Morgunblaðið - 27.05.1955, Blaðsíða 6

22
MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 27. maí 1955
Niðursuia siMurulurlu getur étt sér miklu fruiutið
IMORGUNBLAÐINU h. 19. þ.
m. birtist allöng grein um
niðursuðu fiskafurða og um þings
ályktunartillögu fjárveitinga-
nefndar, sem samþykkt var á
Alþingi 11. þ. m. Þingsályktun
þessi er þess efnis að ríkisstjórn-
inni er falið að kveðja til þess
sérfróða menn að athuga gaum-
gæfilega með hverjum hætti
verði komið upp hér á landi full-
kominni niðursuðu á sjávarafurð-
um til útflutnings o. s. frv.
Því ber sannarlega að fagna, að
þingsályktun þessi hefur verið
samþykkt, og að því er virðist
með einróma stuðningi Alþingis
og fjárveitinganefndar. Hefur oft
á undanförnum árum verið á það
bent af undirrituðum að einmitt
á þessu sviði geti verið um mikla
ónotaða möguleika að ræða. —
Annað, sem gefur til kynna, að
áhugi hins cpinbera á þessum
málum fari nú vaxandi er það,
að í janúar s.l. sendi nefnd
Alþingis um Heildaráætlun um
jafnvægi í byggð landsins þau til-
mæli til Iðnaðarmálastofnunar ís
lands, að hún veitti ýmsar upp-
lýsingar um niðursuðuiðnað. Fór
Iðnaðarmálastofnunin þess
nokkru síðar á leit við mig, að ég
gæfi upplýsingar og skýrði frá
ýmsum sjónarmiðum, sem mér
þætti máli skipta varðandi mögu-
leika á framleiðslu niðursoðinna
fiskafurða til útflutnings. Vegna
þess að mál þetta hefur nú und-
anfarið verið rætt nokkuð opin-
berlega og vegna ýmissa athuga-
semda, sem fram hafa komið,
þykir mér rétt að birta hér nokk-
urn hluta úr greinargerð þeirri
er ég sendi Iðnaðarmálastofnun-
inni h. 30. marz s.l. og sem vænt-
anlega mun síðar koma fram í
svari hennar til hinnar þingskip-
uðu nefndar. Eru þar fyrst og
fremst nefnd nokkur grundvall-
aratriði varðandi framleiðslu á
fullsoðnum vörum, aðallega síld.
HRAEFNI
Aðalhráefnið, sem til greina
kemur hér á landi og, að því er
virðist hið eina, sem bvggja
mæíti á meiri háttar iðnað án
mikillar tilraunastarfsemi til
undirbúnings, er að sjálfsögðu
síldin. Miðað við reynslu undan-
farinna ára af veiðibresti fyrir
Norðurlandi, virðist tæplega
mögulegt að gera ráð fyrir ör-
uggum verksmiðjurekstri norð-
anlands, og verður það þá fyrst
og fremst sunnanlandssíldin, sem
til greina kemur. Hér er um að
ræða hráefni, sem er tiltölulega
öruggt, pg veiðist að jafnaði svo
langan tíma ár hvert, að mjög
kæmi til mála að byggja nokkuð
dýrar verksmiðjur því til nýting-
ar. —
íslendingar vitna gjarnar til
niðursuðuiðnaðar Norðmanna og
draga af honum ályktanir um
möguleika hér. Þetta er rétt, að
því er snertir síldina, og and-
virði árlegrar framleiðslu Norð-
manna af niðursuðuvörum úr
svipaðri síld nemur að jafnaði
um 35—40 milljónum íslenzkra
króna. Hins vegar er einnig rétt
að minnast þess, að smásildin
(og „brisling") er raunveruleea
það, sem skapar aðalgrundvöll-
inn undir framleiðslu Norðmanna
og nemur andvirði útfluttrar
sardínu úr þessum tegundum hrá-
efnis um 200—250 milljónum ísl.
króna á ári hverju. „Brisling"
veiðist ekki hér við land og smá-
síldin lítið, og sérstaklega virð-
ast göngur smásíldarinnar svo ó-
trvggar, að lítið sé hægt á þeim
að byggja. Þó væri það miög til
athugunar hvort ekki mætti með
betri veiðitækni afla til muna
meira af smásíld en gert hefur
verið til þessa.
Niðursuða síldar í Vestur-
Evrónu, utan Noregs, var fvrir
siðustu heimsstyrjöld tiltölulega
lítil, að undanskilinni framleiðslu
Þýzkalands, sem fór fram með
I-'roaaslelSsSea anEOua 1
sSérasskisi
£Hir dr. Jakob SiguiGSSon
mjög sérstökum hætti og miðað-
ist því nær eingöngu við innan-
landsmarkað. Eítir styrjöldina
hefur þetta breytzt mjög. Vestur-
Þyzkaiand, Holland og Frakk-
land hafa nú stóraukið fram-
leiðslu sína. Byggist hún nú að
miKlu leyti á svipuðum aðferðum
og notaðar voru til niðursuðu á
„Pilchards" á vesturströnd Banda
ríkjanna fyrir stríðið. Mest hefur
aukningin orðið í Hollandi, en
þar helur framieiðsla nidursoð-
inna fiskafurða aukizt úr mjög
litlu fyrst eftir styrjöldina í 12.
694 tonn árið 1952 og um 16.000
tonn árið 1953. Er hér því þegar
orðið um mjög þýðingarmikinn
iðnað að ræða. Hér um bil öli
íramleiðslan er flutt út, og lang-
mikilvægasta vörutegundin er
síld í tómatsósu. Gert er ráð fyrir
mikilli aukningu í þessari fram-
leiðslu næstu árin.
Árið 1952 nam niðursuða fisk-
afurða í Vestur-ÞýzKalandi 29.
415 tonnum, og hefur aukizt síð-
an. Mestur hluti þessa er niður-
soðin síld, og er þá ekki með-
talin hin mikla framleiðsla Þjóð-
verja af niðurlögðum vörum
(halbkonser ven).
Framleiðsla Breta af fiskniður-
suðu nam árið 1953 10.900 tonn-
um og var meiri hluti þess sild.
Af þessu verður að álykta, að
sem hráerni gæti suðurlandssíld-
in einnig orðið grundvöllur að
mikilvægum niðursuðuiðnaði. —
Þess skal þó getið, að ofangreind-
ar þjóðir íá að jafnaði talsvert
af smærri síld, en venjulega veið-
ist hér, og þarf því að nokkru
leyti að nota aðrar vinnsluað-
ferðir, t.d. flökun í stað skurðar
á annan hátt. En ef góðar flök-
unarvélar eru notaðar þarf þetta
ekki að valda miklum örðug-
leikum.
Ýmis önnur hráefni en síldin
koma til greina fyrir vinnslu í
smærri stil og víðar um landið.
IVÍá þá aux rækjunnar, sem þeg-
ar er unnin með góðum árangri,
þar sem hún veiðist, nefna kú-
iisk, sem enn heíur ekki verið
soðinn niður til útflutnings, en
virðist fáanlegur allvíða. Er nú
í athugun að hefja nokkra til-
raunaniðursuðu á kúfiski fyrir
erlendan markað hjá einni nið-
ursuðuverksmiðju. , Ennfremur
kcma aðrar fisktegundir til
greina sem hráefni fyrir sér-
stakar niðursuðuvörur svo sem
ýsa fyrir fiskbollur, hrogn, þunn-
ildi o. s. frv. Þá má einnig nefna
framleiðslu á ósoðnum (niður-
lögðum) vörum úr fyrirfram
verkuðu hráefnj, svo sem gaffal-
bita og flök ilr kryddsíld, vörur
úr reyktri síld, sjólax úr söltuðum
ufsa o. s. frv. Markaðshæfni þess-
ara vara er þó nokkuð annars
eðlis, en hinna eiginlegu niður-
suðuvara, vegna hins takmark-
aða geymsluþols þeirra. Aðrar
þjóðir hafa þó þegar byggt upp
mikla framleiðslu og sölu á þess-
um vörum og væru þær sérstak-
lega hentugar til vinnslu í verk-
smiðjum hérlendis, þegar ferskt
hráefni væri ekki fyrir hendi.
aar&ra
FRAMLEIÐSLUKOSTNAÐUR
Framleiðsla á niðursuðuvörum
í stærri stíl hefur auðvitað í för
með sér mikinn kostnað vegna
fjárfestingar, vaxta o. s. frv. Auk
þessa eru aðal-kostnaðarliðirnir
hráefni, timbúðir, vinna og flutn-
ingskostnaður.
Hráefni. Að því er snertir verð-
lag virðist sunnaniandssíldin
vera samkeppnishæf við síld
flestra þeirra þjóða, sem að ofan
eru nefndar. Verð hennar hefur
Dr. Jakob Sigurðsson.
undanfarin ár verið kr. 1.00 per
kg til batanna. I Frakkiandi mun
meðalverð undanfarin ár hafa
vexio urn 30 xr. per kg, eða um
Kr. i.ö9. Haustið 1954 var-meðal-
verð um oti fr. per kg, en annars
breytiiegt og aut fra 15 fr. (kr.
0.70) upp í 42 fr. (kr. 1.95). Mér
heiur pu veno ijaö aó hun þætti
illkaupameg til niðursuðu á mik-
íð hærra verði en 20—25 franka
(kr. 0.93—1.16) per kg. í Þýzka-
lanui Var veró a goori suu s.l.
haust um kr. 1.35 per kg, að frá-
ctregnum lonUunarkostnaði, eða
jafnvei nokkru hærra, og í Hol-
iandi mun verðið hafa verið svip-
að. í Noregi, þar sem veiðar eru
stundaðar með snurpunót, hefur
síldarverð hins vegar verið miklu
íægra.
Umbúðir. Umbúðakostnaður
heireuuis yrðr onjakværniiega
uoiurru hærri en annars scaðar.
rir aó Dyrja með, meðan exki
væri ner iuilkomin uosaverk-
smiöja muiiui petca fyrst og
rreii.sc staia ai iiucnmgskostnaöi
a nau-cuDunum eoa tuoanum cios
urn, en janiver pott ariar uosir
væru geióur her, i verksmiðju
þar sem framleiðni væri svipuð
cii icnulo, ivdbAixl Cll ^itlilcl IlUtn
mgskosuiaður og meóierð á efni
umfram það, sem annars staðar
gerist. Þexca væU po að því er
viröist ekki mjog aivarlegur lið-
ur, og er þá auóvitað gengið ut
ira, aö ekki þyríti að greiða tolla
svo máii skipti aí uosurn eða
efni í þær.
Pappakassa og miða má fá hér
fyrir svipað verð og annars stað-
ar. —
Vinnulaun. Þessi liður er auð-
vitaö nærri her en i nokkru öðru
iandi í Evropu, en álirif hans má
hins vegar minnka rnjög mikið
með véirænum vinnubrögðum og
mun nánar vikið að þvi scðar.
Fluiningskostna'ður. Kostnað-
ur við að koma vörunum á mark-
að yrði her um bii i öilum til-
í'ellum verulega hærri en hjá öðr-
um framleiðendum. I fyrsta lagi
þyrfíi að flytja vöruna frá íslandi
lí. B'v±opu eoa Amermu, en i oðru
iagi þyríti oftast uniskipun í
fyrstu höin og flutning tii fjar-
lægari landa. Þannig mundi t.d.
íiutningskostnaður héðan til
Afnku oftast verða h.umb. helm-
ingi hærri en frá öðrum löndum
Vestur-Evrópu. Er því hér um
mjög aivariegan aðstöðumun að
ræða, sem hins vegar myndi
minnka tii rnuna ef íramleiðsian
væri svo mikil, að hægt væri að
senda skip beint til markaðsland-
anna.
Að ofanrituðu verður séð að
ýmis kostnaður hér verður
nokkru hærri en annars staðar.
Þegar eigi að síður er gert ráð
fyrir að framleiðslan gæti borið,
sig, er því er miðað við að hún
yrði aðnjótandi sömu gjaldeyris-
fríðinda og aðrar vörur, sem unn-
ar eru úr afurðum bátaflotans.
VORUGÆÐI OG GEYMSLUÞOL
Ýmsar tilraunir hafa verið
gerðar hérlendis til að afla mark-
aða íyrir niðursuðuvörur, og þó
einkanlega fyrir niðurlagðar vör-
ur, þ.e. vörur, sem ekki hafa ver-
ið soðnar og þola því takmarkaða
geymsiu. Árangur hefur, sem
kunnugt er orðið lítill, og veldur
þar aðallega tvennt — vafasöm
vörugæði og skortur á geymslu-
þoli annars vegar, en of hár fram-
ceiöslukostnaður liins vegar —
Hvoru tveggja er hægt að breyta
mjög mikið til batnaðar, en það
hefur í för með sér ýmsar nauð-
synlegar aðgerðir.
Framleiðsla á niðursuðuvörum
er að því leyti frábrugðin annari
útflutningsframleiðslu íslendinga,
að oftast er varan matreidd að
fullu í stað þess að t.d. söltun og
frysting miðast fyrst og fremst
við það að verja hráefnið til mat-
reiðslunnar gegn skemmdum. —
Þetta þýðir að framleiðandinn
verður auk þess að tryggja hæfi-
legt geymsluþol, að viðhafa hina
mestu nákvæmni og einnig að
þekkja smekk neytendanna. —
Þessi smekkur er mjög mismun-
andi á hinum ýmsu mörkuðum,
og þarf því helzt eitthvað að
liggja fyrir um það, þegar varan
er framleidd, hvar hún á að selj-
ast. Auðvitað er þetta þó hvergi
nærri alltaf nauðsynlegt og ýms-
ar „standard" vörur eru viður-
kenndar mjög víða. Sem dæmi
má þó t.d. geta þess, að sum hugs-
anieg markaðslönd okkar, svo
sem Austur-Þýzkaland, Tékkó-
slóvakía og Austurríki, sem fyrir
strið vöndust framleiðslu Vestur-
Þýzkalands, virðast nú mundu
vilja kaupa niðursoðna síld frá
íslandi, en leggja áherzlu á, að
hún sé sem líkust vestur-þýzkri
vöru, sem er tiltölulega frá-
brugðin framleiðslu flestra ann-
ara landa, og hefur ekki orðið
sérstaklega vinsæl utan Evrópu.
Hins vegar eru líkur til að tak-
ast megi að selja mikið af niður-
suðuvörum t.d. í Afríku, Ástralíu
og víðar, þar sem allt aðrar vöru-
tegundir eru heppilegri.
Geymsluþol niðursoðinnar vöru
er tiltölulega auðvelt að tryggja,
enda þótt mikillar nákvæmni
þurfi með. Um þetta ráða ýmis
grundvallaratriði, sem ekki er
erfitt að fá framfylgt, og sé það
gert, er óhætt að fullyrða að
niðursuðan tryggir lengri
geymslu en nokkrar aðrar verk-
unaraðferðir, sem hér eru not-
aðar.
Geymsla á ósoðnum (niður-
lögðum) vörum verður alltaf
vafasamari, og virðist þó ekki að
framleiðendur annarra landa hafi
þar nein veruleg leyndarmál,
þannig að erfitt sé að standa
jafnfætis á því sviði. Um geymslu
þol á íslenzkri vöru þarf því ekki
að hafa áhyggjur.
Framleiðslutækni. Með vexti
niðursuðuiðnaðarins hefur þró-
unin yfirleitt orðið frá smáverk-
smiðjum til stórra fyrirtækja. Má
glöggt sjá, að með vaxandi hlut
hinna stóru verksmiðja hefur iðn-
aðinum fleygt fram, og má vel
rekja þá þróun t. d. bæði í Banda
ríkjunum og Þýzkalandi. Hin
stærri fyrirtæki eru rekin á hag-
kvæmari hátt, sérstaklega vegna
afkastamikilla vélrænna vinnu-
bragða, og hefur sú vélvæðing
náð hámarki í Bandaríkjunum.
Eftir síðustu heimsstyrjöld hafa
þó Evrópumenn tekið upp svip-
aðar aðferðir, og hefur tækni
þeirra mjög fleygt fram síðustu
árin. Niðursuðuiðnaðurinn er nú
tvímælalaust orðinn lang-vélræn
astur af öllum verkunaraðferð-
um á fiski til manneldis. Af
þessu leiðir auðvitað að smáfyr-
irtaeki, sem ekki hafa efni á að
festa mikið fé í hinum dýra véla-
kosti, eiga erfitt með að keppa
I við hinn þaulskipulagða og af-
kastamikla stóriðnað.
Það yrði of langt mál hér að
lýsa nákvæmlega hinum stór-
virku vélum, sem notaðar eru við
niðursuðuiðnað nágrannaþjóð-
anna, enda tæplega ástæða til
þess á þessum vettvangi. Þó má
aðeins benda á það lauslega, að
þar sem tæknin heíur náð há-
marki, er svo komið, að ekki þarf
að snerta hráefnið með höndum,
eftir að síldinni er fyrst stungið
inn í skurðarvélarnar. Dósirnar
þarf aldrei að snerta, og slíkar
samstæður geta skilað allt að
100.000 dósum á dag. — Fjöldi
vinnustunda starfsfólks á hverja
einingu framleiðslunnar nær
þannig algjöru lágmarki og veg-
ur langt upp á móti háu tíma-
kaupi. Svipuð vinnubrögð er
hægt að viðhafa á íslandi og
a.m.k. þyrfti verksmiðja, til að
verða samkeppnisfær, að vera
búin fullt eins fullkomnum véla-
kosti og hinar beztu í Vestur-
Evrópu. Er þá reiknað með að
hver vélasamstæða geti skilað
a. m. k. 50—60 dósum á mínútu.
TILLAGA UM SKIPULAG
HÉR
Síldin er hið eina hráefni, sem
eins og sakir standa, virðist að
orðið gæti grundvöllur að niður-
suðuiðnaði hér, sem samkeppnis-
fær væri við stóriðnað nágranna-
ríkjanna. Til þess að kostnaður
við framleiðsluna verði sem lægst
ur verður vinnslan að vera vél-
I ræn, svo sem frekast er unnt.
Þetta þýðir að nota þarf dýrar
vélar, og ef þær eiga að nýtast
verður framleiðsla að verða nokk
uð mikil. Þessi upprunalega fjár-
festing í vélum og framleiðslu
I þýðir talsverða áhættu. Þess
I vegna er alls ekki eðlilegt að
j nema einn aðili takist hana á
hendur til að byrja með. Ef með
I þessu tækist hins vegar að ryðja
| braut nýjum útflutningi væri
t mikið unnið. Ég tel því að eitt
j fyrirtæki, væntanlega kostað af
| ríkinu, svo sem til þyrfti, ætti að
, framkvæma þetta brautryðjanda-
starf. Fiskiðjuver ríkisins hefur
þegar ýmsar af dýrustu vélun-
um, sem til þarf. Hins vegar
vantar ýmsar fleiri, og eina eða
tvær tiltölulega einfaldar vélar
þarf að smíða sérstaklega, vegna
sérstöðu hráefnis okkar . Enn
! fremur skortir nokkuð húsnæði
og fé til rekstrar. Ekkert annað
fyrirtæki hcrlendis hefur þó
næ'rri því eins mikið af því, sem
til þarf. Einstaklingar eru að
vonum tregir til að taka þá
áhættu sem í þessu felst.
Vegna ofanritaðs legg ég til
að Fiskiðjuverið verði eflt með
nægilegum fjárframlögum frá
hinu opinbera til að þrautreyna
| hvort takast megi að vinna ís-
lenzkum niðursoðnum vörum
markað í stórum stíl. — Án einn-
ar sæmilegrar fullkominnar
verksmiðju, sem ætti þess kost
að framkvæma kostnaðarsamar
tilraunir tel ég litla von um að
niðursoðnar fiskafurðir verði
stórfelldur liður í útflutningi ís-
lendinga fyrst um sinn. — Jafn-
framt ættu starfsmenn slíks fyr-
irtækis, ásamt hinni vaxandi
rannsókna- og tilraunastofnun í
þágu fiskiðnaðarins, að veita hin-
um smærri verksmiðjum, sem
reyna vildu útflutning á eigin
ábyrgð allar þær upplýsingar og
fyrirgreiðslur, sem kostur væri á.
Ætti rannsóknarstofnunin sér-
staklega að hafa eftirlit með allri
niðursuðuvöru, sem flutt væri
frá íslandi á erlendan markað.
Þess má geta, að þrátt fyrir
mikinn fjárskort og ýmsa aðra
örðugleika, hefur Fiskiðjuver
ríkisins til þessa flutt út niður-
suðuvörur að andvirði um kr.
3.000.000.00. Þetta er ekki mikið,
en ýmis verðmæt reynsla hefur
Frh. á bls. 31