Morgunblaðið - 22.01.1955, Blaðsíða 9
Laugardagur 22. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
i
s
ís
IMOREGUR UIU ARAIUOTIIM
eftir SkúBa SkúBason
H
fOFUNDAR
inganna í norsku blöðun-
um komast flestir að þeirri nið-
urstöðu, að eiginlega hafi 1954
verið gott ár, af forsjónarinnar
hálfu. Afköst sveitabúskaparins
urðu nálægt meðallagi, síldveið-
ar meiri en nokkum tíma áður
áramótahugleið- ■ ,v. .. i i . . / ,
Sildveiði meiri en nokkru smni tyrr — en porskveiði ryr
Fjárhagsmálin erfið — Sfórauknar virkjanir — Margs að
minnast á k>essu ári — C. J. Hambro sjötugur
og nokkru fyrir áramót kvaddi
í sögu þjóðarinnar og iðnvöru- T0rp; forsætisráðherra, fulltrúa
framleiðslunnar á fund, til skrafs
og ráðagerða, og óskar samvinnu
við þá um fjárhagsmálin. Mun
stjórnin leggja tillögur sínar
bráðlega fyrir Stórþingið, sem
nú er að koma saman.
framleiðslan óx um nálægt sex
af hundraði frá fyrra ári í flest-
um greinum. Nokkur tregða var
á eftirspurn eftir skipum fyrri-
hluta ársins, en þegar leið á árið
fór eftirspurnin vaxandi og
skipaleiga hækkandi. Og aðalút-
flutningsvara þjóðarinnar, skóg-! ..
arafurðirnar hafa og farið hækk- í .t.
andi á árinu. Svo að eiginlega
hafa Norðmenn ekki undan neinu
að kvarta við forsjónina, nema
útvegsmennirnir í Lófót. Þeir
urðu verr úti á síðustu vertíð en
nokkurn tíma áður, aflinn varð
ekki nema 65,3 þúsund smálestir, „ „ ,,
sem er lægra en nokkurn tíma . iyrst.Jiremst ?!'erzl'1 a’
hefur verið siðustu fimm arin, og
hafa þau þó verið léleg aflaár er
i STJORNARANDSTÆDINGA
Fulltrúar atvinnurekenda hafa
hins vegar sent stjórninni álit
sitt um það, sem fyrst og fremst
beri að gera til þess að kippa
gjaldeyrismálunum í lag og
stöðva verðbólguna. Þeir leggja
að
dregið verði úr seðlaflóðinu, sem
í umferð innanlands og að
öll nema Í951.~Þé öfíuðust fólkið sé örvað 1)1 sparnaðar. _
þúsund smálestir í Lófót. Finn- Þetta hefur ekki verið gert hing-
merkurvertíðin brást líka, aflinn. til, það er síður en svo. Inn-
aðeins 20 þúsund smálestir, sem lánsvextir bankanna hafa verið
er tæpur helmingur af ársaflan- m.ÍöS lágir og þar á ofan er vaxta
um 1953. Þorskurinn hefur því skattur á sparifé, svo að fólki
verið svikull Norðmönnum árið verður lítill arður að sparifé
sem' leið, þó aldrei bregðist hann sínu. «ins vegar hefur sífelld
þeim eins illa og síldin íslend-
ingum. Heildarafli Noregs varð
1.864 þúsund smálestir og hefur
aldrei orðið meiri, en þar af nam
vetrarsíldaraflinn einn rúmum
helmingi, eða yfir milljón smá-
lestum. Síldaraflinn nam alls
1.463 þúsund smálestum, þorsk-
aflinn 182 þúsund og annar sjáv-
arafli 218 þúsund smálestum. En
heildarverðmæti aflans upp úr
sjó var 545.550 þúsund n. kr. Af
því var verðmæti síldarinnar
einnar 276.225 þúsund n. kr. eða
rúmur helmingur alls sjávarafl-
ans á árinu.
FJARHAGSMALIN ERFIÐ
En þrátt fyrir góðærið eru
Norðmenn í vanda staddir. Þeim
hefur ekki tekizt að koma á jafn-
vægi í fjárhagsmálunum. Vöru-
verð fer hækkandi, bæði innlent
og útlent, svo að þrátt fyrir dýr-
tíðaruppbæturnar hefur almenn-
ingur ekki úr meiru að spila en
áður og kvartar undan dýrtíð-
inni og telur launabæturnar ó-
fullnægjandi. Síðan slakað var á
verðlagseftirlitinu og innflutn-
ingshöftum hefur fólk keypt
miklu meira af varningi, sem
ekki telst til beinnar nauðsynja-
vöru, og hins vegar hafa kaup á
alls konar vélum og skipum frá
útlöndum haldið áfram, eftir að
innstæður þær, sem Norðmenn
áttu erlendis eftir stríðið — ágóð-
inn af siglingum og bætur fyrir
öll skipin, sem sökkt var — voru
þrotnar. Þetta hvort tveggja hef-
ur valdið því, að þrátt fyrir hag-
stætt verð á útflutningsvörum og
mikinn útflutning og sæmilega
afkomu norskra skipa í sigling-
um erlendis, hefur hallinn á við-
skiptum þjóðarinnar við útlönd
orðið kringum þúsund milljónir
króna hvort árið, tvö síðustu ár.
Þessi halli hefur hingað til verið
jafnaður með lánum og með því
að skerða gjaldeyrisforða þjóð-
bankans, en vitanlega getur það
ekki haldið áfram lengi.
Fyrir ári taldi ríkisstjórnin
ástandið ekki athugavert, þrátt
fyrir viðskiptahallann.sem þá var
orðinn. Hún taldi sjálfsagt að
halda áfram á sömu braut og
áður, og taldi engin tormerki á
að halda áfram fjárfestingum og
taka erlend lán. En nú virðist
hún vera komin á aðra skoðun,
og telur nauðsynlegt að finna ráð
gegn verðbólgu og viðskiptahalla,
verðbólga síðustu fjögur árin
valdið því, að fólk vill ekki fresta
til morguns að kaupa það, sem
það getur keypt í dag.
í erindi því, sem atvinnurek-
endur hafa sent stjórninni — að-
ilar þeir, sem að því standa eru
m.a. bankafélagið, skipaeigenda-
félagið, iðnrekendasambandið og
útgerðarmannasambandið — er
lagt til, að vextir bankanna séu
hækkaðir í 4 af hundraði og jafn-
framt að vaxtaskatturinn sé af-
numinn. Af þessu leiði aukinn
sparnað og hins vegar dýrara
lánsfé, sem muni draga úr fjár-
festingu til fyrirtækja, annara en
þeirra, sem sýnilegt er að gefi
góðan arð. Þá er einnig skorað
á stjórnina að draga úr fjárfest-
ingum. Og ennfremur er farið
fram á, að ýmsir skattar séu
lækkaðir.
Ríkisstjórnin hefur getað sýnt
einn mikilvægan árangur at-
vinnumálastefnu sinnar eftir
stríð: atvinnuleysið hefur verið
svo að segja óþekkt fyrirbrigði í
landinu, og vinnustöðvanir út af
kaupdeilum ekki teljandi. En það
er athugandi í þessu sambandi, að
verkefnin voru svo mörg eftir
stríðið og ýmis þeirra fram-
kvæmd á opinberan kostnað, að
miklu eða öllu leyti. Endurreisn
þess, sem eyddist í stríðinu er
lokið, iðnaðar- og stóriðjufyrir-
tækin hafa bætt sér upp kyrr-
stöðuna, sem varð á stríðsárun-
um og hafa nú allflest mjög full-
kominn vélakost, og kaupflotinn
er orðinn 30—40% stærri en
hann var fyrir stríð, eða nær 7
milljón smálestir. Nú er spurn-
ingin: Er ekki óhjákvæmilegt að
atvinnuleysi fari að gera vart við
sig aftur, ef útþenslan hættir?
Þessu er svarað bæði játandi og
neitandi, en víst er um það, að
framleiðslutækin hafa stækkað
tiltölulega meira en íbúafjöldinn
hefur vaxið, síðan 1939. Og vitan-
lega er gert ráð fyrir framhald-
andi vexti framleiðslutækjanna,
þó að nokkuð verði dregið úr
fjárfestingu.
VATNSORKAN OG ÞJÓÐIN
Hinn stóraukni iðnaður Norð-
manna byggist fyrst og fremst á
ódýru rafmagni. Norðmenn hafa
getað virkjað fallvötn sín ódýrar
en aðrar þjóðir, enda er hvergi
í heimi jafn mikil virkjuð orka á
tmann eins og í Noregi, og fram
C. J. Hambro
leiðsla rafmagns hefur tvöfald-
azt síðan 1939. Það er hinn lági
virkjunarkostnaður, sem veldur
því, að Norðmenn geta flutt
nikkelgrýti vestan frá Kanada,
brætt málminn úr því og sent
hann vestur aftur, eða framleitt
alúminíum úr efni, sem flutt er
langt að, og brætt járn og stál
með rafmagni. Aðeins 3,9 milljón
kílówatt af 12 milljónum, sem í
fossunum felast, eru virkjuð, og
raforkuframleiðslan talin 22
milijarð kílówattstundir, en ork-
an í fallvötnunum er alls talin
nema 105 milljón kílówattstund-
um.
Og virkjunum verður haldið
áfram, í auknum mæli. Árin
1920—1944 voru virkjuð 44.000
kw. árlega, að meðaltali, 1944—
48 110 þús. kw. á ári og 1949—52
150 þúsund kw. árlega. En ef
áætlunin fyrir árin 1953—56
verður haldin, mun virkjunin
nema yfir 300 þúsund kw. árlega
á þessu timabili, og af þeirri orku
koma 585 þús. kw. á hið nýbyrj-
aða ár, sem verður mesta virkj-
unarár í sögu Noregs. Með sama
áframhaldi, þ.e. 300 þús. kw. við-
bót á ári mundu alls verða fram-
leiddar 45 milljarð kílówatt-
stunda í Noregi árið 1970, eða
43-—44% af öllu því vatnsafli,
sem til er í landinu.
Þessar tölur hafa verið til-
færðar hér í sambandi við eitt
stórmálið, sem er á döfinni í Nor-
egi núna: sölu raforku til Sví-
þjóðar og jafnvel til Danmerkur.
Því skyldu Norðmenn ekki virkja
fallvötn i enn stærri stíl, úr því
að þeir geta selt raforkuna til út-
landa? segja menn. En til þess
svara andstæðingar þeirrar ráða-
breytni: Lánveitandinn og kaup-
andi orkunnar miða kaupverðið
við lægsta fáanlegan virkjunar-
kostnað. Þess vegna vilja þeir fá
orku frá Noregi í stað þess að
virkja fossa í Svíþjóð.
En það er ekki jafn ódýrt að
virkja öll fallvötn í Noregi. í við-
tali segir forstjóri vatnsorku-
málaskrifstofunnar, Fr. Vogt, svo
um þetta mál:
Af þeirri óvirkjuðu vatnsorku,
sem þjóðin á, mun vera hægt að
virkja nálægt helming jafn ódýrt
og við höfum vanizt sér í Noregi.
Ódýrustu failvötnin eru virkjuð
fyrst, en þegar fram í sækir verða
virkjuð dýrari fallvötn, en síð-
ustu milljónir hestaflanna, sem
við eigum í fallvötnunum, verða
svo dýrar í virkjun, að sennilega.
verður aldrei ráðist í að virkja
þau:
KJARNORKAN
Vogt, aðalforstjóri, bendir á
hinn nýja keppinaut við vatns-
orkuna: kjarnorkuna. Sérstak-
lega sé vert að gleyma henni
ekki, þegar verið sé að þinga um
Hvergi í heimi er jafn mikil virkjuð orka á mann og í Noregi.
sölu á raforku til fjarlægra, út-
lendra staða. Hann segir, að
Norðmenn byggi vatnsorkustöðv-
ar, sem framleiði hverja kíló-
wattstund fyrir minna en 2 aura
norska, frá fyrstu hendi. En mjög
bjartsýn áætlun, eftir kjarnorku-
fræðinginn Theodor Stern, gerir
ráð fyrir að hægt verði að fram-
leiða kílówattstundina fyrir 4,15
aura með kjarnorku, svo framar-
lega, sem orkan sé hagnýtt að
fullu og alltaf jafnt álag á stöð-
inni. — Fyrrverandi formaður
bandarísku kjarnorkunefndar-
innar, Gordon Dean, áætlar að
hægt verði að framleiða kíló-
wattstundina fyrir 5,7 aura
norska með kjarnorku.
Verðmunurinn er að vísu
mikill, en minnkar þegar um
miklar fjarlægðir og leiðslu-
kostnað er að ræða. Og vitanlega
er kjarnorkurafmagnsverðið að-
eins byggt á fræðilegum útreikn-
ingum, en ekki hagnýtri reynslu.
Norðmenn virðast alls ekki
smeykir við samkeppni kjarn-
orkunnar, annars mundu þeir
ekki eyða jafnmiklu fé í vatns-
virkjanir og þeir gera.
Og Svíar og Danir mundu varla
vera áfjáðir í að kaupa raforku
frá Noregi og gera langvarandi
samninga, ef þeir héldu sig eiga
von á ódýrri kjarnorku á næst-
unni.
Spurningin er sú hvort Norð-
menn vilja selja. Ríkisstjórnin
virðist vera mjög áfram um það
— auknar virkjanir umfram á-
ætlun gefa aukna atvinnu og fé
inn í landið. En aðalmótbáran er
sú, að það sé varhugavert að
selja útlendingum orku fyrir
lágt verð og verða síðan að
virkja dýrari orku til eigin
þarfa.
Þessari spurningu verður
væntanlega svarað á Stórþinginu
LANDSSIMINN 100 ARA
í september urðu norsku ríkis-
járnbrautirnar aldar gamlar og
1. janúar voru liðin 100 ár síðan
frímerki voru fyrst tekin í
notkun og sömuleiðis ein öld sið-
an fyrsta ritsímasamband komst
á í Noregi. Það var milli Oslóar
og Drammen. Hinn 9. janúar var
síðarnefnda afmælisins minnst
með samkomu í hátíðasal háskól-
ans í Osló, að viðstöddum kon-
ungi og krónprins, fulltrúum
landssímanna á Norðurlöndum,
sendiherrum erlendra ríkja og
æðstu embættismönnum þjóðar-
innar. Rynning-Tönnesen, lands-
símastjóri, flutti þarna aðalræð-
una, en fyrir hönd landssima-
stjóra Norðurlanda svaraði
sænski landssímastjórinn, og
þriðju ræðuna flutti formaður
norska símamannafélagsins, en í
því eru allir starfsmenn lands-
símans, sem eru um 17.000 alls.
Sænski landssimastjórinn róm-
aði mjög dugnað og tæknikunn-
áttu norskra símastarfsmanna og
kvað erfiðara að starfrækja sim-
ana í Noregi en í nokkru öðru
norrænu landi, en Norðmenn
hefðu jafnan reynst því vaxnir
að sigrast á þeim örðugleikum,
sem riáttúru landsins væri sam-
fara.
Nýbyrjaða árið verður yfirleitt
mikið minninga-ár. Hinn 7. júní
1905 sögðu Norðmenn upp sam-
bandinu við Svíþjóð og í nóvem-
ber tók Hákon VII. ríki í Noregi,
og verður beggja þessara at-
burða minnst á mjög veglegan
hátt. Einnig mun þess verða
minnst í sumar, að tíu ár eru þá
iiðin síðan styrjöldinni lauk og
Norðmenn endurheimtu frelsi
sitt.
Framh. á bls. 10 ,