Morgunblaðið - 25.01.1955, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 25. jan. 1955
MORGU'NBLAÐIÐ
7
GISSUR JARL
Leikrit eftir Pál V. G. Kolka
GISSUR JARL
Leikrit í fimm þáttum.
Reykjavík 1955.
I.
f DAG er sextugur einn af fjöl-
gáfuðustu læknum þessa lands,
)Páil V. G. Kolka, héraðslæknir á
Blönduósi.
Páll er fyrir iöngu iandskunn-
ur orðinn, ek-ki aðeins fyrir mikið
og farsælt starf sem læknir í einu
fjölmennasta sveitahéraði lands-
ins, heldur einnig og ekki síður
fyrir ritstörf sin, því að hann er
mikilvirkur og snjall rithöfund-
ur, enda gengur hann að hverju
því verki er hann tekur sér fyrir
hendur, af brennandi áhuga og
ióþreytandi elju. Auk rita um
læknisfræðileg efni og heilbrigð-
ismál, hefur Páil ritað margt um
þjóðfélagsmál og þjóðleg fræði,
og einnig hefur hann gefið sig
allmikið að skáldskap, einkum
Ijóðagerð, enda er hann skáld
gott, þróttmikill og djarfmæltur,
sem vænta mátti, því að honum
er ekki gjarnt að tala tæpitungu,
er hann fjallar um áhugamál sín.
Af ritverkum Páls má nefna
Ijóðabækurnar tvær, Hnitbjörg,
er út kom 1938 og Ströndina, er
gefin var út 1940, svo og ijóða-
flokk, er Stúdentafélag Reykja-
víkur gat út fyrir nokkrum árum.
En mest ritverka Páls til þessa
er þó bókin „Föðurtún“, er út
kom 1950. Er það héraðslýsing
Húnavatnssýslu, þar sem lýst er
landsháttum, getið allra bænda-
býla í sýslunni og rakin tengsl
ættanna við þau. Er þetta geisi-
mikið rit, um 500 bls., og þar
mikinn fróðleik að finna um hagi
manna norður þar og ættir á öld-
ínni sem leið og jafnvel lengra
aftur í tímann og allt fram á vora
daga.
II.
Fyrir nokkrum dögum kom út
hér nýtt skáldrit eftir Pál, leikrit
í fimm þáttum, er nefnist „Gissur
jarl“. Fjallar leikritið um róstu-
samasta og örlagaríkasta tíma-
bilið í sögu þjóðarinnar, Sturl-
ungaöldina, og þá öðru fremur
um Gissur jarl og þátt þann, er
hann átti í þeim átökum öllum,
er að lokum leiddu til hruns hins
forna íslenzka lýðveldis, er ís-
lendingar gengu Noregskonungi á
hönd 1262.
Fyrsti þáttur leiksins gerist í
Reykholti. Hefst þátturinn á því
að þeir Klængur og Ormur
Bjarnarsynir, stjúpsynir Snorra
Sturlusonar, kalla eftir móðurarfi
sínum í hendur Snorra, en hann
er tregur til réttlátra skipta að
því er þeim bræðrum finnst. Síð-
asta atriði þessa þáttar er það, er
Gissur jarl kemur í Reykholt með
mönnum sinum og þeir Símon
Knútur og Árni beiskur vinna á
Snorra í kjallaranum þar. Annar
þáttur leiksins er í sex atriðum
og gerist þar Flugumýrarbrenna.
Þriðji þáttur gerist í Þrándar-
holti. Hefur Gissur jarl stefnt
þangað til sáttafundar við sig
þeim Andréssonum, Þórði, Eyj-
ólfi, Brandi og Agnari. Hafði
hann heitið þeim fullum griðum,
en rauf það heiti sitt og eru þeir
bræður nú fangar jarlsins. Lýkur
þættinum með því, að Þórður
Andrésson er af lífi tekinn, en
bræður hans fá grið fyrir orð
Ástu systur þeirra, sem gift er
Klængi Teitssyni, bróðursyni
jarlsins. — Fjórði þáttur fer fram
í dyngju á Reynistað. Ræðast þau
þar við Gissur jarl og Ingibjörg
Gunnarsdóttir, frilla hans, er jarl
ann hugástum. Segir jarlinn Ingi-
björgu þarna hug sinn allan.
Hann lítur yfir liðna ævi og ber
sjálfan sig þungum ásökunum.
Að lokum segir hann henni að
hann hafi tekið þá ákvörðun að
skilja við hana og ganga í klaust-
ur, eins og gert hefði Þorvaldur
faðir hans. — Fimmti og síðasti
þáttur gerist í stofu á Reynistað.
Gissur hefur kallað á fund sinn
Hólabiskup til þess að lesa hon-
um erfðaskrá sina og fá hana
staðfesta af viðstöddum vottum.
Biskup er þarna ásamt prestum
sínum og les Gissur í heyranda
hijóði erfðaskrána, þar sem hann
gefur Þingeyraklaustri og Skál-
holtsdómkirkju stórgjafir, en
dómkirkjunni á Hólum eina kú,
til þess að skaprauna biskupi.
En að lestrinum loknum hnígur
Gissur niður örendur.
„Gissur jarl missti aldrei alveg
sjónar á réttu marki, en það voru
of margar torfærur á leið hans
og í lund hans. Svo er með oss
flesta, sonur minn“, segir ábótinn
og lokaorð hans, og hin siðustu í
leikritinu eru þessi: .... Lamb
Guðs, miskunna þú landi voru.
Miskunna þú oss, breyskum og
stríðlyndum. — Miserere ncbis.
Miserere, miserere, miserere
nobis peccatoribus."
IIII.
Saga Gissurar jarls er í senn
átakanleg og stórbrotin, enda
hefur margt og mikið um
þennan ógæfusama en glæsilega
mann verið ritað fyrr og siðar,
og tveimur leikritum man ég eft-
ir um Gissur jarl, öðrum en því,
sem hér er um að ræða: Gizur
Þorvaldsson, leikr. í fimm þáttum
eftir séra Eggert Ó. Briem (kom
út í Draupni Torfhildar Hólm
1895) og Gizzur jarl, sjónleikur
í fjórum þáttum eftir Gisla Ás-
mundsson (leikinn í útvarp 1943,
en 3. þáttur prentaður í Rauðum
pennum 1937).
í fjórum fyrstu þáttum leikrits-
ins þræðir Páll í öllum megin-
atriðum staðreyndir sögunnar, þó
að hann lagi efnið nokkuð í hendi
sér. Fimmti þáttur er hinsvegar
hugarsmíð höfundarins, enda
greinir sagan ekkert frá síðustu
árum Gissurar jarls.
Um leikritið sjálft sem skáld-
verk og þá sérstaklega sem leik-
rit mætti rita langt mál, en því
verður ekki við komið hér. Aug-
ljóst virðist mér, að leikritið, eins
og það er úr garði gert, geti ekki
talist heppilegt fyrir leiksvið,
sumir þættirnir vegna þess að
þar er að mestu um nokkuð ein-
hæf samtöl að ræða þar sem rak-
inn er persónulegur og pólitískur
ágreiningur manna, en lítið um
athafnir, og fjórða þátt, Flugu-
mýrarbrennu, hygg ég að erfitt
myndi að sýna, jafnvel á sviði
Þjóðleikhússins, þrátt fyrir þá
tækni, sem það hefur yfir að ráða.
Þó tel ég víst að með nokkrum
breytingum mætti gera leikritið
að góðu og áhrifamiklu leiksviðs-
verki.
Skáldskapargildi leikritsins er
hinsvegar ótvírætt. Skuggar
þungra örlaga hvíla yfir orðum
manna og athöfnum, persónurnar
eru fast mótaðar, svipmiklar og
sjálfum sér samkvæmar og sam-
tölin viturleg og hnitmiðuð, á
góðu og kjarnmiklu máli í sam-
ræmi við tíma þá er leikurinn
gerist á. (Út af þessu bregður að-
eins á örfáum stöðum svo sem er
höf. talar um að „ganga erinda“
konungs, og að menn hafi ekki
„ráð“ á þessu eða hinu). Og at-
hyglisverð er afstaða höfundar-
ins til atburðanna og þeirra per-
sóna, er hann leiðir fram á sjón-
arsviðið og þá einkum til Gissur-
ar jaris. Hinsvegar er það Ijóst,
að lcifcritið heíur mótast mjög af
viðhcrfi höfur.darins til þeirra
vandrrnála, sem íslenzka þjóðin
á við að etja á vorum tímum,
enda segir höfundurinn það bein-
um orðum í snjöllum formála
fyrir leikritinu. Þar segir meðal
annars vso: „Áður en varði breytt
ist það, sem fyrst var rýnt í af
rælni, í hrikalegar myndir, leik-
sviðið víkkaði, ieikendurnir urðu
ekki aðeins persónur, sem legið
höfðu sjö aldir i gröf sinni, heldur
symbol í þeirri baráttu, sem ís-
lenzka þjóðin verður að heyja
fyrir menningarlegu og andlegu
sjálfstæði sínu“.
Þetta leikrit Páls Kolka hefur
aukið skáldhróður hans og með
því hefur íslenzkum leikbók-
menntum bættst athyglisvert
verk.
Að endingu vil ég nota hér
tækifærið og senda afmælisbarn-
inu beztu kveðjur mínar og árn-
aðaróskir.
Sigurður Grímsson.
Iðnaðarhúsnæði
á góðum stað í bænum verður til leigu í vor. (Ca. 140
ferm. á tvehn hæðum). — Götuhæð mætti einnig nota
sem sölubúð (hitaveitusv). — Þeir, er þetta vildu athuga,
tilkynni um það í box 364 auðk. „Iðnaðarhúsnæði“.
Húseignin Freyjugnta 5
er til sölu. — í húsinu eru 5 íbúðir. Einnig fylgja með
tveir rúmgóðir bilskúrar. Tilboð óskast í húseignina alla
eða einstaka hluta hennar. — Allar uppl. gefur
málflutningsskrifstofa Gústafs Ólafssonar,
Austurstræíi 17 — sími 3354.
: ;
TiS leigu
á mjög góðum stað í austurbænum, er verzlunarbúð ásamt j
rumgóðum geymslum, eða vinnuherbergjum. Þeir. sem :
t
vildu sinna þessu, leggi nöfn sín inn á afgreiðslu blaðsins j
merkt: ,,22—674“, fyrir n. k. mánaðamót.
Sekkja-trillur |
■
■
G ÞORSIIItlSStN IJSIHSIN f!
Grjótagötu 7 — Símar 5296 og 3573
Bómullarsokkar kvenna
Svaríir silkisokkar kvenna
Nælon sokkar ,,Red Rose“
ÞÓRÐUR SVEINSSON & CO. H.F.
Shrifstoion verður lokuð
í 1—2 vikna skeið.
HILMAE F O S S
lögg. skjalabýð. og dómt.
llafnarstræti 11.
Skrifstofustúlka
Stúlka með góða enskukunnáítu og vön vélritun
óskast nú þegar.
Feldur h.í.
erber
; óskast til leigu fyrir einhleypan manr, helzt með eldhusi. , ;
■ »
; Uppl. eftir kl. 1,30 í síma 80332. , ;
j HÖRÐUR ÓLAFSSON hdl.
■ ■
: Laugavegi 10. f;
Tilkynning um knlaverð |
Kolaverð í Reykjavík hefir verið ákveðið krónur , j
500,00 hver smálest heimkeyrð, frá og með þriðju- ;
dcginum 25. janúar 1955. ; j
■
■
Kolaverzlanir í Keykjavík. :
V.........................
■ *
i Kúseign á Akrsnesi :j
! ^ ■
• •
■ til sölu. — Járnklætt timburhús á steyptum kjallara á vj
* , ■
; mjög gdðum stað á Akranesi, er til sölu og laust til íbuðar I
| nú þegar. í húsinu eru 3 herbergi og eldhús og þvottahús j
; og geymslur í kjallara. Nánari upplýsingar veitir •
» m
; Valgarður Kristjánsson, Akranesi, sími 398. ;