Morgunblaðið - 02.04.1955, Blaðsíða 7
Laugardagur 2. apríl 1955
MORGVNBLAÐIÐ
7
Allur heimurinn heiðrur minningu 1. C. Audersens
Framh. af bls. 1 |
barnsins fyrir mannslífum, þegar
það les frásögn eins og þá, að
Stóri Kláus drepur ömmum sína j
með öxi, líkt og hann væri að
slátra nauti. Og um Prinsess-
una á bauninni er það að segja,
að frásögnin er ekki aðeins gróf
og ógeðfelld, heldur fullkomlega
ósæmileg, því að barn, sem les
hana getur dregið þá röngu
ályktun af henni, að tignar kon- '
ur séu alltaf svona óeðlilega hör-
undsárar.
BERNSKURRAUMAR
Svo virðist sem H. C. Andersen
hafi þegar á barnsaldri verið
miklu tilfinninganæmari en al-
mennt gerist. Fögur skáldverk
hafi hrifið sál hans og hann hafi
haft mikla tilhneigingu til að
sefjast og lifa sig inn í drauma-
heim skáldverksins. I
Meðan faðir hans lifði, las
hann fyrir hann leikrit Holbergs
og Púsund og eina nótt. Og þeg- ’
ar hann varð sjálfur læs, teygaði
hann í sig ungur að árum leikrit
Shakespeares í þýðingu. Honum
nægði ekki að lesa, heldur lék
hann hlutverkin í brúðuleikhúsi,
sem hann hafði eignazt.
Að vísu er barnslundin að
jafnaði tilfinninganæm. En svo
virðist sem næmleiki H. C. An- *
dersens hafi verið óhóflegur og
þegar hann tók að vaxa úr grasi,
fjarlægðist hann ekki þessa
draumlyndu leiki eins og aðrir
drengir, heldur hvarf sem heill- |
aður æ lengra inn í berg álfkon- j
unnar. I
ÚR ANDAGARÐINUM í STÓRA
MÝRARFLÓANN
Þegar hann var 11 ára dó faðir
hans. Móðir hans varð forfallin
í drykkjuskap. Eftir fermingu
tók Andersen þá ákvörðun að
fara til Kaupmannahafnar. Hann
ætlaði að verða söngvari og dans-
meistari, frægur og mikill maður.
Flótti ljóta andarungans úr
andagarðinum er áhrifamikil
táknlýsing á örbirgð þeirri, eymd
og einmanaleika sem þessi ófríði
og krangalegi piltur varð að þola
fyrstu ár sín í Kaupmannahöfn,
en þar varð hann að lifa á bón-
björgum hjá góðum mönnum.
— Þegar hann hljóp og flaug
út yfir limgerðið, urðu litlu fugl-
arnir hræddir og þutu upp úr
skógarrunnunum. „Það kemur af
því, að ég er svo ljótur,“ hugsaði
andarunginn og lét aftur augun,
en hljóp samt áfram. Lenti hann
svo í mýrarflóanum stóra, þar
sem villiendurnar héldu til. Þar
lá hann nóttina, þreyttur og ar-
mæddur.
Eða þegar hann lá í sefinu'
— Veiðihundarnir komu öslandi
í eðjunni, — skvamp, skvamp!
og sefið og reyrinn lagðist út af
til allra hliða; það var ógurlegt
fyrir vesalings andarungann. —
Hann vatt við höfðinu til að fela
það undir vængnum, en í sama
vetfangi stóð hjá honum hræði-
lega stór hundur með blaðrandi
tunguna og brann eldur úr aug-
um hans. Hann rak uppglenntan
skoltinn rétt ofan að andarung-
anum, og skein í hvassar tenn-
urnar,----en skvamp, skvamp!
hundurinn vaslaði burt og tók
ekki ungann.
„Æ, guði sé lof!“ sagði unginn
°g varp öndinni. „Ég er svo
ljótur, að hundurinn vill ekki
einu sinni bíta mig.
ög veturinn kom napur og
nístingskaldur. — Andarunginn
varð að synda fram og aftur á
vatninu, til þess að það legði
ekki alveg, en með hverri nótt
varð vökin, sem hann synti í,
þrengri og þrengri. Frostharkarí
varð svo mikil, að brakaði í ísn-
um. Andarunginn varð alltaf að
strita með fótunum, til þess að
vökin frysi ekki saman, en að
lokum varð hann uppgefinn, lá
grafkyrr og fraus fastur við ís-
inn.
Snemma morguninn eftir bar
þar að bónda nokkurn, og sá
hann ungánn og braut gat á ís-
inn með tréskónum og bar fugl-
inn heim til konu sinnar, og var
hann lifgaður við þar á heimil-
inu.
ÁKAFUR í ALLAR LIST-
GREINIR
Jafnskjótt og H. C. Andersen
kom til Kaupmannahafnar tók
hann sér gönguferð til leikhúss-
ins, gekk í kringum það og skoð-
aði það með hrifningu. Þarna
vonaðist har.n til að dyrum yrði
upp lokið fyrir sér. Hann fór til
frægustu dansmeyjar Kaup-
mannahafnar, tjáði henni inni-
lega löngu til að komast að við
leikhúsið. — Fór hann síðan að
syngja og dansa fyrir hana. Hún
hélt að þessi Ijóti piltur væri
geggjaður og vísaði honum á dyr.
Útlit hans og klunnaleg fram-
koma olli því að svörin urðu víð-
ast hvar hin sömu. Loks tókst
honum að vekja dálitla með-
aumkvunarkennda trú á sér og
var tekinn í söngskóla.
En allt var á sömu bókina lært.
Hann missti söngröddina, ætlaði
þá að snúa sér að listdansi og
síðan leiklist, en allt varð árang-
urslaust. Þegar honum hafði mis-
tekizt að gegna hlutverki sinu
sem „statisti“, lýsti leikhússtjórn-
in því yfir að hann væri jafn
óhæfur í allar listgreinir.
Enn var hann á flótta undan
takmörkuðum hæfileikum og
sneri sér i örvæntingu að skáld- ,
skap. Samdi hann nokkur leikrit
og bauð leikhúsum þau til sýn-
ingar. En eins og eðlilegt var,
reyndust þau ekki sýningarhæf,
barnaleg og bjálfaleg.
Hann lét sér ekki segjast og
sendi fleiri leikrit. Og vegna
þessarar þrákelkni og brennandi
áhuga ákvað einn af forstöðu-
mönnum leikhússins að beita sér
að minnsta kosti fyrir þvi að
hann fengi ókeypis menntaskóla-
vist.
STÚDENT OG RITHÖF-
UNDUR
Skólavistin varð H. C. Ander-
sen á ýmsan hátt fullkomin kvöl,
honum samdi ekki við skóla-
bræður sína og komst upp á kant
við kennara og rektor, svo að
síðasta ár fyrir stúdentspróf las
hann utanskóla. Þarna hlaut
hann þó þá menntun og þroska,
sem hlaut að vera algert skilyrði
fyrir því að ljós hans næði að
skína seinna.
Að afloknu stúdentsprófi hugði
hann ekki til framhaldsnáms,
langaði ekki til að verða em-
bættismaður. Heldur tók hann
nú að „lifa af ritstörfum“ eins
og það er kallað.
Hann samdi bæði skáldsögur,
hugleiðingar um heiminn og
sjálfan sig, leikrit og gaf út ljóða-
bækur. Hann varð ástfanginn í
„tveimur brúnum augum“, —
það varð að sjálfsögðu ógæfusöm
ást, — skáldþroskandi. Fyrstu
tvær bækur hans taldar ágæt
byrjandaverk og hann hlaut mik-
ið lof fyrir. En síðan var byrj-
andabrjóstvörnin þrotin og bæk-
ur hans fóru að fá misjafna dóma
— suma vægðarlausa.
Lif H. C. Andersens á þessum
árum var eins og gerist meðal
ungra rithöfunda. Þannig reikaði
hann um með óráðinn hug. Hann
var þekktur í hópi rithöfunda,
skrafdrjúgur og skemmtilegur á
mannamótum, en tvímælalaust
talinn einn af minni spámönnun-
um. — Enda verður því ekki mót-
mælt, að rit hans á þessum árum
j
gildi sitt skáldinu óafvitandi, þó
að ég þori ekki að fullyrða það.
H. C. Andersen var sjálfur
alltaf sannfærður um að hapn.
væri „gení“. En hann vissi §kki
frekar en ljóti andarunginn, að
hann var svanur. Hann þekkti
ekki hvítu fjaðrirnar, lit.lu ýþd-
islegu ævintýrin, sem áttu ,að
lyfta honum upp á himinhvolf
ódauðleikans. Aðrir skildu þexjta
á undan skáldinu.
Um hver jól kom út nýtf og
nýtt ævintýrakver. Þar komu
smásaman fyrir almenningssjón-
ir hver perlan annarri skæraii
og yndislegri: — Hafmeyjan
litla, Förunauturinn, Óli lokbrá,
Flibbinn, Brellni drengurinn,
Nýju fötin keisarans, Þumalína,
Tindátinn staðfasti, Svínahirðir-
inn, Ljóti andarunginn, Litla
stúlkan með eldspýturnar og ótal
margt annað. Þeim var ekki ték-
ið vel heima frekar en fyrsta
ævintýrakverinu.
HINN EILÍFT MISSKILDI ,
LISTAMADUR , ^
En þegar ævintýrin voru þý.dd,
eignuðust þau strax upp úr 1840
stóran hóp hrifinni aðdáendaj í
Þýzkalandi og Englandi. Én
mörg ár liðu, þar til Danir læfSu
að meta þau. E. t. v. er það Öfur
eðlilegt. Sagt er að enginn sé
spámaður í sínu föðurlandi. Dan-
voru efnislítil, full af ósamræmi ir þekktu og bezt hina mörgu
og göllum skapgerðargalla H. C. Anderséns,
Og þegar honum sviðu sárast hina taumlausu hégómagifhd
þungir dómar, fannst honum hans og viðkvæmni, sem þeim
hann ofsóttur og tók það ráð að fannst ganga „hysteri“ næst.
flýja í ferðir til annarra landa. Hann fór í taugarnar á þeim og'
Eftir slíkar ferðir skrifaði hann hinar misheppnuðu stærri skáld-
ferðabækur t. d. um Svíþjóð, sögur hans og leikrit, sem út
Þýzkai., Spán, Portugai, Grikk- komu á þessum sama tíma
land o. fl. Þær fengu einnig mis- ’ skyggðu á ævintýrin.
jafna dóma, en eru nú viður-1 Þessvegna kom nú brátt upp
kenndar mjög merkilegar og ósamræmi milli skáldmats þeifra
skemmtilegar bækur. \ irðist af og útlendra njanna á honum, spm
þeim mega ráða að H. C. Ander- að Andersen fann sárt til.
sen hafi verið í eðli sinu framúr-
skarandi blaðamaður.
Þannig fór hann í ferðalag til
Hollands og Englands 1947, þar
sem Hollendingar bókstaflega
báru hann á höndum sér og Eng-
hann ,jafn-
ITALIUFORIN OG FRÆGSIN
Sumarið 1835 fór hann til lendingar dýrkuðu
Ítalíu. Sú för er sambærileg við , hliða Dickens.
það þegar ungu skáldin nú á dög
Þá skrifaði hann m. a. tií vin-
um fljúga til Parísar. Þeir sem ar síns í Kaupmannaböfn:
til Ítalíu íerðuðust álitu sig komaf .... Ég er frægur maður.
til baka sem hálfgildings Goethe Sjálfir aðalsmennirnir, sem þó
lands sins. 1 eru svo fráhrindandi við sín eig-
Eftir Ítalíuferðina ritaði H. C. in skáld hafa tekið á móti mér
Andersen skáldsöguna Impro- eins og ég væri einn úr þeirra
visatorinn, sem sló í gegn. Hún hóp. Heimboðin sti'eyma til mín.
varð víðlesin, prentuð i mörgum — Þetta er eins og draumur ....
útgáfum og jafnskjótt þýdd á en Danmörk, Kaupmannahöfn, í
þýzku, ensku og sænsku. , þeirra augum er ég null ogíe.- i
Var nú stund frægðarinnar neitt. Ekki ein hugsun áhu&i .5
loksins runnin upp? Höfðu hlið samúðar.
himnanna þá loksins opnazt svo, I Dvöl min í Hollandi var Dan-
að sólargeislar hamingjunnar mörku til sóma. Svo góðar ,mót-
næðu að streyma um hann? Já, tökur hefur aldrei neinn dfinsk-
það er víst, að svo hugði H. C. ur maður fengið þar í landj. Og
Andersen að væri. það hefur staðið stórum stöfum
Og það varð, en með nokkuð í blöðunum, en dönsk blöð„'sem
öðru móti en hann ætlaði. Því að ég hef fengið að sjá í dag,, þau
seinna á sama ári, gaf hann út minnast ekki einu orði á : þáð,
litla ævintýrakverið sitt með Ég er særður.
Eldfærunum o. fx., sem þá hlaut Þetta er hreinn fjandskápúr.
svo vonda dóma. i Menn hrækja á mig heima en.
H. C. Andersen tók yfirleitt Evrópa heiðrar mig. Og nú .þeg-
mjög nærri sér harða gagnrýni. ai' Evrópa heiðrar mig, þá vílj.a
En svo virðist sem hann hafi þau ekki einu sinni nefna'þáð,
látið sér fordæmingu ævintýra- meðan skrifað er um hverjá lrt-
kversins í tiltölulega léttu rúmi ilfjörlega leikritsmynd í héerju
liggja. Hann átti sér jú frama- smáþorpi. Ég fæ hita af því 'að
brautina vísa á öðru sviði, áleit sjá þetta og hugsa um þetta,
hann, skáldsagnahöfundurinn, hvernig ég er ætíð og eilífléga.
höfundur Improvisatorinn
leikritahöíundurinn.
VISSI EKKI AD HANN
VAR SVANUR
og fyrirlitinn í þessu landi, áfitiwn
núll og ekkert annað. Því þann-
! ig hljóðar hin eilífa h5arm-
' saga misskildra skálda í öllúm
| löndum og á öllum tmium. Það,
Frá H. C. Andersens-safninu í Óðinsvé. Á skrifborðinu sést pípu-
hattur ævintýraskáldsins og á gólfinu fyrir framan sófann ferða-
útbúnaður þess: ferðatöskurnar tvær en aðra þeirra hafði hann
fengið að gjöf frá Kristjáni konungi níunda, og svo kaðallinn, sem
skáldið hafið ætíð með sér til öryggis ef hann skyldi lenda í
eldsvoða.
Á næstu árum varði hann lang- ei en8in iéttsýni í þvi hjá oííkúr
mestu af starfskröftum sínum til seinnitimamönnum að ásaka ein»i
að rita leikrit og skáldsögur, en e®a neinn. ÞV1 að' visast er, að
sumt af þessu misheppnaðist al- ví® munum vera út um hitt mui^n
gerlega og áframhaldandi óvæg- vlÉið að fordæma þá sem <píð$r
ir dómar ollu Andersen sárum munu hljota fulla viðurþenn-
vonbrigðum og hryggð. i lnS_u- H.C. Andersen hlaut þá
En ævintýrin skrifaði hann gæfu að vera viðurkenndur af
þess á milli, næstum því í hjá- öllum í lifenda lífi. Það eru .væg-
verkum, þar til hann fór loks ast sagt ekki öll skáld, sem hafa
að öðiast skilning á því að það notið þeirrar hamingju. T
voru þau sem myndu halda nafni
hans á lofti um ókomna tíð.
HAMINGJA OG VIÐUR-
Að þessu leyti er sagan af ljóta KENNING Á EFRI ÁRUM
Því árið 1850 kom út í Dap-
safn nokkurra helztu
Frh. á bls. 11.
andarunganum einmitt svo sönn.
Það má vera að ævintýrið hafi mörku
hlotið þetta undarlega sannleiks- 1