Morgunblaðið - 25.01.1955, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 25. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Páll V. G. Kolka hétaðslœknir sextugur
ÞEGAR forvígismenn hérað-
anna, eða aðrir vinir vorir
eiga merkilegt afmæli, þá eru slík
tímamót heppilegt tækifæri til
þess, að minnast opinberlega á
æfiferil þeirra og störf. Hefir
sá siður færzt í vöxt á síðari ár-
um og miðar vel í þá átt, að
auka þekkingu almennings á
þeim mönnum, sem bera af fjöld-
anum.
í dag er það Páll Kolka héraðs-
læknir á Blönduósi, sem á 60 ára
afmæli. Hann er þjóðkunnur
maður fyrir margra hluta sakir,
en þó er til þess rík ástæða á
þessum tímamótum æfi hans, að
rekja í aðaldráttum æfiferil hans
og minna á einkenni hans og
störf.
Páll Valdimar Guðmundsson
Kolka, svo heitir hann fullu
nafni, er fæddur á Torfalæk 25.
janúar 1895. Foreldrar hans voru
Guðmundur Guðmundsson bóndi
á Torfalæk og Ingibjörg Ingi-
mundardóttir smáskammtalæknis
Sveinssonar. Er í báðum þessum
ættum margt fjölhæfra manna og
gáfaðra, bæði þeirra er liðnir eru
og lifandi. Föðurætt sína kallar
Páll sjálfur Bergmannsætt en
víða hér um sveitir er hún köll-
uð Marðarnúpsætt. Er margt
þeirra frænda afburðamenn að
gáfum og dugnaði og var einn
hinn þekktasti og fjölgáfaðasti í
þeim hópi Guðmundur Björnsson
landlæknir.
í móðurætt Páls Kolka eru líka
mjög margir ágætir menn, hafa
sterkar gáfur og mikil einbeittni
verið mjög ríkjandi meðal þess
fólks. Var þekktasti og fjölhæf-
asti maður þeirrar ættar Þor-
steinn Björnsson kaupmaður á
Blönduósi.
Páll Kolka tók stúdentspróf 18
ára gamall árið 1913 og lækna-
skólapróf 1920. Stundaði síðan
framhaldsnám í New York um
tveggja ára skeið. Lagði hann
einkum stund á skurðlækningar
og dvaldist auk þess á fæðingar-
stofnun þar.
Árið 1926 fór hann til Ham-
borgar og var þar á skurðlækn-
ingsatofnun um skeið. Hann
byrjaði sinn læknisferil í Vest-
mannaeyjum og var þar fyrst
praktiserandi læknir og síðan
sjúkrahúslæknir frá 1930—’34.
Árið 1934, þann 16. marz, var
Páll svo skipaður héraðslæknir
á Blönduósi og hefir starfað þar
síðan við sívaxandi vinsældir og
traust. Hann er fyrir löngu
frægur innan héraðs og utan sem
mjög slyngur skurðlæknir. Eru
þeir orðnir nokkuð margir, yngri
og eldri Húnvetningar og aðrir,
sem hann hefir bjargað frá lang-
varandi heilsuleysi og hinir eru
heldur ekki fáir, sem hann hefir
forðað frá yfirvofandi líftjóni.
Hann er fljótur til, öruggur að
þekkja sjúkdóma og úrræðagóður
í hverjum vanda, þar sem úrræði
er að finna. Hefir og jafnan svo
til gengið, að þegar vandasamar
aðgerðir hefir þurft að gera í ná-
lægum læknishéruðum, þá er leit-
að til Páls Kolka. Sýnir það
traust hans og öryggi. Má með
sanni segja, að hann hefir verið
gæfusamur læknir, því oft er úr
vöndu að ráða og ekki alltaf víst
um árangur, þó vel lærður og
æfður læknir eigi hlut að máli.
í félagslífi og stjórnmálum hef-
ir Páll læknir jafnan verið virk-
ur starfsmaður. Hann var bæjar-
fulltrúi í Vestmannaeyjum 1926
—’34 og forseti bæjarstjórnar
þar síðustu fjögur árin. Hann var
ritstjóri tveggja blaða er þar voru
gefin út: Skjaldar 1923 og ’24 og
Gests 1932. Sýnir þetta að hinn
ungi og óþekkti læknir var á
þessum stað fljótur að fá traust
fólksins.
Á Blönduósi hefir hann starf-
að í mörgum stjórnum og nefnd-
um. Verið sýslunefndarmaður
alla tíð frá því frændi hans, -Þor-
steinn Bjarnason, féll frá 1937
og hvað eftir annað sjálfkjörinn,
þ. e. enginn boðinn fram gegn
honum. Formaður Sjálfstæðisfé-
lags Austur-Húnavatnssýslu hef-
ir hann leigi verið og enn lengur
í stjórn þess. Formaður skóla-
Páll V. G. Iíolka
nefndar á Blönduós, Sjúkrahús-
nefndar o. fl.
Af verklegum framkvæmdum,
sem hann hefir staðið fyrir er
bygging héraðssjúkrahússins nýja
stærsta átakið. Er dugnaður Páls
læknir, áhugi og fórnfýsi í því
máli annálsvert og mun lengi
minnzt verða. En hér skal eigi
um það stórmál fleiri orðum fara,
enda mun það verða nánar rakið
af öðrum.
Á stjórnmálasviðinu er Páll
Kolka stefnufastur, hiklaus og
harður í horn að taka. Hefir hann
skrifað fjölda greina um ýms
mál á því sviði og hefir hvað
eftir annað komið í ljós, að and-
stæðingum Sjálfstæðisflokksins
finnst ekki auðvelt að eiga
vopnaviðskipti við hann.
Innan héraðs hafa þó allar öld-
ur fallið í lygnu á þessu sviði,
hin síðari ár, vegna þeirra vin-
sælda sem maðurinn nýtur, sem
læknir og héraðshöfðingi.
Um skáldið og rithöfundinn
Pál Kolka skal ég eigi skrifa
margt hér, því þar væri um víð-
tækt og vandmeðfarið sérstakt
ritgerðarefni að ræða. Hann hef-
ir gefið út þrjár ljóðabækur, sem
allar eru merkilegar í sinni röð
og sýna hver um sig, að á ljóða-
sviðinu er maðurinn enginn með-
al maður.
Einnig mun um þessar mund-
ir vera von á nýju leikriti frá
hans hendi og má ætla að það
sé eigi af verri endanum.
Bók Páls: „Föðurtún" er stór-
kostlegt verk og einstakt í sinni
röð. Er það héraðslýsing Húna-
vatnssýslu allrar og ættfærsla
fjölda þeirra manna, karla og
kvenna, er búið hafa í hverri
sveit sýslunnar á undangengnum
tímum og búa nú. Er í bókinni
mikill fjöldi mynda af eldrá fólki.
Mun vafasamt að úr nokkurri
annarri sýslu þessa lands sé til
slíkt myndasafn. Veit ég að marg-
ir menn annara héraða líta öf
undaraugum til okkar Húnvetn
inga vegna þeirrar eignar, sem
í þessari bók er. Hitt var og er
vitað, að þarna er af höfundi
gengið inn á svo víðtækt svið
að ekki gat komið til mála að
slíka rit væri tæmandi, hvorki
í ættar-, eða mannlýsingum. En
þessi bók, ljóðabækurnar, og all-
ar ritgerðir Páls læknis er þess
valdandi, að margir ókunnugir
spyrja: „Hvaða undramaður er
þessi Páil Kolka?“ Hann er hér-
aðslæknir og sjúkrahúslæknir í
stóru héraði, hann yrkir Ijóð og
gefur út Ijóðabækur. Hann stund-
ar ættfræði og gefur út stórkost-
legt rit um ættir og héraðs ein-
kenni, og hann stendur í stórræð-
um sem forystumaður fyrir mikl-
um framkvæmdum og merkileg-
um.
Þegar ég er spurður um þetta,1 um ofar sem Guðmundanna,
hefi ég eigi önnur svör á reiðum fékkst heldur ekki til starfs í
sé að gera heimskingja og ónytj-
unga jafna þeim sem mesta hæfi-
leika hafa.
Á þessum merkilegu tímamót-
um í lífi Páls Kolka þakka ég
honum fyrir öll hans merkilegu
og þýðingarmiklu störf héraði
okkar, héraðsbúum og landinu í
heild til gagns og heilla. Ég þakka
honum vináttu og traust og
margvíslegar ánægjustundir fyr
og síðar.
Ég óska honum, konu hans og
allri fjölskyldu hans hamingju
og blessunar nú og framvegis.
Óska þess að við og þjóðin öll
fái sem lengst að njóta hans
krafta og hans vitsmuna.
Jón Pálmason.
MÉR er minnisstætt frá bernsku
dögum mínum á fystu árum
aldarinnar, að mikið var um rætt
og á allra vörum í Húnaþingi, að
þrír Húnvetningar, þeir Guðm.
Magnússon, Guðmundur Hannes-
son og Guðm. Björnsson væru þá
ágætustu læknar á landi hér.
Man ég og að fáum þótti fært
um að dæma hver mestur væri
þeirra Guðmundanna, því einn
átti það er annan skorti, en allir
mikið. En það þótti Húnvetning-
um ill örlög að fá ekki að njðta
læknisþjónustu neins þessara
ágsgtu sona Húnabyggða. Voru
þá hér á þessu tímabili læknar
af „gamla skólanum“, að vísu
ágætis menn og vel kynntir, en
sem ekki þekktu til nýjustu
læknisvísinda, sem þá voru í
hröðum vexti. Fjórði Húnvetn-
ingurinn, er líka var ágætis lækn
ir, þó hróður hans flygi ekki fjöll-
höndum en þetta: „Maðurinn er
fjölhæfur gáfumaður og ham-
hleypa við alla þá fjölþættu
vinnu, sem hann gefur sig að“.
„Þetta hlýtur að vera rétt“, segja
menn, en ég finn það á sumum,
fæðingarbyggð sinni. Er gremja
Húnvetninga að vísu mannleg, en
mest máttu þeir sjálfum sér um
kenna. Ekkert sjúkrahús var í
héraðinu, engin skilyrði fyrir
starf ungra duglegra lækna, til
að þeim finnst svarið ófullnægj- j ag beita þekkingu sinni og tækni
andi. Er og von að mönnum lítist
svo, þegar athugað er, hversu
mörgum hæfileikamönnum í okk-
ar landi verður lítið úr tímanum
nú um skeið.
í sínu persónulífi hefir Páll
læknir notið mikillar hamingju. j
Hann kvæntist 3. nóvember 1916
í þarfir heilbrigðismálanna.
Enginn var þá spámaðurinn
eða völvan til að hugga hreldar
sálir með því er síðar kom fram,
að upp væri vaxinn meðal vor
drengur, sem með fullorðinsár-
unum mundi fyllilega feta í fót-
. , • , „ jru - „ r, « • spor fremstu lækna í nutið og
agætn konu, Guðbjorgu Guð- f ^ .
ramtið. Og hann mundi hin
,ramma taug draga föðurtúna
mundsdóttir frá Hvammsvík í
Kjós. Er hún alsystir hinna þjóð
kunnu bræðra, Gísla gerlafræð- ] fil • Hann mundi um áratugi
ings og Lofts ljósmyndara, sem fórna kröftum sínum og beita
báðir féllu í valinn fyrir aldur ' þekkingu sinni í þágu ættarbyggð
fram. Frú Guðbjörg er framúr-1 arinnar. Hann mundi bjarga
skarandi valkvendi, sem á öll- fjölda frá bráðum bana, hjálpa
um sviðum kemur fram til góðs. I mörgum nýjum borgurum inn í
Hún er skörungur í sjón og raun, ■ þennan heim. Hann kæmi til að
glaðlynd og alúðleg við hvern búa svo í haginn fyrir aldna og
sem er. Gestrisni hennar er. óborna, að fýsilegt mætti vera
framúrskarandi og má þó eigi á dugandi læknum að setjast hér
milli sjá hvort hjónanna hefir ag.
Á þriðja tug aldarinnar fengu
Húnvetningar tvo ágæta, unga
lækna, er störfuðu hver um sig
nokkur ár, en hurfu svo á braut
— leituðu þangað, sem starfsskil-
yrði voru betri og framavon
meiri. En þá var tíminn fullnað-
meiri hug á að gera sem bezt í
þeim efnum. En þar sem ann-
arsstaðar kemur erviðið á því
sviði meira á konunnar hendur.
Þau hjón eignuðust fjögur
börn. Einn dreng og þrjár stúlk-
ur. Eru þau öll fullorðin og nú
búsett í Reykjavík. Eru þau öll , ., . . , ,,
... , , •••,•• t, ur, forsionm loks hliðholl okkur
gift og eiga samtals sjo born. Er, „; , , _.
alltaf eitthvað af þeim hjá afa1 Huhvetningum. Emn af sonum
sínum og ömmu á Blöndósi, báð- ] Hunabyggðar, ungur lækmr var
um til ánægju eins og gengur. haldinn svo sterkri heimþrá og
Hjónabandshamingja Páls 1 löngun til starfs í heimahögum,
læknis hefir áreiðanlega verið að hann yfirgaf starf sitt í öðru
honum það Ijós og sá hiti, sem ! byggðarlagi, þar sem honum var
auðveldað hefir mikil og örðug þó búið vítt verksvið og mikill
verk og gert það fært að sýna frami. Að sjálfsögðu stóðu hon-
þann árangur og þau afköst, sem um og opin hlið höfuðborgarinn-
raun er á. ar, eða aðrir fjölmennir staðir,
Páll er gleðimaður mikill og! þar sem skilyrði öll voru hin
viðræðugóður heima og annars- | beztu fyrir hámenntaðan læknir,
staðar. Hann leynir því ekki, að til að afla sér hróðurs og hárra
honum er ánægja að því, að ræða 1 iaUna.
við vini sína, og kemur þá margt | ■. .* „,,, Tr „ ,,
,, ’ & Arið 1934 sotti Pall V. G. Kolka
til mala, svo sem að likum lætur, I , , , , _.
, ...... * - um Blonduossherað og var veitt
þar sem svo fiolfroður maður a , _ , TT
í hlut. Hann er frjálslyndur í, Það 16-marz sama ar. Hann kom
skoðunum, svo sem ljóð hans og' Þ° ekkl tl! heraðsms fyrr en um
greinar allar bera vott um. Allt í vorið> er hann flutti alfarið með
óeðlilegt ófrelsi, höft og bönn eru íjölslsyldu sína til Blönduóss,
honum andstyggð. Hann vill láta Þann 1- júní. Hafði Kolka þá ver-
sj álf bj argarviðleitni og einka-] ið mörg ár starfandi læknir í
framtak fólksins njóta sín sem Vestmannaeyjum, sjúkrahús-
bezt og hefir enga trú á, að hægtlæknir og settur héraðslæknir um
skeið. Var þá læknisferill hans
þegar orðinn alllangur, því hann.
hafði t. d. tvisvar verið settur*
læknir áður en hann lauk prófi,
1918 í Hólmavíkurhéraði um
tíma og sama ár, er spanska veik-
in geysaði syðra, var hann við
læknisstörf á Suðurnesjum. Árið
1919 var hann og settur læknir á
Blönduósi.
Ýmsum trúnaðarstörfum öðr-
um en lækningum gegndi Kolka
í Eyjum, þar á meðal var hann
bæjarfulltrúi og fyrsti forseti
bæjarstjórnar.
Sama vetur og Páll Kolka fékk
veitingu fyrir Blönduóshéraði,
orti hann kvæðið „Húnabyggð",
sem síðan hefur verið „þjóðsöng-
ur“ Húnvetninga. Er hann skáld
gott og hefur lagt stóran skerf
íslenzkum bókmenntum, og verð-
ur síðar að því vikið nánar.
Komu Páls Kolka til Blöndu-
óss var almennt fagnað í hérað-
inu. Vonuðu Húnvetningar að
hann hyrfi ekki svo brátt á braut,
sem fyrirrennarar hans, hinir
síðustu, þó aðbúðin væri enn
nokkuð frumstæð, hugðu menn
bjarma nýs tíma í heilbrigðismál-
um héraðsins, og bætt yrði nú úr
því ranglæti, sem þeir áður fyrr
töldu sig beitta af forsjóninni.
Þessi von hefur og rætzt á bezta
hátt. Kolka er búinn að vera hér-
aðslæknir Húnvetninga í full
tuttugu ár, og starfandi í hérað-
inu nær óslitið þann tíma, eða
að undanteknum utanferðum,
tvö skipti. Hann sat læknaþing í
Danmörku árið 1949 og árin
1950—’51 ferðaðist hann, í boði
Þjóðræknisfélagsins um íslend-
ingabyggðir í Ameríku, og hélt
fyrirlestra á mörgum stöðum. í
þeirri ferð heimsótti hann ýms
fullkomnustu sjúkrahús í Kan-
ada og Bandaríkjunum, og kynnti
sér helztu nýungar í læknavís-
indum þar. Lætur hann engin
tækifæri sér úr greipum ganga
til að tileinka sér nýustu læknis-
dóma og tækni, sem að gagni má
koma og til nytja verða.
Blönduóss hérað er stórt. Var
það og sérstaklega erfitt yfir-
ferðar á fyrstu starfsárum Páls
Kolka hér. Varð þá ekki komið
við bifreiðum nema á fáum
stuttum leiðum út frá Blönduósi.
Ferðast varð á hestum um nær
allar byggðir héraðsins. Margar
ár voru þá enn óbrúaðar, og oft
torsóttar yfirferðar. Leiðirnar
langar 60—70 km. á fremstu bæi
til dala og út til ystu nesja. ís-
lenzkir héraðslæknar þekkja
j margir þolraun ferðalaga í illri
I færð og vondum veðrum, og því
| er svo komið að erfitt reynist að
fá lækna til héraða á landsbyggð-
inni. En þrátt fyrir nefnda erfið-
leika hefur aldrei hvarflað að
lækninum okkar að yfirgefa sína
ástkæru fósturbyggð.
Þegar Páll Kolka fluttist í
Blönduósshérað var búið að
byggja lítið sjúkrahús á Blöndu-
ósi, er tekur 15—18 sjúklinga.
Hefur það síðan verið nokkuð
endurbætt og búið betri tækjum
en áður. Sjúkrahús þetta hefur
jafnan verið fullsetið og oftast
yfirfullt, svo til vandræða hefur
horft, þegar uppskurðarsjúkling-
ar hafa ekki mátt bíða aðgerða.
Hafa læknishjónin oftlega í slík-
um tilfellum tekið sjúka menn í
sitt eigið hús, svo rými fengist
í sjúkrahúsinu fyrir nýja, sem
þurftu bráðrar læknishjálpar.
Aðsókn að sjúkrahúsinu sýnir
ljósast hve mikið traust læknir-
inn hefur og ekki aðeins í sínu
eigin héraði, því oft hafa sjúkir
menn úr öðrum héruðum leitað
til hans. Enda er það almælt að
aldrei misheppnis honum upp-
skurður, ef mannlegu valdi er
fært að bjarga sjúklingnum.
Að stunda 15—20 sjúklinga á
sjúkrahúsi og jafnframt gegna
kalli til sjúkravitjana í stóru hér-
aði, er meira starf en flestir
Framh. á bls. 10