Morgunblaðið - 01.02.1955, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 1. febrúar 1955
fnginn yfirmanna á Agli rauða
var á sljórnpalii mel færeysk-
um hásetum er strandið var
Dr. Þorkell Jóhannesson:
ÞEGAR Sjóréttur Reykjavíkur
kom saman í gærmorgun, og
hóf rannsókn á strandi togarans
Egils rauða frá Neskaupstað,
lagði skipstjórinn, Guðmundur
tsleifur Gíslason, skýrslu sína
lyrir dómendur, þá ísleif Árnason
borgardómarafultrúa og með
dómendur hans, skipstjórana,
Jónas Jónasson og Pétur Björns-
son. Skýrsla skipstjórans var á
þessa leið:
SKÝRSLA SKIPSTJÓRANS
Miðvikudaginn 26. janúar kl.
13,30. Snúið til lands eftir að
hafa athugað veiðiveður. Kl.
14,3Ó stöðvað tæpa 1,0 sjóm. inn-
an við Rit, réttar 2,0 sjóm. frá
landi. Síðan látið reka. Á meðan
látið var reka leit ég tvisvar upp
og sá ég, að skipið rak inn með
Grænhlíðmni utan við skipin,
sem lágu til ankers inn með allri
Grænhlíð. Innsta skipið lá und-
an innra horni hlíðarinnar
(Hvestu). í bæði skiptin sá vel
til skipanna.
KIPPA AD INNSTA
TOGARANUM
Um kl. 18,00, er ég kom upp til
þess að fara í mat, sá ég ljósið
á innsta skipinu og miðaðist það
í NA á áttavita skipsins. Sagði
ég þeim, sem var fyrir vakt í
brú, Berg Nielsen, færeyskum
manni með skipstjórapróf, sem
liefur verið skipstjóri á færeysk-
um togara, að kippa að þessu
skipi, og hringdi ég sjálfur á
liæga ferð áfram. Leit á vél-
símann, sem svaraði sömu ferð
og beðið var um. Eftir því, sem
síðar kom fram, hefi ég grun um,
að ferðin hafi verið meiri en
beðið var um.
Á vakt í brú með Berg Nielsen
voru þeir Ólavur Joensen, sem
var við stýri, og Jens Edvald
Viderö.
Veður var þá aðeins snjó-
mugga, en sást þó vel til skip-
anna, en allan þenna tíma var
liægviðri en nokkur alda, er lá
inn með Grænuhlíð.
TÓK TVISAR NIÐRI
Fór ég síðan aftur í í mat. Þegar
ég var búinn að borða, fór ég
vpp í brú. Þegar ég kom upp
opnaði ég glugga, leit út og
sá ekkert ljós, hringdi á stopp
og setti radar í gang, en rétt í
því tók skipið einu sinni niðri.
Hringdi þá á fulla ferð aftur á
bak og setti stýrið hart í stjb.
Kallaði ég til loftskeytamanns um
að ná samb. við b.v. Austfirðing
að við værum strandaðir innar
lega undir Grænhlíð. Náði hann
strax sambandi við hann. Losn-
aði þá skipið. Rétt á eftir fann
ég að togarinn kastaðist til þannig
að það (skipið) snen inn með
landinu. Þorði ég þá ekki að
bakká lengur og ætlaði að taka
fullt áfram. Ég var að hringja,
en í því tók skipið svo hastar-
lega niðri, að ég hentist frá
vélsíma yfir að dyrunum stb.-
megin. í því að ég stóð upp var
liringt úr vél á stöðvun.
SJÓR í VÉLARRÚMIÐ
Rétt á eftir kom I. vélstjóri,
Guðmundur I. Bjarnason, upp í
brú og tilkynnti, að skipið væri
rifið i botninn í vélarrúmi. Hann
sagðist ætla niður og opna ventla
á katli, sem hann og gerði.
Eftir þetta gekk sjó yfir skipið
allt í'ólögunum. Reynt var að ná
öllum mönnunum upp í brú og
þangað náðust allir nema 4 menn,
sem liorfnir voru.
SeQdár voru upp eldflaugar,
reynt að kynda bál, en hvort-
tveggja tókst illa.
BJORGUNIN
Hafst var við í kortaklefa og
í ganginum niður til skipstjóra-
íbúðar, svo langt sem hægt var
fyrir sjó. Brúin lá öll í sjó stjb.
megin. Milli kl. 9 og 10 íimmtu-
dagsmorgun 27. jan. hófst björg-
un frá sjó. Þrettán mönnum var
bjargað frá sjó, einn losnaði úr
björgunarstólnum og fórst. Um
kl. 14,00 hófst björgun úr landi.
16 mönnum var bjargað í land.
Voru þá allir farnir úr skipinu,
sem á lífi voru.
Er skipstjórinn hafði staðfest
skýrsluna, hófu dómendur að
spyrja skipstjórann um ýmis þau
atriði sem fram komu í skýrslu
hans.
LJÓSID VAR HORFIÐ
Er skipstjórinn hafði ákveðið
„að kippa Agli rauða“ í námunda
við það skipið, sem við festar lá
undir innra horni Grænuhlíðar,
var togaranum nú snúið í stefnu
á ljós þessa togara, en skipstjór-
inn fór síðan niður í matsalinn.
En er skipstjórinn kom upp í brú
aftur, er hann haft matazt, gekk
hann rakleitt að glugga í brúnni,
opnaði hann og sá nú hvergi tog-
araljósið, sem stefnan hafði ver-
ið sett á, — og líst er í skýrsl-
unni.
ALLIR HURFU ÚR BRÚNNI
Skipstjórinn sagði réttinum frá
því að er skipið tók niðri í fyrra
skiptið, hafi hann verið inni í
kortaklefanum, en er hann þusti
þaðan fram á stjórnpall, voru
allir horfnir, sem þar höfðu verið.
Sjálfur greip hann stýrið. Inni í
kortaklefanum hafði hann verið
við radarinn, sem var að hitna,
en radarinn var í lagi, en ekki
í gangi.
„Upphaf stériltgeriai:
landi Á 19. ö
SÍÐASTLIÐINN sunnudag flutti dr. Þorkell Jóhannesson, rektor
Háskóla íslands, fyrirlestur í hátíðasal Háskólans um „Upp-
haf stórútgerðar á Norðurlandi á 19. öld“. Var fyrirlestur þessi
hinn fróðlegasti, vel fluttur og í alla staði vel til hans vandað.
-£• BÁTASMÍÐ OG NÝJAR | Eyjafjörður varð brátt mið-
VEIÐIAÐFEUÐIR EFLAST stöð hákarlaveiða við Norður-
1774—1737 | land eftir að fjör tók að færast
Rakti dr. Þorkell fyrst ástæður til muna í þá atvinnugrein nyrðra
þær, er liggja til þess, að Norð- um miðja 19. öld. Lá Eyjafjörður
lendingar urðu hvergi nærri mjög vel við helztu hákarlaslóð-
sjálfum sér nógir um sjávarafla um, enda voru skipalægi þar
allt fram á miðja 19. öld, og hví bezt og tryggust norðanlands, úr
sjósókn hefði ekki staðið til mik-( þvi þilskipaútgerð hófst.
illa muna undir afkomu þeirraj
og framfæri, nema í tiltölulega
fáum stöðum, sem bezt lágu við
sjó og áttu litla úrkosti aðra.
Telur dr. Þorkell, að drýgstur
skriður hafi komið á fram-
kvæmdir um bátasmíð og nýjar
veiðiaðferðir með konungsverzl-
HAKARLAVEIÐAR EFL-
AST — HÁKARLALÝSI
EFTIRSÓTT
Fram að miðri 18. öld hafði
lítt verið hlynnt að hákarlaveið-
um, en frá því um og eftir miðja
18. öld höfðu stjórnarvöld og
uninni síðari (1774—1787), er lét^kaupmenn áhuga á því, að há
athuga
m. a. annars atnuga allar að-
stæður í landshlutum, er
skemmra voru á veg komnir í
sjávarútveg á þessum árum, þ. e.
Vestfirðir, Norðurland og Aust-
urland. Fór Ólafur Ólafsson frá
Eyri (Olavius) í þessa rannsókn-
arferð. Má segja, að sjávarafli
fyrir Norðurlandi á síðari hluta
18. aldar og byrjun 19. aldar
skiptist í þrjá meginþætti: Fisk-
afla, selveiði og hákarlaveiði.
★ HÁKARLSAFLI OG
SELVEIÐAR STÓÐU AÐ
MESTU UNDIR LÝSIS-
ÚTFLUTNINGI
Ræddi dr. Þorkell síðan sel-
veiðar og hákarlaveiðar fyrir
Norðurlandi á 18. og 19. öld. En
fram um miðja 19. öld stóð há-
karlsaflinn og selveiðin að mest-
um hluta undir lýsisútflutningi
héðan af landi. Benti dr. Þorkell
á þá staðreynd ,að selveiðar í
Þingeyjarsýslu vógu í útflutn-
ingsverzluninni meira en öll fisk-
veiði og hákarlstekja allt frá
Horni að Gjögrum á árunum
1764—1773.
Austurbæjarbíói
kvöld
í MATSAL OG
Á BÁTAPALLI
Þegar skipið tók niðri í fyrra
skiptið, munu flestir skipverjar
hafa verið inni í borðsal, en er
það tók niðri í seinna skiptið og
festist, munu þeir flestir hafa
verið komnir út að björgunar-
bátunum, sem báðir voru ónot-
hæfir. Milli bátapalls og skip-
stjóraklefans hurfw þeir íslend- I
ingarnir fjórir sem fórust með '
skipinu. Allir skipsmenn aðrir
komust inn í stjórnpallinn. Fær-
eyingurinn fórst, er hann var að
fara í stólinn og ólagið reið yfir
skipið.
ÝMIS ATRIDI
VARÐANÖI SKIPSTJORNINA
Næst spurðu sjódómendur skip-
stjórann um ýmiss mikilvæg
atriði varðandi skipstjórnina. Þar
kom m. a. fram, að skipstjórinn
taldi vaktarformanninn á stjórn-
palli, Færeyinginn Berg Nielsen,
ekki hafa látið stýra togaranum
samkv. þeim fyrirmælum, sem
hann hafði gefið þar um. Skip-
stjórinn kvaðát þó ekki hafa sann
færst um að svo væri.
Aðspurður kvaðst skipstjórinn
ekkert hafa vitað um vitann á f kyöld kl n 30 efnir Hallbjörg
Sléttunesi og fyrst tekið eftir Hjarnadóttir söngkona, sem nú
honum um nottina. Nokkru aður stödd hér á landi? til mjðnæt-
en skipið strandaði, telur skip-; nrskemmtunar í Austurbæjar-
stjórinn skyggni hafa verið um \yíói, með aðstoð systur sinnar,
eina mílu, a. m. k. hafi verið um' Steinunnar Bjarnadóttur leik-
míla að togara þeim, sem kippa, konu og manns síns, Fisher
átti Agli rauða að. Ekki kvaðst t Nielsen. Frúin mun syngja og
skipstjóri sérstaklega hafa athug-
að landsýn.
auk þess stæla raddir margra
hinna þekktustu söngvara, af
innlendum söngvurum, þá
Stefano íslandi og Eggert Stef-
ánsson. Steinunn mun og syngja
og maður Hallbjargar skemmta
VIBORG. — Það slys vildi ný-
lega til, að Rudolf Christensen,
landbúnaðarráðunautur, frá Ett-
rup við Viborg, féll á skíðastaf með látbragðslist, hraðteikning-
sinn og rakst stafurinn upp í um o. fl. — Myndin sýnir Hall-
vinstra auga hans. Við læknis- j björgu í einum búninga þeirra,
rannsókn reyndist augað svo; sem hún mun koma fram í í
skaddað, að taka varð það burt j kvöld. Mun söngkonan eiga ým-
með uppskurði. i islegt nýtt til í pokahorninu.
karlaveiðar væri auknar, þar sem
hákarlalýsi varð æ verðmætara
vegna mikillar eftirspurnar ytra.
Fyrst í stað mun skortur á góð-
um hákarlaskipum hafa staðið
veiðum þessum nokkuð fyrir
þrifum. Skýrði dr. Þorkell í þessu
sambandi nokkuð frá bátaeign
landsmanna á síðari hluta 18. ald-
ar og byrjun 19. aldar. Upp úr
1830, og á Norðurlandi um 1850,
tók þilskipum verulega að fjölga.
Talið er, að danskur kaupmaður,
Thaae á Raufarhöfn, hafi fyrstur
gert út þilskip til hákarlaveiða
fyrir Norðurlandi. Hafði Thaae
2—3 þilskip á árunum 1852—55,
lifrarbræðslu á Raufarhöfn og
annan útbúnað til útgerðar.
★ UPPGANGSÁR
ÞILSKIPANNA NYRÐRA
Rakti dr. Þorkell nánar upp-
gangsár þilskipanna nyrðra.
Fyrsta innlenda þilskipið var
gert upp úr gömlu hákarlaskipi
veturinn 1852—1853. Voru eig-
endur þess og smiðir, Þorsteinn
Danielsson á Skipalóni og Flóvent
Sigurðsson, snikkari. Fjölgar þil-
skipum upp úr þessu svo ört
nyrðra, að með fádæmum er, en
hákarlasókn á opnum bátum
leggst niður á einum 10 árum.
Skýrði dr. Þorkell nú frá þró-
un hákarlaveiða í Þingeyjarþingi,
einkum Grýtubakkahreppi, en
þar átti þorri bátanna í sýslunni
heima, og óx útvegur þar á ár-
unum 1850—60 svo, að vafasamt
er, hvðrt noklcurt byggðarlag á
landinu hafi, er hér var komið,
reynt þvílík viðbrigði í atvinnu-
og starfslífi sínu, enda var há-
karlaútgerðin stöðugust þar og
litlum sveiflum háð. Samkvæmt
hagskýrslum frá 1859 er Grýtu-
bakkahreppur fjórði stærsti þil-
skipaútgerðarstaður landsins. En
þá voru flest skip í Eyrarhreppi
(Isafirði), Holtshreppi í Fljótum
og Hvanneyrarhreppi (Siglu-
firði).
★ STRAUMIIVÖRF í ÚTGERÐ
NORÐLENDINGA EFTIR
1855.
Lýsti dr. Þorkell síðan þeim
þætti, er upphaf blaðamennsku
og fréttaflutnings átti í því, að
auðveldara varð að fylgjast með
þessum fyrstu stóru áföngum í
sögu íslenzkrar útgerðar í hin-
um ýmsu landshlutum. Á Norð-
urlandi gætti í þessum efnum
einkum áhrifa blaðsins „Norðra",
er hóf göngu sína á Akureyri árið
1853, enda sýndi „Norðri“ áhuga
fyrir eflingu hvers konar útvegs.
M. a. mun „Norðri“ hafa hvatt
til þess, að tekinn væri svo fljótt
sem auðið væri upp betri báta-
kostur, enda verða straumhvörf
í þessum efnum í útgerð Norð-
lendinga rétt eftir 1855, og hefst
þá skútuöld hjá þeim.
Tóku menn um það bil einn-
ig að leggja stund á siglinga- og
sjómannafræði, þar sem stærri
skip kröfðust meiri aðgæzlu í
meðförum.
Þorkell Jóhannesson rektor.
* ÁN HÁKARLAÚTVEGSINS
HEFÐI LÍFSBARÁTTAN
ORÐIÐ FULLHÖRÐ
Drap dr. Þorkell síðan á hlut
útgerðarmanna og sjómanna í
Grýtubakkahreppi fram til ársins
1856. Útvegsbændur báru mest úr
býtum hlutfallslega og margir
voru máttarstólpar síns byggðar-
lags. Jafnframt áttu þeir mest
á haattu, einkum er stærri skip
komu til sögunnar, þar eð þá
kom brátt til meiri skipsskaða
og sjóslysa, enda lengra sótt og
djarflegar en nokkru sinni áður
á gömlu hákarlaskipunum. Út-
gerðarmenn á Norðurlandi höfðu
ekki samtök með sér til trygging-
ar skipastóli sínum fyrr en 1368.
Hinsvegar gerðu vestfirzkir út-
gerðarmenn með sér samtök um
samábyrgð á skipum sínum í árs-
lok 1853.
Allur fjöldinn af hákarla-
mönnum mun hafa verið fátækir
menn og arður þeirra af hákarla-
veiðum var helzta lífsbjörg
þeirra, en hinsvegar hefði lífs-
baráttan án hákarlaútvegsins
orðið mörgum fullhörð.
★ „.. ÚTVIRKI NORÐLEND-
INGA .... TIL FRAMFARA
OG FRAMTAKS ....“
Lauk dr. Þorkell máli sínu svo:
„Gömlu útvegsheimilin í Haga-
nesi og Hrauni í Fljótum, í Döl-
um, á Siglunesi og Höfn á Siglu-
firði, : Hámundarstöðum, Ilellu,
Syðstabæ, Hrísey, Ytribakka,
Arnarnesi og Skipalóni í Eyja-
firði, á Grýtubakka, Nesi,
Hvammi, Höfða, Grenivík, Svín-
árnesi og Látrum í Grýtubakka-
hreppi, eru nú fyrir löngu orðin
að óljósri minningu í huga fá-
einna gamalmenna og flestum
gleymd með öllu. Þó voru þessir
staðir eitt sinn helzta útvirki
Norðlendinga í sókn þeirra til
framfara og framtaks, til auðugra
og betra lífs, enda eru þaðan
með ýmsum hætti margar stoðir
runnar að sumu því, er helzt
varð til bjargar á Norðurlandi á
þeim þrautatímum, sem í hönd
fóru á ofanverðri 19. öld.“
1 - X - 2
ÚRSLIT getraunaleikjanna í
gær urðu:
Birmingham 2 — Bolton 1 1
Bishop Auckl. 1 — York C. 3 2
Bristol 1 — Chelsea 3 2
Doncaster 0 — Aston Villa 0 x
Everton 0 — Liverpool 4 2
Mancch. City 2—Manch. Utd. 0 1
Preston 3 — Sunderland 3 x
Rotherham 1 — Luton 5 2
Sheff. Wedn. 1 — Notts Co 1 x
Tottenham 4 — Port Vale 2 1
West Brom. 2 — Charlton 4 2
Wolves 1 — Arsenal 0 1
ANKARA. — í námuslysi, er átti
sér stað í Zougoulbak við Svarta-
hafið, fórust 47 manns, en 28
verkamenn særðust hættulega.
28 hinna látnu eru frá þorpinu,
Dedeeglu, og fórst því um helm-
ingur þeirra karlmanna, er bú-
settir eru 1 þorpinu.