Morgunblaðið - 22.01.1955, Blaðsíða 11

Laugardagur 22. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
11
Hefur stundað sjó á öSðum tegund-
um árabáta, mótorbáta og togara
ViðurkeiEÉr aflakðngur öli sín skipstjérnarár
F
íYRIR nokkrum dögum, eða þann 14. þ. mán., átti 65 ára af-
mæli einn nafnþekktasti skipstjóri Reykjavíkur, eða jafnvel
landsins, Jón Björn Elíasson. Munu fáir skipstjórar seinni ára
hafa jafn oft og Jón borið heiðurstitilinn „aflakóngur ársins“, enda
hefur oft verið við hann líkt, meðal stéttarbræðra hans, ef einhver
hefur sett afburðamet. Er skipstjóra- og sjómannaferill hans með
þvilíkum ágætum, að vart mun þekkjast annað betra. — Hefur
aflasæld og farsæld fylgt honum frá blautu barnsbeini.
VESTFIRZKT
VÍKINGABLÓÐ
Jón á ætt sína að rekja til Vest-
fjarða, en eins og kunnugt er
hafa Vestfirðingar fram á þenn-
an dag verið annálaðir sjógarpar
©g sagt að þeim renni víkinga-
blóð í æðum. Hefur Jón ekki
farið varhluta af því, enda til
slíkra að telja. Hann er fæddur
að Bæjum á Snæfjallaströnd í
Norður-ísafjarðarsýslu og sonur
hins alþekkta sjómanns í því
byggðarlagi, Elíasar Jónssonar,
er lengi bjó og stundaði sjó-
mennsku frá Berjadalsá í sömu
sveit og konu hans, Rakelar
Jakobsdóttur, ljósmóður, systur
Kolbeins í Dal, sem mjög margir
þekktu þar vestra.
Átti fréttamaður Morgun-
blaðsins viðtal við Jón á heimili
hans, Bárugötu 15 hér í Reykja-
vík fyrir nokkru. Giftur er hann
Jóhönnu Stefánsdóttur, breið-
firzkri öndvegiskonu, greindri og
skapfastri, sem tekið hefur, því
með jafnaðargeði að sjá oft og
einatt á eftir bónda sínum á sjó-
inn út í svartnætti og sortabil,
en treyst því jafnan að fá hann
heilann í höfn aftur til bús og
barna. Er ekki of mælt þótt sagt
sé að heimili þeirra hjóna sé til
fyrirmyndar, bæði hvað viðvík-
ur smekkvísi og ánægjulegu fjöl-
skyldulífi. Fjögur börn eiga þau,
en tvö eru að vísu flogin úr
hreiðrinu. Sonurinn giftur, elzta
dóttirin í fjarlægri heimsálfu en
tvær yngstu dætumar heima,
önnur í Verzlunarskólanum, sú
yngsta, augasteinn heimilisins, í
barnaskólanum.
14 ÁRA HÁSETI
— Hvað varstu gamall þegar
þú fórst fyrst til sjós?
— Ég var 14 ára. Sjómennska
mín hófst með því að ég réðst
sem háseti á lítið áraskip hjá
Borgari Bjarnasyni, sem hann
gerði út frá Berjadalsá á Snæ-
fjallaströnd. Faðir minn var þá
fluttur þangað, en þaðan var mik-
ið útræði um aldamótin.
— Var ekki óvenjulegt að svo
ungir drengir væru teknir í
skipsrúm sem fullgildir hásetar.
— Jú, en ég var víst álitinn
duga til þess. Ég þótti fiskinn og
var rúmt ár með Borgari. Næsta
ár var ég einnig háseti á ára-
skipi úr sama byggðarlagi.
— Stundaðirðu ekki sjó-
mennsku frá fleiri verstöðum en
Berjadalsá á þessum árum?
— Jú, þegar ég var 16 ára réð
ég mig á mótorbát, sem gerður
var út frá Hnífsdal. Það var
fyrsti mótorbáturinn, sem ég var
á en um það leyti voru þeir að
ryðja sér til rúms á þessum slóð-
um. Þessi bátur var eign Ásgeirs-
verzlunarinnar á ísafirði en gerð-
ur út frá Hnífsdal. Ég var á
honum eina vertíð. Var siðan
háseti aftur á áraskipi frá Berja-
dalsá.
17 ÁRA FORMAÐUR
— Hvenær gerðistu formaður?
— Það var árið 1907, þá var
ég 17 ára gamall. Þá gerðist ég
formaður á litlu áraskipi, sem
gert var út frá Berjadalsá. Við
vorum 3—4 á þeim bát og okkur
gekk mjög vel. Árið eftir gerð-
ist ég formaður á sexæring, einn-
ig frá Berjadalsá og árið þar á
eftir 1909, réri ég þeim sama báti
frá Bolungavík. Hann hét Hepp-
inn, og ég var líka heppinn með
afla meðan ég var forraaður með
hann. Þann bát var ég formaður
með á vorin til ársins 1914, en
en hætti svo skipstjórn vegna
heilsubrests. j
— Ekki hefur þú þó alveg sezt
í helgan stein, eftir að þú hættir
með Surprise? I
— Ég hefi stundum verið beð-
inn að fara túr og túr, reyndar
nokkuð oft. Ég hefi, síðan ég tel
mig hafa hætt sjómennsku, farið
út með Fylki, Röðul, báða Vest-
mannaeyjatogarana, Bjarna ridd-
ara, Helgafell og Marz. Það er
svo sem nóg að gera, ef ég kæri
mig um, en nú er ég að hugsa
um að hætta alveg.
IIEPPINN MEÐ MANNSKAP
i — Hefur þú ekki alltaf verið
með afbrigðum aflasæll og hepp-
inn í ferðum þínum á hafinu?
— Það er víst ekki hægt að
segja annað, en mér hafi gengið
vel. En velgengni mína get ég
þakkað mínum góðu skipshöfn-
um. Enginn skipstjóri getur skar-
að fram úr, ef skipshöfnin öll
' stendur ekki sem einn maður. Ég
i hefi verið svo heppinn að hafa
næstum sömu skipshafnirnar ár
eftir ár, og ég vil nota tækifærið
til þess að þakka þeim fyrir gott
og drengilegt samstarf.
KANN EKKI AÐ BLOTA
— Er það satt að þú hafir aldrei
blótað?
— Já, það er alveg satt, en
á vetrum og sumrum var ég með hásetarnir mínir hafa skilið mig
6—10 tonna báta fýrir Ásgeirs- fyrir því. Reyndar var því spáð
Guðmundur ðlufsson
bóndi Asi — minning
Jón Björn EJíasson.
verzlunina. Ég var alltaf hepp-
inn með afla, enda hafði ég góða
háseta. Eftir 1914 var ég ein-
göngu me» mótorbáta til ársins
1916.
SKIPSTJÓRI
1916 tók ég smáskipapróf á
ísafirði og gerðist skipstjóri á
Barða, sem var 19 smálestir og
síðan á Sverri frá ísafirði, 27
smálesta. í Sverri átti ég fjórða
hluta. Ég hætti með Sverri 1918
um haustið og fór til Reykjavík-
ur á Stýrimannaskólann og út-
skrifaðist þaðan vorið 1919, þá
29 ára gamall. Þá fór ég til ísa-
fjarðar og réðst stýrimaður á
Eggert Ólafsson, sem var þá
stærsti báturinn, sem gerður var
út þaðan. Skipstjóri á honum var
Aðalsteinn Pálsson. Ég var á
Eggert yfir síldveiðitímann og
gekk okkur fram úr skarandi vel
þennan tíma. Tókst góð vinátta
milli okkar Aðalsteins þetta sum-
ar og hefur haldizt síðan.
FYRSTA UTANLAND SFORIN
Næsta haust kenndi ég undir
smáskipapróf á ísafirði, en haust-
ið þar á eftir réðst ég á togar-
a:-:n Austra, sem Kárafélagið í
Reykjavík átti. Það var fyrsti
togarinn, sem ég var á og var
ég þar sem háseti. Ég var aðeins
eina vertíð á Austra og með hon-
um fór ég í mína fyrstu utan-
landssiglingu, það var til Eng-
lands. Næsta sumar var ég með
að sækja nýtt skip, sem sama fé-
lag átti til Englands. Það var
Kári Sölmundarson. Á Kára var
ég einnig háseti. Síðan var ég á
Kárafélagsskipunum, sem gerð
voru út-frá Reykjavík og Viðey
til skiptis, þar til veturinn 1924,
að ég fór sem 1. stýrimaður á
Islending og var á honum eina
vertíð og síðan aftur
1. stýrimaður. Á honum var
skipstjóri þá Guðmundur Guð-
mundsson.
fyrir mér þegar ég var að byrja
formennsku í Bolungarvík, að ég
mundi aldrei verða nýtur sjó-
maður vegna þess að ég gat ekki
lært það hroðalega orðbragð, sem
mörgum sjómönnum finnst þurfa
að viðhafa við „þann gula“.
— Heyrðirðu aldrei blót í upp-
vextinum?
— Ég er nú hræddur um það,
faðir minn blótaði mjög hressi-
lega, eins og álitið var að góðum
sjómanni sæmdi bindindismaður
á vín hef ég ávallt verið og tel
það hverjum manni bezt.
SKÚRIR OG SKIN
— Það hefur margt á daga
þína drifið og margs er víst að
minnast eftir öll þessi ár á sjón-
um?
— Já, það er ýmislegt, en þar
skiptast líka á skúrir og skin.
Ferðir mínar voru oft farsælar
á skipstjórnar- og sjómannsár-
unum, og ánægjulegar endur-
minningar. En það hafa líka kom-
ið fyrir sorglegir atburðir,
kannske óviðráðanlegir, sem
ekki er svo létt að gleyma. Eitt
atvik er mér þó sérstaklega í
minni, en það var þegar mér
auðnaðist að bjarga 30 enskum
skipbrotsmönnum norður af
Látrabjargi, sem voru búnir að
hrekjast í björgunarbát í 15 daga
klæðlitlir og aðframkomnir af
vosbúð, eftir að skip þeirra hafði
verið skotið niður. Þessa menn
flutti ég til Patreksfjarðar en
tveir þeirra dóu skömmu síðar.
TOGARASKIPSTJÓRI
— Hvenær gerðist þú togara-
skipstjóri?
— Það var 1925. Það ár tók
ég við Austra og var með hann
í tvö ár. Þar næst var ég skip-
stjóri með Ara, sem Kárafélagið
^tti og var ég með hann til enda
arsins 1931. Þá réðst ég til Ein-
ars Þorgilssonar í Hafnarfirði og
tók við Surprise. Með þann tog-
ara var ég lengst eða til 1947,
að nýi Surprise kom til lands-
ins. Ég var eitt ár með hann,
FISKISKIP
FRAMTÍÐARINNAR
— Hvaða skiþ finnst þér hafa
verið bezt af þeim, sem þú hefur
verið með?
— Þetta er samvizkuspurning.
Ég verð að viðurkenna, að mesta
a Austra | trygg® tók ég við Ara og hann
var beztur af litlu togurunum,
sem ég var á. En af þeim stærri
verð ég að segja að Marz var
langbeztur, en allir nýsköpunar-
togararnir eru afburða sjóskip
og ágæt fiskiskip, samanborið við
þá gömlu. En fyrir mitt leyti
álít ég að næsta sporið í þessum
málum eigi að vera tveggja þil-
fara fiskiskipa, eins og Gísli
Jónsson alþingismaður hefur svo
oftlega rætt og ritað um. Slík
skip verða áreiðanlega framtíð-
ar fiskiskip íslendinga. Togara
verðum við að hafa, ef við vilj-
um teljast menningarþjóð, hvað
svo sem einstaka hjáróma raddir
segja í því efni, og annað líka:
— Við megum ekki vera eftirbát-
NÝLEGA er látinn einn af elztu
bændum í Skagafirði, Guðmund-
ur Ólafsson í Ási í Hegranesi,
91 árs að aldri. Hann var sonur
Ólafs Sigurðssonar alþm. og um-
boðsmanns í Ási og Sigurlaugar
Gunnarsdóttur hreppsstjóra á
Skíðastöðum í Laxárdal og því
bróðir þeirra Sigurðar á Hellu-
landi, Björns augnlæknis í
Reykjavík og Gunnars á Lóni,
sem allir voru landskunnir menn.
Guðmundur bjó allan sinn bú-
skap í Ási, fyrst á móti föður
sínum og síðan á allri jörðinni.
Ás var í búskapartíð Ólafs best
setna bújörð í Skagafirði, enda
bjó Guðmundur glæsilegu stór-
búi um langt skeið.
Á þeim tíma var Ás mikill
iðnaðarbæi-, enda lagði Guðmund
ur gjörfa hönd á margt eins og
þeir bræður allir. Vefnað lærði
hann af Gunnari bróður sínum
er farið hafði utan til vefnaðar-
náms. Óf Guðmundur allan sinn
búskap, ekki smá voðarstúfa,
heldur mörg hundruð álnir sum
árin. Mörgum kenndi hann vefn-
að bæði vinnumönnum sínum og
öðrum víðsvegar af landinu. Sjálf
ur óf hann þar til hann var á
áttræðisaldri.
Guðmundur var listfeng skytta
bæði á fugl og sel og veiðimaður
ágætur. Stundaði hann eggjasig
og fuglaveiði við Drangey eins
og þá var títt og þótti þar bera
af sem sigmaður. Á þeim tíma
þótti vart fullkomið uppeldi
ungra manna í Skagafirði nema
þeir hefðu róið nokkrar vertíðir
við Drangey, sem var góður
skóli í hreysti og harðfengi.
Guðmundur var kvæntur Jó-
hönnu Einarsdóttur Ásgrímsson-
ar á Mannskaðahóli. Var Einar
albróðir Halls Ásgrímssonar er
var verzlur.arstjóri Grænlands-
verzlunar um 20 ára skeið, og
nokkurskonar jarl Danastjórnar
þar. Síðar reisti hann hina fyrstu
fastaverzlur, á Sauðárkróki. Jó-
hanna var glæsileg kona, og svo
góð og gjafmild að mjög var róm-
að. Gaf hún mörgum fátækum,
sem þá var mikið um, bæði mat
og klæðnað af þeirri rausn, sem
mjög var á orði höfð.
Guðmundur var fésýslumaður
góður eins og margir frændur
hans af Skíðastaðaætt. Við konu
sína sagði hann, er hún spurði
hvort hún mætti gefa fátækling-
um: „Þú hefur það allt eins og
þú villt góða mín, og þarft ekki
að spyrja mig að neinu“. Þetta
_varpar skýru ljósi yfir þeirra
góða hjónaband. Það þarf ekki
að lýsa hinni heilsteyptu og glað-
væru gestrisni þeirra hjóna, því
hún var alkunn og er enn í minni
Skagfirðinga. ,
Um alllangt árabil á fyrstu ár-
um Kaupfélags Skagfirðmga, var
aðalfundurinn haldinn í Ási,
venjulega snemmá í marz ár
hvert. Var það engu smáheimili
hent að hýsa og fæða um og yfir
20 menn og alla hesta þeirra á
hús og hey. og gera það svo vel
að öllum þótti sem sjaldan betur
liðið hafa.
Þá náði Kaupfélag Skagfirð-
inga yfir alla sýsluna og Bólstað-
arhliðarhrepp í Húnavatnssýslu
alls 12 deildir.
Eitt sinn kom ég feiminn ung-
lingur inn í stofudyrnar þar sem
fundinum var að ljúka. Guð-
mundur kom og tók í hendina á
mér og sagði: „Ó, þú mátt koma
inn strákur minn“.
Var þá verið að greiða deild-
arstjórum innieignir deildanna.
Allt var greitt í enskum gull-
peningum. Var glatt á hjalla er
karlarnir voru að telja sundur
gullið og lája í poka sína, lérefts-
poka, hrútspunga eða gamla sjóði
sem var langur tvöfaidur pakki
og haldið í lykkjuna. Minnisstæð-
astur er mér Hermann gamli á
Reykjahóli í Fljótum, hann lét
gullið sem hans deild fékk í ró-
inn sjóvetling og var hann full-
ur upp fyrir þumla, enginn deild-
in skuldaði, enda var þá sauða
og hrossaútflutningur til Eng-
lands í fullum gangi.
Þau Áshjón eignuðust 6 börn,
tvær dætur þeirra eru látnar. Tvö
systkinin, Einar og Lovísa búa í
Ási sitt á hvorum helmingi. Ólöf
er húsfreyja á Rip og Kristbjörg
er búsett á Sauðárkróki. Hjá
henni dvaldi Guðmundur síðustu
árin við hina alúðárfyllstu um-
önnun.
Guðmundur var jarðsettur að
viðstöddu miklu fjölmenni á Rip
við hlið konu sinnar er var látin
fyrir allmörgum árum. Þarna
voru kistur þessara góðu hjóna
hlið við hlið, hvítmálaðar og blóm
um skreyttar. Er Sigurður Sig-
urðsson sýslumaður leit ofan í
gröfina mælti hann stundar hátt:
„Þetta er brúðkaupi líkast. Hér
blikna allar ræður".
Ólafur Sigurðsson,
HellulandL
ar annarra þjóða á því sviði, hvað
alla tækni snertir.
Þetta segir hinn reyndi skip-
stjóri, sem búin er að vera sjó-
maður á öllum tegundum ára-
skipa, mótorbáta og togara og
fylgzt með þróuninni frá upphafi
— 65 ára og hættur skipsstjórn,
er honum mest áhugamál, að sem
fyrst sé stigið stórt spor ennþá
til framþróunar sjávarútvegsmál-
um landsins. Við vonum að hann
eigi eftir að sjá þann draum
sinn rætast. — M. Tb.
Um 389 ungir
memi við
járniðnaðarnám
FRÁ því er skýrt á öðrum stað
hér í blaðinu, að Stálsmiðjan sé
að undirbúa smíði á 50—60 lesta
fiskibátum úr stáli. — í þessu
sambandi er fróðlegt að geta
þess, að um þessar mundir munu
ekki vera fleiri iðnnemar í nokk-
urri iðngrein hér í Reykjavík,
sem járniðnaðinum.
Járniðnaði hér á landi hefur
fleygt svo fram fyrir framsýni
og dugnað tiltölulega fárra
manna á síðustu árum, að eing-
dæmi má teljast. Sem dæmi
mætti nefna, að er Stálsmiðján
tök til starfa fyrir 20 árum, voru
plötusmiðir mjög fámenn stétt,
og afkastageta smiðjunnar eftir
því. í öllum járn- og vélsmiðjupa
í bænum munu nú vera 300
ungir menn við járniðnarnám.:
í dag starfa hjá Stálsmiðjurini
140 járniðnaðarmenn, og Stal-
smiðjan er betur búin að hvers
konar vélum og verkfærum en
flestar erlendar smiðjur af svip-
aðri stærð. Og er stundir liða
fram og stálskipasmíði og við-
gerðir verða þar í stórum stíl,
munu auðveldlega 500 járniðnað-
armenn geta starfað þar.
NEW YORK í jan.: — Verð á
gúmmíbörðum hefir á undan-
förnum mánuðum hækkað um
5W og er búist við að það hækki
enn. Stærstu félögin „U. S.
Rubber“ og „Goddyear“ hafa ný-
lega tilkynnt hækkun sem nemúr
frá 2V-2. til 5%, og stafar hækkup-
in af hinu háa verði á óunriu
gúmmí.