Morgunblaðið - 10.03.1955, Page 5
L Fimmtudagur 10. marz 1955
MORGTJTSBLAÐIÐ
21
Vaxtahœkkanir og innflutningsgjöld
eiga að draga úr fjárfestingunni
— Iðnaðarmálastofnunin
ÞEGAR fyrrverandi ríkisstjórn
lagði fram fjárhagsáætlun
BÍna í byrjun þingsins, í janúar,
var ekki þar að finna neinar
ráðstafanir til úrbóta á fjárhags-
málum þjóðarinnar, sem hægt
væri að kalla mikilsverðar. Og
þegar nýja stjórnin tók við og
lýsti stefnu sinni, sneiddi hún
hjá að minnast ítarlega á fjár-
hagsmálin, vegna þess að hinn nýi
fjármálaráðherra, Mons Lid var
veikur og hafði ekki enn tekið
við embætti sínu. En nú er hann
kominn á fætur, og 14. febrúar
kom boðskapur sá, sem almenn-
ingur hafði beðið eftir með
óþreyju. Tveimur dögum áður
höfðu að vísu gerzt þau tíðindi,
að Noregsbanki tilkynnti vaxta-
hækkun um 1 af hundraði, en
einmitt vaxtahækkunin er það,
sem andstæðingar stjórnarinnar
margir hafa talið óhjákvæmi-
lega ráðstöfun, en stjórnarflokk-
urinn óhæfa ráðstöfun. En vit-
anlega var það fleira en vaxta-
hækkunin, sem fjármálaráðherr-
ann hafði á samvizkunni.
NÝJU ÚRRÆÐIN
sem Mons Lid ráðherra boðaði
í ræðu sinni, eru í stuttu máli:
takmörkun innflutnings, aukinn
sparnaður, minni fjárfesting og
svo vaxtahækkunin. Vextir Nor-
egsbanka, sem voru lækkaðir úr
3 í 2Vz af hundraði 9. janúar
1946, hafa verið óbreyttir síðan,
en hækka nú í 3Vz af hundraði.
Má gera ráð fyrir, að útlánsvext-
ir einkabanka og sparisjóða
hækki upp í 4Vz af hundraði við
þetta, en að innlánsvextir verði
3 af hundraði. Ætti það að geta
orðið nokkur örvun til sparnaðar,
en þó er þess að gæta, að skattur
er á sparisjóðsinnstæðuvöxtum.
-—Lágu vextirnir hafa haft mikla
þýðingu, bæði fyrir útþenslu at-
vinnufyrirtækjanna og fyrir ein-
staklinga, sem hafa byggt yfir
sig og fengið ódýr lán í „Hús-
bankanum“ svonefnda. Reynt
verður að halda útlánsvöxtum
þessa banka niðri, með styrk frá
því opinbera, þrátt fyrir vaxta-
hækkunina.
Vaxtahækkunina telja hægri-
menn ómissandi ráðstöfun til að
gera fjármálaástandið heilbrigð-
ara en það var. En Bændaflokk-
urinn hefur snúizt gegn henni,
og í stjórnarflokknum er nokkur
kurr út af henni, enda hafa lágu
vextirnir verið stefnumál flokks-
ins. En stjórninni mun hafa verið
nauðugur einn kostur að hækka
vextina, meðal annars til að gera
greiðara fyrir um lántökur er-
lendis, því að erlendum aðilum
mun hafa þótt það einkennileg
ráðabreytni að taka erlend lán
með miklu hærri vöxtum en
þjóðbankavextirnir eru heima-
fyrir. En lán verður landið að
fá, og hingað til hefur ekki geng-
ið saman um lántökur, hvorki
í Svíþjóð né Bandaríkjunum. En
eftir vaxtahækkunina eru horfur
taldar betri á því, að lánin fáist.
VELTUSKATT
kallar ráðherrann hinn nýja toll
á byggingum og mannvirkjum —
undanþegin eru: íbúðarhús og
peningshús til sveita og endur-
bygging húsa eftir bruna, stríðs-
tjón eða skemmdir af náttúrunn-
ar völdum, en ekki byggingar
ríkis, fylkja eða sveitafélaga. —
Ennfremur skal lagt gjald á öll
ný skip, sem eru yfir 2500 smá-
lestir og sömuleiðis á allar bíf-
reiðar og dráttarvélar. — Þessi
veltuskattur og gjald nemur 10
af hundraði, og skulu peningarn-
ir lagðir á sérstakan reikning í
Noregsbanka og ákveður Stór-
þingið síðar til hvers þeir verða
notaðir.
Með þessu ákvæði er það und-
irstrykað, að skattarnir séu ekki
settir í fjáröflunarskyni, heldur
oingöngu til þess að draga úr
fjárfestingum til skipakaupa og
hýrra mannvirkja, og kaupa á
^ Noregshrét frá Skúla Skúlasyni
bifreiðum og dráttarvélum. Til-
gangurinn er auðvitað fyrst og
fremst sá að draga úr eftirspurn-
inni á erlendum fjárfestingar-
vörum, án þess að leggja blátt
bann við innflutningi, en það
mundi koma í bága við verzlun-
arsamninga þjóðarinnar við aðrar
þjóðir. Stjórnin getur ekki heldur
afnumið frílista þá, sem þegar
eru í gildi varðandi innflutning,
en mun hins vegar halda inn-
flutningnum innan þeirra tak-
marka, sem „kvóta-samningar“
ákveða, og ekki veita innflutn-
ingsleyfi umfram það.
550 MILLJÓNR
EKKI NÓG
Brofoss þjóðbankastjóri, sá
maður sem mest hefur verið
viðriðinn fjárhagsmál og áætlun-
arbúskap Norðmanna eftir stríð,
hélt ræðu á fulltrúafundi Noregs-
banka nokkrum dögum eftir að
Mons Lid hélt fjármálaræðu
sína. Á Brofoss mun hvíla, öðr-
um fremur, að koma í fram-
kvæmd ýmsum þeim ráðstöfun-
um, sem stjórnin ætlar að gera
til að rétta við fjárhaginn. Bro-
foss sagði að fjárfestingarnar
væru ekki í samræmi við fjár-
málaþróunina í Vestur-Evrópu og
yrði fyrst og fremst að draga úr
þeim. Samkvæmt þjóðarbúskap-
aráætluninni ætti að rýra þær
um 180 milljónir, og þar væri
gert ráð fyrir 550 milljóna við-
skiptahalla á næsta fjárhagsár/.
En 180 milljón króna samdráttur
væri hvergi nærri nógur, heldur
þyrftu fjárfestingar að minnka
um meira en 550 milljónir. Jafn-
fram hinum nýja skatti stjórn-
arinnar mundi verða lagt fyrir
ríkisbankana, og leifað samkomu-
lags við einkabankana, um að
draga að mun úr útlánastarfsemi
sinni til nýrra fjárfestinga.
Það mun einnig verða Brofoss,
sem leggur á ráðin um, hvernig
efla skuli sparnaðinn í landinu.
í því sambandi taldi hann rétt
að afnema skattinn á sparifé, sem
lagt væri inn með úttökufresti,
og ennfremur að gefa út innláns-
skírteini til langs tima, með
hærri vöxtum en sparisjóðsvöxt-
um. Eitt nýmæli bar hann fram,
sem líklega sætir mótmælum: að
hækka verð á rafmagni, þannig
að orkuverin sjálf geti staðið
undir kostnaði við þær nývirkj-
anir, sem óhjákvæmilega verða
gerðar.
Gunnar Jahn, fyrrverandi
þjóðbankastjóri ,hefur látið til
sín heyra um vaxtahækkunina.
Hann sagði nýlega í erindi, sem
hann hélt í Þrándheimi: „Öld
ódýru peninganna er liðin hjá.
Við höfum ekið hemlalaust í tíu
ár, og þess vegna er óhjákvæmi-
legt að við finnum til óþæginda
þegar hemlarnir koma allt í einu
á hjólin. — Noregur hefur teygt
sig lengra en skinnfeldurinn
náði,“ sagði hann. Það væri fyrst
og fremst hin mikla eftirspurn,
sem hefði valdið verðhækkun-
inni, og eftirspurnin hefði stafað
af peningaflóðinu. —
Yfirleitt telja andstæðingarnir
nýmæli stjórnarinnar spor í rétta
átt, en eru sammála um, að hún
hafi hafizt handa að minnsta
kosti tveimur árum of seint.
ELDHÚSDAGS-
UMRÆÐURNAR
fóru fram dagana 21.—23. febrú-
ar. Þær urðu ekki eins heitar og
búizt hafði verið við. Andstöðu-
flokkarnir lögðu meiri áherzlu á
að lýsa stefnuskrá sinni en að
deila á stjórnina, enda er núver-
andi ríkisstjórn svo ný, að varla
verður deilt á hana. Hægrimenn
boðuðu veigamestu breytingatil-
lögurnar við fjárlagafrumvarpið.
Meðal þeirra var ein sú, að leggja
393 milljón krónur á sérstakan
reikning, og skuli féð notað til
að vinna á móti verðbólgu. —
Hækkun útgjalda til ellitrygg-
inga 35 milljónir og til barna-
trygginga 20 milljónir. Hægri
menn hafa og lagt til að 4 mill-
jónir til Indlandshjálparinnar séu
felldar burt, að 90 milljón króna
styrkur til íbúðarhúsabygginga
sé felldur niður, en í staðinn fái
þeir sem byggja betri lánskjör,
sem styrknum svarar, að niður-
greiðslur séu lækkaðar um 130
milljónir og að járnbræðslunni
í Mo i Rana sé veitt ríkisábyrgð
í stað 20 milljóna í hlutafé. —
Sparnaðartillögurnar nema alls
269 milljónum, en tillögur um
aukin útgjöld samtals 110 mill-
jónum. Meðal útgjaldaauka eru
40 milljónir til vega, járnbrauta
og annarra samgöngutækja.
En aðal tillaga hægrimanna er
um lækkun á tekjuskatti, þannig
að skattaprósenta tekna innan
við 2.000 krónur fari ekki yfir
10 af hundraði.
ÚTVARPSVERKFALL
Á miðnætti, aðfaranótt 22.
febrúar gerðist sú nýlunda, að
starfsmenn dagskrár hjá útvarp-
inu í Osló gerðu verkfall, 72 að
tölu. Kaupkröfur höfðu verið
bornar fram í haust en stjórnin
ekki sinnt þeim fyrr en nú alveg
nýlega, að stjórnin gerði tilboð,
sem hlutaðeigendur felldu með
69 atkv. gegn tveimur. Var þess
farið á leit, að verkfallinu yrði
frestað um tíma til þess að þing-
ið gæti tekið afstöðu til málsins,
en útvarpsmenn höfðu verið
dregnir á langinn áður, og neit-
uðu að gefa lengri frest. Tækm-
deild útvarpsins hefur ekki gert
verkfall, og er því hægt að senda,
ef nokkur er til að flytja efni.
En á skrifstofum útvarpsins eru
nú ekki aðrir en útvarpsstjórinn,
Kaare Fostervoll og Thorstein
Diesen dagskrárs'tjóri, sem er
elzti starfsmaður útvarpsins. —
Hann situr nú við hljóðnemann
frá morgni til kvölds og kynnir
það sem nærtækt er af grammo-
fónplötum og segulbandsupptök-
um, en annað efni kemur ekki í
útvarpinu þessa dagana nema
veðurfréttir, aflafréttir, morgun-
guðsorð og svo áríðandi tilkynn-
ingar. Er því mikið lagt á Diesen,
en ástæðan til þess að hann gerði
ekki verkfall er sú að hann var
í hærra launaflokki en allir verk-
fallsmenn.
Þingnefnd hefur verið að fjalla
um þetta vandamál undanfarna
daga, en hefur ekki komizt að
niðurstöðu ennþá. Hefur verið
talið líklegt, að skyldugerðar-
dómur verði látinn skera úr deil-
unni, en þó haldið fram af sum-
um, að það væri stjórnarskrár-
brot.
HÁTÍÐAHÖLD
í VÆNDUM
Þrjú merk afmæli eru í Nor-
egi á þessu ári, og hefur nefnd,
með Bergersen menntamálaráð-
herra sem formanni, verið skip-
uð til að undirbúa hátíðahöldin.
Hinn 8. maí eru liðin tíu ár síðan
Norðmenn endurheimtu frelsi sitt
eftir hersetu Þjóðverja, 7. júní
eru 50 ár síðan þeir slitu sam-
bandinu við Svíþjóð og 25. nóv-
ember 1905 tók Hákon konungur
ríki.
í útvarpinu hefur Bjarne Gran
blaðamaður haldið erindi um
starfsferil konungsins, síðan
í janúar og halda þau
áfram allt árið, en lengri erindi
halda sænsku prófessorarnir
Folke Lindberg og Wáhlstrand
og Jac. Worm-Múller prófessor.
Stórþingið gengst fyrir hátíða-
höldunum 7. júní með veizlu og
samkomu. Tveir af þeim, sem
sátu á þingi 1905 eru enn lifandi.
Frh. á bis 30
Frh. af bls. 20
hugtakið verður skilið nema með
ótal skýringum og dæmum.
Samt sem áður hefur O. E. E. C.
„löggilt" eina skýrgreiningu-
AFKÖST
FRAMLEIÐNI = -------------
TÍMI
Ýmsir erfiðleikar eru á því að
koma óyggjandi máli á framleiðni
tiltekinnar starfsemi, þótt það sé
tiltölulega auðvelt, sé um einstak-
an þátt hennar að ræða. Hins
vegar verður heildaraukning
framleiðni auðveldlega greind í
hvaða starfsemi, sem er.
HVERS VEGNA ER FRAM-
LEIDNIHUGSJÓNIN
SAMRÝMANLEG
HAGSMUNUM ALLRA STF.TTA
ÞJÓÐFÉLAGSINS?
Frá því er skipulögð fram-
leiðsla hófst eða frá tímum Iðn-
byltingarinnar (1770), hefur hin-
um margvíslegustu aðferðum
verið beitt til þess að auka afköst
í iðnaði. Fram á síðustu áratugi
hafa m. a. verið notaðar aðferðir,
sem á einn eða annan hátt vöktu
ótta vinnuþiggjanda, t. d. mis-
kunnarlaus brottrekstur, jafnvel
líkamlegar hirtingar, harðstjórn,
dólgsleg fi’amkoma o. s. frv., sem
allar höfðu það sameiginlegt að
halda fólki að vinnu með góðu
eða illu. Lengi hefur verið vitað,
að allar slíkar aðferðir skapa
mótþróa, sem með tímanum verð-
ur svo vel skipulagður, að harð-
ýgi hættir að auka vinnuafköst
eða dregur jafnvel úr þeim. Mild-
ari aðferðir til þess að auka af-
köst fólust í „speeding-up“,
ströngum aga o. s. frv.
Aldahvörf verða í allri viðleitni
til aukningar afkasta með til-
komu kenninga F. W. Taylors og
samtíðarmanna hans (1880—
1910). Taylor sýndi fram á, að
verkfærin þyrftu að vera í sam-
ræmi við likamlega getu verka-
mannsins, nákvæma kennslu
þyrfti til þess að „bezta aðferðin"
væri notuð og með þessu tvennu
væri unnt að tryggja lágmarks-
afköst um óákveðinn tíma. Til
þess að veita hinum iðna og dug-
lega verkamanni hæfilega umbun
fyrir aukin afköst og betri vinnu,
taldi Taylor, að hann ætti að fá
hærri laun, sem yrðu honum
vinnuhvöt (incentive). Upp úr
þessu skapaðist sú vísindagrein,
sem nefnd hefur verið vísindaleg
stjórnun iðnaðar (Scientific
Management of Industry), og nú
á síðustu tímum iðnaðarsálfræði
o. s. frv.
* Verkalýðsfélög hafa alla tíð
goldið varhug við allri viðleitni
til aukinna afkasta, en þörfin á
hámarksafköstum á tímum styrj-
alda, sérstaklega í fyrri og síðari
heimsstyrjöld, hefur ávallt komið
af stað skriðu, sem varð ekki
stöðvuð. Helztu rök verkalýðs-
félaganna á friðartímum hafa
verið þau, að við aukin afköst
misstu svo og svo margir atvinnu
og öll slík viðleitni gæti skapað
meiri glundroða en efnahagsleg-
' ar umbætur. Ennfremur hafa þau
haldið því fram, að meginið af
hinum aukna ágóða, sem skapað-
ist við aukin afköst, rynni að
mestu í vasa framleiðanda, en
aðeins lítill hluti hans færi til
vinnuþiggj anda.
Af þessum og svipuðum ástæð-
um hefur baráttan fyrir auknum
afköstum nær alltaf verið háð af
vinnuveitendum, en ekki vinnu-
þiggjendum. Afstaða verkalýðs-
samtakanna gagnvart þessu
vandamáli hefur því fyrst og
fremst mótazt af því, hvernig þau
gætu tryggt verkamanninum líf-
vænleg laun og verndað hags-
muni hans gegn hvers konar
hættum.
Af þessum stuttu skýringum
ætti að vera Ijóst, að tilraunir
framleiðanda annars vegar til að
auka afköst og tilraunir vinnu-
þiggjanda hins vegar til að
• tryggja sér viðunandi lífskjör
hafa stangazt á með þeim hætti,
að skapazt hafa tvö andstæð öfl,
sem eytt hafa hvort öðru að
nokkru leyti. Heildarniðurstað-
an hlýtur því að verða hægari
þróun.
Mannúð. frelsi, öryggi, jafn-
rétti og aukin vellíðan allra stétta
eru allt hyrningarsteinar mann-!
réttindahugsjóna vestrænha
þjóða. Hin hagnýta leið til þess
að gera þessar hugsjónir að verú-
leika og færa oss nær markinu er
fraraleiðniaukning.
Gagnstætt því ástandi, sem að
mestu rikir milli vinnvtveitenda
og vinnuþiggjenda í dag og laus-
lega hefur nú verið drepið á,
gerir framleiðnihugsjónin ráð
fyrir því, að ríkisvald, vinnuveit-
endur, vinnuþiggjendur og allur
almenningur, þ. e. þjóðarheildin,
leggist á eitt um að auka afköstin
með mannúðlegum og vísindaleg-
um aðferðum til hagsbóta öllum
stéttum, þ. e. bæta lífskjör allrár
þjóðarinnar og skapa henni um
leið heilbrigt og sterkt efnahags-
kerfi.
Til þess að búa framleiðnihug-
sjóninni varanlegan sess með
öllum stéttum þjóðfélagsins þarf
aukna tæknilega menntun og
verkmenningu, einlægt samstarf
vinnuveitenda og vinnuþiggj-
enda, sérfræðinga og kennslu-
stofnana, neytenda og alls al-
mennings í landinu.
TILGANGUR OG EÐI.I
IÐNAÐARMÁLASTOFNANA
1. Iðnaðarmálastofnanir Evrópu
landa eru vettvangur, sem stjórn
arvöldin leggja öllum fyrrgreind-
um aðilum til, svo að þeir geti
þar á sem hyggilegastan hátt
leyst hin tæknilegu vandamál sín
og komið á framfæri hugðarefn-
um sínum hver við annan.
2. Löggjafinn felur ríkisstjórn-
inni að hafa hönd í bagga með
öllu því, sem fram fer, og við-
halda jafnvægi milli hinna ýmsu
aðila.
3. Ríkisvaldið leggur til nær
allt fjármagn, sem til starfsem-
innar þarf, og ræður því miklu
um, hvernig því er varið.
4. Vegna hinna alþjóðlegu sam-
skipta og samvinnu, sem slíkri
stofnun er nauðsynlegt að halda
uppi, verður framkvæmdastjóri
hennar að hafa náið samband við
ráðuneyti það, sem hún heyrir
undir.
5. Öll starfsemi iðnaðarmála-
stofnana Evrópulanda er reist á
hinni svokölluðu dreifingarreglu
(principle of decentralisation),
sem er í því fólgin að hvetja og
styðja aðrar stofnanir, félög og
einstaklinga til þess að leysa hin
ýmsu vandamál, en ekki í því að
keppa við þessa aðila og efla
sjáifar sig á þeirra kostnað.
— Stúdentafundur
Frh. af bls. 18
náttúruauðæfa frá upphafi vera
íslenzk eign“.
Að loknum framsöguræðum
tóku til má’s þeir Haukur Helga-
son, bankafulltrúi og Einar
Magnússon, menntaskólakennari.
Var ræða Hauks fremur ósmekk-
leg, þar sem hann gat ekki látið
vera að slengja fram persónu-
legum ádeilum í stað þess að,
ræða málið á fræðilegum grund-
velli.
Einar Magnússon flutti stutta
en ágæta ræðu. Gat hann þess,
að hann væri mótfallin virkjun
Þjórsár í anda þessa tröllslega
hugmyndaflugs, sem marga gríp-
ur, þegar þeir ræða um hag-
nýtingu þessa mikla vatnsfalls.
Vildi hann láta Sunnlendinga
eiga sína Þjórsá í friði í náinnx
framtíð.
Umræður voru frekar daufar
um málið. Fundarstjóri var Haf-
steinn Baldvinsson, lögfræðingur.