Morgunblaðið - 15.03.1955, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 15. marz 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
7-4-
AKUREYRAR
„SPRINGI sá, sem fyllstur er“,
sagði niðursetningurinn, sem
ekki hafði fengið of mikið að
borða á sprengikvöld og svaraði
með því húsfreyju sinni, sem
sagt hafði að máltíð lokinni:
„Södd er ég, og saddir eru allir
mínir“.
í kvöld er sem sagt sprengi-
kvöld, og í tilefni dagsins borða
menn feitt saltkjöt og baunir.
Ekkert skal fullyrt um hvort
þetta er almennur siður, en víða
mun það þó tíðkast, að gera
nokkuð betur við sig í mat í dag,
en venjulega.
Ef hér rikti kaþólskur siður
enn, svo sem var fyrrum, þá bæri
okkur að fella niður alla gleði
um lágnætti í nótt, en frá þeim
tíma áttu menn að „sitja í föst-
unni“, sem ýmist var nefnd langa
fasta eða sjö vikna fasta.
SIÐIRNIR ÚR KAÞÓLSKRI
TRÚ
Þessir dagar, sem kallaðir voru
og kallaðir eru enn af þeim, sem
fornlegir þykja í tali, föstuinn-
gangur, bera nokkur merki þess-
ara gömlu siða, sem þá voru trú-
arsiðir, en sem í dag eru hafðir
fólki til skemmtunar. Til gamans
væri ekki úr vegi að líta í Þjóð-
hættina hans séra Jónasar frá
Hrafnagili og vita hvað hann seg-
ir um siðina til forna og bera þá
svo saman við það hvernig þeir
tíðkast í dag. Hann segir:
„í kaþólskri tíð var fastan
haldin með miklum strangleik,
eins og sjá má af sögunum, og
föstuvíti urðu oft biskupum og
klerkum að drjúgum tekjum,
enda segja sögurnar, að þeir hafi
ekki látið undir höfuð leggjast
að hafa gát á slíkum brotum. En
það er algengt í kaþólskum lönd-
um, að gera sér glaða tvo fyrstu
dagana af föstunni, eða þrjá með
sunnudeginum, en fella svo niður
alla gleði um lágnætti á miðviku-
dagsnóttina. Ekki er mér kunn-
ugt að hátíðahöld þessi, eða hvað
ég á að kalla það, hafi átt sér
stað til muna hér á íslandi, sízt
á mánudaginn, en á þriðjudaginn
hafa menn fyrrum gert sér glað-
an dag, því að þá átti nú að
kveðja ketið að fullu og smakka
það ekki fyrr en á páskadaginn.
Er víða siður enn í dag að breyta
til með mat þennan dag. Áður
var venjan að riðja í fólkið svo
miklu keti og floti, sem það gat
í sig látið, og helzt meira en því
var auðið að torga. Mun þá marg-
ur hafa borðáð betur en hann
hafði gott af, og eru til um það
ýmsar skritnar sögur. En leifarn-
ar voru teknar og hengdar upp í
baðstoíumæni, hvers leifar upp
yfir hans rúm, og mátti ekki við
þeim snerta fyrr en á páskadags-
nótt, hvað mikið sem mann lang-
aði í þær. En líklega hafa þær
ekki verið orðnar lystugar þá._
Síðan heitir kvöldið sprengi-
eftir Vigni Guðmundsson
Bolludagur, sprengikvöld og öskudagur — Breyttir
siðir — Dagur barnanna — Draumurinn um hrað-
frystihús á Akureyri að verða að veruleika
kvöld, því að þá éta menn sig í
spreng.
HIRTU MATINN
MARGRÉT . . .
Ef einhver hélt ekki föstuna
hafði hann þau víti að missa leif-
arnar í föstulokin, og páskaketið
í tilbót, og þóttu það þungar
skriftir, sem von var. Svo fannst
þeim Guðrúnu, konu Sveins á
Þremi, og hjákonu hans, Mar-
gréti (á síðari hluta 18. aldar).
Þær voru svangar á föstunni og
fóru að ná sér í bita ofan úr
ræfrinu, meðan karl var í hús-
unum. En í því kom karl inn og
varð þeim þá svo bilt, að þær
misstu ketið ofan á gólfið. Þá
varð karli að orði: „Hirtu mat-
inn, Margrét, en komdu, Guðrún,
og taktu út á líkamanum það, sem
þú hefur til unnið“ — og hýddi
kerlingu rækilega".
Jónas segir frá því að sumir
hafi haldið föstuna svo rækilega
að þeir hafi hvorki nefnt ket eða
flot, köllyðu ketið klauflax, en
flotið afrás.
Á miðvikudaginn er svo öskU-
dagurinn. „I kaþólskri tíð séttust
menn í sekk og jósu ösku yfir
höfuð sér sem iðrunarmerki. En
eftir siðaskiptin var því snúið upp
í glens og gaman. Stúlkurnar
settu og setja enn í dag ösku-
poka á piltana, en piltarnir
launa þeirn með því að setja á
þær steina“. Og enn segir Jónas:
,Áleð öskudeginum rann langa-
fastan upp í raun og veru. Fyrir
almenning var hún helgasti tími
ársins. Engar skemmtanir mátti
um hönd hafa, menn máttu ekki
giftast og fátt annað gera en
vinna og sækja kirkju. — í
kaþólskri tíð var hjónum bannað
að sænga saman, en ekki mun
það hafa lengi elt eftir“.
nú er þetta að mestu niður lagt. i LÍKUR TIL AÐ BYGGING
Nú heitir dagurinn bara bollu-
dagur og er fyrir matmenn og
börn. í stað þess, að áður var
flengt með því sem hendi var
næst, eru nú notaðir skrautlegir
vendir, sem keyptir eru fyrir
ærið fé í búðum. Og nú er full-
orðna fólkið orðið svo fullorðið,
að það hefur ekki lengur gaman
af þessum leik. Rúmletingjarnir
eru að vísu stundum flengdir enn,
en þeir láta þó meira flengja sig,
til þess að þægjast börnunum. Og
allir fá bollur eins og þeir geta
í sig troðið, hvort sem þeir hafa
náð í að flengja nokkurn eða
ekki, Það er því ekki lengur til
neins að vinna með flengingunni.
Og nú stendur bolludagurinn
HRAÐFRYSTIHUSSINS
HEFJIST í YOR
Svo sem kunnugt er hefur að
undanförnu verið unnið að því
að hér á Akureyri mætti koma
upp fullkomnu hraðfrystihúsi. —
Hefur unddrbúningur gengið
fremur treglega fram til þessa og
hefur strandað á því að peningar
fengjust til framkvæmda. Hrað-
frystihúsmálið hefur þó notið alls
þess stuðnings er ráðamenn og
stjórnarvöld hafa mátt láta í té.
LÁN FRÁ VESTUR-
ÞÝZKALANDI OG
FRAMKVÆMDABANKANUM
Seint á s.l. ári bauðst banki í
Vestur-Þýzkalandi til þess að
jafnan í 3 daga. Það er byrjað lána til frystihússins allt að 6
að borða bollur með síðdegis- ! millj. króna gegn því að kevptar
kaffinu á sunnudaginn og þær' yrðu vélar til hússins af fyrir-
BREYTTIR TÍMAR
Nú eru þessar siðvenjur horfn-
ar að inestu, eða þeim hefur verið
snúið upp í glens og gaman. —
Mánudagurinn er nefndur bollu-
dagur, eða flengingardagur, og
mun hið síðara eldra. Á -fleng-
ingard.ag var það siður að leita
uppi rúmletingja að morgni og
komast að þeim og flengja þá,
áður en þeir komust úr bælinu.
Sá er flengdi, varð sjálfur að
vera fullklæddur. Fékk hann síð-
an gjarna bollu að launum frá
hinum flengda. Gjarna tóku allir
þátt í þessum græskulausa leik,
jafn fullorðnir sem börn. Var að
þessu gaman í fábreytninni. En
Börnin stýfa bollur úr hnefa á bolludaginn og veifa flengingai-
vöndum sínum.
eru líka á borðum á þriðjudag-
inn. Já, þeir eru „bissnessmenn“
bollubakararnir.
Formaður stjórnar Útgerðarfélags Akureyringa h.f., Helgi Pálsson
(t. v.) og framkvæmdastjóri félagsins Guðmundur Guðmundsson
(t. h.) við skrifborð framkvæmdastjórans. — Á herðum þessara
tveggja manna hvílir nú mest ábyrgðin og þunginn af framkvæmd-
um þessa stórfyrirtækis, sem útgerðarfélagið er nú orðið.
(Ljósm. Sig. Jónasson).
AÐ SLA KOTTINN
ÚR TUNNUNNI
Og siðan kemur svo öskudag-
urinn. Ég held að menn iðrist
nú ekkert frekar á öskudaginn,
en aðra daga. Annars er þessi
dagur sérkennilegur ftér á Akur-
eyri og hefur verið um fjölda ára.
Börnin hópa sig þá saman í
flokka cg slá köttinn úr tunn-
unni. Eru þau skrautklædd mjög,
telpurnar ýmist fagrar dísir eða
ferlegar nornir, en drengirnir
riddarar úr æfintýrabókum, eða
púkar og Ijótir karlar og allt þar
á milli. Eru mörg gerfanna hin
skemmtilegustu. Eldsnemma að
morgni er farið af stað og kött-
urinn sleginn úr tunnunni ein-
hversstaðar að húsabaki. Verður
þá einhver kattarkóngur og ann-
ar tunnukóngur. Eru þeir hetjur
dagsins, Síðan er sungið og glaðst
allan daginn. Áður fyrr var farið
heim til einhvers úr flokknum og
var þar þegið súkkulaði og rjómi :
og pönnukökur og var þar hin
dýrlegasta hátíð, síðan var haldið
til þess næsta og enn setzt að I
krásum og svo áfram þar sem svo
háttaði að hægt var að hýsa allan
þennan her. Nú tíðkast aftur á
móti sá háttur að flokkarnir
ganga í búðir og syngja sér fvrir
sælgæti eða aurum, sem síðan er
varið annað hvort til þess að
kaupa sælgæti eða fara í bílferð.
Oskudagurinn er hér á Akureyri
sérstakur hátíðisdagur barnanna
og í raun og veru hafa allir gam-
an af honum, því hvernig er hægt
að láta sér leiðast innan um glöð
börn?
— Ljósm. V. Guðm.
tækjum, sem bankinn er eigandi
að. Var Gísli Sigurbjörnsson
milligöngumaður um tilboð þetta.
I s.l. viku fóru þeir Guðmund-
ur Guðmundsson, forstjóri Út-
gerðarfélags Akureyringa h.f., og
Helgi Pálsson, stjórnarfoi'maður
félagsins, til Reykjavíkur og áttu
þar viðræður við ýmsa aðila í
þessu sambandi ásamt þingmanni
bæjarins, Jónasi G. Rafnar. ■—
Hafði stjórn hins þýzka banka
óskað eftir því að fá út mann
til frekari viðræðna um málið.
S. 1. föstudag barst svo bréf frá
stjórn Framkvæmdabankans þar
sem hún kvaðst reiðubúin til þess
að lána til hraðfrystihússbygging
arinnar hér 3,5 millj. til 13 ára,
er greiddist út á árunum 1957—
69 og gengju til greiðslu upp í
þýzka lánið, ef fengist, og stjórn.
Framkvæmdabankans gæti fellt
>sig við lánskjörin. Er nú ákveðið
að Gísli Sigurbjörnsson fari til
Vestur-Þýzkalands til þess að
semja um lántökuna þar.
TEIKNINGUM LOKIÐ OG
UNDIRBÚNINGI AÐ
FRAMKVÆMDUM
AÐ MESTU
Gisli Hermannsson, verkfræðt
ingur Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna, hefur annast um teikn-
ingar hússins. Munu þær verða
tilbúnar innan fárra daga, en þær
taka sífelldum breytingum til
samræmis við nýungar í útbún-
aði frystihúsa, sem eru all tíðar.
Eru því allar líkur ti) að hægt
verði að hefja byggingu hússins
í vor.
Húsinu hefur verið ákveðinn
staður framan við fiskverkunar-
stöð Ú.A. á Oddeyrartanga. Verð-
ur það 20x70 m að flatarmáli, tví-
lyft. Getur það unnið 24 tonn af
flökum á 12 tímum og er þá hægt
að vinna úr einum togarafarmi á
2 sólarhringum, ef unnið er i
vöktum. Geymsla verður í hús-
inu fyrir 1200 tonn af flökum og
260 tonn af ís, en möguleikar eru
fyrir stækkun ísgeymslunnar
síðar.
GÓÐAR VIDTÖKUR
RÁÐAMANNA
Fjárfestingarleyfi hefur þegar
verið veitt og innflutnings- og
gjaldeyrisleyfum verið heitið. —
Við allar þessar lánaumleitanir
og leyfisumsóknir hefur alþingis-
maður okkar Akureyringa, Jónas
G. Rafnar, unnið með stjórn og
framkvæmdastjóra Ú.A. Hefur
öll samvinna um þetta verið hin
ákjósanlegasta enda hafa undir-
tektir viðskiptamálaráðherra og
fjármálaráðherra og annara
þeirra ráðamanna, sem til hefur
þurft að leita, verið hinar beztu.
Er ánægjulegt til bess að vita h''e’
ríkur skilningur er iynr fv,-
tæki þessu, og þvi asiæða ul
þess að vona að vel meei ru< -;,t
með að koma því upp, jaín slór-
felld nauðsvn, sem það er at-
vinnulífi okkar Akureyringa.
Vignir.
Qryggismál dreifbýlisins
I
NÓV. s. 1. kom út prentað
„Nefndarálit milliþinganefnd-!,
ar í heilbrigðismálum“. Sú nefnd j
var skipuð s. 1. vor, skömmu áð-
ur en þingi lauk. Nefndin lagði
fram álit sitt og tillögur, og er!
ljóst við lesturinn, að hún hef-
ur lagt mikla alúð við starf sitc, J
svo sem vænta mátti af þeim
mönnum, sem þar áttu hlut að,
máli.
Hafi þing og nefnd þjóðar-
þökk.
í nefndarálitinu segir, að
„nefndin leit svo á, að sér bæri
fyrst og fremst að gera tillögur
viðvíkjandi spítölum landsins ‘,1
enda er nefndarálitið — fyrri
hluti þess — að langmestu leyti!
um það, svo og um læknaskip-
un í landinu. Þetta er hið þarf-
asta verk, því hvort tveggja þarf I
umbóta.
Síðari kafli nefndarálitsins er
um heilsuvernd o. fl., og er hann
miklu styttri, en þar eru einnig
gefin góð ráð og viturlegar til-
lögur, svo sem að auka þurfi |
„eftirlit með barnshafandi kon
um, ungbarnavernd og skóla
barnaeftirlit“, um auknar slysa
varnir og alþýðufræðslu urn
heilsuvernd.
Einn er sá þáttur þessara mála,
sem vér teljum nauðsyn að
minna á og ræða, það er vernd
og öryggi sængurkonunnar oða
fæðandi kvenna.
Fúslega skal það játað, að með
greiðari samgöngum hefur þetta
stórum batnað seinustu ár, að
minnsta kosti skilyrðin til þess
að ná til læknis.
En hér þarf meira.
Ef konan á heima í kaupstað
eða þorpi, eða þar sem auðvelt
er að ná til læknis, ætti ekki áð
þurfa að gera þetta. að umtals-
efni (þó mun oft furðu lengi
dregið að leita læknis); en sf
hún á heima á ann-nesjum eða
annars staðar, þar sem samgöng-
ur eru erfíðar, gegnir öðru máli;
þá mun sjaldnast leitað lækn-
is, nema í nauðsyn. En þá kann
það að vera um seinan.
Þess vegna er það svo, að hvar
sem konan er þarf um þetta
„uppörfun og aukið aðhald“, eða
einhver almenn og föst fyrir-
mæli. i
Framh. á bla. i2