Morgunblaðið - 15.05.1955, Blaðsíða 7

Sunnudagur 15. mai 1955
MORGCN BLAÐIÐ
23
¥IR HVORKI
Hann hefnr keimt íslenzkum vél-
stjóraefnum sJ. 44 ár
M. E. Jessen lætur áf 40 ára skóla-
FYRIR tæplega 44 árum, 1. okt.
1911, sigldi inn á böfnina í
Re'ykjavík gufuskipið Ceres, sem
þá var að koma frá Kaup-
mannahöfn. Þessi dagur var
merkur dagur í menningarsögu
íslenzku þjóðarinnar. Þá var Há-
skóli íslands settur í fyrsta sinn.
Um aldaraðir höfðu íslenzkir
menntamenn orðið að fara til
náms til annara landa og þá helzt
til Danmerkur. En nú var búið
að stofna hér háskóla og þar
hægt að nema ýmsan þann fróð-
<leik, er áður hafði orðið að leita
eftir til annara landa.
Um borð í Ceres var m. a.
26 ára gamall vélstjóralærður
Dani, að nafni Marinus Eskild
Jessen. Hann hafði verið ráðinn
hingað til lands til að kenna vél-
fræði o. fl. við Stýrimannaskól-
ann í Reykjavík. Hann var nú
hingað kominn til þess lands er
átti eftir að verða hans annað
föðurland æ síðan. Og þessi ungi
• maður undraði sig hvað mest á
því, þar sem hann hallaði sér að
borðstokknum á póstskipinu, að
við höfuðborg ísiands skyldi
ekki vera nein veruleg höfn. En
hann lét það ekki á sig fá, þótt
ekki væru allir híutir fyrir hendi
á þessu landi, og fór vonglaður
um borð í flutningabáíinn, sem
flutti farþega og varning til
lands.
Og hann hóf síarf sitt við
Stýrimannaskólann, var síðar
skipaður skóiusíjóri nýstofnaðs
hlaut hann vasaúr að verðlaun-
um fyrir góða ástundun.
í ágúst árið 1900, en þá var
Jessen 14 ára gamall, réðist hann
til vélvirkjanáms hjá Burmast-
er & Wein. Hafði hann þá ráðið
það með sér að gerast vélvirki
að sevistarfi. Þetta var 5 ára nám,
sem honum sóttist mjög vel.
★
FYRST eftir að hann hóf nám-
ið, vann hann aðallega að
gufuvélum, svo og ýmsu, svo sem
rennismíði o. fl. Síðar vann hann
mikið að dieselvélum og fékk
! þannig ákaflega hagnýta reynslu
og þekkingu á tveimur helztu
aflvélum, sem þá voru í notkun
— og eru enn.
Síðustu mánuðina í vélvirkja-
náminu var hann iðulega send-
ur til að gera við dieselvélar,
sem bilað höfðu hjá ýmsum að-
ilum utan skipasmíðastöðvarinn-
ar. Var þá jafnan lögð rík á-
herzla á það við hann, að hann
segði ekki frá því, að hann væri
aðeins lærlingur! Var það vegna
þess að ekki þótti það líklegt til
að örva trú viðkomandi aðila á
hæfni hins unga nema til að gera
við vélarnar.
i Jessen lauk ágætu prófi í .vél-
virkjun árið 1905. En ekki lét
hann sér þá menntun eina nægja
og hélt því námi áfram. Skyldi
inú Ijúka vélstjóraprófi. Bættist
þar því við ö mánaða námskeið,
i þar sem hann varð að vinna að
verklegu námi frá því kl. 6 að
M. E. Jessen skólastjóri
Vélskóla Reykjavíkur.
arfélagi L. H. Carl. Varð hann
síðar II. vélstjóri á skipum þess
félags.
Síðar er Jessen, eins og aðrir
ungir menn í Danmörku, kvaddur
til hcrþjónustu, og þá auðvitað
í sjóherinn. Gengdi hann her-
þjónustu í eitt ár og hafði þá
verið á konungssnekkjunni
Dannebrog, Falster og Guld-
borgssund. Var nokkuð reynt til
þess að fá hann til að gerast at-
vinnuhermann, en Jessen var
því mjög mótfallinn og varð ekki
j af því. Hann hafði tekið ákvörð-
| un um það að læra enn meira,
fullnuma sig í vélfræðinni. En
til þess skorti hann tilfinnan-
lega fé, sem hann varð að afla
sér með því að fara aftur á sjó-
inn. Það gerði hann og í septem-
ber árif 1911 lauk hann hæsta
vélstjóraprófi, sem hægt var að
taka í Danmörku.
Þá var hinu eiginlega námi
Jessens lokið. Hann sótti um vél-
stjórastöðu hjá Sameinaða og hjá
L. H. Carl stóð til að hann fengi
hana, en varð að bíða eftir að
skipið kæmi í höfn. Þann biðtíma
tók hann að sér kennslu við skóla
I þann í Kaupmannahöfri, sem
hann var að ljúka námi í.
hann ætlað að gera Jessen að
aðstoðarmanni sínum.
ÞANNIG er í stuttu máli saga
Jessens áður en hann kom
hingað til lands árið 1911. Hann
kom hingað að morgni starfsdags
síns, ungur og hraustur, hafði
til að bera haldgóða menntun
og kveið í engu því starfi, sem
beið hans í þessu ókunna landi
hins kalda nafns.
Það var, sem fyrr segir, ákveð-
ið, að hann skyldi kenna Stýri-
mannaskólanemum vélfræði og
aðrar skyldar námsgreinar. Þá
var skólinn til húsa í hinu aldna
skólahúsi við Öldugötuna. Fyrstu
nemendurnir voru um 60 talsins.
Jessen er enn í dag minnisstæð
fyrsta kennslustundin. Hann tal-
aði einungis dönsku og kunnátta
nemendanna í henni var mjög
takmörkuð og því hægt að gera
sér erfiðleikana í hugarlund, þar
sem hér var um að ræða erfitt
fagmál. Einn nemanna í þessari
fyrstu kennslustund var áber-
andi ölvaður og varð að bera
erfiða nám, vélfræðina. :<■ :
| Skólastjórastarf Vélstjóra-
j skólans var mjög erfitt þessi <'
' bernskuár skólans. Rekstrarfé
skólans var af skornum skammti
og kennslutæki varla nema krít-
armoli og svört tafla á veggn-
um — ásamt svampi til að þurrka ;
út af henni! Og samt varð að
gera strangar kröfur um hæfni
þeirra, sem brautskráðust frá
skólanum. Verklegt nám var að <
1 heita mátti ekkert ,í fyrstu og <
varla fyrr en skólinn flutti í nú- <
verandi húsnæði. w <1N.
En það vannst sigur á þeim"'
erfiðleikum, sem fvrir urðu á
veginum. Skólinn óx og dafnaði
samhliða aukinni vélstjóraþörf
útgerðarinnar. Framleiðslutækj-
um þjóðarinnar fjölgaði óðfluga
og voru byggð æ stærri. Með
raforkunni bættist enn við kröf-
urnar til Vélstjóraskólans. Verk-i
smiðjur og rafveitur voru byggð-
ar og til þeirra þurfti vélstjóra.
Allar vélar urðu stærri og full- :
komnari. Allt krafðist þetta sér-e.
fróðra vel menntaðra vélstjóra.
. Það var ekki nóg að þjóðin afl- .
Nemendur Vélskólans taka aflmynd af diselevél í vélasal skólans,
i! i
hann út í miðri kennslustund,aði sér stórvirkra atvinnutækja,
Gunnar Bjarnason kennari í kælitækni skýrir kennslutæki það í
kæíitækni, sem nemendur skólans gáfu Vélskólanum í vetur.
Vélstjóraskóla íslands og hefur ’
sinnt því starfi af fágætum
dugnaði og alúo um 40 ára skeið.
Hann hefur átt hvað ríkastan'
þátt í því að skapa hina ágætu
vélstjórastétt hér á landi.
Nýlega fór fréttamaður Morg-
unblaðsins á fund Jessens skóla-
stjóra og ræddi við hann um
sitthvað úr lífssögu hans og til-
drögin að því, að hann lagði í
•hina löngu ferð til íslands.
JESSEN er fæddur 22. nóv.
1885 og verður því sjötugur
á þessu ári. Fæðingarstaður
hans var Aarhus í Danmörku og
þar ólst hann upp til 6 ára ald-
urs, en þá fluttu foreldrar hans
til Kaupmannahafnar. Þar gekk
hann í barnaskóla, svonefndan
„frískóla". Er hann var 9 ára
gamall lézt móðir hans. Var
Jessen þá sendur upp í sveit um
tíma og stundaði hann þá barna-
skólanám þar þann tíma er hann
dvaldist þar.
Faðir Jessens kvæntist að nýju
og tók þá Jessen til sín aftur.
Vildi svo heppilega til að Jess-
en gat komizt í sama skóla og
bekk og hann hafði áður verið í.
Þessi skóli var mjög góður og
prýðilegir kennarar þar. Var þar
m. a. kennd stærðfræði, eðlis-
fræði, danska og þýzka var kennd
6 klst. á viku seinasta árið. Þar
morgni til kl. 6 að kvöldi og
síðan að fara í iðnskólann í 2
klst. á hverju kvöldi. í fjóra
mánuði gat hann stundað námið
þannig, en þá varð hann að gef- .
ast upp og fara á dagskólann. —
6. janúar 1906 lauk hann vél-
stjóraprófi.
Að því námi loknu fékk hann
vinnu í einni verksmiðju .danska
landhersins og vann þar við að
búa til skothylkjahleðsluvél. —
En hann hafði sótt um vélstjóra-
stöðu hjá tveimur skipafélögum
og innan tíðar fékk hann starf
aðstoðarmanns í vál hjá útgerð-
DAG nokkurn kvaddi skólastj
Jessen á sinn fund. Var
skólastjóri íbygginn á svip, þeg-
ar hann þauð Jessen sæti og
sagði: — Jessen, þér eigið að fara
til íslands.
Það kom fát á Jessen við þessi
tíðindi og honum varð ósjálfrátt
að orði: — Nei, drottinn minn,
það er svo kalt þar!
Þeir ræddu nú mál þetta
nokkru nánar og skólastjóri
skýrði málavexti fyrir Jessen,
sem ákvað að lokum að taka at-
vinnutilboði þessu og fara til ís-
lands. En það sagði skólastjór-
inn við Jessen, að ef hann hefði
ekki fengið tilboð þetta, þá hefði
Jcssen skólastjóri sýnir nemanda
fyrir dieselvélar.
tæki til að stilla eldsneytisdælu
— Ljósm. Har. Teits,
þegar hann lognaðist út af í sæti
sínu niður á gólfið! Hinir sátu
út þessa stund eins og illa gerðir
hlutir og ákaflega skilningslitlir.
En um vorið gengu aðeins 3 af
þessum 60 undir próf í kennslu-
greinum Jessens!
Þannig leið hinn fyrsti vetur
unga vélfræðikennarans á ís-
landi.
Það varð brátt augljóst að
brýna nauðsyn bar til þess að
stofna sérstæðan vélstjóraskóla.
Skipakostur íslendinga stækkaði
óðfluga og skortur á vélstjóra-
lærðum mönnum fyrirsjáanlegur
— og það áður um langt um liði.
Þessvegna var það að nefnd
manna var falið að semja reglu-
gerð fyrir stofnun vélstjóraskóla
hér. Nefndin varð ekki sammála
og varð það úr að Jessen samdi
reglugjörðina. Gerði hann það að
mestu leiti eftir fyrirmynd þess
skóla, er hann hafði stundað nám
við í Kaupmannahöfn. Árið 1915
var svo Vélstjóraskóli íslands
stofnaður og Jessen skipaður
skólastjóri hans.
Skólinn var settur í fyrsta sinn
haustið 1915. í fyrsta árgangi
skólans voru ekki nema þrír
nemendur. Það voru þeir: Bjarni
Þorsteinsson vélstjóri og einn af
stofnendum Vélsm. Héðins, Gísli
Jónsson alþingismaður og Hall-
grímur Jónsson fyrv. vélstjóri á
Gulfossi. Þá voru í yngri deild-
inni 9 nemendur.
Skólinn var fyrstu árin til
húsa í Iðnskólahúsinu, en fluttist
eftir nokkur ár upp í Stýri-
mannaskólann við Öldugötu. Var
það mestmegnis vegna þess að
þá var einnig gagnfræðaskóli til
húsa í Iðnskólanum og stafaði
svo mikill hávaði frá nemendum
hans, að erfitt var fyrir vélsfjóra-
nemana að festa hugann við hið
heldur varð og að sérhæfa menn
til að halda þeim gangandi og 1
góðu lagi.
Tæknilegar framfarir þjóðar-
innar voru grundvöllur Vél-
stjóraskólans og með þeim þró-
aðist hann. Það var höfuðatriði
að skólastjóri og kennarar skól-
Vélstjórar í rafmagnsdeild við
verklegar æíingar í' rafmagns-
* fræði.
ans fylgdust ætíð vel með öll-
um nýjungum á tæknisviðinu og
kynntu nemendum þær. Þetta
hefur þeim tekizt mjög vel og
vélstjórastéttin á íslandi er til
sannrar fyrirmyndar hvað hæfni,
árvekni og snyrtisemi snertir.
Frh. á bls. 24,