla
við aflvakans bál.
En þegar lestin ber hann til
suðursins hættir hann um skeið
að hugsa um hin dýpri rök
Somúðin með
í Róm hinni sögufrægu og
eilífu borg seiðir skáldið fram
gamla sögu, sem þó er alltaf
ný:
Hver er það, sem þarna læðist?
Það er hún, sem ekkert hræðist.
Það er hún, hin villta vofa,
er vakir meðan aðrir sofa.
Það er hún, er sveina seiðir,
senatora gamla veiðir.
mannlífsins. Hann gefur sig
suðrinu á vald og heilsar því
fagnandi, því og hinni suðrænu
Tínu Rondóní:
— — Skenktu á skál mína 'á ný.
Ég elska þitt umbríska vín.
Líf mitt logar af þorsta
og ljóðum til þín.
Þú átt allt, sem ég þráði,
allt, sem ég óskaði mér.
Skál, Tína Rondóní.
Skál fyrir suðrinu og þér.
En í suðrinu er fleira en
marmarahallir, olíuviður og ald
ingarðar. — Jafnvel Neapel, hin
fræga Neapel dylur undir fögru
yfirborði meiri eymd en Norð-
urlandabúann grunaði. Og þeg-
ar skáldið lítur inn í fátækra-
hverfi hennar verður því að
orði:
Og þar eru sífelld strætastríð.
Þar stelur þjófurinn ár og síð,
og betlarinn höktir á hækjum.
Þar úir og grúir af letilýð,
lazzarónum og skækjum.
Og hann gengur til strandar
til hinnar fallvöltu paradísar
auðsins en horfir yfir víkina á
fjall dómsir.s:
Frá ströndinni Vesúv stoltur rís,
starir sem guð yfir Paradís
á börnin og borgarauðinn.
En þegar hann bráðnu grjóti gýs,
þá gleymist allt — nema dauðinn.
manneskjanni
Það er hún, sem þrælkun hótar.
Það er hún, sem mönnum blótar,
hún, — sem engum lögum lýtur,
kyssir, bítur,
kvelst og nýtur ....
Það er hún, sem beitir brögðum
bezt af öllum heimsins flögðum,
hún, — sem laug og lét sig krýna
og leikur sér að blóði og eldi,
djöfull vafinn dökkum feldi,
drottningin í Rómaveldi,
— Méssálíná.
vegmn
Heyrst hafa raddir um það
að ljóð Davíðs Stefánssonar um
alþýðu og alþýðuforingja séu
markleysa, vegna þess að skáld-
ið hafi aldrei skipað sér í hinm
rétta flokk! — En á hinn vel-
viljaði hugsjónamaður, húman-
istinn, margt sameinginlegt með
sumum ,,alþýðuforingjum“ nú-
tímans, sem berjast af naum-
um skilningi og illvild gegn
öllu, sem þeim er andstætt og
öllum, sem ekki vilja fylgja
þeim í blindni? Þessir foringj-
ar afsaka illvild sína með ást
sinni á alþýðunni. -— En getur
ekki verið valt að treysta al-
þýðuást þess manns, sem ekki
er mannvinur? — Frelsisást og
einstaklingshyggja einkenna
Davíð Stefánsson. Ekkert væri
fjær skapgerð hans en að ganga
á mála hjá slíkum „alþýðu-
foringja“ — eða beygja sig yfir
leitt undir leiðsögu nokkurs
manns, eða nokkurs „isma“ —
Það er óþarfi að vísa þjóð-
skáldi til vegar. Einn og óstudd-
ur hefur Davið Stefánsson rat-
að leiðina til alþýðunnar betur
en nokkur annar. Ekkert ís-
lenzkt skáld hefur ort af ein-
lægara hjarta og af meiri hlýju
um alþýðu þessa lands né gefið
henni betri gjafir. Og ekkert
skáld hefur verið elskað og
dáð meir af alþýðufólki en ein-
mitt hann. Hann tekur alls stað-
ar svari þess á þann hátt að
það lætur engann ósnortinn.
Og mun sú samúð og sá skiln-
ingur, sem kvæði hans hafa
vakið annarsvegar og eggjun
þeirra og lýðhvöt hins vegar
ekki hafa átt nokkurn þátt í
því, að íslenzkt alþyðufólk er
nú betur mannað og betur að
því búið en alþýðu annarra
landa?
Til þess að skilja þunga og
hlýju þeirrar samúðaröldu, sem
kvæði Davíðs hafa vakið með
Framh. á bls. 6