Morgunblaðið - 10.03.1955, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 10. marz 1955
MORGUNBLAÐIÐ
27
Alþýðuflokksmenn og kommúnist Svipmyndir úr sögu Reykjavíkur
ar höfnuðu samstarfsleiðinni
Á fundi í bæjarstjórn Hafnar-
fjarðar s. 1. þriðjudag var tekin
til umræðu íundargjörð útgerð-
arráðs, þar sem rætt var um
rekstrarfyrirkomulag væntanlegs
hraðfrystiirúss, en eins og fram
kom í samciginlegri grein komm-
únista og Alþýðuflokksins í Hafn
arfirði, sem birtist í Þjóðviljan-
um og Alþýðubl. fyrra sunnu-
dag, þá vilj a samstjórnarflokk-
arnir ekki hafa samstarf við
aðra aðila um byggingu hrað-
frystihúss í Hafnarfirði, af ótta
við það, að arðgreiðslur af því
hlutafé, sem Bæjarútgerðin legði
fram yrðu iitlar, eða jafnvel eng-
ar.
SJÁLFSTÆBISMENN VILJA
SAMSTARFSLEIÐINA
Þegar mál þetta kom fram í
bæjarstjórn. kvaddi Stefán Jóns-
son sér hljóðs og lýsti afstöðu
Sjálfstæðisrnanna til málsins
bæði í baijarstjórn og útgerðar-
ráði. Sagði hann, að nauðsyn-
legt væri að koma upp frysti-
húsi í bænum og að því myndu
Sjálfstæðismenn vinna, hinsveg-
ar væri no^.kur ágreiningur um,
á hvaða grundvelli pað skyldi
byggt upp. Kommúnistar og Al-
þýðufíokksmenn vildu, að Bæj-
arútgerðin væri þar ein að verki,
en Sjálfstæðismenn vildu byggja
það upp með sem viðtækustu
samstarfi rogaraeigenda og fleiri,
sem vildu stuðla að auknu at-
hafnalífi á þessu sviði. Sagði
Stefán, að það væri skoðun Sjálf-
stæðisman.ia að með slíku sam-
starfi væri miklu auðveldara að
koma húsmu upp og tryggja ör-
uggan rekstur þess, auk þess, sem
bæjarstjórn bæri að líta á það,
að komið hefði til orða að tog-
araeigendui utanbæjar yrðu með
í samstarfi því, sem Lýsi og Mjöl
h. f. hefði beitt sér fyr'r og mundi
það því hafa í för með sér líkur
til þess, að fleiri togarar legðu
hér upp af3a sinn til vinnslu, en
ella.
TILLAGA SJÁLFSTÆÐIS-
MANNA
Stefán lagði síðan fram eftir-
farandi tillógu fyrir hönd bæjar-
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins:
„Bæjarstjórn telur rétt, að
athugaðij verði nánar mögu-
leikar til samstarfs við Lýsi
og Mjöl h. f. og togaraeigend-
ur innan bæjar og utan um
byggingu og starfrækslu hrað-
frystihúss, svo sem stungið
hefur tierið upp á í bréfi Lýsi
og Mjöi h. f. til Bæjarútgerð-
arinnar, þar sem slíkt sam-
starf gæti skapað öruggastan
grundvóli fyrir rekstur fyrir-
tækisins. auk þess, sem bein
aðild togaraeigenda utanbagj-
ar mundi leiða til fjölgunar
þcirra togara, sem hér legðu
upp afla sinn til verkunar og
mundu skapa með því stór-
aukna aivinnu í bænum.
Felur bæjarstjérn útgerð-
arráði að frainkvæma athugun
þessa hið alira fyrsta og leggja
niðurstöður sínar fyrir bæj-
arstjórn
Verði sikvæðagreiðslu um
fundargerð Bæjarutgerðarinn
ar frestað, þar til niðurstöð-
ur af athugunum þessum
liggja fyrir“.
RÖK EMILS
Emil Jónsson reis upp til að
gera grein fyrir afstöóu sinni cg
kommúnista í máli þessu. Taldi
hann að reynsla bæjsr og Bæj-
arútgerðar væri ekki góð af slíku
samstarfi í Lýsi og Mjöl h. f.,
því það fyrirtæki hefði engan
arð greitt af hlutafé sinu, bannig
fengi Bæjarútgerðin ekki einu
sinni vexti
Steíán Jónsson benti Emil á
það, að Lýsi og Mjöl h. f. hefði
ekki greitt arð af hlutafé til þess
Ern móti somstnrli um Irysiihús-
byggingn, sem leitt gæti til nnk-
innn tognrnlnndann í Hnfnnriirði
eftir prófessor Richard Beck
FYRIR fjórum árum kom á
prent fróðlegt og merkilegt
rit eftir Árna Óla ritstjóra í
Reykjavík, er hann nefndi „For- j
tíð Reykjavíkur“, og hlaut það að
verðleikum miklar vinsældir,
eins og önnur rit hans um sögu- j
leg og þjóðleg efni.
að hægt væri að greiða sem mest
fyrir hráefnið. Arðinum af
rekstri fyrirtækisins væri þannig
skipt upp til þeirra, sem legðu
inn hráefnið og hann hefði ekki
heyrt neian kvarta undan því
fyrr en Emil Jónsson nú, fyrir
hönd Bæjarútgerðannnar og
bæjarsjóðs að sá háttur væri á
hafður. Arðurinn af rekstri íyr-
irtækisins kæmi bæjarbúum því
að gagni á miklu víðtækari hátt
heldur en að nota hann til arð-
greiðslu af hlutafé. Væri þetta
sama stefna og rætt hafi verið
um, að Bæjarútgerðin hefði í
rekstri hraðfrystihússins, þ. e.
að þeir, sem legðu inn hráefnið
fengju allt greitt, sem væri um-
fram raunverulegan vinnslu-
kostnað.
SVARAFÁTT
Emil Jórssyni varð svarafátt
við þessum rökum og gat ekki
annað en haldið sig við það eitt
að fella tillögu Sjálfstæðismanna.
Hugur hans var ekk* meiri en
svo fyrir bví að auka atvinnu-
lífið í bænum, að það mátti ekki
einu sinni samþykkja að láta
fara fram athugun á því, hvort
hægt væri að koma á samstarfi
um frystmússbygginguna, sem
leiddi til fjólgunar þeirra togara,
sem legðu upp afla sinn í bæn-
um. Mun vera fátítt að jafn
þröngur hugsunarháttur sé ríkj-
andi hjá inðamönnum eins og
fram kom í atkvæðagreiðslu Al-
þýðuflokksmanna og kommún-
ista urn tillögu þessa, en hún
var felid með 5 atkv komma og
krata gegn 4 atkv. Sjálfstæðis-
manna.
EKK» HÆGT AB TREYSTA
FRÉTTUNUM
Hvað snertir fyrrnefnda grein
komma og krata í Þjóðviljanum
og Alþýðublaðinu, þá er þar
mjög haliað réttu máli. En svo
vill oft vera um fréttir þessarra
blaða, að minnsta kosti frá Hafn-
arfirði. Er t. d. gott dæmi upp
á fréttaflutning Þjóðviljans, þeg-
ar hann sagði, að Sjálfstæðis-
menn heíðu ekki rætt fjárhags-
áætlun Hafnarfjarðar við af-
greiðslu hennar. Sannleikurinn í
því máli vái sá, að enginn bæj-
arfulltrúj Alþýðuflokksins eða
kommúnista stóð upp við af-
greiðslu fjárhagsáætlunarinnar,
hvorki við íyrri eða siðari um-
ræðu. Þeir svöruðu ekki einu
orði framsöguræðu Sjálfstæðis-
manna. Hvaðan Þjóðviljinn hef-
ur fengið bessar fréttir er ekki
vitað en tveir forystumenn komm
únista í Hafnarfirði voru á fund-
inum.
Dæmi i.'pn á sannleiksgildi
frétta Alþvðublaðsins er það, að
blaðið sagði :"rá því 13. febrúar
s. 1. að ekki hefði verið hægt að
landa ’’r B’arna riddara vegna
manneklu i Hafnarfirði. S,ann-
leikurinn er sá, að 3 fiskvinnslu-
stöðvar i hfenum buðust til áð
landa úr tcgaranum og kaupa
allan aflann, þegar það kvisað-
ist að skipið átti að landa utan-
bæjar, þvr þær vantaði allar fisk.
Þannig snúa blöð pessi stað-
reyndum við, þegar þeim þykir
henta og þannig reyndist það
einnig í fréttum eða samhljóða
grein, sem birtist í blöðum þess-
um.
LEIBIRNAR ERU TVÆR
Afstaða Siálfstæðismanna hef-
ur verið ein og sú sama í frysti-
húsmálinu. Þeir eru heilhuga í
því að koma upp frystihúsi í
bænum. Þeir hafa unnið að því
máli óhikað. En leiðirnar eru
tvær. Leiðin að hafa samvinnu
þeirra aðila, sem mesta þörf hafa
fyrir að húsið komist upp og sem.
mundi leiða til þess að fleiri
togarar legðu upp hér í bænum
en ella. Mundi það tryggja meiri
atvinnu í bænum, meira hráefni
fyrir frystihúsið, betri afkomu-
möguleika, hærra verð fyrir afl-
ann. Þessa ieið, samstarfsleiðina,
völdu Sjálfstæðismenn sem
númer eit» Hin leiðin er að Bæj-
arútgerðin byggi frystihúsið ein,
sem verður til þess að efla at-
vinnulífið og auka fjölbreytni
hennar í f.skverkun, en skapar
minna atvinnuöryggi, hefur
minni trvggingu fyrir fjölgun
togara í hænum, en hin leiðin.
Þetta er bungamiðjan i afstöðu
Sjálfstæðismanna til þessa máls.
En eins og bæjarráðsmaður Helei
S. Guðmundsson lýsti yfir á síð-
asta bæjarstjórnarfundi, þá
munu Siálfstæðismerm hiklaust
og ótrauðir únna að þessum mál-
um eftir s'ðari leiðinni, þar sem
þeir, sem ráðin hafa í bænum,
hafa hafnað samstarfsleiðinni. Og
munu Siálfstæðismenn ávallt j
leggja það eitt til bessarra mála, J
sem þeir álíta farsælast fyrir!
lausn þeirra og verða til sem!
mestrar havsbótar fyrir bæjar-
félagið. Það er þeirra afstaða,
hvað sem Þjóðvijlinn og Alþýðu-
blaðið segja.
Ókeypls skó!sv!it
á norrænum
EINS OG undanfarin ár mun
ókeypis skólavist verða veitt á
norrænum lýðháskólum næsta
vetur, fyrir milligöngu Norræna
félagsins. í Svíþjóð munu a.m.k.
8 fá skólavist á þennan hátt, í
Danmörku og Noregi 2 í hvoru
landi og 1 í Finnlandi.
Umsækjendur skulu hafa lokið
gagnfræðaprófi. í umsókn skal
tilgreint nám og aldur. Afrit af
prófskírteinum fvlgi ásamt með-
mælum skólastjóra eða vinnu-
veitenda.
Umsóknir skulu sendar Nor-
ræna féiaginu fyrir 1. maí n.k.
(Frétt frá Norræna félaginu).
Verzlunarstarf
Unglingspiltur getur fengið atvinnu við sérverzlun. —
Umsókn, sem tilgreini fyrri atvinu, sendist afgreiðslu
Morgunblaðsins merkt: „888—512“.
Arni Ola
Á nýliðnu sumri kom út eftir
hann á vegum ísafoldarprent-
smiðju framhaid fyrrnefndrar
bókar undir heitinu „Gamla
Reykjavík", og hittir nafnið vel
í mark, því að í þessum sögu-
köflum er brugðið upp glöggum
svipmyndum úr sögu Reykjavík-
ur, er um margt varpa einnig,
beint og óbeint, birtu á sögu
þjóðarinnar i heild sinni. Má það
t. d. með serstökum sanni segja
um upphafskafla þessarar nýju
bókar, „Frönsk kynni á fyrri
öld“, er fjallar um umsókn
Frakka fyrir réttum 100 árum
um leyfi til þess að stofna fiski-
verkunarstöð, og í rauninni fiski-
mannanýlendu á Dýrafirði; um
hei.nsókn Napóleons prins (bróð-
ursonar Napóleons mikla) til
Reykjavíkur og um fleiri i sam-
bandi við þessa málaleitun
Frakka.
Annars er tildrögum og megin-
efni bókarinnar rétt lýst og vel
í þessum orðum úr eftirmála
höfundar:
„Ég hef nú um 20 ára skeið
gengið á fjörurnar í Reykjavik
og reynt að draga á land ýmiss
konar mor, sem ég tel Reykvík-
ingum betra að geyma, heldur en
láta sandverpast. Mörg héruð láta
nú vinna að slíkum aðdráttum
i ínan sinna vébanda og gefa út
héraðssögur. Þykir það gott verk
cg þarft. Þessi samtíningur er
framlag mitt til ,.héraðssögu“
Reykjavíkur, og njóti sá, er nem-
ur“.
Margir samtíðarmenn höfund-
ar, og þá ekki sizt slðari tíma
menn, munu ^innig kunna hon-
um miklar þakkir fyrir þetta
fræðilega björgunarstarf hans;
en íbúar Reykjavíkur, og þeir,
er sögu hennar unna, standa í
sérstakri þakkarskuld við hann
fyrir bækur hans um sögu henn-
ar og þróun.
Eftirfarandi fyrirsagnir nokk-
urra sögukaflanna gefa einnig
ágætiega i skyn, hve víða er hér
koirið við í sögu hins íslenzka
höfuðstaðar:
„Stofnun Fríkirkjusafnaðarins,
„Vátrygging húsa í Revkjavík“,
„Austurvöllur“, „Fyrsta kosn-
ingahrlðin í Reykjavík“, „For-
saga s’ökkviliðsins í Reykjavík“,
„Barnaskólinn í Reykjavík“, —
„Skilnaður Reykjavíkur og Sel-
tjarnarneshrepps“, „Hólmskaup-
staður“, og „Fyrsta iþróttafélagið
í Reykjavík.“
Góður skerfur til verziunar-
sögu íslands, eigi síður en til
scgu Reykjavíkur, er kafiinn
„Brautryðjandi íslenzkrar verzl-
unc.r“, ur.i Glsla Slnrcnarsen (úr
Málmey) kaupmann í Reykjavík,
merkis- og ágætismann, er var
prýði stéttar sinnar.
í kaflanum um fyrsta síma-
málið á íslandi er einnig að verð-
ugu dregin athygli að merkilegri
viðleitni, er snertir landið í
heild sinni eigi síður en höfuð-
staðinn. Má svipað segja um kaíl-
ann um Hólavallarskólann, því
að frásögnin um hann er jafrv
framt þáttur í heildarsögu is-
lenzkra fræðslumála, og er það
enn eitt dæmi þess, hvernig saga
höfuðstaðarins fléttast, eins og
eðlilegt er, með mörgum hætti
inn í þjóðarsöguna, og eykur það
samtímis gildi þessara þátta lir
sögu Reykjavíkur.
Ýmsum hliðum á lífinu í
Reykjavík á öldinni, sem leið, ér
lýst í eftirfarandi köflum: „Föstu
inngangur“, „Helgidagsbrot“,
„Ulfaþytur út af spítalafiski* 1*,
„Vinnukona heimtar rétt sinn“,
„Draugsmál Sigurðar Breið-
fjörðs" og „Opinber hýðing á
Austurvelli". í þrem hinum síð-
asttöldu birtist réttvísin og rétt'-
arfarið í ýmsum myndum.
Mörgum lesendum mun þó
finnast, að ævintýralegasti sögu-
kaflinn í bókinni sé sá, er fja,lj-
ar um „Gull í Vatnsmýriniýý,
enda er okkur, sem alin erum
upp á íslandi til fullorðinsára @g
nú orðin miðaldra, það enn j
fersku minni, hvernig fréttin ipift
þann gullsfund fór sem eldur j
sinu um landið og hverju rótí
hann kom á hug manna. — Lifði
einnig lengi í þeim áhugaeldi,
sem gullsvonin hafði kveikt, og
vildu menn reyna til þrautar,
áður en hætt væri leitinni. Nokkr
ir menn tóku sig því saman árið
1924, stofnuðu námufélagíð
„Málmleit“, og útveguðu sér hent
ugan bor erlendis. Enginn varð
þó árangurinn af þeirri viðleitni,h
því að gullið fannst ekki; en jarð-
bor sá, er þeir félagar höfðu
keypt, kom þó að gagni með öðr-
um hætti, í sambandi við notkun
jarðhita til upphitunar í íbúðaé-i
húsum í Reykjavík, og lýsir Árni
því á þessa leið:
„Og nú var tekinn jarðbor
„Málmleitar“, fluttur inn að
Laugum og byrjað að bora þar
eftir heitu vatni hinn 26. júni
1928, en hitaveita þaðan til bæj-
arins opnuð laust fyrir miðjan
nóvember 1930.
Þannig tengjast saman að
nokkru lej’ti tvö af helztu fyrir-
tækjum bæjarins, vatnsveitan og
hitaveitan. Ef ekki hefði vcrj.T
byrjað á því að bora eftir vatni
suður hjá Öskjuhlíð, hefði ;,gull-
málið“ ekki komið upp. En gulL
inu var það að þakka, að „Málm-
leit“ keypti hentugan jarðbor.
Og einmitt vegna þess að þes/g
jarðbor er hér á staðnum er farið,
að bora eftir heita vatninu fyrp
en ella mundi gert hafa verið.“
Þessi fjölþætta og fróðlega bók
ber því ótvírætt vitni, hve víðá
Árni Óla hefir leitað til fangæ
þegar hann var að viða að ser,
efninu í hana; eins og fyrri bæk-
ur hans sýnir hún einnig ágæt-,
lega, hve vel honum lætur að
vinna úr heimildum sínum, svo
að úr verði samfelld heildar-
mynd. Eins og eldri bækur hans,
er þessi nýja bók hans einnjg
prýðisvel rituð. ljós og lipur að
málfari, fræðandi og skemmtileg
í senn. Ástin á laridi og þjóð er
hér eins og áður heitur undir-
straumur frásagnarinnar, sam-
hliða innsæi og samúðarríkum
skiiningi á kjörum manns og lífs-
baráttu.
Að prentun og ytri búningi er
„Gamla Reykjavík" mjög vönduð
bók, prýdd mörgum myndurn. en.
það er mikill kostur á ritum sögu
legs efnis.
Heimskringla, 26. jan. 1955
*
BEZT AÐ AVGLÝS4 J,
1 MORGVmLAÐim