Morgunblaðið - 24.03.1955, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 24. marz ’55
Bjarni Bragi Jónsson, viðskiptafræðingur:
KAUPGJALDSVANDAMÁLIN
grunnvandamál jajóðfélagsins
Orœfafero
LÁNSFJÁRSKORTUR —
LÁNSFJÁRÞENSLA
JVIeS hvaða hætti þetta er
íra,mkvæmt skiptir engu höfuð-
máli. í höfuðatriðum hlýtur það
að ske með lánsfjárþenslu í ein-
hygrri mynd. Það virðist mót-
sagnakennt, að sama ástand í
peningamálunum kemur almenn-
ingi fyrir sjónir sem lánsfjár-
sHortur, en er oftast túlkað sem
lán,sfjárþensla af bankayfirvöld-
unnm. En þarna á milli er eðli-
leg.t samhengi, lánsfjárskorturinn
kallar á lánsfjárþenslu til við-
hafds fjárfestingunni. Lánsfjár-
þgö^lan er ekki sparnaður í sjálfu
séí, heldur ný útlán gjaldmiðils.
Fí»».þar með er sköpuð aukin
kaypgeta, er nægir til þess að
bgipa tilsvarandi magni vinnu-
aáis og hráefna inn í fjárfesting-
una. Þessi aukna kaupgeta eykur
þjóðartekjurnar í krónum reikn-
að, en, ef full atvinna er fyrir,
alls ekki í raunhæfum verðmæt-
um. Úr hinum auknu þjóðartekj-
urp kemur fram sá sparnaður,
sepi fjárfestingunni nemur, en
hapn myndast með þeim óæski-
lega hætti, að hann kemur fram
sepn gróði hjá rekstursaðilunum,
vegna þess hækkaða verðlags, er
umframkaupgetan skapar
Lánsfjárþenslan er því raun-
verulega gjöf til þeirra, er bezta
hagnaðaraðstöðu hafa, þótt hún
kdmi fram sem aukin útlán að
forminu til. Þessa gjöf verða all-
ir: þjóðfélagsþegnarnir að gjalda
tíl hinna tiltöiulega fáu þiggj-
enda. Af þessu sézt, að minnk-
andi sparnaður almennings og þar
af leiðandi lánsfjárþensla. stuðl-
ar1 að enn ójafnari tekju- og
eignaskiptingu og almennri dýr-
tfð'. Þessi þróun leiðir aftur af
sé£ hættu á frekari kaupgjalds-
haökkun, rýrnandi peningagildi
mteð enn frekari hnekki fyrir láns
fjárstarfsemina og svo koll af
kólli.
'Þeir aðilar, sem reyna að
sítörna við þessari óheillavæn-
légú víxlþróun, vinna þar með
eíhdregið að heill alþýðustétt-
aiina. Þó er slík stefna oft túlk-
uð sem alþýðufjandsamleg kúg-
unarstefna. Sama er að segja um
þá’ viðleitni að ná til ríkisins í
sköttum einhverju af þeirri um-
fíámkaupgetu, sem annars yrði
eihkagróðanum að bréð. Þannig
er,Jsöluskatturinn, sem fyrst var
ætlaður til útflutningsuppbóta,
nú orðinn raunverulega til að
bæita upp skort sparifjár og þar
rééð til að sporna við okurgróða.
'lVIikið hefur þegar verið rætt
og'ritað um eyðileggjandi áhrif
rýrnandi peningagildis á spari-
fjármyndunina. Sjaldnar er hins
gétið, að það rýrir endurgreiðsl-
ur' eldri lána og skerðir þar með
stórlega þann sparnað, er á að
koma eftir á. Með þeim hætti
hefur fjölda manns verið gefið
stórfé. Mönnum og fyrirtækjum
héfur þannig værið gefinn stór
hluti húsa sinna, mannvirkja og
tækja. Sú kaupgeta, er skila átti
í endurgreiðslum lánanna, hefur
ekki verið skilað nema að litlu
leyti, heldur leikur hún lausum
hala og beinist að neyzlugæðum
og innfiuttum lúxusvarningi, í
stað þess að koma aftur inn í
fjármögnun nýrrar fjárfestingar.
Með þessari staðreynd hefur
fjöldi manns reiknað og því bvg.gt
langt um raunveruieg efni fram.
BEILDARÁHRJF
LÁNSFJÁRSKORTSINS
Hér hafa verið rakin stuttlega
áhrif giltíisbreytinga peninganna
á lánsfjársstarfsemina. Allir vita
að hið lamaða ástand lánsfjár-
starfseminnar, lánsfjárskortur-
inn, er orsök vaxtaokursins, hús-
næðisskortsins og þar með leigu-
okursins. En hér hefur einnig t
verið sýnt fram á, að af þessu
ástandi leiðir einnig almenna ^
dýrtíð og rangláta tekju- og eigna j
skiptingu. Þetta ástand getur og ‘
leitt til atvúnnuleysis með bæði j
beinum og óbeinum hætti. Með
beinum hætti þannig, að f jár- j
festingin nægir ekki til nauð- ‘
synlegs viðhalds og aukningar at- j
vinnutækjanna, svo að skortur j
verður á þeim í hlutlægum skiln- j
ingi, þótt tekjustraumurinn sé;
annars nægur til að halda uppi j
fullri atvinnu. Með óbeinum
hætti þannig, að þetta ástand get-
ur knúið stjórnarvöldin til sam-
dráttar- eða jafnvægisráðstafana,
er hafi atvinnuleysi í för með
sér.
Allar hinar geigvænlegu afleið-
ingar þessa ástands lánsfjármál-
anna bitna harðast á eignalitlum
alþýðustéttum landsins. Kæmist.
þetta ástand í alglevming, mundi j
það raunverulega dæma allt al-1
þýðufólk til eignalausrar til- j
veru, þar eð því væri hvorki fært
□-
-□
Síðari hluti
□-
-□
að leggja fyrir fé, svo að það
héldi gildi sínu og kæmi að gagni, í
né heldur að taka lán, er það
gæti eignazt eftir á með afborg-
unum. Jafnframt væri það ofur-
selt dýrtíð og okri á alla vegu.
Ástandið, eins og bað er og hefur
verið, gengur óhugnanlega langí
í þessa átt.
SÝNDARTEKJUR OG
SKATTAMÁL
Enn er ótalin ein af megin af-
leiðingum rýrnandi peningagild-
is, og er hún mjög svipaðs eðlis
og áhrifin á lánsfjárstarfsemina.
Rýrnandi peningagildi brenglar
allt bókhald og gerir niðurstöður
þess rangar, einkum með þeim
hætti, að hreinar tekjur eru sýnd j
ar mun hærri en þær eru í raun
og veru. Það tekjuhugtak, sem
allt bókhald og skattalöggjöf
byggir á, gerir ráð fyrir því, að
tekjur séu aukningin á nafnverði
eða krónuupphæð eiginfjárins,
þó með nokkrum undantekning-
um til þess að milda áhrif verð-
breytinga. Þetta nugtak er þvi
aðeins raunhæft, að peninga-
gildið haldist óbreytt. Samkvæmt
hinu raunhæfa tekjuhugtaki eru
hreinar tekjur aukningin á kaup-
mætti eiginfjárins. Kaupmátt eig-
infjárins ber að miða við vinnu-
stundir í víðustu merkingu, enda
er það í fullu samræmi við þann
skilning, sem hér er lagður og
leggja ber í.hugtakið peninga-j
gildi. Allir skilja, að afskriftir
af upphaflegu kaupverði eru ekki (
nægar á verðhækkunartímbum. i
Hitt er fáum ljóst, að óraunveru- 1
legar sýndartekjur myndast við
það, að hækkað verð vörubirgða I
og annarra veltufjármuna og
hækkuð upphæð greiðslufjár-
muna ganga inn í tekjuuppgjörið.
Að svo miklu leyti sem hækkun
þessara upphæða stafar af rýrn-
andi peningagíldi, er um sýndar-!
tekjur að ræða.
Þessi falska tekjumyndun hef-
ur alvarlegri afleiðingar en flesta
grunar. Þegar tekjur eru metnar |
verulega hærri en þær eru í raun
og veru verður bæði neyzla
manna og fjárfestingarfyrirætl-
anir hærri en raunhæfur grund-
völlur er fyrir. Hvort tveggja
kemur niður á lánsfjárstarfsem-
inni, rýrir sparnað og eykur eft-
irspurn eftir lánum. Skattar og
þar með ríkistekjur verða hærri,
en til hafði verið ætlazt, og þvíj
fylgir sennilega tilsvarandi aukn-
ing ríkisútgjalda og umfangs rík-
isreksturs. Skattabyrðin hefir þá
þyngzt. Heildaráhrif þessa
brenglunar tekjuhugtaksins
verða þau, að þjóðin lifir um efni
fram og festir fé framar megni.
En þessar sýndartekjur hafa haft
aukaafléiðingu, sem er jafnvel
enn alvarlegri. Þær hafa átt einna
drýgstan þátt í að hleypa skriðu
skattsvikanna af stað, skapað i
senn nokkra nauðsyn og afsökun
fyrir skattsvikum. Þegar skatt-
svik fara að tíðkast, smita þau út
frá sér, þannig að hverjum ein-
um fer að þykja það sjálfsafneit-
un að sitja hjá. Skattsvikin auka
með tímanum skattabyrði þeirra,
sem ekki fremja þau. Þetta á-
stand hleður undir hina sam-
vizkuliðugri rekstursaðila, en
getur í vissum tilfellum gert út
af við þá strangheiðarlegu.
Þetta nægir til að sýna fram
á, að frumskilyrði þess, að hægt
sé að útrýma skattsvikum, er að
peningagildið haldist stöðugt
framvegis, svo að raunhæft og
sanngjarnt mat tekna geti legið
til grundvallar starfi skattayfir-
valdanna. Útrýming skattsvika
er geysiþýðingarmikið og aðkall-
andi úrlausnarefni. Skattlagning-
in er ein raunhæfasta leiðin til
tekjujöfnunar og skattskýrsluro-
ar eru víðtækur hagskýrslugrund
völlur um afkomu þjóðarinnar í
heild og einstakra stétta og at-
vinnugreina. Til hvors tveggja er
skattkerfið gagnslítið nema skatt-
svik séu útilokuð. Það er fyrst
og fremst hagsmunamál laun-
þegastéttanna, að skattkerfið sé
í fullkomnu lagi, og að hægt sé
að fylgjast með afkomu atvinnu-
veganna í réttum hagskýrsium.
Þær sömu stéttir ættu því að sjá
sér hag í því, að skapa hinar
nauðsynlegu forsendur fyrir því,
þ. e. að tryggja stöðugleik hins
almenna peningagildis.
NIÐURSTÖÐUR
í þessum þáttum hefur verið
sýnt fram á það með óyggjandi
rökum, að flest hin alvarlegu og
mest aðkallandi efnahagsvanda-
mál þjóðarinnar stafa af breyt-
legu, þ. e. stöðugt rýrnandi pen-
ingagildi, eins og það er skil-
greint sem kaupgjald í almenn-
asta skilningi. Að vísu leysir
stöðugt peningagildi ekki allan
vanda, en það skapar traustan
grundvöll til úrlausnar þeim
vandamálum, er eigi leysast af
sjálfu sér. Það færir efnahags-
málin upp á þurrt land, þar sem
hægt er að takast á um raunhæí
atriði í stað þess að byltast um
í kviksyndi glundroðans.
Rýmandi peningagildi skapar
háskalegt ástand, sem bitnar
harðast á alþýðustéttunum, en
getur með tímanum ógnað allri
þjóðfélagsskipaninni, lýðræði,
einstaklingsfrelsi og mannrétt-
indum. Það eyðileggur kosti hag-
kerfis frjálsra viðskipta, gerir ó-
virk rétthetis- og afkastalögmál
þess, gerfi- það siðlaust og dáð-
lauát og getur þar með kollvarp-
að því, þótt álmenningur taki
það langt fram yfir annað, ef
kostir þess fó að njóta sín. Sumir
ætla að til þess séu refirnir
skornir, og hafa þeir að verulegu
leyti rétt fyrir sér. Vaxandi pen-
ingagildi, þ. e. lækkandi kaup-
gjald, mundi hafa jafn hóskaleg-
ar afleiðingar í för með sér, en
það er ekki á dagskrá nú.
í sambandi við þó samninga,
er nú standa yfir, héfur sú hug-
mynd verið borin fram af rikis-
stjórninni, að gerð verði rann-
sókn ó kaupgreiðslugetu útflutn-
ingsatvinnuveganna. Slík rann-
sókn ætti stöðugt að fara fram
og nýjar niðurstöður ættu jafnan
að liggja fyrir. En niðurstoðui
slíkrar rannsóknar geta engan
Framh. k bla. íj
Framh. af bls. 9 I
í snatri er svo haidið austurj
yfir JÖkulsá. Þarna er talsvert
gil en bílljnn fer hiklaust upp.
Tveir gengu þó á undan yfir til
að athuga leiðina. Á austurbakk-
anum taka menn svo rösklega
til snæðings og klukkan er um
5 þegar haldið er af stað í átt-
ina til Hrafnkelsdals, því ætlun-
in er að koma við á Aðalbóli.
Við snúum baki við Kverkfjöll-
unum og Herðubreið er til;
vinstri, hún vildi ekki „taka:
ofan'* fyrir okkur í dag, var allt-
af þokuhjúpur um toppinn. Nú j
er brunað í norðaustur og sæk-
ist vel þótt aka verði á 2. gíri. 1
Það er farið fyrir botn Þuríðar- !
staðadals, en nú er bollalagt um
hvort unnt sé að komast niður í
Hrafnkelsdalinn og heim í hlað
á Aðalbóli. Friðrik á Hóli var,
okkar fararstjóri, enda manna
kunnugastur austur á öræfunum. i
Steíán Pálsson var þarna og
þaulkunnugur, átti mörg ungl-
ingsár á Aðalbóli. Báru þeir
einkum saman ráð sín.
KOMIÐ I HRAFNKELSDAL
Smávegis töf varð vegna bil-
unar á benzínröri er við vorum
innst við Þuríðarstaðadalinn og
tafði það svo að birtan tapaðist
til að velja leiðina ofan í dal-
inn. Friðrik og Stefán höfðu
gengið alllangt á undan og varð
nú að ráði að hætta við að freista
að fara niður í dalinn, en keyrt
norður á austurbrún Hrafnkells-
dals og staðnæmst gegnt bæn-
um og Ijósunum kastað yfir dal-
inn. Fullyrða má að slíkt sé
sjaldgæfur viðburður í Hrafn-
kelsdal. En nú var að athuga um
féð. Ekki var hægt að hafa kind-
urnar frjálsar í bílnum og ekki
ráðlegt að binda þær úti, þvi
verða mvndi nokkur töf heima.
Hvað var þó til ráða? Jú, Friðrik
og Kjartan stungu upp á því að
grafa þær í fönn! Þjóðráð og
var nú tafarlaust hafinn gröftur
og gerð hola er tók nær undir
hendur manni og í hana voru
kindurnar settar. Bezta og örugg-
asta ráðið og hagnýti hver, sem
í líkar aðstæður kemst.
Klukkan var að verða átta um
kvöldið og loft nú tekið áð
þykkna og hlýtt og milt loft. Á
Aðalbóli var þeginn beini og
þaðan haldið eftir um tveggja
stunda viðdvöl. Gripið var til
markaskrár til að athuga um
eiganda að kindunum úr Kringils
árrana. Markið var: Sneitt aftan
hægra, hófbiti aftan vinstra.
Eigandi er Guðmundur Jónsson
Hauksstöðum í Vopnafirði.
Er nú ákveðið að Páll bóndi
komi með okkur upp á brún og
taki við vopnfirzku kindunum.
Hinar halda förinni áfram með
okkur austur yfir Fljótsdalsheiði.
Fremur þung færð er á köflum
austur yfir og tók ferðin nokk-
uð á aðra klúkkustund austur á
slóð okkar frá um morguninn.
LEIÐIR SKILJA
Á Þórfellinu skilja Norðdæl-
ingarnir við okkur. Benzín er sett
á bílinn. Er nú komin þoka en
Stillt veður og örlitil Jiríðar-
mugga. SJcðin er ekin út fyrir
Bessastaðaá og þar förum við 5
úr honum og kindurnar 3 tök-
um við með okkur til heimkynna
sinna í dalnum.
KJukkan er um 2 að nóttu er
við yfirgefum Berg og félaga
hans tvo og á hann þá eftir allt
að þriggja tíma ferð í Egils-
staði. Ekur út á Heiðarenda og
siðan veginn suðaustur yfir
Hróarstunguna. Þeir fóru frá
EgilsStöðum klukkan rúmlega 6
um morguninn og má ætla að
htið vanti á sólarhringinn, er
tjeir koma heim. Víð skoppum
niður brekkurnar með kindurn-
ar þrjár. Ég vigtaði þær daginn
eftir. Veturgamla ærin vóg 36,5
kg., ær Sigmars 45,5 kg. og
gimbrin undan henni 27 kg. Ég
gat ekki vegið dilkána úr
Kringilsárrana, þar sem hún var
skilin eftir á Aðalbóli, en ærin
var til muna þyngst og gimbrin
mun hafa vegið a. m k. 40 kg.
Nokkru áður en ferðin komst
á talfærði ég það við Friðrik á
Hóli að gaman væri að bregða
sér í slíka ferð. Tók hann því
mjög vel og þegar leitað var eft-
ir þátttöku vildu fleiri komast
en farið gátu. Auk þess, að fara
þetta til skemmtunai og fróð-
leiks, hafði ég mjög í huga að
leita kinda, sem á hverju hausti
má ætla að verði eftir á hinum
víðlendu afréttum. Ef vel tækist
var ætlunin að reyna að koma
slíkum leitum á framvegis, þeg-
ar veður og færð leyfði og nokk-
uð er komið fram á vetur. Þótt
sauðkindin elski frelsið og oft
sé gott að dvelja á öræfunum,
líka að vetri, mun hitt þó tíðara
að harðni að og hungur og harð-
rétti verði að lokum að bana, en
þó einkum tófan, sem oftast mun
vera völd að dauða þeirra kinda,
sem eftir verða við haustsmalan-
ir á afrétlunum.
Það var einróma álit ferða-
félaganna að tæpast hafi þeir
farið skemmtilegri ferð. Guði sé
þökk fyrir gott veður og giftu-
sama för.
10. marz 1955.
Jónas Pétursson,
Skriðuklaustri.
Aðalfundur Slysa-
í Vík
VÍK í MÝRDAL, 22. marz. —
AðaJfundur slysavarnadeildarinn
ar Vonin í Vík var haldinn s.l.
sunnudag. í stjórn deildarinnar
voru kosin: Jónas Gíslason, for-
maður, Steinunn Pálsdóttir gjald-
keri, Óskar Jónsson ritari Ragn-
ar Þorsteinsson og Jón Sveinsson
meðstjórnendur. — Félagar eru
nú um 260.
Eftirfarandi tillaga var sam-
þykkt ó fundinum:
Aðalfundur slvsavarnadeild
arinnar Vonin samþykkir að
skipa þriggja manna nefnd,
er hafi til athugunar á hvern
hátt muni bezt ráðið fram úr
því öryggisleysi, sem ríkir í
sjósókn manna frá hinni hafn-
lausu suðurströnd og hafi
nefndin skilað áliti, sem lagt
yrði fyrir næsta Slysavarna-
þing.
Mótatkvæðin á
Kópavopfundmum
SÉRA GUNNAR ÁRNASON,
sem var fundarstjóri á almenna
borgarafundinum í Kópavogi s. 1.
föstudag, hefur beðið blaðið um að
birta þá athugasemd frá sér, að
dagskrártillagan um að skora á
Alþingi að veita Kópavogi kaup-
staðarréttindi, hafi verið sam-
þvkkt moð yfirgnæfandi meiri-
hluta. Hafði hann sem fundar-
stjóri lýst þvi yfir og var því
■ekki mótmælt á fundinum.
Hins vegar voru mótatkvæði
ekki talin, segir fundarstjórinn.
Enda er það rétt að hann sem
fundarstjóri lét ekki telja mótat-
kvæði, en hitt er og rétt að menn
sem viðstaddir voru fundinn
töldu mótatkvæði og reyndust þau
vera 32.
Ingrid krefst skaðabóta.
Stokkhólmur — Ingrid Berg-
man hefur krafizt þess að Stokk-
hólmsblaðið Aftontidningen verði
dæmt í 500 kr. skaðabætur fyrir
það, að liósmyndari þess rauf
heimilisfriðhelgi hennar, ruddist
inn á hana og smellti af mynd-
um.