Morgunblaðið - 28.04.1955, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 28. apríl 1955
MORGUNBLABIÐ
7
Hakon Stangerup — FinnEand nútímans:
Hversvegsia híauf Finnland ekki
sömu örlög og Tékkósióvakía ?
ISÍÐARI tíma sögu Finnlands
eru einkum tvö ár örlaga-
þrungin: Árin 1944 og 1948. Á
báSum þessum tímamótum voru
örlögin Finnlandi góð, og það
vottaði í raun og veru sannleiks-
gildi hins fornkveðna: Hjálpir þú
þér sjálfur, hjálpar guð þér....
Finnar eru afburðasnjallir í að
hjálpa sér sjálfir. Þeir gerðu það
áður en styrjöldin skall á með
því að greiða sjálfir að fullu
afborganirnar af skuldum sín-
um frá fyrra stríðinu. Þeir gerðu
það á styrjaldarárunum, er þeir
einir þrjózkuðust við að dansa
eftir fyrirmælum Ráðstjórnar-
ríkjanna. Þeir gerðu það að ann-
arri heimsstyrjöldinni lokinni, er
þeir einir sneyddu hjá því að
halda í þá átt, sem kjölfar Ráð-
stjórnarríkjanna — sigurvegar-
anna — markaði, þó að öll ná-
grannaríki Rússlands gerðu það.
Árið 1944 hlaut Finnland
ekki sama hlutskipti og Rú-
menía, Búlgaría og Ungverja-
land, né heldur þau örlög, er
Tékkóslóvakía hlaut árið
1948. Þetta er sennilega merk-
asta atriðið í rás viðburðanna
í Astur-Evrópu — en ástæð-
una fyrir því er hægt að gera
sér að nokkru leyti ljósa.
Hvers vegna steyptu Rússar
sér ekki yfir Finnana árið 1944
og brutu undir sig land þeirra?
í fyrsta lagi af því, að það var
ekki eins auðvelt og menn utan
Finnlands gætu álitið í fljótu
bragði. Finnski herinn hörfaði
vestur fyrir Viborg, eftir að
Rússar hófu sókn á Karelska-
eiðinu. En það var ekki sigraður
her, fylgingarbrjóst hans var ó-
rofið og mótstöðuafl hans var enn
töluvert. Þetta vissu Rússar. Þeir
vissu líka, að frekari sókn inn í
Finnland mundi krefjast mann-
margra rússneskra herja og að
þeir höfðu þörf fyrir hvern ein-
asta hermann og öll sín skotfæri
í þeirri miklu sókn til Berlínar,
er nú var í aðsigi. Rússarnir vissu
líka, að þeir gætu því aðeins gert
sér vonir um stríðsskaðabætur |
•— er þeir höfðu brýna nauðsyn
fyrir — frá Finniandi, að þeir |
hefðu af frjálsum vilja vinsam-
leg samskipti við Finna.
Að lokum eru það þær athygl-
isverðu staðreyndir, sem svo erf-
itt er að vega og meta í sögu
sambúðar þessara tveggja ná-
grannaríkja, og Rússland áttar
sig í stöðugt vaxandi mæli á
sögu sinni. Finnland hefur alltaf
haft sérstöðu innan áhrifasvæðis
Ráðstjórnarríkjanna. — Jafnvel
þegar keisararnir æddu með báli
og brandi yfir önnur nágranna-
ríki sín, héldu þeir sér nokkurn
veginn í skefjum — jafnvel svo
að það vekur furðu — við landa-
mæri Finnlands. Hið kommún-
íska Rússland hefir fengið í arf
frá keisaratímunum þá skoðun,
að það svarar bezt kostnaði að
koma vel fram við Finna. Þeir
vita, að Finnar eru fúsir til sam-
vinnu — en ekki til að láta neyða
sig til samvinnu.
Á ÞEIR GEFA STEFNU
ANNARRA NORÐURLANDA
IIORNAUGA ....
Við þetta bættist afburða
samningahæfni Finnanna, ’
hvesst í eldi hinna sögulegu j
samninga Paasikivis í Moskvu.
Ef til viil komu hér cinnig
við sögu tilraunir Breta og
Bandaríkjanna til áhrifa á
stefnu Finnlands, a. m. k. hafa
þeir á raunsæjan hátt gefið
rás viðburðanna á öðrum
Norðurlöndum hornauga, og
þá einkum í Svíþjóð, en Rúss-
ar vilja framar öllu halda Sví-
um utan Atlantshafsbanda-
lagsins. Það er heldur enginn
efi á því, að Finnland hefur i
samskiptum sínum við Rúss-
Finrtski jafnaðarmannaflokkurinn og Karl August
^ Fagerholm tóku lýbræóislega stjórn fram yfir
„samstödu alþýðunnar" og samvinnu v/ð kommúnista
land notið góðs af fastheldni
Svía á hlutleysisstefnu sína.
Á KOMMÚNISTAR TÖPUÐU
KAPPLEIKNUM
En hvernig svo sem á það
er litið: Finnland hlaut ekki ör-
lög annarra sigraðra ríkja á víð-
lendum Austur-Evrópu. Finnum
voru settir harðir kostir í friðar-
samningunum, þeir urðu að af-
dyggilega sannfærðir kommún-
istar. Vorið 1948 var þetta þraut-
æfða lið reiðubúið, grátt fyrir
járnum. Byltingin var í aðsigi.
Einskis þurfti með nema að hefj-
ast handa og hertaka vopnabúrið
í Helsingfors. En framherjar og
„innstri hringur" kommúnista
gat ekki á sér setið. Flokks-
bundinn kommúnisti tók kvöld
nokkurt að gorta við jafnaðar-
menn: Á morgun ráðum við lög-
um og lofum í þessari borg og
þessu landi, sagði hann. Jafnað-
armaðurinn lét þegar boð ganga
til forráðamanna flokks síns, og
forsetinn og aðrir flokkar fengu
upplýsingar um, hverju fram
fór.
Hafizt var handa umsvifalaust. i
Setuliðið í Helsingfors var hvatt
á vettvang og hreiðraði um sig
í hernaðarlega mikilvægum stöð-
um í borginni, búið stálhjálmum
og vopnað vélbyssum. Þau fáu
og smáu herskip, er Finnar höfðu
yfir að ráða sigldu inn á höfnina,
en þaðan gátu þau beint fall-
byssum sínum að hjarta borgar-
innar og látið að sér kveða, ef
í hart færi. Og lögreglan í Hels-
ingfors, sem í mótsetningu við
STAPO var fyllilega lýðræðis-
lega til orðin, tók vopnabúrið í
sínar hendur og tryggði sér
þannig vopnin.
bræða þessi tvö flokksbrot
hinnar finnsku þjóðar saman
í eina heild, sem ekki aðeins
var einhuga bæði í fyrri og
seinni heimsstyrjöldinni held-
ur einnig að afloknum þess-
um styrjöldum og jafnaðar-
mannaflokkurinn er nú —
þrátt fyrir skiptar skoðanir —
sá víði grundvöllur, er lýð-
ræði í Finnlandi hvílir á.
Sá maður, er lagt hefir stærst-
Hertha Kuusinen
sala sér landssvæðum og greiða
stríðsskaðabætur. En Finnland
var ekki brotið á bak aftur af
rússneskum herjum, er leitt hefði
af sér kommúníska stjórn undir
áhrifavaldi Ráðstjórnarríkjanna.
Ef til vill hafa Rússaarnir, er
áttu fullt í fangi með Þjóðverj-
ana, lagt málið þannig niður fyr-
ir sér: Allt á sínum tíma....
Það kemur dagur eftir þennan
dag.
í bili var komið á laggirnar
samsteypustjórn undir forsæti
kommúnistans Mauno Pekkala
(frá 1946—1948), það var því
ekki vonlaust, að finnskir komm-
únistar gætu sigrað Finnland á
heimavígstöðvunum, og komm-
únistar notuðu sér hyggilega að-
stæðurnar og fengu fjárhagsleg-
an stuðning frá verziunarfyrir-
tækjunum, er höfðu einokun á
verziuninni við Rússland, t. d.
stóra verzlunarfyrirtækið, Sáksi-
mo.
Finnskir kommúnistar gerðu
líka sitt bezta, en þeir töp-
uðu algjörlega kappleiknum
um sál finnsku þjóðarinnar.
Að lokum gripu þeir til síð-
asta úrræðisins — byltingar
— er átti að eiga sér stað
snemma vors 1948, Finnland
átti að verða önnur Tékkó-
slóvakía....
★ FALLBYSSUR
í samsteypustjórninni undir
forsæti lcommúnistans Pekkalas
var kommúnistinn Leino gerð-
ur innanrikisráðherra, og hafði
því jafnframt
á hendi yfir-
stjórn lögregl-
unnar. — Kona
hans er Hertha
Kuusinen. Með
hefðbundnum
hætti kommún
ista beitti hann
valdi sínu til
að koma á fót
ríkislögreglu,
STAPO, og til
þessara starfa
voru va 1 d » r '
Gustmikil átök áttu sér stað
í þjóðþinginu, og samþykkt
var vantraust á kommúníska
innanríkisráðherrann. Hann
virtist ekki gera sér fulla
grein fyrir hvað slíkt tákn-
aði. En forsetinn tók þá til
sinna ráða og vísaði honum
umsvifalaust úr embætti. Bylt
ingunni var afstýrt. Skömmu
síðar féll stjórn Pekkalas, og
síðan hafa kommúnistar aldrei
átt sæti í finnsku stjórninni.
Enginn atburður hefir haft
slíka útslita þýðingu fyrir
þróun finnskra stjórnmála,
eftir að samið var um vopna-
hlé.
Leino
Á FAGERHOLM TEKUR
TAUMANA í SÍNAR
HENDUR
Á þessari stund ókyrrðar og
kvíða myndaði formaður jafn-
aðarmannaflokksins, Karl-Au-
gust Fagerholm minnihluta-
stjórn jafnaðarmanna. Þeir eru
ekki margir, er lent hafa í jafn
erfiðri aðstöðu eða leyst af meiri
dugnaði slikan vanda, sem hon-
um var lagður á herðar — er var
langt frá því að takamarkast við
að festa stjórnina í sessi. Það
var Fagerholm, er gerði Finn-
land aftur að óskertu vestrænu
lýðræðisríki. Hefði hann ekki
haft til að bera heilbrigða skyn-
semi og flokkur hans einnig,
hefði viðleitnin til að koma í veg
fyrir stjórnarbyltinguna senni-
lega farið út um þúfur. Finnskir
jafnaðarmenn geta verið hreykn-
ir af þessu — og einnig borgarar
í Finnlandi, er sköpuðu þær að-
stæður og skilyrði sem breyttu
þessum flokki í lýðræðislegan,
norrænan og vestur-evrópskan
flokk, er beitti sér fyrst og
fremst fyrir hagsmunum föður-
lands síns. En jafnaðarmanna-
flokkurinn var árið 1917 í flokki
rauðliða, er fóru halloka í borg-
arastyrjöldinni.
Það var gæfa Finnlands, að
á tuttugu árum, eða raunveru-
lega á styttri tíma, tókst að
an skerf til að breyta finnska
jafnaðarmannaflokknum, sem
var upphaflega byltingasinnaður
og „rauður", í
þjóðlegan og
norrænan um-
bótaflokk, er
Váinö Tanner,
hinn mikli leið-
togi finnskra
jafnaðarmanr.a
fram til loka
siðustu heims-
styrjaldar, en
þá var hann
ásamt öðrum
dæmdur „stríðs
glæpamaður"
og fangelsaður. En hann er *iú
fyrir löngu kominn aftur á forn-
ar sióðir og lætur mikið að sér
kveða í sínum gamla flokki sem j
þingmaður. En að sjálfsögðu:
Hann getur ekki áunnið sér þá
aðstöðu, er hann óður hafði, eins
og sakir standa. En þess má geta, ’
að menn segja, ef næstu forseta-
kosningar ber á góma: Væri það
tímabært, að Tanner yrði í fram-
boði í forsetakosningunum, ynni
| hann með miklum yfirburðum.
j En það er sem sagt ekki tíma-
bært ....
Tanner
★ I TÍÐ FAGERIIOLMS ....
Á öðrum Norðurlöndunum er
Karl-August Fagerholm senni-
lega kunnasti og vinsælasti
finnski stjórnmálamaðurinn. —
Hann hefir til að bera alla þá
víðsýni og það hispursléysi, er
Kekkonen skortir. Hann stend-
ur föstum fótum á jörðinni, hann
er safngler, ekki dreifigler, lað-
ar menn að sér, hrindir þeim
ekki frá sér eins og Kekkonen.
Hann hefir til að bera nokkuð af
þeirri opinskáu alúð, er ein-
kenndi Hans Hedtoft, töfra, er
eiga rætur sínar að rekja til
góðvilja og velvildar í garð
manna.
Hann varð snemma áberandi
í embættisstörfum sínum, og
hann á þar svo augljóslega
heima, að gjörbreyting á að-
stæðnum hafa ekki orðið til aíJ
bola honum burtu. Starfsfélagar
hans á rakarastofunni í Helsing-
fors kölluðu hann „Laglega
Kalla“, en „Laglegi Kalli“ hafði
ekki hug á að vera aðeins til
skrauts. Hann las, fór í háskóla,
varð fréttamaður og siðar rit-
stjóri „Arbetarbladet", þingmað-
ur jafnaðarmanna ungur "að
aldri, félagsmálaráðherra, kunn-
ur um öll Norðurlönd og fljótt
í andstöðu við stjórnarstefnuna
á stríðsárunum.
★ SAMSTIRNI — TANNER
OG FAGERHOLM
Samstirnið í flokki finnskra
jafnaðarmanna varð Tanner til
hægri og Fagerholm, er sveigði
sífellt lengra til vmstri, unz
hann tók af skarið, sagði sig úr
stjórninni og varð leiðtogi þeirra,
er halda vildu Finnlandi utan við
átökin milli stórveldanna. Þess-
vegna var hann á sama hátt og
Kekkonen innan bændaflokksins
,,óháður“ innan síns flokks að
styrjöldinni lokinni. Hann gat
tekið að sér forustuna.
Það kom í hans hlut að
halda finnskum jafnaðar-
mönnum sameinuðum, sam-
ræma skiptar skoðanir —
einnig hans sjálfs og margra
flokksbræðra hans — hafa
skipið reiðubúið til varnar
gegn raunverulegum fjendnm
flokksins: Kommúnistum.
Kippa öllu í lag eftir skissur
Tanners, án þess að halla sér
að kommúnistum.
Það var ekki auðhlaupið að
því að leysa vandann, en Fag-
erholm — sem forsætisráðherra
— leysti hann bæði innan flokks-
ins og út á við af miklum dugn-
aði.
Hafi hann nokkurn tíma látið
sig dreyma um að kalla hinar
vinnandi stéttir saman undir eitt
og sama merki, kenndu komm-
únistar honum skjótt, að þessl
draumur átti sér enga stoð í
veruleikanum.
Hann endurgalt þeim með
þeirri lexíu, að innan jafnaðar-
mannaflokksins væru engir, er
léku tveim skjöldum — og hon-
um tókst ekki aðeins að skgra
einingu innan flokks s:ns helfnr
unnu liann og flókkur hans einn-
ig þá hörðu en mikilvægu bar-
áttu er stóð um yfirráðin í stétt-
arfélögunum.
★ JAFNAÐARMENN UNNU Á
Baráttan um atkvæði verka-
mannanna er auðvitað hörð. En
tölurnar sýna, að jafnaðarmanna-
flokkurinn leggur hægt og örugg-
lega undir sig yfirráðasvæði
kommúnistanna. Á árunum
1945—1955 hafa. kommúnistar
orðið að horfa upp á kjördæma-
fjölda sinn minnka úr 49 niður
í 43, þar sem jafnaðarmenn hafa
aukið kjördæmafjölda sinn úr 50
upp í 54 kjördasmi (bændaflokk-
urinn hefir jafnframt aukið kjör-
dæmafjölda sinn úr 49 upp í 53).
Þetta er að mestu leyti persónu-
legur sigur Karl-August Fager-
holms. Og hér er um að ræða
meira en sigur fyrir flokkinn,
það er jafnframt aukinn styrk-
leiki fyrir visst þjóðfélags-
skipulag. Þessvegna nýtur Fager-
holm trausts og vinsælda í rík-
um mæli meðal þeirra, sem ekki.
eru flokksbræður hans. Finnski-
jafnaðarmannaflokkurinn hefir
enn ekki kjörið frambjóðanda
sinn í forsetakosningum i marz
1956. Það verður gert á ofan-
verðu þessu ári. En það er eng-
inn efi á því, að Fagerholm
verður forsetaefnið og hann
verður Kekkonen hættulegur
keppinautur. Þessir tveir menn
munu berjast um forsetastólinn,
og ómögulegt er að spá neinu um,
Framh. á bls. 12 .