Morgunblaðið - 10.03.1955, Síða 1
Flininfudagur 10. marz 1955
Enn í dog varpar Yalia-rábstefnan skuggum
sínum yfir stórviðburði stjórnmálasvibsins
OauðsfiÉkur Htosevelf, algáður
ChurchiðS og sigurglaður Sfallsi
réScj ráðum síuium
örlég heamsinss ....
1 BastdaríkjuEium er enn harnrað
á því, að birl verði ölB skjöl
ráðsiefnunnar, og huliðshjúpn-
um svipf af henni
Nú — 10 árum síðar — verð-
ur heimsblöðunum mjög- tíð-
rætt um þríveldaráðstefnu til
að draga úr viðsjám „kalda
stríðsins“. Brezki verkamanna
flokkurinn hefur ákveðið að
leggja fram tillögu um, að
stjórnmálaleiðtogar Bretlands,
Bandaríkjanna og Ráðstjórnar
ríkjanna komi sarnan á fund
þegar í stað. Yrði slík ráð-
stefna Eisenhowers, Churchills
og Bulganins jafn örlögþrung-
in og Yalta-ráðstefnan? og
yrði huliðshjúpurinn um ýmis
ákvæði hennar jafn þéttur, og
sá er ofinn var um ýmsar
ákvarðanir teknar í Yalta?
STALÍN FYRTIST VIÐ
NAFNIÐ „JÓI FRÆNDI“
Á ytra borði gekk Yalta-ráð-
stefnan slétt og fellt. Rússnesku
gestgjafarnir höfðu gert sitt bezta
til að allt færi sem bezt fram.
Einn Bretanna lét í ljósi aðdáun
sína yfir glerkeri með lifandi
blómum í forsal hallarinnar, en
lét þess getið lauslega, að eigin-
lega ættu að vera lifandi fiskar
í kerinu — tveim dögum síðar
voru sendir nokkrir gullfiskar til
hallarinnar. Öðru sinni lét einn
fundarmanna þá athugasemd
falla, að engar sítrónusltífur
væru í kokkteilunum, sem gest-
unum voru bornir. Næsta dag
var flutt inn í forsalinn stórt
sítrónutré, er svignaði undan
ávöxtunum. Sannarlega hrósvert,
ef þess er gætt — eins og Churc-
hill segir í endurminningum sín-
um — að flytja varð tréð flug-
leiðis langt að.
Viðmót stjórnmálamannanna,
sem nú vissu, að endanlegur sig-
ur var aðeins tímaspursmál, var
óaðfinnanlegt í garð hvers ann-
ars. Stalín drakk skál Churchills
„sem þvílíks manns, er aðeins
fæddist einu sinni á hverri öld,
og sem hefði hughraustur haldið
fána Bretlands hátt“.
Síðar drakk hann skál banda-
lags stórveldanna með þeim orð-
um, að hann „sem fávís maður
áliti það alltaf affarasælast að
reyna á engan hátt að blekkja
bandamenn sína, jafnvel þó áð
þeir, er samvinna væri höfð við
væru stundum flón. Sennilega er
bandalag okkar svo sterkt vegna
þess að við blekkjum ekki hvorn
annan — eða er það af því, að
það er ekki svo auðvelt fyrir
okkur að blekkja hvorn annan?“
Churchill drakk skál Stalíns:
„Við erum sannfærðir um, að hér
eigum við vin, sem við getum
treyst á“. Ofurlítið ósætti gerði
vart við sig, þegar Roosevelt
kallaði Stalín ,,Jóa frænda“, upp-
nefni, sern var notað meðal
Bandamanna. Stalín móðgaðist
og ætlaði að fara frá borðinu, en
Bjrrnes bjargaði öllu við með lið-
legri athugasemd: „Þér tvinónið
ekki við að segja Sam frændi — 1
er það þá svo slæmt að segja Jói1
frændi?" |
I
VANDAMÁLIÐ:
SKtPTING ÞÝZKALANDS
En á milli allra skólaræðanna
og kokteilanna voru teknar
Alger Hiss — huldumaður Yalta-
ráðstefnunnar.
ávarðanir og markaðar stefnur,
er snertu allan heiminn. Aðal-
vandamálið var, hvernig skipta
ætti Þýzkalandi. Á Teheran-ráð-
stefnunni hafði Roosevelt stung-
ið upp á því, að Þýzkalandi vrði
skipt í fimm hluta, en Churchill
sat fast við sinn keip í því að
skipta Þýzkalandi í tvennt: Prúss'
land og Austur-Bayern, en Ruhr
og Westphalen áttu að vera und-
ir alþjóða stjórn. Á einum fund-
anna sagði Roosevelt, að Banda-
ríkin myndu gera allar sann-
gjarnar varúðarráðstafarúr til að
varðveita friðinn, en gætu hins
vegar ekki fallizt á að hafa her
i Evrópu, 5000 km frá heimaland-
inu, í lengri tíma — bandaríska
hersetu varð að takmarka ' ið
tvö. ár. Cþurchill hefur lýst,
hvernig honum varð við þessa
Ilinir „þrír stóru“ á Yalta-ráðstefnunni: ChurchiII, Roosevelt og
Stalín. Að baki þeirra standa hermálaráðgjafarnir: Alexander hers-
höfðingi, Cunningham aðmíráll og Leahy aðmíráll.
yfirlýsingu — ef bandaríski her-
inn yíirgæfi Evrópu, hvíldi öll
ábyrgðin af hersetu Vestur-
Þýzkalands á herðum Breta, en
það var hlutverk, sem var Bret-
um um megn.
Ráðírjafi Roosevelts, James
Byrnes, vann sig í áliti hjá Stalin (
sjálfum mcð því að benda á. að
vcl.i i yrði á milli þess að sVip+a
efnahagslegri stjórn Þýzkalands
eða fá str’ðsskaðabætnr greidd-
ar. ChurchiU studdi hið s’ðar-
nefrda með hessum orðum:
„EkH er hyggilegt að slátra
heirri kú, sem mjólkar . . .“ Af-
le’ðiTigin vas'ð sú, að Rússland —
ekki s'imt af virðingu f’rir
skaðabótanna — féllst á þá reglu-
fferð Fetsd^m-srmhvicktarinnar,
að Þýzkaland yrði ein heild efna-
hagslega.
500 ÁB-\ GAMLAR DEILER
IJM PÓLLAND
Pólland var —- eftir dagskránni
að dæma — aðalvandamál Yalta-
ráðstefnunnar. Pólland var rætt
á sjö af átta allsherjarfundum
ráðstefnunnar, og skýrslur Breta
um Póllandsmálin eru 18 þús. ;
i orð. Pólland, sem var brenni- .
I punktur siðustu heimsstyrjaldai-,!
varð á Yalta-ráðstefnunni aðal- ;
tilefni „kalda striðsins", er kom
í stað þess heimsfriðar, er menn
væntu.
Máiið var rætt frá öllum h’ið-
um, þar til Roosevelt hrevtti út
ur sér acuadinn: „Pólland hefur
verið tilefni til ágreinings s.l. 500
ár“. Og Churchill hraut álíka
' önuglegt svar af munni: „Því
1 meiri ástæða er til þess að binda
endi á þennan ágreining . . .“ —
Umræðurnar héldu áfram án
þess að landakort væri notað, og
ChurchiR se.fi;- 5 endurminning-
um s;num, að ekki hafi verið
gerður nógu mikill greinarmun-
ur á Austur- og Vestur-Neisse.
! Hvað við vék landamærum Pól-
i lands vestan megin var Roose-
ivelt.alveg ákveðinn IJann féllst
’ á, að Pólland ætti að fá einhverj-
ar uppbætur á kostnað Þýzka-
lands. „Austur-Prússland fyrir
sunnan Köningsberg-línuna, Efri-
Slchlesíu og svæðið allt að Oder-
Pnunni. En það virtist muna
litlu að færa mörkin alveg að
Vestur-Neisse . . .“ Churchill var
sömu skoðunar, og hann varð
s ðar að heyja harða baráttu fyr-
ir þessu á Potsdam-ráðstefnunni,
er Roosevelt var látinn.
ir
SAMNINGAR UM
AUSTURLÖND FJÆR
Örlagaríkustu ákvarðanirnar,
sem teknar voru á Yalta-ráð-
stefnunni, voru gerðar án vit-
undar Churchills og a.m.k. án
þess að hann — eða janfvel Roose
velt — hefðu tíma til að leggja
fram fortakslausar skýrslur frá
Austurlöndum.
Örlagadagurnm var 10. febr.
s’ðasti dagur ráðstefnunnar, þeg-
ar Roosevelt loíaði Stalín jap-
insku Kúríl-eyjum, Suður-Sac-
h'-lin ásamt lar.dsvæðum í Kína,
leigði Rússum höfnina Port Art-
hur og veitti heim áhrifavald yfir
járnbrautarkerfi Mansjúríu. —
Tveim dögum áður höfðu Roose-
Tr*,,t. Stel'Ti og sendiherra Banda-
r’kjanna í Moskvu, Averill Harri-
m"n, riett möguleika á efnahags-
cðstnð frá Bandaríkjunum í Aust
nr-As’U (three-point program).
BandnríHn áttu að fá Chiang Kni
shek fil að fallast á ákvarðanir
þpcsar.
Ennþá hvilir algjör levnd vfir
þessum ráðstöfunum. er eerðar
voru án vitundar Churchills, og
það eru einkum bær, sem eru til-
ofni t.il þeÞra heitu umræðna. er
enn ei»a sér stað um YaRa-ráð-
stefnuna í Bandaríkjunum. —-
Skvrs1 •> fvá MacArthur hershöfð-
ingia til Roosevelts virðist hafa.
horfið uramerkjalaust. — Mac
Arthur laCTði í þ"irri skýrslu
éhemlu á, að Japanir hefðu leit-
"ð fyrir sér um vopnahléssamn-
inea. en afsökun Roos"ve1ts fvrir
undanlétsseminri við Rússa var
einmitt, að Ráðstjórnarríkin vrðu
að fást til að .skerast í leikinn í
ÞANN 4. febr. fyrir 10 árum síðan hófst Yalta-ráðstefna „stórveld- 1
anna þriggja". — Undiralda ráðstefnunnar gerir ennþá vart við
sig í stjórnmálum hins frjálsa heims. Gangur málanna á ráðstefn-
unni, sem er enn að nokkru leyti lialdið leyndum, er enn í dag
tilefni til heitra umræðna. í Yusupov-höllinni í borginrti Yalía á
Krímskaganum settust dauðsjúkur Roosevelí, algáður Churchill og
sigurglaður Stalín á ráðstóla til að ákveða hvers kcnar heimnr
skyldi risa af rústum styrjaldarinnar. Það koin á daginn, að í Yalta
skyldi heimur eftirstríðsáranna skapaður að mestu í mvnd Stalíns.
Hvers vegna? — Af því að sjúkdómur Reosevelts hafði gert hann
veikgeðja? Af því að ýmsar ráðstafanir voiu gerðar að Churchill
íorspurðum? Af því að kommúnistar eg barnalegir hugsjónamenn
voru í hópi ráðgjafa bandaríska forsetans? Aí því að enginn —
ekki einu sinni sá gamli Stalín — gat ' éð fyrir, hvernig harfur yrðu
í heiminum 10 árum eftir styrjöldina? — Yaltaráðstefnan er hvert
spurningamerkið upp af öðru, og áhrifa hennar gætir m,íg í utan-
ríkismálum nútímans.
styrjöldinni á Kyrrahafi, svo að
hægt yrði að binda endi á stvrj-
öldina sem fyrst.
í samningum þessum virðist
hinn umdeildi Alger Hiss, er síð-
ar var dæmdur fyrir meinsæri,
hafa leikið eitt aðalhlutverkið,
þó að enn sé óupplýst hvernig
á því stóð. Það eitt hefir vakið
furðu, að hann var með í :íör-
inni sem einn af nánustu ráðgjöf-
um Roosevelts. Sannleikurinn
var sá, að Roosevelt hafði krafizt
þess nokkrum dögum áður en
ráðstefnan hófst, að Hiss væri í
íylgdarliði hans. Brezkar heimild
ir herma, að bandaríska utan-
ríkisráðherranum, Stettinius,
hafi verið tjáð áður cn ráðstefn-
an liófst, að sýna yrði Ráðstjórn-
arríkjunum undanlátssemi íil að
fá aðstoð þeirra gegn Japönum.
DEILURNAR í BANDA-
RÍKJUNUM
En hvað sem öðru leið gerði
Roosevelt sína samninga við
Stalin, nvert svo sem tilefni
þeirra var. Eftir lok síðustu
heimsstyrjaldar hefir Yalta-
ráðstefnan verið eitt aðaltil-
efni republikana í Bandaríkj-
unum tii árása á Roosevelt og
stefnu demókrata > utanríkis-
málum yfirleitt. En afleiðing-
anna af samningunum í Yalta
á Yalta-ráðstefnunni stóð.
gætir enn í þeirri stefnu, er
málin hafa nú tekið í Austur-
löndum fjær.
Hvað eftir annað hafa komið
fram kröfur um, að allar skýrsl-
ur frá Yalta-ráðstefnunni yrðu
gerðar opinberar, og alltaf hefir
bandaríska utanríkisráðuneytið
neitað eða frestað slíku. Búizt
var fastlega við því, að þetta yrði
gert s. 1. haust, er John Foster
Dulles, utanríkisráðherra írest-
aði því þar til kosningunum í
nóvember væri lokið. Enn hefir
ekkert orðið úr því. Sumir álíta,
sem lífsins andvirði eldrúnum
að skjöl þessi gætu ekki gefið
fortakslausa skýringu á því,
aðrir halda að skjöl þessi skýri
frá atburðum, sem eru mikilvæg-
ir fyrir sögu alls heimsins. .Tames
Byrnes, sem nú er fylkisstjóri í
Suður-Karólínu, á 1 fórum sér
persónuleg skjöl, sem álitin eru
miklum mun ýtarlegri en skýrsl-
Frh. á bls. 18