Morgunblaðið - 03.04.1955, Blaðsíða 11

Sunnudagur 3. apríl 1955
MORGVNBLAÐIÐ
11
Aflantshafshandalagið sex ára
Framh. af bls. 6
* V.-EVRÓPA — EIN HEILD
Ernest Bevin lagði fram þá
tillögu í neðri deild brezka þings-
ins í janúar 1948, að Bretland,
Frakkland, Belgía, Luxemburg
og Holland gerðu með sér banda-
lag í líkingu við Dunkerque-sátt-
málann, ér Bretar og Frakkar
gerðu með sér i marz 1947 „Við
verðum að hafa í huga að fá aðr-
ar evrópskar menningarþjóðir,
þ. á. m. Ítalíu, til að taka síðar
þátt í samvinnu um þessa hug-
sjón. Við verðum að miða að því
að skapa eina heild úr V.-
Evrópu“.
Upp úr ummælum Bevins
spratt Brússel-sáttmálinn. En for
ráðamenn V.-Evrópu-ríkja vildu
ekki hætta við svo búið ■— fleiri
þjóðir varð að fá til samstarfs
um varnir vestrænna ríkja. Bid-
ault, sem þá var utanrikisráð-
herra Frakklands, sagði að vest-
rænar þjóðir gætu aðeins með
fulltingi Bandaríkjanna staðið
við þann ásetning sinn, að veita
hvor annarri hjálp, ef ráðist væri
á þær.
Blekið í undirskrift Brússel-
sáttmálans var varla þornað,
cr Rússar lögðu flutningsbann
sitt á V.-Berlín, sem stóð í 323
daga. Þessi atburður og allur
sá órói og kviði, er hann vakti
meðal vestrænna þjóða, varð
hvað mest til þess, að tekið
var til óspilltra málanpa um
að ganga endanlega frá sátt-
mála ríkjanna báðum megin
N.-Atlantshafsins, og hann var
undirritaður skömmu áður en
flutningsbanninu til Berlínar
var aflétt.
/
* BANDARÍKIN OG KANADA
SENDA ÁIIEYRNAR-
FULLTRÚA
Talsverður aðdragandi hafði
verið að undirritun sáttmálans.
Hinn 30. apríl 1948 hittust varn-
armálaráðherrar og yfirmenn her
foringjaráða ríkjanna, er stóðu
að Brússel-sáttmálanum, í
London til að gera áætlun um,
að hve miklu leyti þeirra eigin
hergagnaframleiðsla nægði og
hversu mikla aðstoð þeir yrði að
fara fram á við Bandaríkin. —
Áheyrnarfulltrúar Bandaríkj-
anna og Kanada áttu sæti á þess-
um fundum frá byrjun júlímán-
aðar þetta sama ár. Benti þetta
greinilega til þess í hvaða átt
xnálin stefndu. f september var
ákveðið að koma á fót sérstakri
varnarstofnun, er kallaðist varn-
arstofnun vestrænna þjóða, og
var Montgomery marskálkur
gerður æðsti maður þessarar
stofnunar, sem hafði aðalbæki-
stöðvar í Fontainebleu í Frakk-
landi.
Það varð hlutverk þessarar
stofnunar að leggja stóran skerf
til varna hins frjálsa heims, og
það, að hún varð til á friðartím-
iijn, var sönnun þess, að aðilda-
ríkin voru ákveðin í að standa
hlið við hlið um gagnkvæma
varnaraðstoð, ef til árásarstyrj-
aldar kæmi. Og þar að auki
lagði þessi stofnun þann grund-
völl, er var ómetanlegur fyrir
Atlansfhafsbandalagið, er fram í
sótti, bæði á sviði hermála, efna-
hagsmála og félagsmála.
* VANDENBERG-
SAMÞYKKTIN
Enn var Þrándur í Götu, er
ryðja þurfti úr vegi, til að Banda-
ríkin gætu orðið aðili að varnar-
samtÖkum vestrænna þjóða —
breyta þurfti stjórnarskrá
þeirra til að þau gætu stigið slíkt
skref. f apríl 1948 tóku Marshall,
utanríkisráðherra Bandaríkj anna
Og aðstoðarutanríkisráðherrann,
Lovett, að undirbúa framkvæmd
þessa í samráði við öldungadmid-
arþingmennina Vandenberg og
Connally. — Vandenberg-þings-
ályktunin var samþykkt í öld-
ungadeild Bandaríkjaþings 11.
júní 1948. Samþykkt þessi mark-
aði djúptæka breytingu í stefnu
Bandaríkjamanna í utanríkis- og !
varnarmálum á friðartímum og |
gerði þeim kleift að gerast aðilar
að alþjóðasamtökum, er hefðu j
samvinnu um varnarmál, efna-
hagsmál og félagsmál.
❖ ❖ ❖
Undirbúningsumræður að N.-
Atlantshafssáttmálanum hófust
6. iúlí 1948 í Washington milli
fubtrúa bandaríska utanríkis-
ráðunevtisins og sendiherra Kan-
ada og aðildaríkja Brússel-sátt-
málant;. Þeear í upphafi var
ákveðið. að þessi samningur, er
gerði ráð fyrir gagnkvæmri varn-
ai'aðstoð landanna beggja megin
Atlantshafsins, skyidi gerður
innan vébanda stofnskrár SÞ.
-k I öfi" DRÖG AD
?»EGINATRIDUNUM
Á umræðufundi þessum voru
lögð drög að þeim meginatriðum,
er stofnskrá Atlantshafsbanda-
lagsins skvldi bvggð á. Stjórnir
hinna siö fvrrnefndu ríkja lýstu
sig sambykkar frumdrögunum
að sáttmálanum, og 10. des. hófst
í Washington lokaþátturinn í
gerð sáttmálans.
Það varð 1 jóst, er leið á
sumarið 1948, og hugmyndin
að slíku varnarbandalagi
færðist nær því að komast í
framkvæmd, að bandalag
þetta mvndi ekki takmarkast
við Bandaríkin og aðildaríki
Brússel-sáttmálans. í október
lýsti kanadiska stjórnin yfir
því, að hún befði huga á að
gerast aðili að sáttmálanum.
Þiu lönd, er fru/nkvæði áttu
að Atlantshafsbandalaginu
vildu gjarna fjölga aðiljunum,
og var þá einkum um að ræða
írland og Svíþjóð, er hvorugt
gengu í bandalagið, er til kast
anna kom, ísland, Noreg, Dan-
mörk, Portúga.1 og Ítalía —
en Frakkar löirðu einkum
áherzlu á. að ítalir gengu í
bandalagið.
★ P4VMÖPK nr, NOREGUR
Á BÁDIIM ÁTTUM
Danmörk og Noregur höfðu
verið á báðum áttum um, hvaða
afstöðu þau ættu að taka til þess-
ara varnarsamtaka. Norðurlöndin
höfðu haft í hyggju að gera með
sér sérstakan þáttmála, en um-
ræður um hann höfðu farið út
um þúfur. bar sem Svíþjóð hélt
fast við hlutlevsisstefnu sína, en
Norðmenn fullvrtu, að hverskon-
ar varnarbandalag Norðurlanda
hlvt.i að eiga samvinnu við aðrar
vestrænar þlóðir. Hinn 5 febr.
hélt utanríkisráðherra Norð-
manna, Halvard Lange, til Was-
hington til að kynna sér betur
sáttmálann, sem var í bígerð. —
Nokkrum klukkustundum áður
en hann vfirgaf Ósló, fékk hann
orðsendincqi frá Páðstjórninni,
er bauð Noregi aðild að varnar-
sáttmála, er hún hugðist hafa
foraöngu um.
Noregur varð að velia og tók
bnnn kostinn að neita tilboði Ráð
st.íórnarinnar og gerast aðili að
Atlantshafsbandalaginu með bvi
skilyrði, að herir erlendra ríkja
væru ekki staðsettir á norskri
grund svo lengi sem landið hefði
ekki orðið fyrir árás. Portúgal
ákvað einnig að verða eitt af
Atlantshafsbandalagsríkjunum,
ef það hefði ekki í för með sér
nein vandkvæði á náinni sam-
vinnu þess við Spán og með því
skilyrði, að erlendir herir hefðu
ekki bækistöðvar á Azor-eyjum
á friðartímum. Danmörku, Nor-
egi, Portúgal, ítah'u og fslandi
var formlega boðin aðild að
bandalaginu 15. marz 1949. Sátt-
málinn var fullgerður 18. marz
off birtur tveim vikum áður en
aðildaríkin undirrituðu hann.
★ TEXTI SÁTTMÁLANS —
BEZTA SVARIÐ
Ráðstjórnarríkin höfðu gert
ítrekaðar tilraunir til að koma í
veg fyrir, að sáttmálinn yrði stað-
festur. Ráðstjórnin beindi árás-
um sínum fyrst í stað einkum að
Brússel-sáttmálanum, og vöruðu
Evrópu-ríkin einnig við því, að
Atlantshafsbandalagið væri ekki
annað en tæki auðvaldsríkjanna
til að ná auknum yfirráðum. —
Rússar sendu þeim tólf ríkjum,
er voru í þann veginn að undir-
rita sáttmálann, orðsendingu 31.
marz og lýstu þar yfir því, að
sáttmálinn bryti í bág við stofn-
skrá SÞ. Orsendingunni var svar-
að tveim dögum síðar, og gerð
í fáum orðum grein fyrir því, að
texti sáttmálans væri bezta svar-
ið við staðhæfingum Ráðstiórn-
arinnar, þar sem það kæmi ský-
laust fram í sáttmálanum, að
bandalaginu væri ekki beint
gegn neinni sérstakri þjóð eða
þjóðflokkum, heldur aðeins gegn
árásarstyrjöld.
Enda kemur þetta skýrt
fram í fimmtu grein sáttmál-
ans, sem er þungamiðja samn-
ingsins, og segir þar m. a.:
„. . . aðildaríkin fallast á, að
vopnuð árás gegn einu eða
fleirum þeirra í Evrópu eða
N.-Ameríku jafngildi árás á
ákveðið að koma á fót föst-
um her Atlantshafsbandalags-
ríkjanna undir sameiginlegri yf-
irstjórn, og var Eisenhower, þá
hershöfðingi, gerður fyrsti yfir- (
maður herjanna. SHAPE tók
formlega til starfa í apríl 1951. !
— Aðalbækistöðvar þess eru í
Versailles á mjög fallegum stað
þar, sem þjóðhöfðingjar Frakka '
hafa um aldaraðir stofnað til
veiðiferða og boðið gestum sín-
um steikta fasana að veiðiferð-
unum loknum.
Það, sem næst lá fyrir, var
að samræma nauðsynlegar
varnaraðgerðir hverrar þjóð-
ar og þau fjárframlög, er hún
var fær um að láta af hendi
rakna til varnarmála. Var
þetta rannsakað mjög vand-
lega og gengið endanlega frá
því á Lissabon-ráðstefnunni í
febrúar 1952.
❖ ❖ ❖
Af því, sem sagt hefir verið,
mætti ætla, að eingöngu væri um
að allar þær þjóðir, er standa að
því, geri sér Ijóst það hlutverk,
er bandalagið á að gegna, leggi
rækt við það og séu reiðubúnar
til að fórna sérhagsmunum að
nokkru til að tryggja öryggi sitt
og annarra þjóða gegn ágangi
erlendra ríkja. Þær mega ekki
sofna á verðinum — eins og á ár-
unum 1918—1939 — og láta sér-
hagsmuna- og einangrunarstefnu
(J aypa heiminum út í glötun
þriðju heimsstyrjaldarinnar.
G. St.
að ræða gagnkvæma hernaðar- j
aðstoð bandalagsríkjanna, en því |
fer fjarri. Að sjálfsögðu var upp- j
haflega stofnað til sáttmálans til
að mynda skjaldborg um öryggi
þau öll, og ... að þau munu þjóðanna, og ríkin hafa til þessa
koma hvort öðru til aðstoðar
umsvifalaust . . .“ En í 51. gr.
stofnskrár SÞ er skýlaust tek-
inn fram réttur hverrar þjóð-
ar til sjálfsvarnar, hvort sem
þær verjast árásinni af eigin
bolmagni eða með aðstoð ann-
arra þjóða.
★ S4MÁBYRG FORUSTA —
ÖFLUGT FRAMKVÆMDA-
VALD
Hver þjóð átti að leggja sinn
skerf til varnarsamtakanna mið-
að við landfræðilega stöðu, auð-
lindir og efnahag. En það kom
brátt. í Ijós, að þörf var á sam-
ábvrgri forustu og samræmingu
j varnaráætlana, og á ofanverðu
ári 1950 komu aðildaríkin á fót
sameiginlegri herstjórn banda-
lagsins. Ekkert ríkjasamband, er
stofnað var í varnarskyni á frið-
artímum, hafði áður komið á
laggirnar svo öflugu fram-
kvæmdavaldi.
Aðdragandi sameiginlegrar her
stj órnar Atlantshafsbandalagsins,
SHAPE, hófst, er Kóreu-styrjöld-
in brauzt út 5. júní 1950. Ráðgef-
andi nefnd Atlantshafsbandalags-
ins varð þegar ljóst að taka varð
til óspilltra mála við að efla her-
styrk aðildaríkjanna, og er full-
trúar bandalagsins komu saman
til fundar í New York 15. sept.
1950, fjölluðu þeir um, hvernig
koma mætti í veg fyrir, að yfir-
ráðasvæði bandalagsins yrði fyr-
ir samskonar árás og gerð hafði
verið á Suður-Kóreu.
■Á FRAKKAR —
ÞRÁNDUR í GÖTU
Á þessari ráðstefnu kom fyrst
til tals aðild V.-Þýzkalands að
I varnarsamtökum vestrænna
þjóða. Utanrikisráðherra Banda-
ríkjanna, Acheson, lagði til, að
komið yrði á fót þýzkum her-
flokkum innan vébanda banda-
lagsins. Robert Schuman, þá ut-
anríkisráðherra Frakka, mót-
mælti endurhervæðingu Vestur-
Þýzkalands, en kvaðst hlynntur
því, að Þjóðverjar stuðluðu ó-
j beint að varnarsamtökum vest-
j rænna þjóða. Og þar við sat.
| Tillagan um Evrópuher var
j lögð fyrir franska þingið í októ-
, ber 1950 af Rene Plevan, bá for-
sætisráðherra Frakka. í sam-
þykktinni um Evrópuher var
gert ráð fyrir aðild V.-Þýzka-
lands að vörnum vestrænna
þjóða, en eins og kunnugt er
felldi neðri deild franska þings-
ins tillöguna um Evrópuher í
ágúst s.l. ár. Engu að síður hafði
ráðgefandi nefnd Atlantshafs-
bandalagsins tjáð sig eindregið
fylgjandi tillögunni á fundi í
Brússel þegar í desember 1950,
og á þeim sama fundi var einnig
! mestmegnis unnið að því — inn-
an vébanda bandalagsins — að
styrkja sameiginlega varnir sínar
gegn árásarstyrjöld.
★ KJARNORKUVOPN KOMA
TIL SÖGUNNAR
Á þeim sex árum, jem Atlants
hafsbandalagið hefir verið við
líði, hefir sameiginlegur herstyrk
ur aðildaríkjanna aukizt að mun.
Þó að tölur gefi ekki alltaf rétta
hugmynd, sakar ekki að geta
þess, að í upphafi hafði banda-
lagið yfir 12 herdeildum, 400
flugvélum og allmörgum flota-
deildum að ráða — nú eru her-
deildir bandalagsins alls 100 —
bæði vígbúið lið og varalið —
og flugher þess og floti hefir auk-
izt að miklum mun. Alfred M.
Gruenther, yfirmaður herja
bandalagsins, skýrði frá því í
ræðu nýlega, að varnaráætlanir
bandalagsins yrðu héðan í frá
fyrst og fremst miðaðar við þau
nýju vopn, er nú væru komin til
sögunnar, kjarnorkuvopnin.
Engu að síður er það ljóst
af formála sáttmálans og
tveim fyrstu greinum hans, að
aðildaríkin telja sig tilheyra
ríkjasambandi, er skuldbindi
þær ekki aðeins til samvinnu
í varnarmálum, heldur einnig
á fjölmörgum öðrum sviðum.
í annarri greininni segir, að
ríkin vilii efla frjálsræði og
vinna að aukinni velmegun.
f formálanum lýsa þær yfir
vilja sínum til að lifa í friði
við allar þjóðir og ríkisstjórn-
ir. En grundvöllur að friði
verður ekki aðeins reistur
með því að koma í veg fyrir,
að styrjöld verði háð — með
gagnkvæmum varnarsamningi
— heldur fyrst og fremst með
sleitulausri samvinnu ríkj-
anna í efnahags-, félags- og
menningarmálum — aukinni
velmegun þjóðanna heima
fyrir.
★ TILRAUN TIL ÖFLUGS
ÞJÓÐABANDALAGS
Þegar utanríkisráðherrar
þeirra landa, er frumkvæðið áttu
að bandalaginu, komu saman í
Washington fyrir sex árum síðan
til að undirrita Atlantshafssátt-
málann, hleyptu þeir af stokkun-
um tilraun til öflugs þjóðabanda-
lags, er raunverulega á sér engan
líka í sögu mannkvnsins — á frið
artimum. Sáttmálinn hefir orðið
grundvöllur að varnarsamtökum
rúmlega 380 milljón manna báð-
um megin Atlantshafsins.
❖ ❖ ❖
Erfitt er að spá um gengi
Atlantshafsbandalagsins. En ör-
lög þess — og þá jafnframt örlög
vestrænna þjóða — eru háð því,
AÐALFUNDUR Heimiiisiðnaðar
félags íslands var haldinn í Hús-
mæðraskóla Reykjavíkur 2. marz
1955. Formaður félagsins, frú
Arnheiður Jónsdóttir, setti fund-
inn og nefndi til fundarstjóra
prófessor Matthías Þórðarson, en
til fundarritara frú Helgu
Kr ist j ánsdóttur.
Formaður minntist tveggja fé-
lagskvenna, sem látizt höfðu á
árinu, þeirra frú Önnu Ásmunds
dóttur og frú Guðrúnar Ásmunds
dóttur.
Þá skýrði formaður frá liðnu
starfsári og minntist í því sam-
bandi sérstaklega á fyrirtækið
„Islenzkur heimilisiðnaður“, sem
Heimilisiðnaðarfélag íslands og
Ferðaskrifstofa rikisins reka sam
eiginlega, sagði það í örum vextí.
þrátt fyrir ýmsa byrjunarörðug-
leika, og hvatti félaga í H. I. til
samtaka og hjálpar um það mál.
Því næst flutti frú Helga
Kristjánsdóttir stutt erindi og
sagði sögu I. H. frá stofnun fyrir-
tækisins 9. okt. 1951.
Framkvæmadrstjóri Í.H., frú
Sigrún Stefánsdóttir, sagði nokk-
uð frá daglegum rekstri fyrir-
tækisins og benti á markmið og
leiðir í sambandi við frámtíðar-
starfið.
Þakkaði Matthías Þórðarsoh
bæði erindin og gaf orðið laust.
Til máls tóku frú Guðrún Péturs
dóttir, Arnheiður Jónsdóttir, Sig-
rún Stefánsdóttir og Helga Kristj
ánsdóttir.
Gjaldkeri félagsins, frú Ingi-
björg Eyfells, las upp endurskoð-
aða reikninga félagsins.
Næst var stjórnarkosning. Úr
stjórn áttu i þetta sinn að ganga
Björn Th. Björnsson, frú Ingi-
björg Eyfells og Arngrímur
Kristjánsson skólastjóri. Þau
Ingibjörg og Arngrímur voru end
urkosin, en vegna væntanlegrar
dvalar Björns erlendis, var frú
Helga Kristjánsdóttir kosin í hans
stað. Endurskoðendur voru end-
urkosnir, þær Kristín Jónsdóttir
og Þuríður Þorvaldsdóttir.
Að lokum sýndi Guðjón Guð-
jónsson, fyrrverandi skólastjóri,
kvikmynd frá Mývatnssveit..
Þá var fundi slitið og sezt að
kaffidrykkju í hinum vistlegu
húsakynnum Húsmæðraskó1ans.
Kvikmynd Affants-
hahbandalafisins
í TILEFNI af sex ára afmæli
Atlantshafsbandalagsins hinn 4.
apríl n.k. efnir utanríkisráðu-
neytið til sýninga á kvikmynd-
inni „Alliance for Peace“, sem
bandalagið hefur látið gera.
Einnig verður sýnd kvikmvndin
„Tower of Destiny“ um starfsemi
Sameinuðu þjóðanna. Sýningar
fara fram í Nýja bíó í Reykjavík
laugardag, sunnudag og mánudag
2.—4 apríl kl. 1,30, og verður að-
gangur öllum heimill endurgjalds
laust. Sýningin tekur alls tæpa
klukkustund.
Báðar eru kvikmyndirnar tal-
aðar á ensku og fylgir ekki skýr-
ingartexti. En fyrir þá, sem skilja
ensku mun hér verða gott tæki-
færi til að kynnast starfsemi þess
ara þjóðasamtaka.