Morgunblaðið - 22.02.1955, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 22. febr. 1955

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgCarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 fi mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
Söngskemmfun til heiðurs Péfri Á.
Jónssyni óperusöngvara
Skólabyggingar
og framkvœmd þeirra
BJARNT BENEDIKTSSON
menntamá’aráðherra, hefur fyr-
ir skömmu lagt fram á Alþingi
frumvarp um greiðslu kostnaðar
við skóla, sem reknir eru sam-
eiginlega jif ríki og bæjarfélög-
um. í upphafi greinargerðar, sem
fylgir fruinvarpinu er frá því
skýrt, að við framkvæmd fræðslu
laganna frá 1946 hafi komið í
ljós, að ekki var nægilegt sam-
ræmi milli ákvæða þeirra um
kostnað þann, sem á ríkissjóð er
lagður, og að í þau skorti ákvæði
um ýmis atriði, sem nauðsynlegt
hafi verið að taka afstöðu til í
framkvæmdinni.
Varðandi stofnkostnað skól-
anna er m. a. komist að orði á
þessa leið í greinargerðinni:
,,Á undanförnum árum hafa
ýmsar skólaframkvæmdir haft
það í för með sér, að kröfur á
hendur ríkissjóði vegna stofn-
kostnaðar hafa að meira eða
minna leyti komið eftir á. Hefur
því skort yfirlit um fjárþarfir í
þessu skyni, kröfur safnast sam-
an ár frá ári og mjög verið um-
deilt, hvers eðlis þær væru, hvort
þær væru eiginlega réttarkröfur
eða ekki. Úr þessu verður að
ráða bót og viðurkenna, að fjár-
veitingavaldinu sé skylt að
standa við þær skuldbindingar,
sem lögboðin fræðsla leggur því
á herðar. Með þetta fyrir augum
eru sett ákvæðin í 3. mgr. 2. gr.
um að Alþingi ákveði íyrirfram
í hverjar skólaframkvæmdir
skuli ráðist enda sé ríkissjóður
ábyrgur fyrir þeim framlögum
og greiðslum, sem af þeim stofn-
framkvæmdum leiðir".
í samræmi við þessi ummæli
greinargerðarinnar er svo ákvæð
ið, að Alþingi ákveði hverju
sinni, til hvaða skólafram-
kvæmda stofnkostnaðarframlög
eru veitt, og er ekki heimilt að
hefja framkvæmdir, fyrr en
fyrsta fjárveiting er fyrir hendi.
Þegar Alþingi hefur ákveðið r.líka
fjárveitingu skal það einnig
ákveða, hvernig greiðslu fram-
laga skuli háttað framvegis.
Þá er og það nýmæli í þess-
ari grein frumvarpsins, að
ríkissjóði er gert skylt að hafa
lokið greiðslu framlaga tii
hverrar framkvæmdar, miðað
við upphaflega kostnaðaráætl
un, innan fimm ára frá því,
er fyrsta framlag var innt af
hendi. Þetta siðastnefnda
ákvæði nær þó aðeins til
þeirra framlaga, sem ákveðin
eru eftir að lögin taka gildi.
Loks segir í greininni, að ef
íramkvæmdir séu hafnar án þess
að settum skilvrðum sé fullnægt,
þá skuli stofnkostnaður skólans
ríkissjóði óviðkomandi.
Hér er um að ræða hið gagn-
legasta nýmæii. Á undanförnum
árum hefur verið ráðist í mik-
inn fjölda skólabygginga víðs-
vegar um iand, enda mikil þörf
umbóta á þessu sviði. En mjög
hefur skort á um heildaryfirsýn
um framkvæmdir.
Með frumvarpi menntamála-
ráðherra er ætlunin að kippa
þessu í lag. Framkvæmdir verði
betur undirbúnar og tryggt að
hægt verði að ljúka þeim á skap-
legum tíma.
Mörg fleiri ákvæði eru í þessu
frumvarpi, sem stuðla munu að
því, að skólalöggjöfin verði auð-
ÞAÐ ÍSLÁND. sem okkur er
öllum ævinlega efst í huga, er
land sagnarma og ljóðanna. "Víða
í Evrópu kannast fólk við nöfn
Snorra, Gunnars, Laxness,
Davíðs, Kambans, Nonna, o. fl.
íslenzkra skálda. En það er ekk-
ert undariegt, því þjóðin hefir
í þúsund ár setið við söng og
Ijóð og ræktað jarðveginn fyrir
snillinga orðsins. Af síðum skinn-
bókanna las hún sín málverk og
niðurinn í læknum, suðið í ánni
og brimhlióðið var að jafnaði
hennar eina tónlist. Jarðvegur
málarans og tónlistarmannsins
var ekki eins langræktaður, og
enginn vænti sér á íslandi af
þeim sökum mikilla listaafreka í
öðrum greinum en skáldskap.
Fyrirbæn eins og Ásgrímur Jóns
son og Pétur Jónsson verða því
helst að teljast til ævintýranna,
veldari í framkvæmd, að því er
snertir kostnaðarhliðar hennar.
Við íslendingar verjum nú
miklu fé til fræðslumála okk-
ar. Ber því brýna nauðsyn til sem alltaf hafa gerst með þessari
þess að gætt sé fyllstu hag- þjóð á öllum öldum. Ef reynt
kvæmni um allt skipulag væri að skýra uppruna þessara
þeirra og framkvæmd. Er auð manna, væri það þá helst með
sætt, að það vakir fyrir því að sanna skyldleika hinna
menntamálaráðherra með ýmsu listgreina. En hvort sem
flutningi þessa frumvarps, að hið einstæða fyrirbæri, ævintýr-
gætt verði í senn hagsmuna ið Pétur Jónsson, á sér nokkurn
þjóðarinnar, sem á mikið und- skynsamlegan aðdraganda eða
ir öruggri og góðri fram- ekki, er það staðreynd, augljós
kvæmd skólalöggjafar sinnar, og ánægjuleg. Söngvarinn Pétur
og þeirra aðilja, ríkis og bæj- Jónsson er fyrir okkur landa
ar og sveitarfélaga, sem eiga hans líkt og Strauss og Schubert
að standa undir kostnaðinum voru fyrir Vínarbúa á sínum
af henni. Verður að vænta tíma. í Þýzkalandi, landi tónlist-
þess að Alþingi það, sem nú arinnar, þekkti eitt sinn hvert
situr lögfesti það áður en það mannsbarn í ýmsum stórborgum
lýkur störfum.
Hræddir við
„afrek" sín.
AUÐSÆTT er að kommúnistar
eru orðnir hræddir við „afrek“
sín í sambandi við verkfallið í
Vestmannaeyjum. Hið stórfellda
tjón, sem sjómenn og verkamenn
þar biðu vegna angurgapaháttar
kommúnistaforsprakkanna ligg-
ur öllum almenningi í augum
uppi. En auk þess, sem hver ein-
stakur háseti í Eyjum tapaði 11
þús. kr. á hinni löngu róðrar-
stöðvun hefur þjóðfélagið orðið
fyrir um 20 millj. kr. gjaldeyris-
tapi. )
En kommúnistum þykir þetta
ekki nóg að gert. Nú stefna þeir
að því rakleitt að stöðva allar
húsnæðisumbætur í landinu. —
Þeir hafa ekki getað hindrað að
stjórn landsins beitti sér fyrir
ráðstöfunum til mikillar aukn-
ingar íbúðabygginga. •— Þess
vegna eru nú 2300—2400 íbúðir
í smíðum í landinu, þar af yfir
1 þús. i Reykjavík.
Þessa þróun ætla kommúnistar
að stöðva með því að hleypa
byggingarkostnaðinum upp úr
öllu valdi. Þess vegna láta þeir
stærstu verkalýðsfélögin, sem
þeir ráða yfir nú krefjast 30%
grunnkaupshækkunar. — Jafn-
framt láta þeir þess getið, að
„ekki sé hægt að stjórna landinu
án þeirra“.
Kommúnistar vilja með öðrum
orðum fá þau verðlaun fyrir til-
ræði sitt við íslenzka bjargræðis-
vegi, að þeim verði boðin seta í
ríkisstjórn.
Mjög er hætt við því, að
hinn fjarstýrði flokkur eigi
eftir að verða fyrir vonbrigð-
landsins Pétur Jónsson. Hann
j var dáður þar og elskaður, og að
j jafnaði nefndur Pétur okkar,
„unser Peter“, og er það eftir-
tektarvert, að einmitt þetta nafn,
er Pétur hlaut meðal aðdáenda
sinna, segir okkur meira um
manninn, listamanninn, öðling-
inn, hrók alls fagnaðar, Pétur
Jónsson óperusöngvara, en löng
ræða eða ritgerð getur gert.
Pétur söng sig með svo eðlileg-
um hætti og svo djúpt inn í
hjörtu áheyrenda sinna, að hann
varð hverjum manni ástfólginn
vinur, átrúnaður og ljúflingur.
Það þarf engan að undra, þó
vorið sé Plenzku þjóðinni dýr-
mætara en flestum öðrum þjóð-
um, þegar það lyftir hinu sum-
arfagra landi undan klakafargi
vetrarríkisins. En vorið átti hér
áður fyrr einnig önnur tilhlökk-
unarefni, og minnist ég þó einskis
kærara en þeirrar fréttar, að
Pétur Jómson væri á heimleið
til þess að syngja gleði, kjark
og trú inn í hálfkulnuð hjörtu
eftir vetrarfargið. Um leið og
Pétur hóf upp raust sína, tók
sumarið völdin í hjöitum okkar
og sálum. Munum við þetta ekki
öll?
Það er ekki sagt öðrum söngv-
urum til lasts, þó ég segi, að við
höfum ennþá aðeins átt einn
Caruso. Þann eld hrifningar og
fagnaðar, sem Pétur vakti hér á
sínum tíma með sínum neistandi
tónum, heíir enginn fyrr né síðar
kveikt á íslandi.
Því miður var tónbandið,
undratæki nútímans, ekki komið
til sögunnar þegar Pétur var
upp á sitt bezta. Ef svo hefði ver-
ið, væru tónböndin, sem geymdu
hina stórfer.glegu tónleika hans,
geymd í hillum íslendinga við
hlið íslendingaságnanna. En Pét-
ur var ekki bara raddmaður,
söngvari, túlkari mikillar listar,
hann var í einu orði sagt: stór-
menni, og hann var valmenni að
mannkostum. í dag er hann Ijúf-
lingur við hlið okkar bestu
mönnurn.
VI
vahan di
i ábrifar:
I
Sprengidagur.
DAG er saltkjöt og baunir á
borðum á mörgum íslenzkum
heimilum — sennilega flestum.
Það heyrir deginum til — sprengi
i deginum. Það eimir þetta enn eft-
ir að hinum gamla þjóðlega sið,
sem raunar er ekki fyrst og
fremst íslenzkur, heldur á hann
rætur sínar að rekja til þeirra
tíma, er kaþólskur siður var við
! lýði á íslandi. í kaþólskri tíð var
fastan haldin með miklum strang
leik en algengt var það — og er
enn í kaþólskum löndum — að
Ígera sér glaðan dag tvo fyrstu
daga hennar, eða þrjá með sunnu
deginum, en fella svo niður alla
gleði um lágnætti á miðvikudags-
nóttina. — Er um þetta skrifað í
íslenzkum þjóðháttum séra Jón-
asar frá Hrafnagili.
Mátti ekki smakka kjöt.
ÞENNAN dag, þriðjudaginn i
föstuinngangi — sprengidag-
inn — var venja að ryðja í fólkið
eins miklu kjöti og floti og það
í sig gat látið og helzt meiru en
því var auðið að torga. Voru þá
leyfarnar teknar og hengdar upp
í baðstofumæni hvers leyfar uppi
yfir hans rúmi, og mátti ekki við
þeim snerta fyrr en á páskadags-
nótt, hvað mikið sem mann lang-
um í þessum efnum. Það get- ] aði í þær. Hafa þær þó sennilega
ur vel verið að einstökum ekki verið orðnar lystugar um
pólitískum spekilöntum hafi það leyti. En eins og kunnugt er
komið það til hugar, að hefja mátti ekki smakka ket út alla
samvinnu við hann. En óhætt föstuna og hét það að sitja í föst-
unni. Ef einhver hélt ekki föst-
una hafði hann þau víti, að missa
leyfarnar í föstulokin og páska-
ketið í tilbót og þóttu það þungar
skriftir, sem von var.
er að fullyrða, að sá mögu-
leiki sé víðsfjarri, að nokkur
hinna þriggja lýðræðisflokka
telji koma til mála að hefja
stjómarsamstarf við komm-
únista.
Það eru aðeins hlaupagikk- ] Klauflax og afrás.
ir á borð við hinn nýfallna CJVO fannst þeim Guðrúnu, konu
formann Alþýðuflokksins, Sveins á Þremi og Margréti
sem við þá vilja semja. En af hjákonu hans (á síðasta hluta 18.
því getur hann aldrei haft aldar). Þær voru svangar á föst-
annað en skömm eina og unni og fóru að ná sér í bita ofan
skaða. úr ræfrinu, meðan karl var í hús-
Hinn listræni söngur Péturs
Jónssonar, þrunginn heitri til-
finningu og andagift olli að ýmsu
leyti svipuðum tímamótum í
sönglist okkar og Ijóð Jónasar
í ljóðlistinni. Báðir fluttu þeir
með sér hingað heim ylgeisla
heimsmenningarinnar, en í brjóst
inu sió ísler.zkt hjarta, hvar sem
þeir fóru.
Nýlega var Pétur Jónsson
sjötugur. Honum var þá sýndur
margvíslegur heiður. Þá kom út
bókin hanr frásagnir hans af
ævintýrinu, færðar í letur af
aldavini hans, Björgúlfi lækni
Ólafssyni. Nú hafa beztu söngv-
arar bæjarins ákveðið að halda
söngskemmtun til heiðurs Pétri
Jónssyni. Er það vel ráðið, og
göfugmannlegt af söngbræðrum
hans og sy^trum, að minnast hins
mikla söngvara á þennan hátt.
Þau sem syngja eru: Guðrún Á.
Símonar, Guðrún Þorsteinsdótt-
ir, Þuríður Pálsdóttir, Einar
Sturluson, Guðmundur Jónsson,
Jón Sigurbjörnsson, Ketill Jens-
son, Kristinn Hallsson, Magnús
Jónsson og Þorsteinn Hannesson.
Fritz Weisshappel leikur undir
á flygilinn. Þessi einstæða söng-
skemmtun fer fram í Gamla Bíói
n. k. föstudag kl. 7 síðd. Allur
ágóðinn rennur til Péturs Jóns-
sonar. Er ekki að efa að Reyk-
víkingar t'yila húsið.
Páll ísólfsson.
unum. En í því kom karl inn og
varð þeim þá svo bilt við, að þær
misstu ketið ofan á gólfið. Þá
varð karli að orði: „Hirtu mat-
inn, Margrét, en komdu Guðrún
og taktu út á líkamanum það,
sem þú hefur til unnið“ — og
hýddi kerlingu rækilega. — Ef
^potti slitnaði á föstunni, svo að
ket einhvers slitnaði niður, var
sá hinn sami feigur.
Sumir fóru það langt í föstu-
haldinu, að þeir vöruðust að
nefna ket og flot á föstunni, en
líklega hefur það þó fremur verið
gert til gamans en í fullri alvöru,
að minnsta kosti þegar leið fram
á 18. öld. Ketið kölluðu menn þá
klauflax en flotið afrás og stund-
um var mannsnafni breytt, ef það
hljóðaði líkt t.d. að í staðinn fyrir
ketil var sagt höldupottur.
Þjónustukaupið greitt.
ÞÁ segir sagan, að vinnumenn-
irnir hafi þennan dag átt að
greiða þjónustum sínum þjón-
ustukaupið fyrir árið og enda
gert ráð fyrir, að það hafi ekki
verið ábætislaust, ef trúa má
þessari gömlu vísu um venju
þessa:
Þriðjudaginn í föstuinngang,
það er mér í minni,
þá á hver að falla í fang
þjónustunni sinni.
Virðist það benda til þess, að
menn hafi sleppt sér nokkuð
lausum þennan dag. Nógu löng
var fastan og leiðinleg á eftir
Heimskinginn
getur spurt
flciri spurn-
inga á einni
klukkustund,
en vitur mað-
ur getur svar-
að á sjö árum
Fanney fékk 304unn-
ur af lo^nu
VESTMANNAEYJUM, 21. febr.
— Heldur tregari afli var í dag
hjá bátunum en fyrir helgina.
Öfluðu þeir þó vel að telja má.
Aflahæstu bátarnir voru með um
14 lestir en allflestir n.eð í kring-
um 6—7 lestir.
M.b. Fanrey, sem stundað hef-
ur loðnuveiði undanfarna daga,
varð vör við loðnu í dag, út af
Hjörieifshöfða. Kom Fanney
með um 30 tunnur, og munu
nokkrir bátanna beita loðnunni
í nótt.
Nokkrar trillur hafa stundað
handfæraveiði og í dag fengu
trillurnar ágætan afla, 2—3 lest-
ir á tiltölulega stuttum tíma á
grun »um sjó, undan svonefndum
„Sandi“. —Björn.
í snjóbíl á Trölla-
u
Á LAUGARDAGINN ók Páll
Sigurðsson í Fornahvammi á snjó
bíl sínum upp í Tröllakirkju og
gat ekið svo til alla leið upp á
hæsta tind hennar, sem er 1001
m. Var snjóbíllinn mjög fljótur
í ferðinni.
Með Páli í Fornahvammi var
starfsfólk símastöðvarinnar í
Hrútafirði, 12 manns og þrjú
börn. •— Bauð Páll símafólkinu
í þessa ferð, sem var hin ánægjú-
legasta. Var víðsýnt af Trölla-
kirkju í hinu fegursta vetrar-
veðri, og hópurinn var aðeins
5 m.n að ganga frá snjóbilnum
á blátopp fjallsins.
Allsæmilegur skíðasnjór var
þar uppi, og hvergi sá á dökkan
díl. Hefði æfður smíðamaður get-
að brunað þaðan allt niður í
Fornahvamm. •— Páll mun hafa
í huga að gefa skíðamönnum
kost á Tröllakirkjuferðum.
HÖFN í Hornafirði, 21. febr. —
Guðmundur G. Hagalín, rithöf-
undur, hefur dvalizt hér í Horna-
firði síðastliðna viku og flutt hér
fyrirlestra um bindindismál og
iesið upp. í gser stofnaði hann
stúku á Höfn og í morgun var
stofnuð barnastúlka í Nesjum.
— Gunnar.