Morgunblaðið - 18.02.1955, Blaðsíða 6

y
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 18. febrúar 1955
„Gullna hliðið" leihið
í útvurp í Finnlundi
Vakti mikla hrifningu og hlaut ágœta dáma
SÍÐUSTU vikuna í janúar var
nafn „Gullna hliðsins" og
Davíðs Stefánssonar á margra
vörum í Finnlandi. í tilefni af
sextugsafmæli skáldsins var
„Gullna hliðið“ flutt í finnska út-
varpið á sænsku, sunnudaginn 23.
janúar. Óhætt er að fullyrða að
leikritinu var tekið með miklum
fögnuði, svo miklum, að vart
hefur nokkrum útvarpsflutningi
verið betur tekið í sænska út-
varpinu í Finnlandi.
Bæði gagnrýnendum og al-
menningi, er hefur um tíma verið
lítið hrifið af útvarpinu, því kom
„Gullna hliðið“ í góðar þarfir.
Dómar í blöðum voru einróma
hrós og skal ég leyfa mér að
skýra frá ummælum, sem stærsta
blaðið, er ritað er á finnska
tungu, og stærsta síðdegisblaðið,
„Nya Pressen", sagði um flutn-
ing á leikritinu.
„Nya Pressen“ skrifar undir
fyrirsögninni: Áhrifamikið út-
varpskvöld, m.a.:
„Það var hrífandi leikrit, sem
útvarpið flutti í gær, þróttmikið
alþýðuleikrit með dramatískri
reisn. Frásögn leikritsins fjallar
um pílagrímsför til himna. Leik-
rit Davíðs Stefánssonar, Gullna
hliðið, léku íslenzkir leikarar hér
í Helsingfors fyrir 6—7 árum síð-
an. Kom það áður í ljós að það
er mjög vel fallið til flutnings í
útvarpi”. Blaðið gerir samanburð
á þessu leikriti og öðrum, sem
flutt hafa verið í útvarpi okkar
og segir: „Það er engum vafa
undirorpið að þetta leikrit er hið
bezta, sem flutt hefur verið á
sunnudagskvöldum. — Hvers
vegna? Kom það til af því að til-
svörin láta betur í munni en í
hinum leikritunum, sem taka allt
of mikið rúm á leikskránni? —
Hittist svo á að hér fyrirfinnist
afbragðs leikarár og afbragðs
leikstjórar fyrir þessa tegund
leikrita? Því notfæra menn sér
það ekki oftar, ef útkoman gæti
orðið eins glæsileg og sú á sunnu-
dagskvöldið?"
„Huvudstadsbladet" segir:
„Undanfarið hefur útvarpið
flutt hlustendum sínum vægast
sagt mjög lélegt leikrit, en á
sunnudagskvöldið varð breyting
á og hér eftir geta menn gert sér
nokkra von um bjartari framtíð,
hvað útvarpsleikritin snertir. —
Gullna hliðið eftir Davíð Stef-
ánsson er í flokki þeirra leikrita
er fjalla um himnaríki og er eitt
af því bezta sinnar tegundar, sem
til er. Sérstaklega eru skemmti-
legt hin stuttu en gagnyrtu til-
svör, sem hitta naglann á höfuð-
ið. Þetta gildir ekki aðeins þegar
tilsvörin eiga að vekja hlátur
Þegar Jón leggur fram synda-
registur sitt fyrir Sankti Pétri,
verða orðaskipti hans við dóm-
ara sinn miklu harðari ádeila á
mannlegan öfuguggahátt en
margar fyrirferðameiri áminn-
ingaræður....
Þarna tókst þeim vel upp sem
sjá eiga um útvarpsleikritin. Ef
til vijl valt það ekki svo mikið
á leikendunum, er féllu svo vel
í hlutverkin, en slíkt á sér oft
stað við þjóðlega gamanleiki, en
hið gjeðilega var, að tónninn í
þessu leikriti var svo ósvikinn,
að leikpersónurnar urðu svo ekta
og lifandi eins og þær væru í lífs-
stríðinu miðju“.
Öll blöðin hæla leiknum,
írammistöðu leikendanna, eink-
um tala þau um Axel Slangus. í
hlutvérki Jóns, og Gundel Hen-
rikssén í hlutverki kerlingarinn-
ar. R'auni Luome lék Vilborgu,
Paul Budskov lék Pétur, Göran
Cedehberg lék „Óvininn“, Eric
GustaVson Mikael og Else Ny-
ström og Börge Lantenius og
Martá Laurent léku foreldra
kerlingar og Helgu. Mikið hól
fengu aðrar leikpersónur í „Nya
Pressen". Allir nema Rauni Lu-
ome eru starfsmenn finnska al-
þýðuleikhússins, eru velþekktir
leikarar frá sænska leikhúsinu í
Helsingfors og sennilega eru þeir
kunningjar íslenzku leikaranna
síðan þeir heimsóttu Helsingfors
árið 1948.
Stytting leikritsins, sem fór vel
úr hendi, gerði Svíinn Herbert
Grevenius. Hann fór einnig hönd
um um þýðinguna í þessum bún-
ingi. Hefur Gullna hliðið einnig
verið leikið í sænska útvarpinu,
haustið 1949. Mér fellur vel við
þennan búning leikritsins eftir
að ég hef séð það leikið á ís-
lenzku, sænsku, finnsku og
norsku og er á sama máli og
finnsku blöðin, er nú hafa hælt
leikritinu eftir flutninginn í
finnsk-sænska útvarpinu. Eg held
líka að höfundurinn sjálfur megi
vera ánægður með þennan flutn-
ing, sem að mínu áliti hæfir vel
tilgang hans með þessu leikriti.
Sérstaklega vil ég taka fram að
leikendurnir fluttu hlutverk sín
með mikilli nákvæmni og innlif-
un. Það var auðheyrt að í þessu
formi geta finnskir útvarpshlust-
endur sent hamingjuóskir til
Davíðs Stefánssonar með þakk-
læti fyrir þá góðu kvöldstund, er
hann veitti þeim.
MAI LIS HOLMBERG
„Silfurfunglið
í Helsingfors
ÁFORMAÐ er að Silfur-
tungl Halldórs Laxness komi á
svið hér í Helsingfors eftir páska
á „studiosviði" finnska Þjóðleik-
hússins. Kunnasti fylgismaður
Laxness í Finnlandi, Toini Havu,
magister, gagnrýnandi við
stærsta dagblaðið í Helsinki,
Sanomat, hefur þýtt leikritið.
Fremsti leikstjóri landsins, Ed-
vin Laine, setur það á svið Búist
er við Laxness sjálfum til Hels-
ingfors við þetta tækifæri. Senni-
lega heldur hann almennan fyrir-
lestur á meðan hann dvelur hér.
Hann hefur oft farið hér um, en
Silfurtunglið mun vera hið
þriðja leikrit eftir íslenzkan höf-
und, sem sýnt er hér á landi. —
Fyrir nokkrum árum var Gullna
hliðið leikið í þremur finnskum
leikhúsum og fyrir nokkrum ára-
tugum síðan var hér sýnt leik-
ritið Fjala-Eyvindur eftir Jóhann
Sigurjónsson. — Það er okkur
ónægja að íslenzk leiklist vekur
eftirtekt með þjóð vorri, en
hvernig er það annars með
finnska leiklist á íslandi, að
minnsta kosti „Feigðargaldur-
inn‘ (Finna buxurnar) eftir
Runar Schildt og „Stóra
hlutverkið" er til í ágætri ís-
lenzkri þýðingu. Vafalaust eru
önnur leikrit er geta verið við
hæfi íslendinga, ef þau aðeins
væru þýdd og geta vakið áhuga
íslenzkra leiksviðsvfirvalda.
Mai Lis Holmberg.
Aðalfimdur Slarfs-
mannafélags
Reykjavíkurbæjar
AÐALFUNDUR Starfsmannafé-
lags Reykjavíkurbæjar var hald-
inn í Tjarnarkaffi sunnudaginn
13. febr. s.l.
í byrjun fundarins minntist
formaður félagsins, Þórður Ág.
Þórðarson, tveggja félaga, er lát-
ist höfðu á starfsárinu, vottuðu
fundarmenn þeim virðingu sína
með því að rísa úr sætum.
Dagskráin hófst með því að for
maður flutti skýrslu stjórnarinn-
ar. Gjaldkeri, Georg Þorsteins-
son, las reikninga félagsins.
Karl Á Torfason, gjaldkeri, las
reikninga styrktarsjóðsins. Fyrir
fundinn höfðu reikningarnir ver-
ið prentaðir og sendir félags-
i mönnum, svo sem venja hefur
verið undanfarin ár. Fjárhagur
félagsins er góður Félagsmenn
eru nú 680.
Stjórnarkosning hófst með því
að formaður, Þórður Ág. Þórðar-
son, varð sjálfkjörinn. Úr stjórn
áttu að ganga, auk formanns,
Georg Þorsteinsson, Kr. Haukur
Pétursson og Sigurður Halldórs-
son. Georg var endurkjörinn en í
stað Hauks, er hætti sem fastur
starfsmaður hjá Reykjavíkurbæ,
og Sigurðar, er baðst undan end-
urkosningu, voru kjörnir Jó-
hannes Magnússon og Sig. Gunn-
ar Sigurðsson. Fyrir í stjórn voru
Júlíus Björnsson, Kristín Þorláks
dóttir og Haukur Eyjólfsson. í
varastjórn voru kosnir Gunnar
Gíslason, Jóhann Hannesson og
Bergsveinn Jónsson.
Endurskoðendur félagsreikn-
inga voru kjörnir Sigurður Á.
Björnsson og Kristján Kristjáns-
son. Til vara: Sigurður Þorsteins-
son. .
Karl Á. Torfason var einróma
endurkjörinn í stjórn styrktar-
sjóðsins. Félagsstjórnin hefur
skipt með sér verkum þannig:
j Varaformaður Júlíus Björnsson,
ritari Kristín Þorláksdóttir, gjald
keri Georg Þorsteinsson, bréfrit- j
ari Haukur Eyjólfsson, fjármála-
ritari Sig. Gunnar Sigurðsson og
spjaldskrárritari Jóhannes
Magnússon. !
| Eftirfarandi tillaga var sam-
þykkt í einu hljóði: |
j „Aðalfundur Starfsmannafé-
• lags Reykjavíkurbæjar, haldinn
13. febr. 1955, felur stjórn og full
i trúaráði að gera nauðsynlegar
ráðstafanir til þess, og hefja und-
irbúning að þvi að 30 ára afmælis
félagsins, 17. janúar 1956, verði
minnst á viðeigandi og virðulegan
hátt“.
í Fundurinn var fjölsóttur og fór
vel fram.
! Fundarstjórar voru Sigurður Á.
Björnsson og Júlíus Björnsson.
Bjarni Gubm.und.sson
frá Efra Seli - minning
í GÆR fór fram útför Bjarna
Guðmundssonar. Hann lézt að
heimili sínu, Óðinsgötu 19, í
Reykjavík, 4. þ. m.
Bjarni var fæddur á Efra-Seli
17. nóv. 1875, sonur Guðmundar
Jónssonar, bónda þar, og konu
hans, Valgerðar Bjarnadóttur,
frá Bolafæti, í sömu sveit, Jóns-
íregur afíi
a
STOKKSEYRI, 16. febr.: —
Ágætt sjóveður hefur verið alla
daga það sem af er þessum mán-
uði að undanteknum einum sem
bátarnir voru í landi. Afli hefur
þó verið heldur tregur, að meðal-
tali 4—5 lestir. Einstöku bátar
hafa þó verið með upp að 7 lest-
um nokkrum sinnum. í dag eru
allir bátarnir á sjó. — Magnús.
Árbók Háskólans
21 út
KOMIN er út Árbók Háskóla
íslands, fyrir árið 1953—54. —
Hefst árbokin á ræðu þeirri, er
Alexander Jóhannesson þáver-
andi rektor flutti viff Háskóla-
hátíðina. Þá er greint frá gerð-
um háskóls' áðs. sagt frá kennara
liði Háskólans, skrá yfir stúd-
enta í öllum deildum, sagt er írá
tilhögun kennslu í deildunum.
Þá er sagc frá embættisprófum
1954 o. fl. Skýrt er frá því, að
í bókasafni Háskólans séu nú lið-
lega 72,000 bindi og á árinu 1953
—54, hafði aukning safnsins
numið 2570 bindum. Þá oru birtir
ýmis reikningar, reikningur Há-
skólans og fjölmargra styrktar-
sjóða, sem eru í vörzlu hans og
skýrsla um starfserni happdrætt-
isins. Að lokum er sagt frá ýms-
um þáttum súdentalíísins.
Árbókinni fylgir kennsluskrá
fyrir háskólaárið 1954—55, vor-
misserið.
sonar, frá Mástungu, Einarsson-
ar. Frá foreldrum Valgerðar,
Bjarna Jónssyni og konu hans,
Helgu Halldórsdóttur, eru fjöl-
margir niðjar komnir, og eru
margir þeirra þegar þjóðkunnir
menn.
Bjarni Guðmundsson ólst upp
hjá foreldrum sínum, og nokkru
áður en þau dóu, tók hann við
búi á Efra-Seli, með systur sinni,
Kristínu, sem ein er á lífi af 14
systkinum. Árið 1916 kvæntist
hann eftirlifandi konu sinni,
Bryndísi Guðjónsdóttur, ættaðri
úr Barðastrandasýslu. Þau eign-
uðust tvær dætur; önnur dó árs-
gömul, en hin lifir: Valgerður
Bjarnadóttir, sem gift er Hilm-
ari Sigurðssyni, skrifstofumanni
hjá Flugfélagi íslands.
Bjarni og Bryndís bjuggu á
Efra-Seli til 1927. Þá að Galta-
felli í sömu sveit í þrjú ár. En
árið 1930 hættu þau búskap og
fluttu til Reykjavíkur, og hafa
átt þar heima síðan.
I Efra-Sels-heimilið var rómað
fyrir rausn og höfðingsskap, við
hvern, er að garði bar. Heimilið
var svo hjúasælt, að orð fór af;
sömu hjúin ár eftir ár, og friðsælt
og ástúð húsbænda og hjúa gagn-
kvæm. Stórhöfðingjabragur var
á öllu utan húss og innan, og
mannmargt heimilið, ekki sizt af
börnum, er þar höfðu skemmri
eða lengri dvöl, og sum þáðu
fóstur til fullorðins ára; verða
þau ekki talin hér.
o—□□—o
Fundum okkar Bjarna Guð-
mundssonar bar saman með ein-
kennilegum hætti. Eitt hundrað
ára árshátíð Jóns forseta Sig-
urðssonar, hinn 17. júní 1911, var
hátíðleg haldin um land allt. Þá
var líkneski hans á Austurvelli
afhjúpað, og þá var Háskóli ís-
lands stofnaður.
Viku síðar var Bjarni á Efri-
Seli hér á ferð með fjóra til
reiðar. Erindi hans var að greiða
götu listamannsins góða, Einars
Jónssonar, og náfrænda síns, —
þeir voru systkinabörn, — aust-
ur í átthagana. Undirritaður varð
fyrir þeim óverðskuldaða heiðri
að verða þátttakandi í þeirri
austurför.
Þótt nær því hálfur fimmti
tugur ára sé liðinn frá atburði
þessum, stendur hann mér enn
fyrir hugskotssjónum. Við stóð-
um á eystri brún Hellisheiðar á
hádegi, hinn 24. júní 1911, í ágætu
skyggni, og horfðum yfir hið víð-
lenda Suðurlandsundirlendi. Út-
sýni, sem var sannarlega nýstár-
leg og heillandi óvönu auga. —
Þarna var Eyjafjallajökull í
austri, Vestmannaeyjar í suðri,
Ingólfsfjall fram undan til
vinstri og Reykir (nú Hvera-
gerði) þar rétt hjá, — allt gló-
andi í dýrð miðsumarssólarinnar.
Þetta var sannkölluð jónsmessu-
hátíð. Skildi ég þá, hvernig „yl-
urinn að innan“ hefur yljað ís-
lendingum, allt frá íslandsbyggð
til okkar daga. — Undir þessum
kringumstæðum sáumst við
Bjarni í fyrsta sinn.
o—□□—o
■ Persónuleiki Bjarna varð
l minnisstæður þeim, er þekktu
I hann bezt. Skemmtilegur og kím-
inn gat hann verið í vinahópi,
þótt allt væri græzkulaust. Um af
var hann hlédrægur; vildi helzt
ekkert um verk sín ræða, þótt af-
rek væru. Ör í lund og viðkvæm-
ur. En um það vissu fáir. Sár sín
lét hann blæða inn; var oft reif-
astur, þegar hann átti í vök að
verjast.
Bjarni var framar öllu hugum-
stór og hjartahlýr. Hefur það
einkenni reynzt öðru fremur arf-
gengt í niðjum Bjarna Jónssonar
og Helgu Halldórsdóttur. Vin-
fastur var hann, vinavandur og
ástríkur, einkum við börn, og eitt
hið mesta tryggðatröll, sem ég
hef komizt í kynni við um ævina.
Sást þá oft lítt fyrir. Engin fórn
var bágstöddum vini of stór. —
Mér er kunnugt um, að ábyrgðir
féllu á hann, er hann möglunar-
laust greiddi fyrir vini sínum.
Hann kunni glögg skil á sann-
indum Hávamála: „mildir, frækn
ir menn bezt lifa, sjaldan sút
ala“. En hinu eigi síður: „Vini
sínum skal maður vinur vera,
þeim og þess vin, en óvinar síns
skyli engi maður vinar vinur
vera“, — þótt enga stund leggði
hann á hið síðartalda.
Bjarni Guðmundsson gekk
aldrei í neinn menntaskóla; þó
var hann langskólagenginn. Líf
hans allt, frá vöggu til grafar,
var nám, sjálfsnám í skóla
reynslunnar og lífsins sjálfs. Fáa
þekki ég ástundunarsamari, af-
kastameiri og líklegri til hárrar
einkunnar en hann. Hann lagði
gerva hönd að flestu með snilld-
arbrag.
Meðan Bjarni var bóndi í sveit
sinni, var hans oft vitjað. Ekki
einungis til sjúkra manna heldur
og mállevsjngja. Auk þess að
vera dverghagur á tré og járn,
hef ég engan séð hlaða traðar-
veggi, áveitugarða, húsveggi úr
snyddu eða byggða úr torfi og
grjóti sem hann. Þótt slík verk
séu nú lögð á hilluna, voru þau
á þeim tíma stærsta og þarfasta
„uppbygging" sveitanna. Ef skil-
vindan var í ólagi, húsklukkan
gölluð, eldavélin reykti eða kýrin
vildi ekki skila fullri nyt, var
„Bjarni á Seli“ jafnan sóttur. Að
ég ekki tali um blessuð hrossin,
sem Bjarni járnaði fyrir ná-
granna sína. Það var ekki nóg að
smíða járnin, heldur varð hann,
ef vel átti að vera, að járna hest-
ana líka. Og aldrei sá ég hann
hressari og gamansamari en eftir
að hann var búinn að eyða dags-
verkum í þetta. Um morgun var
ekki rætt, nema ef telja ætti ást-
sæld og aðdáun manna. En sá
gjaldmiðill myndi nú, á okkar
auðlegðaröld, vera falinn léttur
í vasa. Svo langt erum við enn
frá meistaranum í Nazaret, að við
teljum enn, þá auðlegð eftirsókn-
arverðasta, sem bæði mölur og
ryð fá grandað.
o—□□—o
Þegar nú ævisól Bjarna Guð-
mundssonar frá Efra-Seli er til
viðar gengin, verður hinum
mörgu vinum hans það fyrir, að
hugsa til hans. Þeir þakka hon-
um fyrir allt, sem hann var
þeim; öll góðverkin og góðvild-
ina, sem frá honum lagði, og síð-
ast, en ekki sízt fyrir lífsfyrir-
myndina, er hann reit í lífsbók
Framh. á bls. 7