Morgunblaðið - 08.03.1955, Blaðsíða 2

2
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 8. marz 1955
— -t-
kaupstaðaréttindi
t Ð UNDANFÖRNU hefur þess
verið getið í blöðunum, að
Kí'íþavogsbúar vilji fá kaupstaða-
xéttindi til handa sveitarfélagi
sínu.
Þetta er mikið framfaramál
fýrir Kópavogsbúa — en þrátt
fyrir það, á það sinn dragbít inn-
an byggðarmanna, sem þó er svo
fyrir að þakka að ekki verður til
'óþurftar — þar sem hans mun
gæta lítið innan þess fjölda er
■yilja þessu máli framgang. Málið
hefur fengið stuðning allra
stj órnmálaflokka sveitarfélagsins
oíg er því náin samvinna milli
alþýðuflokksmanna, framsókn-
armanna og sjálfstæðismanna
um þetta mál, og myndar sú
heild yfirgnæfandi meirihluta
byggðarmanna.
Þar sem nokkur skrif hafa orð-
ið um þetta mál að undanförnu,
er rétt að gera því nokkur skil
hér, sem og að rekja forsögu
þess.
SVEITASTJÓRNARLÖG
Núgildandi sveitastjórnarlög
eru að mestu eða að öllu leyti í
liöfuðdráttum frá árinu 1927. Þau
eiga því nú, að baki sér röskan
aldarfórðung. Aldrei hafa hjá
þjóð okkar orðið slíkar framfarir,
sem einmitt þennan aldarfjórð-
ung. Kaupstaðir og önnur sveita-
félög hafa vaxið ört, og þéttbýli
myndast þar sem áður bjuggu
engir eða fáir.
Þessi þróun hefur krafizt meiri
og meiri verkefna og þjónustu
állra tegunda af hinu opinbera,
ríki og sveitarfélögum, tjl að
halda uppi nauðsynlegu menn-
ingarlífi í þéttbýli.
Þeir sem hafa haft með sveita-
stjórnarmál að gera — sérstak-
lega síðasta áratug — hafa bent
á þörfina til breytinga á sveita-
stjórnarlögum, sérstaklega með
tílliti til þess, að meira tillit sé
tekið til stjórnar þéttbýlanna.
Öllum, sem eitthvað þekkja til
sveitastjórnarmála, verður það
Ijóst, að þegar löggjafinn setti
lög um stjórn hreppsmála, hafði
hann í huga fámenna hreppa,
hvar þjónusta þess opinbera yrði
í: vasabókarútgáfu, vegna lítillra
fjárfestinga og fárra króna —
miðað við verðþenslu og fjárfest-
ingu nútímans.
f fámenninu var fólkið færara
um að fylgjast með öllum gerð-
um. sveitastjórnarmanna, en það
fólk, sem í nútíma þéttbýli býr,
svo að t. d. hin rúmlega aldar-
fjórðungsgömlu ákvæði um að-
eius tvo hreppsnefndarfundi á
á'ri, nægðu þá, þótt útilokað sé
að það nægi í nútíma þéttbýli.
Þetta hefur lika löggjafinn séð
með því að staðfesta lög um op-
inbera fundi bæjarstjórna, sem
haldnir skulu minnzt einu sinni
í mánuði hverjum og öllum
opnir.
Enn ekki hefur löggjafinn lát-
ið sig skipta, þótt sveitafélög með
þúsundum íbúa, sé stjórnað eftir
xúmlega aldarfjórðungsgömlum
íögum, ef það sveitafélag heitir
hreppur — þrátt fyrir að óvand-
aðir stjórnendur hafi notfært sér
hrelt og losaraleg lög í stjórnar-
atörfum sínum og fengið ámæli
íyrir af stjórnardeildum ríkís-
'valdsins.
Löggjafinn fyrirskipar að „fj7r-
ir lok nóvembermánaðar ár
Iivert skuli bæjarstjórnir gera
áætlun um tekjur og gjöld kaup-
síaðar næsta reikningsár“. Ræða
skal áætlunina á tveim fundum
(opinberum) með að minnsta
hosti viku millibili.
„í hreppsnefndum skal hrepps-
nefnd semja áætlun fyrir yfir-
atandandi ár áður en niðurjöfnun
útsvara hefst.“
Nú þarf niðurjöfnun útsvara
að vera lokið fyrir 15. júlí rekst-
ursárið, en hreppar geta eftir
lögum fengið lengri frest til nið-
urjöfnunar. Viðvíkjandi þéttbýli,
ef þáð heitir kaupstaður, sér lög-
gjafinn nauðsyn þess að fjárhags-
ááetlun sé samin áður en reksturs-
árið hefst, en ef þéttbýlið, þótt
fjölmennara sé en það sem kau.p-
sta.ðanafnið ber, heitir hreppur,
effir Jón Gauta
þarf ekki að framkvæma fjár-
hagsáætlun fyrr en á miðju
rekstursári eða seinna. Er hér
um harla lítið samræmi að ræða
hjá löggjaíanum.
Hér í Kópavogi hafa þessi úr-
eltu lög verið notfærð af oddvita
hreppsins. T. d. á síðastliðnu
rekstursári, var fjárhagsáætlun
gerð á 7. mánuði rekstursársins,
j þrátt fyrir marg endurteknar
j kröfur minnihlutans um af-
greiðslu fjárhagsáætlunar.
I Nú eru útsvör gjaldþegna hér
í Kópavogi sem víðar, innheimt
fyrirfram, þannig, að hluti út-
svars á yfirstandandi rekstursári
: hefur verið greiddur áður en fjár-
| hagsáætlun hefur verið samir..
i Þessu fé hefir þá verið eytt í
framkvæmdir, sem engar sam-
þykktir voru fyrir að hálfu
hreppsnefndar. Þetta vildi t. d.
fulltrúi sjálfstæðismanna á liðnu
rekstursári kynna sér, og gerði
fyrirspurn þessu viðvíkjandi til
oddvitans á hreppsnefndarfundi.
Till. fulltrúans um, að oddviti
Fyrri grein
gæfi skýrslu til hreppsnefndar
um notkun fyrirframgreiddra út-
svara á fyrri hluta rekstursársins,
feildi oddvitinn með mönnum
sínum og neitaði að gefa upplýs-
ingar um, hvernig því fé var
ráðstafað.
Slík ósvífni mun vera eins-
dæmi, en í skjóli úreltra laga
um stjórn sveitamála, getur ráða-
mönnum sveitafélaga haldizt á
slíkri ósvinnu, ef óskammfeilni
er nægileg fyrir hendi.
SJÁLFSTÆÐISMENN VINNA
AÐ BREYTINGU SVEITA-
STJÓRNARLAGA
Frá því Kópavogsbyggð fór
að vaxa úr strjálbýli og sumar-
húsastað í fjölmenna byggð, hef-
ur sjálfstæðismönnum í Kópa-
vogi verið ljóst, að þjónusta
þess opinbera til nauðsyn-
legs menningarlífs þéttbýiis væri
ekki nægilega tryggð með hin-
um rúmlega aldarfjórðungs-
gömlu sveitastjórnarlögum.
Stjórnarhættir oddvitans und-
anfarin ár, hafa svo aukið nauð-
syn þess að hinum úreltu lögum
yrði sem fyrst breytt.
Sjálfstæðismenn gerðu því
fyrstu tilraun sína í þá átt að
bæta hér um, með því að flytja
tillögu í hreppsnefnd fyrir u. þ.
b. 2 árum, að í hreppsnefnd yrðl
fjölgað úr 5 mönnum í 7 menn.
Sömuleiðis fóru þeir fram á, að
hreppsnefndarfundir yrðu opnir
fyrir almenning, svo að íbúarnir
( gætu með því að hlusta á hrepps-
j nefndarfundi, fylgzt betur með
(málum sveitarfélagsins. Þetta
vildi oddvitinn, Finnbogi Rútur,
ekki heyra.
Sjálfstæðismenn sáu sér því
ekki annað fært, en að leita til
löggjafans, um breytingar á
sveitastjórnarlögum, þannig, að
sem mest samræmi gætti um
stjórn sveitamála þéttbýla, hvort
heldur að þéttbýlið bæri kaup-
staðar eða hreppsnafn.
í þessum tilgangi leituðu Sjálf-
stæðismenn í Kópavogi til hr.
skrifstofustjóra Samb. ísl. sveit-
arfél., Jónasar Guðmundssonar,
sem er reyndur og hefur mikla
þekkingu á félagsmálum.
Varð hann vel við beiðni okk-
ar Sjálfstæðismanna og samdi
frumvarp til laga um breytingu
á sveitarstjórnarlögum nr.
12/1927.
í þessu frumvarpi var gert
ráð fyrir, að hreppum með 500
íbúa eða fleiri, væri gert að
skyldu, að hreppsnefndin setji
sér fundarsköp og aðrar sam-
þykktir, um stjórn hreppsfélaga,
í sem mestu samræmi við gild-
andi lög um stjórn bæjarmála.
Þetta frumvarp varð þó ekki
það snemmbært að hægt væri
að fá það flutt á Alþingi 1953.
Á fyrri hlutta ársins 1954, var
þetta mál rætt nánar af Sjálf-
stæðismönnum, og komu þá fram
raddir um, að eðlilegasta þróun-
in viðvíkjandi Kópavogi væri sú
að breyta hreppsfélaginu í kaup-
stað. í júlímánuði s. 1. hafði mál-
ið fengið það form rneðal Sjálf-
stæðismanna við nána athugun,
að fulltrúaráð Sjálfstæðisfélags
Kópavogs samþykkti að vinna að
þvi, að hreppsfélaginu yrði
breytt í kaupstað.
Var þá málið rætt við forustu-
menn framsóknarmanna í Kópá-
vogi og varð úr því samvinna
um málið.
Var þá hafizt handa um samn-
ingu frumvarps til laga um að
Kópavogshreppur yrði gerður að
kaupstað. í janúar s. 1. sam-
þykktu svo félög alþýðuflokks-
manna, framsóknar- og sjálfstæð-
ismanna, frumvarpið í því formi,
sem það var fram lagt, og ósk
um að það yrði borið fram og
lögfest á yfirstandandi Alþingi.
Krafðist þá minni hluti hrepps-
nefndar fundar um málið í
hreppsnefnd, en fengu þá það
kaldranalega svar oddvitans, að
hann léti ekki skipa sér fyrir um,
hvenær hann héldi hreppsnefnd-
arfundi, eða hvaða mál yrðu
rædd.
Voru þá samþykktir hinna
þriggja umræddu flokka sendar
til félagsmálaráðuneytisins með
ósk um fyrirgreiðslu í málinu og
afrit af bréfi til félagsmálaráðu-
neytisins, sem og samþykktir fé-
laganna til þingmanns kjördæm-
isins, hr. Ólafs Thors, oddvita
sýslunefndar, hr. alþ.m. Guðm.
I. Guðmundssonar, og oddvita
hreppsnefndar, hr. Finnboga R.
Valdimarssonar.
Forsaga málsins er sú, sem að
framan greinir, en þá kemur sú
spurning:
AF HVERJU KAUPSTAÐA-
RÉTTINDI?
Eins og áður hefur verið minnzt
á, eru hin rúmlega aldarfórð-
ungsgömlu sveitastjórnarlög úr-
elt og hefur reynslan sýnt það
þráfaldlega, að þau eru ekki í
samræmi við þær kröfur, sem
gera verður til sveitastjórnar í
fjölmennu sveitafélagi.
Löggjafinn gerir líka ráð fyr-
ir því, að eðlileg þróun sveita-
félaga til aukins sjálfræðis, verði
við aukna íbúatölu þéttbýla.
Þannig gerir hann ráð fyrir í lög-
um, að ef þéttbýli myndast inn-
an víðáttumikils og áður strjál-
býls hreppsfélags, þá geti þétt-
býlið klofið sig frá öðrum hluta
hreppsins, til þess að meira sjálf-
ræði fáist innan þéttbýlisins. Lög-
gjafinn bindur þá tölu við 300
ibúa og getur þá þéttbýlið mynd-
að sjálfstæðan hrepp innan
sýslufélagsins. Það er réttlátt,.
Löggjafinn gerir svo sem ráð fyr-
ir því, að óheppilegt sé, að menn
er búa í strjálbýli og með önnur
viðhorf til samfélagsþarfa en þeir
er í þéttbýlinu búa, hafi með
stjórn þéttbýlisins að gera. Sömu-
leiðis telur löggjafinn réttlátt,
að þeir, sem búa í þéttbýli og
greiða sín gjöld, fái að njóta
þeirra með bættri aðbúð innan
þéttbýlisins. Þetta sama gildir
viðvíkjandi samfélagi hrepps við
er orðið þéttbýli með vaxandi
þjónustuskyldu innan hreppsfc-
lagsins, þá geti hann losað sig
sýslufélög. Löggjafinn gerir ráð
fyrir því, að þegar hreppsfélag
úr tengslum frá sýslufélagi sínu
með því að fá kaupstaðaréttindi.
Sýslunefnd hefur víðtæka yfir-
stjórn á sveitamálefnum í öllum
hreppum sýslunnar. Þannig hefur
sýslunefnd víðtæka yfirstjórn á
fjármálum hreppsins. T. d. má
hrepurinn ekki taka lán til lengri
tíma til að standast straum af
nauðsynlegum framkvæmdum
innan hreppsins, nema samþykki
sýslunefndar komi til.
Við meigum ekki leggja göt-
ur innan þéttbýlisins nema sam-
þykki sýslunefndar komi til o.
s. frv.
Framh. á bls. 2
Framh. af bls. 1
ræðu hans sýna að í öllu æðinu
væri honum tæpast sjálfrátt,
hvernig orðaflaumurinn streymdi
út. En nú tók Ingólfur Jónsson
til máls, rólegur, rökfastur og
ákveðinn.
BYGGT A NYJUM
GRUNDVELLI
■ Fyrsta atriðið, sem Ingólfur
kom inn á var að leiðrétta þann
grundvallarmisskilning í allri
j ræðu kommúnistans, að álit hag-
fræðinganna tveggja, próf. Ólafs
Björnssonar og Klemenz Tryggva
sonar hefði verið byggt á lífs-
| kjörum manna 1939, þegar verka-
menn voru miklum mun fátæk-
ari en nú, áður en hin mikla öld
tækni og framfara færði þjóðinni
betri kjör.
| Ingólfur Jónsson upplýsti að
álit hagfræðinganna væri byggt
á nýjum grundvelli og hefði það
verið greinilega tekið fram. Furð-
aði hann sig á því að Einar Ol-
geirsson skyldi halda svo langa
I ræðu, án þess að athuga nokkuð
hvað hann væri að segja og án
þess að kynna sér málið, sem
hann talaði um.
KJOR VERKAMANNA
HAFA BATNAÐ
Kvaðst hann sammála Ein-
ari um, að 1939 hefðu verka-
menn verið svo fátækir, að
þeir hefðu þá orðið að neita
sér um ýmislegt, sem nú þykir
sjálfsagt að hver maður njóti.
Þess vegna var ekki byggt á
grundvellinum frá 1939 við út-
reikning kjaranna, heldur á
nýjum grundvelli, sem kaup-
lagsnefnd hefur verið að vinna
að og er senn lokið. Hefur
fulltrúi Alþýðusambandsins
átt mestan þátt í að semja
hann.
í þessum nýja grundvelli er
vissulega gert ráð fyrir meiri
neyzlu en áður. Við vitum að
lífskjörin eru betri nú en áð-
ur og viljum að þau séu það.
Taldi Ingólfur að ummæli
kommúnista um þá hagfræð-
ingana tvo, sem önnuðust út-
reikninginn væru mjög ómak-
leg.
DÆMALAUS
i MÁLFLUTNINGUR
| Næst sýndi Ingólfur Jónsson
j fram á það með skýrum rökum,
hve dæmalausan málflutning
kommúnistar reka í sambandi
við kaupgjaldsmálin. Eru falsan-
ir þeirra oft svo augljósar, að
það er erfitt að trúa öðru en að
þær séu gerðar vitandi vitns til
þess að sá blekkingum. Átaldi
ráðherrann það harðlega að beita
slíkum blekkingum í jafn þýð-
ingarmiklu máli fyrir þjóðina.
Eitt dæmi kom hann með til
sýnis upp á málflutning komm-
únista. Þeir hefðu slegið því upp
stórum stöfum í blaði sínu, að
þjóðartekjurnar hefðu verið svo
I eða svo margar milljónir króna.
j Síðan hefðu þeir deilt í þessa
upphæð íbúatölu þjóðarinnar og
,fundið það út með þessum sér-
i kennilega reikningi að meðal-
■ tekjur hverrar fjögurra manna
1 fjölskyldu ættu að vera 87 þús.
krónur.
En þá gleymdu þeir aðeins
að taka það með í reikninginn
að í okkar þjóðfélagi þarf að
eyða drjúgum skerf þjóðar-
teknanna í nýbyggingar og
endurbætur. Átti þá ekkert fé
að leggja af þjóðartekjunum
til að byggja hús, leggja vegi,
gera hafnir, smiða hraðfrysti-
hús, leiða rafmagn um landið
o. s. frv.
FRJALS VERZLUN
ER MIKIL KJARABÓT
Þá benti ráðherra á mótsagn-
irnar, sem fram koma hjá komm-
únistum, þegar þeir eru að tala
um „milljónagróðann* í verzlun-
inni. Því að rétt á eftir venáa
þeir oft kvæði sínu í kross og
hrópa að öll verzlunin væri kom-

in að hruni og gjaldþroti. Fyrst
hrakti Ingólfur það, sem komm-
únistar höfðu haldið fram að
gífurleg álagning væri á innfluttu
sementi. Sannleikurinn er sá að
álagning í heildsölu mun oft vera
aðeins 3%. Síðan sneri hann sér
að dylgjunum um verzlunargróð-
ann almennt.
Hann benti á það að á þeim
árum, sem verðlagseftirlit var
starfandi, hefði ekki ein einasta
verzlun farið á höfuðið. Það er
ekki fyrr en frjálsræðið kemst á
í verzlunarmálunum, sem ýmis
verzlunarfyrirtæki lenda í fjár-
hagsvandræðum. Nú er slíkt að
vísu ekkert happ, en það ætti þó
að sýna almenningi það, að hinn
margumtalaði verzlunarágóði er
ekki eins greiður eins og komm-
únistar vilja vera láta.
Hver vill halda því fram að
það sé slæmt fyrir fólkið að
geta nú farið til þess kaup-
mannsins sem býður beztu
gæði og beztu kjör. Og það er
ekki nema eðlilegt, á slíkum
breytingatímum, að þeir helt-
ist úr lestinni, sem ekki <—u
hæfir til að taka þátt í sam-
keppninni um að gera við-
skiptamönnunum til hæfis.
KRÓNAN SMÆKKAR
Að lokum minntist Ingólfur á
ennþá eina mótsögn í málflutn-
ingi Einars Olgeirssonar. Það
hafði verið andi og helzta inntak
ræðu Einars, að við gætum hækk
að krónutölu kaupsins eins og
hverjum dytti í hug og þyrfti
slík krónutölu’nækkun engin
slæm áhrif að hafa í för með
sér. En svo slysaðist Einar þó til
að segja einu sinni að gengi ís-
lenzku krónunnar byggðist á því
verði sem fengist fyrir útflutn-
i'.iýjS '.’rðirnar.
Þetía slðara er að sjálfsögðu
rétt og kvaðst Ingólfur sammála
um það. En hvernig gat komm-
únistaþingmaðurinn þá byggt
meginhluta ræðu sinnar á ger-
samlega öfugum forsendum?
Við skulum taka svolítið dæmi
um þetta, sagði Ingólfur Jónsson:
— Ef 10 menn vinna að fram-
leiðslu útflutningsafurða og þeir
selja vörur fyrir 1000 sterlings-
pund, sem er um það bil 46 þús.
kr. Síðan á að skipta þessum 1000
sterlingspundum milli hinna tíu
manna, þannig að 4600 krónur
ættu að koma í hlut hvers um
sig.
En þá segir einn þeirra: — Ég
sætti mig ekki við að fá 4600 kr..
Ég heimta t.d. 5400 krónur. Og
síðan koma allir hinir níu félag-
ar hans og hver um sig hcimtar
5400 krónur.
Nú, slíkt er að vísu framkvæm-
anlegt, með því einu að smækka
krónurnar þannig að 54 krónur
verði á móti hverju pundi. Því að
þó að þessir tíu menn geti heimt-
að hærri krónutölu, þá geta þeir
ekki breytt hinu eiginlega verði,
sem fékkst fyrir vöruna. Þeir
fengju fleiri krónur en hver
króna yrði að sama skapi smærri.
SÉU ÞEIR VISSIR UM
RÉTTMÆTI KRAFNA
Að lokum lýsti Ingólfur Jóns-
son því yfir, að hann tæki undir
þær tillögur, sem fram hafa kom-
ið um það að hlutlausir, góðir og
gegnir menn verði látnir rann-
saka hvort grundvöllur sé fyrir
hækkuðu kaupi. Verkamenn og
launþegar almennt eiga fullan
rétt á að fá sinn hluta af auknum.
arði. En þá verður það bara að
vera ljóst að um arð sé að ræða
og raunveruleg verðmæti til að
skipta milli þegnanna. Ella væri
kauphækkun ekki til bættra lífs-
kjara. — Foringjum verkamanna
ætti að vera Ijúft að slík rann-
sókn færi fram, því að séu þeir
vissir um réttmæti þeirra krafna
er þeir gera, ættu þeir að vera
öryggir um að niðurstaða rann-
sóknar yrði þeim í vil.