Morgunblaðið - 14.04.1955, Blaðsíða 7
Fimmtudagur 14. npríl 1955
MORGVNBLAÐIÐ
Helgi Hjörvar:
Kona listamannsins
Frú Anna Jónsson sjöhig
Sigurður Þórðarson fónskáld
EINAR JÓNSSON myndhöggv-
ari gerði með fyrstu verkum
sínum suður í Róm frumdrög að
„Vökumanninum“, manninum
sem haldið hefur ævilangan vörð
um æskuást sína. Hann situr og
vakir, sorgum þreyttur og aldur-
hniginn, trúr til dauðans, yfir
ástmey sinni frá vori lífsins. Vaka
hans heíur verndað hana frá
hrörnun og forgengileik tímans
og dauðans; síung og fögur er
hugsjón hans.
Þegar listamaðurinn gerði þessa
mynd var hann 28 ára gamall og
bar sjálfur í einmana hjarta
heita þrá og trega. En norður við
Eyrarsund var eftir 17 ára mær,
sem hann þráði, og þau hvort
annað, þó að fátækt og fjarlægð
meinaði þeim að vera saman.
Einar Jónsson segir svo sjálfur
frá, að þau Anna Jörgensen sáust
fyrst á nýársdansi Islendinga þá
um veturinn áður. Hann lyfti
henni í hrifningu heldur hátt í
dansinum og hræddist þá, að
hann hefði brotið af sér hylli
meyjarinnar. Hún hafði andlit
mjallhvítt, í umgerð þykkra og
kolsvartra lokka og hann hafði
ekki séð neina konu brosa feg-
urra brosi. Svo hefur hann sjálf-
ur skrifað. En örlög þeirra urðu
ein og söm frá þeirri stund.
Og örlögin og lífið gerðu lista-
manninum aðra mynd, meiri og
dýrmætari hans eigin listaverki.
Sú mynd er þessi: Hin unga, fríða
mær, með augun ljómandi í
hrafndökku lokkaflóði, hún situr
ævilangt og vakir yfir elskhuga
sínum, hinum fágæta, dýrmæta
manni, að ekkert megi granda
honum, ekkert hindra hann við
sitt guðumvígða æviverk. Hún
veitir honum ást og traust, blóma
æsku sinnar og ærnar framtíðar-
vonir um mörg og erfið ár, gerir
hans kjör að sínum kjörum, hans
kalda land að sínu landi, hans
fólk að sínu fólki.
Ekki er það gott að maðurinn
sé einn, segir Ritningin. Enginn
er svo einn sem mikill listamað-
ur, haldinn dýrlegum, óljósum
draumum um fegurð og stórvirki,
bundinn í annan skó örbirgð og
vonleysi, algeru skilningsleysi
venjulegra manna, utanveltu í
þeim heimi, þar sem hver er
sjálfum sér næstur.
„Björt mey og hrein mér unni
ein“, segir þar. En raun elsk-
endanna varð þung og löng.
Mörgum árum síðar segir Einar:
,,Ég varð að vera eins og ég var
og engan veg öðruvísi, þótt Jeiðir
til fjár og frama virtust nær ger-
samlega lokaðar og ég eygði enga
vonarglætu í framtíðinni. En á
hinn bóginn var mér það allt of
Ijóst og hafði lengi verið, að á
þessum ótrygga grunni gat samlíf
mitt og unnustunnar ekki hvilt
áfram. Beztu ár æsku hennnr
liðu, án þess að ég hefði minnstu
vón um að geta stofnað okkur
heimili; og þó að hún vildi fús-
lega bíða svo lengi sem verkast
vildi — hafði ég þá nokkurn rétt
til að þiggja þá fórn? Var það
drengilegt að setja hamingju
hennar að veði í því tvísýna tafli
sem ég tefldi um framtíð mína?
Hún átti æsku, hreysti og fegurð,
og frjálsri voru henni allir vegir
færir. Hversu þungt sem báðum
félli það, urðum við að slíta sam-
bandi okkar. Ég sá að það var hið
eina rétta. Hún vildi allt fyrir
mig gera — og jafnvel það. —
í ágúst var ég kominn til Berlín-
ar.“
En ári seinna ók hinn snauði
listamaður aftur inn á brautar-
stöðina í Höfn — og enn beið
hún hans þar, hin sama kona.
Þau lifðu raunar sína hveiti-
brauðsdaga og áttu sitt fyrsta
heimili í fátæklegum steinkofa
vestur við Hudsonfljót, fimmtán
árum eftir að þau sáust í dans-
inum. Og þá hin næstu missiri
reýhdu þau fyrst bæði, hvað það
er að líða ekki fátækt. Þá var
hann að gera „Þorfinn karlsefni",
fyrir doilara. En alimörgum ár-
um seinna fékk iistarnaðurinn
loks vinnustofu sína á Skóla-
vörðuhæð. Eftir það lokaði hann
sig inni, umgekkst ekki heiminn.
Einar Jónsson: Konumynd.
vann og vann án afiáts. Hann
þakkaði guði fyrir hvern dag !
sem honum yrði léður til þess að
vinna. Það var i fulla þrjá ára- !
tugi að kona ein hélt vörð um
sína æskuást i hamraborginni á
Skólavörðuhæð, vakti yfir elsk- *
huga æsku sinnar, yfir hverju
verki hans, dagiegri farsæld hans,
friði og hvíld. Hún veik aldrei af
verðinum. Konan, sem slíkt gerði,
hún hefur gefið iandi og þjóð
iistamannsins harla minnisverða
gjöf. I
Einar Jónsson segir sjálfur:
„ ... ég hafði bundið örlög mín
við aðra sál — ungu stúlkunnar,
sem ég hafði nýlega kvatt, henn-
ar, sem siðar varð lifsförunautur
minn, er aldrei brást, en barðist
með mér, hughraust, skilningsrík
og sterk í gegnum allt andstreymi
og erfiðleika; gladdist svo hjart-
anlega yfir velgengni minni og
veitti mér þá huggun og hvatn-
ingu á örðugum einstæðings-
stundum, sem hinn fórnandi kær-
leikur einn fær gefið.“
qp
Frú Anna er fædd í Horsens á
Jótlandi 14. april 1885. Bernsku-
heimili hennar var í Fredericia,
en æskuheimilið í Kaupmanna-
, höfn. Hún er í dag stödd á Guil-
i fossi, á leið til Danmerkur, að
j njóta hins sæia danska vors og
i finna gamla vini og ættingja. En
síðan mun hún hverfa aftur
heim, til hins ferska íslenzka
' sumars, til verka mannsins síns
j og minninganna um samlíf
þeirra.
Á ÞESSUM timamótum í lífi
Sigurðar Þórðarsonar, vildi ég
vera orðinr svo góður rithöfund-
ur, að ég gæti fært í letur, svo
að ekki íi’-ndist, söguna um hið
mikla og gæfuríka starf þessa
fjölvitra og trausta manns, sem
er svo gæfusamur, að eiga sér í
einu og sama brjósti, strengi
mikiis listamanns og það jafn-
vægi, sem of marga þeirra skort-
ir. En því er ver, mig vantar það
vald yfir pennanum, sem slíkt
krefst og verða aðrir mér íærari
að vinna bað verk.
Þegar við Sigurður vorum sam-
tímis við lám við Tcnlistarskól-
ann í Leipzig fyrir 39 árum. mun
hvorugan orkar hafa grunað að
það ætti .vrir okku’- að liggja
að starfa <aman við sömu stofn-
un í áratugi. En sú varð nú samt
reyndin, og tel ég það mikið happ
fvrir mig, því af. þeim mörgu
ágaetismönnum, sem óg hefi átt
samieið með um dagana, héfi ég
fáa hitt með meiri og ríkari
menningaráhuga, samfara fjöl-
þættum gáfum og íórnfýsi en
Sigurð Þórðarson.
í Tónlistarskólanum í Leipzig
var aðainámsgrein Sigurðar íiðlu
leikur. En bao hefir komið í ljós,
að markmið hans hefir fyrst og
fremst verið það að leita sér
alhliða menntunar sem tónlist-
armaður, stjórnandi og tónskáld.
Hann var einn af hvatamönnum
að stofnun hljómsveitar hér, og
lék með i bljómsveit um tíma, í
en iagði síðan fiðluna á hilluna
og snéri sér að þeim viðfangs- j
efnum, sem hann síðan hefir iðk- j
að og stóðu hjarta hans næst, j
sem er kórstjórn og tónskáld- ’
skapur. Ht*ir hann sem kórstjóri
að ýmsu leyti unrtið hreint
byltingastarf. En Sigurður hefir j
alltaf venð hinn mesti ánuga- j
maður um öll tóniis'armál, svo j
sem stofnun hinnar nýju sin-
fóníuhljómsveitar sem nú starfar
á vegum útvarpsins og gætir
hinna góðu og sterku áhrifa hans ’
þar, sem i öðru er að tónlist
okkar iýtur
Fyrir 29 árum stofnaði Sig- .
urður Pórðarson Karlakór
Reykjavíkur, og hefir hann stjórn i
að honum síðan af mikilli snilld i
og skapfest.u og í mörgu farið
alveg inná nýjar brautir í karla- i
kórssöng. Hefir kórinn haldið
fjölda hljómleika hér heima og
verið yfirleitt etnn veigamesti j
þátturinn i hinu æðia skemmt-
analífi borgarinnar öll þessi ár.
Kórinn hefir kynnt hér fjölda
nýrra söngvaraefna og stutt
marga þeiria til náms og írama.
En hann hefir einnig borið hróð-
ur íslands langt út fyrir land-
steinana, hvorki meira né minna
en til þriggja heimsáiía, Evrópu,
Ameríku og Afríku. Hefir Sigurð-
ur unnið hér hreint kraftaverk
og orðið Þ.ndi og þjóð til hins
mesta sóma
Sigurður hefir urinið sem skrif-
stofustjóri á aðalskritrtofu Ríkis-1
útvarpsins frá því það tók til
starfa. Vandaðri og samvisku-
samari embættismann mun erfitt
að finna og hefir hann leyst af
hendi ótrúlegt starf við stofn-
unina. Það er því enn íurðulegra :
hversu mikinn fjölda tónverka
Sigurður hefir getað samið, svo
að segja algerlega í hjáverkum. j
En Sigurður er maður vitur og
kann að nota timann. Auk mikils
fjölda sönglaga, bæði fyrir kóra
og einsöng. hefir hann samið
verk fvrir píanó, hljómsveit og
orgel, þar é meðal messu mikla
um hinn kaþólska hámessutexta,'
fvrsta söngieikinn, sem saminn
hefir verið á íslandi, óperettuna j
„í álögum' við texta Dagfinns j
sexfugur
NEW YORK 6. apríl. — Stærsta
bankarán í sögu Bandaríkjanha
var framið í dag í New York.
Fjórir vopnaðir og grímuklædd-
ir menn neyddu gjaldkera til að
afhenda sér um 350 þúsund doll-
ara. Síðan lokuðu þeir starfs-
menn bankans inni í hinu stóra
geymsluhólfi bankans og komust
undan.
Sveinbjarnarsonar, og margt!
fleira mætti nefna. Lög Sigurðar.
hafa náð mikiili hylli og út- j
bpeiðslu. Það sem frá hjartanu
kémur nær og til hjartans. Þau ,
orð eiga við um iist Sigurðar. j
Hann slær á hina .viðkvæmustu j
strengi í tónlyrik sinni, en harpa j
hans á líka karlmennsku og j
styrkleika. 1
Störf Sigurðar Þóxðarsonar í
þágu íslenzkrar tónmenningar
eru mjög þýðingarmikil og mai'g-
þætt, og verða seint fullmetin. j
En þó hafa þau verið aukastörf,
fórn mikiis og ástsæís manns á
altari samtíðarinnar. Veit ég íáa
er meira hafa að mörkum iagt.
Eins og fyrr segir hefir Sigurð-
ur verið SKrifstofustjóri útvarps-
ins í aldarfjórðung og sjálfkjör-
inn ráðunautur og leiðbeinandi
svo að segja allra deilda •..tofn-
unarinnar og settur útvarpsstjóri
um tíma Hann er velviljuð
hjálparhella allra sinna íélaga
og samstarfsmanna. Hann hefir
aldrei brugðist trausti no'kkurs
manns, og þó tóniistin sé hon-
um allt, rauði þráðurinn 5 iifi
hans, missir hann aldrei sjónar
á þeim vanda sem nin daglegu
störf leggj? mönnuni á herðar
og eru undirstaða m.enningarlífs
í listum, sem á öðrum sviðum
mannlegra samskipta
Ég þakka þér, góði vinur, langt
og ánægju.egt samsta'f, þar sem
við höfum ával'lt stefnt ið sama
marki, þó hvor okkai hafi farið
eigin leiðir. Og ég þakka vináttu
þína og hollráð, sem hvorttveggja
hefir verið mér ómetanlegt.
Fáll ísólfsson.
HINN 8. þ. m. varð Sigurður
Þórðarson. hið góðkunna tón-
skáld og söngstjóri Karlakórs
Reykjavíkur. sextugur.
Hann er fæddur að Gerðhömr-
um í Dýrafirði hinn 8. dag apríl-
mánaðar 1895, sonur séra Þorðar
Ólafssonar frá Hlíðarhúsum við
Reykjavík. síðar prests að Sönd-
um í Dýrafirði og prófasts í
Vestur-ísa f jarðarprófastsdæmi og
konu hans Maríu Isaksdóttur,
Ingimundarsonar frá Eyrar-
bakka.
Hugur figurðar Þórðarsonar
hneigðist begar í æsku til tón-
listarnáms en möguleikar til
aukinnar fræðslu á þv: sviði voru
á uppvaxtarárum hans mjög af
skornum skammti. Slíkt mun
ekki hafa verið óalgengt í þá
daga, að ungir cg efnilegir menn
hafi orðið að fara á mis við nauð-
synlega fræðslu á þessu sviði.
Svo var einnig allt til 14 ára
aldurs að því er sncrtir Sigurð
Þórðarson. Þó hafði hann af eigin
rammleik aflað sér það mikillar
þekkingar er hann 14 ára kom í
unglingaskt lann að Núpi í Dýra-
firði, að Lann gat samið lög á
eigin spýtur er siðar voru sung-
in af nemendum skólans. Á þess-
um árum mun þó tónlistin eklti
hafa notið þeirrar almennu við-
urkenningar, sem húr nýtur nú
hjá þorra landsmanna og því að
margra dómi ekki talið eftirsókn-
arvert fyrir unga og efnilega
embættismannasyni að gera hana
að lífssta-fi, en slikt mun hafa
vakað fyrir Sigurði, þegar á unga
aldri.
Laust eftir fermingaraldur
hlaut Sigurður fyrst tilsögn í
tónfræði hjá Sigfxisi Einarssyni.
Hjá honum mun hann hafa
stundað uám í tvö ár. Á þeim
árum naut hann einn’g tilsagnar
í píanóleik. hjá Önnu Petersen,
er þá fór mikið orð af sem ágætis
kennara. Eirtnig stundaði hana
nám í fiðluleik hjá sænskum
manni Oscar Johanson að nafni,
er þá var hljómsveitarstjóri í :
Hótel ísland: Johanson þessi var ;
talinn gagnmenntaður tónlistar- 1
maður, og meðan hann dvaldist
hér nutu margir Islendmgar til-
sagnar hans. Síðar varð Johan-
son fiðluleikari í hljómsveit
Metropolitan-óperunnar.
Á þessum árum hneigðist hug-
ur Sigurðar einkum að því að
komast utan til framhaldsnáms í
tónlist, en fjárhagurinn skar hon-
um þá svo þröngan stakk, að
nokkur bið varð á því, að sú
fvrirætlun hans næði. fram að
ganga, og mun það hafa valdið
honum sárum vonbrigðum.
Sigurður tók því þá ákvörðun
að innrit.ast í Verzlunarskóla ís • ■
lands, og var hann brautskráður j
þaðan vorið 1915. Að loknu nároi í
þar vann hann um eins árs skeið :
við skrifstofustörf á Akureyri. :
Beitti hann sér þá fyrir stofnun
lítillar hljcmsveitar og hygg ég 5
það vera fyrsta vísinn til hljóm-
sveitar norður þar. Eftir að Sig- j
urður kom aftur suður gerðist
hann starfsmaður í Landsbanka '
íslands, en haustið 1916 fer hann i
til Þýzkalands og stundar þá nám j
í tónlistarskólanum í Leipzig um. !
tveggja ára skeið. Eftir að Sig-
urður kom heim frá námi stund-
aði hann söngkennslu í skölunx
m. a. Kvennaskólanum, samhbða
því, er hann kenndi nokkuð tón-
fræði og fiðluleik. Á þeim árum '
er Sigurður hafði á hcndi söng- ,
stjórn í Kvennaskólanum, var .
söngkennslan þar með miklum
blóma, og var þá eitt sinn hald-
inn opinber samsöngur í Bárii-
húsinu og þótti vel takast.
Meðan Hljómsveit Reykjavik-
ur starfaði hér undir stjórn Sig-
fúsar Einarssonar var Sigurður
lengi einn af fiðluleikurura
hennar.
Fyrstu kynni mín af Sigurði
Þórðarsyni voru fyrir röskum
29 árum. Hann hafði þá auglýst
eftir nokkrum ungum mönnura
í karlakór, og varð ég einn þeirra
er hann kaups. Hann hafði þá
árið áður vakið á sér eftirtekt
sem söngstjóri karlakórsi is
Þrestir í Hafnarfirði, og :nan g
enn samsong þeirra Iiér • ! I.' i a
Bíó veturinn 1925. Sigfús Einars-
son, er þá þótti einna merkasti
j tónlistar-gagnrýnandi hér, fór
! mjög vinsamlegum orðum ura
• samsönginn, og lá honum þó ekka
að jafnaði lofið laust á tungu.
| Eftir stofnun Karlakórs Reykja
vikur 1926 má segja, að nýtt tima-
bil hefjist í tónlistarlífi Sigurð-
ar, bæði f-em söngstjóra og tón-
skálds. Það sama ár fer hann
utan til Þýzkalands og Austur-
ríkis. f þeirri ferð kynnir hann
; sér einkum söngstiórn.
Fáir muru í raun og veru geta
1 rennt grun í, hversu mikið starf
liggur að baki 29 ára söngstjórn .,
' eins söngfélags, sem verið hefur
j jafn lathafnastmt og Karlakór
Reykjavíkur hefur verið öll þessi
1 ár, sérstaklega þegar á það er .
litið, að söngstjórinn hefur megin
j hluta þessa tímabils haft að aðal-
1 starfi umfangsmikið skrifstofu-
stjórastarf Ríkisútvarpsins. Sig-
urður hefur haft með höndura
val viðfangsefna og allar nótna-
skriftirr samhliða þvi, sem hann
hefur raddsett fjölda hinna
veigamein verka, .sem kórinn hef
ur flutt á umliðnum árum. Frí-
stundir hans hafa því jafnan ver-
ið fáar síðan Karlakór Reykja-
vikur hóf starfsemi sína, og atlt
si.tt mikla starf fyrir kórinn hef-
ur hann iátið i té án nokkurs,
endurgjalds af kórsins hálfu.
Sum árin er Karlakór Reykja-/.
vikur hefur æft undir utanför,-
Frh. á bls. 11