Morgunblaðið - 02.04.1955, Blaðsíða 9

Laugardagur 2. apríl 1955
MORGVNBLAÐIÐ
9
Sjdlfstæði lands og þjóðar eilist með alfrjdlsri verzlun
Herra forseti íslands og frú. ]
Góðir áheyrendur.
í DAG er 100 ára afmæli frjálsr-
ar verzlunar á íslandi. Verzlana-
samtökin í landinu efna til hátíða
halda í tilefni af því. Er eðli-
legt, að slíkra tímamóta sé
minnzt, ekki sízt vegna þess, að
með verzlunarfrelsinu er lagður
grundvöllur að því, sem síðar
hefur gerzt, til framfara og upp-
byggingar í þjóðfélaginu. Lög um
siglingar og verzlun á íslandi
voru gefin út 15. apríl 1854, en
gengu í gildi 1. apríl 1855. Er 1.
apríl þess vegna hinn rétti af-
mælisdagur verzlunarfrelsisins.
Með lögum um verzlunarfrelsi
var sú breyting gerð að öllum
var heimilt að verzla við íslend-
inga, en áður leyfðist aðeins
þegnum Danakonungs að hafa
viðskipti við ísland. Með þessum
lögum var höggvið á síðustu
hlekkina, sem heftu viðskiptin
við landsmenn allt frá einokun-
artímanum. Var hér um stóran
sigur að ræða, sigur, sem margir
góðir íslendingar höfðu unnið að
og undirbuið. Með lögum um
verzlunarfrelsi þjóðinni til handa
birti yfir íslandi eftir margra
alda einokun, áþján og niður-
lægingu. íslendingar fengu nýja
von og trú á því, að þjóðin ætti
möguleika til sjálfsbjargar og
bættra lífskjara. Sérstök ástæða
var til þess, að menn tengdu
miklar vonir við verzlunarfrels-
ið. Þjóðin hefur alla tíð þekkt
nokkur skil á sögunni, en hún
talar skýru máli í þessu efni.
Meðan íslendingar önnuðust
sjálfir sigiingar og verzlun fyrstu
aldirnar eftir að landið byggðist
vegnaði landsmönnum vel. Þá
lifði fólkið í landinu ekki við
lakari kjör en gerðist hjá ná-
grannaþjóðunum á þeim tíma.
Þá var þjóðin frjáls og sjálfstæð
og lífskjörin og afkoman í sam-
ræmi við það. Menn sigldu til
annarra landa og færðu varn-
inginn heim, og þá voru íslend-
ingar ekki eftirbátar annarra
þjóða. En óhappið skeði árið
1262, þegar þjóðin gekk erlendu
valdi á hönd, eftir það minnk-
aði sjálfstraustið og þjóðin missti
íótfestuna og möguleikann til
þess að lifa hamingjusöm og
ánægð í landinu. Raunasaga ís-
lendinga verður ekki rakin hér,
enda flestum kunn. En sú saga
má ekki gleymast núlifandi kyn-
slóð eða komandi kynslóðum, þar
sem læra má af hinni bitru
reynslu landsmanna fyrr á öld-
um. Reynslunni í því, hvernig
einokun og ófrelsi lamaði þrekið
og kjarkinn í fólkinu.
LÖNG OG ERFIÐ BARÁTTA
Einokun og áþján fyrri alda
ætti að vera einskonar hættu-
merki, sem minna á hvað þjóð-
inni ber að varast. Nauðsynlegt
er að meta að verðleikum það,
sem fengizt hefur fyrir langa og
erfiða baráttu margra ágætra
manna. Sú barátta ætti að vera
hvatning til þess að halda vörð
um frelsið ekki aðeins í verzlun
og viðskiptum heldur einnig í
öðrum atriðum, sem æskileg eru
talin hjá írjálsum menningar-
þjóðum.
Þótt barátta þjóðarinnar fyrir
verzlunartrelsinu verði ekki rak-
in hér, verður ekki hjá því kom-
izt að minnast á örfáa af hinum
mörgu, sem bezt gengu fram í
því að vekja þjóðina og hvetja til
baráttu fyrir verzlunarfrelsi og
bættum lífskjörum. Skúli Magnús
son, landfógeti, hlýtur að koma
fram í hugann á þessum tíma-
mótum. Eins og kunnugt er, vann
hann lengi sleitulaust að því,
ásamt vini sínum og samherja,
Jóni Eiríkssyni, að bæta verzl-
unina, vekja þjóðina til dáða og
vinna að fjölbreytni í atvinnu-
lífinu og bæta efnahag lands-
manna með því að reyna að koma
hér upp iðnaði og útgerð. Þá var
það ekki lítils virði, sem Fjölnis-
menn lögðu fram með hvatning-
Þjóðin minnist framfara og bœttra
iífskjara þakkiátum huga
Ræba Ingólfs Jónssonar viðskiptamála-
ráðherra i Þjóðleikhúsinu / gær
ast hafa hin köldu orð í garð
innlendrar kaupsýslustéttar ver-
ið óverðskulduð. Það er nauð-
synlegt, að verzlunarstéttin geri
sér grein fyrir því, að hún gegnir
ma mnlenda a stuttum tíma, að ábyrgðarmiklu starfi Afkoma
gera verzlunina hagstæða fyrir alls almennings í landinu er að
hjálpaðist að til að gera verzlun-
landsfólkið að skapa hér fjár-
magn og rnöguleika trl þess að
fólkið í landinu fengi mannsæm-
andi lífsk.iör.
Um aldamótin 1900 er mikill
hluti verzLunarinnar í höndum
innlendra rnanna. Þa var vor-
hugur og oirta yfir íslandi, tog-
ararnir em keyptir til landsins
og framleiðslan eykst hröðum
skrefum. Upp úr aldamótunum
fær þjóðin heimastjórn, íslenzk-
an ráðherra með búsetu í Reykja-
vík. Síminn er lagðui til lands-
ins og á ,vnn mikla þátt í að
greiða fyrir millilandaviðskipt-
um og gera verzlunina auðveld-
ari en hún hafði áðut verið. Brýr
eru byggðar á stóríljótin, vegir
lagðir um landið húsukostur all-
ur stórum bættur. Þjóðin gerir
sér ljóst, að hún er á framfara-
braut og að landið, seni hún bygg-
ir hefur mikla móguleika, ef
fólkið vill riotfæra sér þá. Það
hafði lengi verið ó.kadraumur
þjóðarinnar að eignast millilanda
skip. Þeir sem við kaupsýslu
fengust höfðu lengi gert sér grein
fyrir því, að það væri þjóðar-
nauðsyn að eiga skip til þess að
flytja naoðsynjar til iandsins og
útflutningsvörur frá landiu.
Ingólfur Jónsson viðskiptamálaráðherra.
arorðum sínum og margháttuð-
um tilraunum til þess að hafa
áhrif á landsmenn og telja kjark
í þjóðina. Fjölnismenn voru hug-
sjónamenn og hörmuðu gæfu-
leysi þjóðarinnar, gn þeir sáu í
huga sér betri tíma og trúðu
því, að þjóðin myndi hrista af
sér slenið, læra að þekkja sjálfa
sig og berjast til sigurs fyrir
frelsi og bættum lífskjörum.
Jón Sigurðsson var hinn glæsi-
legi og sigursæli baráttumaður,
sem auðnaðist að fá verzlunar-
frelsið viðurkennt með aðstoð
ýmissa monna á árinu 1854. Er
enginn vafi á því, að lægni og
glæsimennska Jóns Sigurðssonar
hefur ráðið mestu um það, að
ýmsir danskir ,-þingmenn gengu
að lokum *il liðs við hann í þessu lega stuttum tíma.
mönnum mjög erfitt að afla nægi-
legra matúmga me? þeim at-
vinnutækjum, sem þjóðin átti.
Jón Sigurðsson og ýmsir fleiri
gerðu sér lióst, að með því að
fá verzlunarfrelsi viðurkennt
var mikilvægt spor stigið og
undirstaða fengin til þess að bæta
kjör almennings í landinu. Þótt
verzlunarfrelsið væri viðurkennt,
var verzlunin enn um sinn í hönd
um erlendra manna, en batnaði
mikið, þar sem hún var ekki
lengur bundin við þegna Dana
konungs eða örfáa kaupmenn,
sem höfðu einkarétt á viðskipt
unum við Tsland. Það kom brátt
að því, að íslendingar fóru sjálf
ir að hafa viðskipti við útlönd
og náðu gúðum árangri á tiltölu-
máli. Mun þessi áfangi á sigur-
braut Jóns Sigurðssonar í baráttu
málum íslendinga hafa orðið
honum mikil hvatning og upp-
örfun til þess að stefna lengra í
kröfum íslendinga.
Jóns Sigurðssonar var það, að
koma verzluninni í hendur inn-
lendum mönnum og gera verzl-
unina al-innlenda til þess að arð-
urinn af viðskiptunum gæti orð-
ið kyrr í landinu til uppbygg-
ingar atvinnulífinu og alls þess.
Það sem erfiðast var fyrir ís-
lendinga í því að ná verzluninni
sjálfir, var skortur á fjármagni,
sem nauðs>mlegt var til þess að
geta hafið sjálfstæðan verzlun-
Markmið arrekstur. T.oks kom að því, að
banki var stofnaður i landinu,
íslandsbanki. — — Þilskipaút-
gerð hófsr, í landinu upp úr því
og bændur tóku sig saman og
seídu aft'rðir fyrir peninga.
Þannig myr.daðist smátt og smátt
nokkurt fjá,'magn í landinu vegna
STOFNUN EIMSKIPAFELAGS-
INS MIKIB HAPPASPOR
Að því kom, að Ei nskipafélag
íslands var stofnað með glæsi-
legri þáttK ku fjölda landsmanna.
Reynslan svndi fljótt, að það var
mikið happaspor að stofna Eim-
skipafélag íslands. Ekki er víst,
hvernig hefði tekizt með flutn-
inga til og frá landinu í fyrri
heimsstyrjöldinni, ef Eimskipa-
félagið hefði ekki verið til. Nú
eiga íslendingar mörg kaupskip,
ekki aðeins Eimskipafélag ís-
lands heldur fleiri aSilar. Þjóðin
er að nálgast það, a* fullnægja
flutningaþorfinni með eigin skip-
um. Ber r ð stefna að því sem
fyrst og ekki aðeins að láta þar
staðar numið, heldur hafa það að
markmiði að annast emnig flutn-
inga fyrir aðrar þjóðir. Þá er)
það kunnugt. að íslendingar eiga
stórvirkan íiskiskipastól, togara
og vélbáta og því góð skilyrði
til mikillar framleiðsíu ekki sízt
nú eftir að landhelgin hefur ver-
ið færð út Verksmiðjur, fiskiðju-
ver, byggingar til sjávar og
sveita, vegagerðir og hafnargerð-
ir, rafmagn sími og hin mikla
ræktun landsins hefur kostað
mikið fé, en gerir þjóðmni mögu-
legt að lifa í landiuu við góð
kjör, sem tru fyllilepa sambæri-
leg við það sem gerist í nálæg-
um menningarlöndum. Þessi
mikla breyting hefur gerzt á fá-
um áratugum vegna bess að þjóð
in fékk frelsi í viðskiptum,
verzlun o p öðrum athöfnum.
miklu leyti háð því, hvernig
verzlunarkjörin eru. F.g veit að
flestir þeir'-a, sem við kaupsýslu
fást, gera sér Ijósar skyldurnar
við þjóðfélagið. Þess ber að minn
ast, að við erum öll í sama báti
og ættum að stuðla að þvi að all-
ir þegnar i-jóðfélagsins geti búið
við góð kjör. Menn muna eftir
fátækt og atvinnuleysi. Minnast
hafta og 'öruskorts og lélegra
verzlunar kj ara af þeim ástariðum.
Síðustu árin hefir þetta ekki ver-
ið fyrir hendi Létt hefur verið
verzlunarhöftum, vöruskorti
hefur verið útrýmt. Vegna milli-
ríkjasamninga hefur reynzt óhjá-
kvæmilegt að beina vörukaupum
til ákveðinna landa ög hafa kaup-
sýslumenn og þjóðin í heild skil-
ið nauðsyn þess.
Vegna þess að gjaldeyrisöflun
þjóðarinnar er ekki enn nægi-
lega miki! er nokkur hluti af
innflutningnum háður gjaldeyris-
og innfiutningsleyfum. Stefnt er
að því, að auka framleiðsluna og
gjaldeyrislekjurnar, svo að unnt
verði að nema burtu leyfarnar
af þeim ir.nflutningshöftum, sem
við enn búum við. Hagfræðingar
og viðskiptafræðingar seinni ára
hafa sannfærzt um, að innflutn-
ingshöft komi ekki að gagni, þótt
gjaldeyrisskortur sé, og er það
bví nú stema þeirra, sem mesta
reynslu hafa í þessum efnum, að
grípa til annarra ráðstafana
heldur en innflutningshafta,
þegar að f rengir með gjaldeyri.
Að sjálfsögðu munu íslendingar
taka þessa kenningu til athugun-
ar ef þörf skyldi verða á sér-
stökum ráðstöfunum vegna inn-
flutnings. Einnig er nauðsynlegt
að byggja upp gjaldeyrisvara-
sjóð svo fljótt sem verða má.
sem gera þurfti i landi, sem bættra verzlunarkjara og aukinn-
vantaði allt til þess að unnt væri
að lifa mannsæmandi lífi.
UNDIRSTADA FENGIN
TIL ÞESS AÐ BÆTA LÍFSKJÖR
ALMENNINGS
Fyrir 10o árum var ömurlegt
ástand á Islandi. Þjóðin var
eignalaus, húsakostur allur mjög
bágborinn Framkvæmdir höfðu
engar verið í landinu Hér voru
engin ökutæki, engir vegir, eng-
ar brýr á vatnsföllum landsins,
engin skip önnur en árabátar,
sem menn riotuðu til sjósóknar
uppi við landssteina. Engar rækt-
unarframkvæmdir og engin pen-
ingastofnur, var i landinu. Um
lífsþægindi var ekki að ræða og
fjáröflun til framkvæmda virt-
ist vera útilokuð, enda veittist
ar framleiðslu. Margir einstakl-
ingar á íslandi, sem lögðu stund
á viðskipti og verzlu.i á þessum
tímum, levstu af hendi merki-
legt braulrvðjendastarf við erfið
skilvrði, og hefur það ekki enn
verið meti<) að fullu.
VORHUGlTR OG BIRTA
YFIR ÍSLANDI
Þingeysku bændirnir, sem
mynduðu liagsmunafélag til þess
að standa betur að vígi í baráttu
við selstöðukaupmenn, unnu
einnig og ckki síður merkilegt
og mikilvægt brautryðjenda
starf, sem skapaði gott fordæmi
i öðrum héruðum landsins. Sam
tök bændanna og framtak hinna
ötulu íslenzku kaupsýslumanna,
sem buðu erfileikunum birginn,
ORT VAXANDI FRAM-
LEIÐSLA
Framleiðsla þjóðarinnar fer
ört vaxanoi vegna aukinna fram-
leiðslutækja, vaxandi ræktunar
og meiri sjávarafla. Framkvæmd-
ir á s. 1. ári hafa aldrei verið
meiri í landinu og afkoma alls
almennings góð, þótt ávallt sé
æskilegt, að hagur þeirra, sem
minnstar tekjurnar hafa, megi
batna.
Afkoma ríkissjóðs við s. 1. ára-
mót verður að teljasl góð og að-
staða bankanna út á við batnaði
s. 1. ár, þrátt fvrir hinar miklu
framkvæmdir og fjárfestingu í
landinu. Allt útlit cr fyrir, að
yfirstandandi ár verði ekki lak-
ara en s. 1. ár, ef unnið verður að
framleiðslustörfum án frekari
truflana en orðið er. Fram-
kvæmdir og uppbyggingar um
allt landið munu einnig verða
miklar á þessu ári, ef vinnufrið-
ur helzt. Vonandi leysist vel og
Þetta hefur gerzt, vegna þess að . farsællega úr þessum deilum, sem
menn höfðu svigrúm til þess að valdið haía vinnustöðvun um
skeið. Nauðsynlegt er, að allir
hafi atvinnu og atvinnulifið og
starfa, og með fjölbreyttari at-
vinnurekstri, að skapa atvinnu,
auka framleiðsluna og fjármagn-
ið í landinu. Eftir að verzlunin
framleiðslan megi blómgazt.
Þannig verður verzlunin frjáls og
var komin í hendur landsmanna hagstæð íyrir fólkið í landinu.
sjálfra var arðurinn af viðskipt-1 Með Því móti verður Gllum lands
unum festur í landinu og hefur1 mönnum Vvggð góð hfsafkoma.
A þann *- * ------ —
verið notaður til uppbyggingar
atvinnulííinu og annarra nauð-
synlegra framkvæmda, sem kall-
að hafa að.
VERZLUNARSTÉTTIN HEFIR
UNNID ÞJÓÐINNI ÓMETAN-
LEGT GAGN
Verzlunarstéttin íslenzka hef-
ur sýnt dugnað í störfum og
hátt verður sjálfstæði
þjóðarinnar og efnalegt öryggi
bezt trygg'.
EIGUM DÝRMÆTAN FJÁR-
SJÓD, SEM VIÐ HÖFUM
FENGIÐ RYRIR LANGA OG
ERFIDA BARÁTTU
í dag fögnum við 100 ára af-
mæli frjálsrar verzlunar á ís-
unnið þjóðinni ómetanlegt gagn. | landi. Ósjálfrátt rifjast margt
Oft hefur árað misjafnlega á upp af því, sem gerzt hefur í
sviði viðskiptamálanna. Oft hef-
ur verið kastað hnútum að verzl-
unarstéttinni fyrir það, að hún
hafi ekki ávallt gert skyldu sína
við fólkið í landinu Stundum
baráttu- og viðreisna’-sögu þjóð-
arinnar á Tiðnum árum. Það er
þess vegna sem við erum á þess-
ari stundu þakklát í huga og
fögnum yfir því að forsjónin hef-
hafa slíkar aðfinnslur átt við! ur leyft þjóðinni að sigrast á
nokkur rök að styðjast, en oft-1 Framh. á bls. 12