Morgunblaðið - 15.06.1955, Qupperneq 8
8
MORGUTSBLAÐIÐ
Miðvikudagur 15. júní 1955
0r0mií>!aMt>
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
I Noregi eru mannréttindi og lýðræði
Óskabarnið fullveðja
EIMSKIPAFÉLAG fslands hefir
lengi með réttu verið nefnt óska-
barn þjóðarinnar. Nú má hins-
vegar segja, að óskabarnið sé
vaxið úr grasi og orðið stálpaður,
fúllveðja unglingur, sem mikils
má af vænta í framtíðinni. Allt
frá þeim þrengingardögum í is-
lenzkum siglingum og verzlunar-
málum, er Eimskipafélagið sá
fyrst dagsins ljós, til þessa dags,
hefir félagið notið sívaxandi vin-
sælda og trausts landsmanna
flestra. Ekki er of djúpt tekið í
árinni þótt sagt sé, að félagið sé
eign þjóðarinnar allrar, þar sem
hluthafarnir eru á fjórtánda þús-
und talsins.
Á aðalfundi félagsins, sem ný-
lega var haldinn komu fram
ýmsar athyglisverðar upplýsing-
ar um hag þess og rekstur, og
þar sem ótvírætt má segja, að
þau mál séu mál allrar þjóðar-
innar verða ýmis atriði þeirra
gerð hér að umtalsefni.
Félagið á nú samtals 10 skip,
sem öll eru ný, að tveimur und-
anskildum, Brúarfossi og Sel-
fossi. í ráði er að byggja tvö ný
vöruflutningaskip á þessu ári, en
selja bæði þessi gömlu skip úr
landinu. Hefir leyfi til þess þeg-
ar fengizt, en væntanlega gera
stjórnvöldin félaginu kleift að
endurnýja skipastól sinn með
kaupunum. Segja má jafnframt,
að hagur félagsins sé góður, en
eftirtektarvert er, að tekjur fé-
lagsins hafa lækkað um meir en
helming á tveimur árum, niður
í sex milljónir 1954.
Er það vissulega ískyggileg
þróun og 1 jóst, að tekjur fé-
lagsins mega alls ekki vera
minni, ef Eimskipafélagið á
að geta endurnýjað skipastól
sinn, og eru nú þegar orðnar
of lágar til þess að vel sé í
þeim efnum.
Sú staðreynd ætti að nægja til
þess að sýna íslenzkum almenn-
ingi til hlítar fram á, hvern mál-
stað þeir óvildarmenn félagsins
eiga, sem á hverju ári berjast
hatrammri baráttu fyrir því að
Alþingi svipti félagið þeim sjálf-
sögðu skattfríðindum, sem það
hefir notið með lögum frá árinu
1929. Eimskipafélagið gegnir
þjóðnýtu þjónustuhlutverki í
þágu gjörvallrar þjóðarinnar.
Ef það nyti ekki áður-
nefndra skattfríðinda hjá hinu
opinbera yrði afleiðingin sú,
að félagið yrði að draga mjög
úr starfsemi sinni og einmitt
þar, sem sizt má, í strandferð-
unum.
— ★ —
Eitt mesta hagsmunamál þess
fólks, sem býr i dreifðum byggð-
um landsins er, að samgöngur
séu sem greiðastar á sjó og landi.
Strandferðirnar gegna þar mikil-
vægu hlutverki, gera fjarlægari
landshluta mun byggilegri og eru
einn stærsti þátturinn í að koma
í veg fyrir fólksflóttann til höf-
uðborgarinnar. Fáum árum eftir
styrjöldina síðari sætti Eimskipa-
félagið nokkurri gagnrýni, eink-
um af hálfu Norðan- og Austan-
manna fyrir þá sök, að það héldi
ekki uppi föstum og tíðum strand
ferðum kring um landið. Fyrir
ráðábreytni sinni hafði þó fólag-
ið sínar ástæður, lítinn skipa-
kost, og gat lítt að gert að sinni.
Á s.l. ári var strandferðunum
hinsvegar stórfjölgað og áætlun-
arsiglingar teknar upp á ný frá
meginlandi Evrópu. Það var
fyrirfram vitað, að sú ráða-
breytni myndi hafa í för með
sér mun verri afkomu félagsins
og hefir það líka komið á daginn.
En félagið vildi verða við óskum
viðskiptamanna sinna úti um
land, og færa þeim vörur og
nauðsynlegan efnivið beint í
heimahöfn.
Þannig hefir félagið verið
trútt stefnu þeirri, sem í upp-
hafi var mörkuð og ekki
hvikað frá því þjónustuhlut-
verki, sem því ber skylda að
rækja.
Það hefir þegar sýnt sig, að
hinar reglubundnu áætlunarsigl-
ingar út um land eru ein af þeim
meginráðstöfunum, sem efla
jafnvægið í byggð landsins og
þess er að vænta, að með aukn-
um skipastól auki félagið þær
enn eftir því sem flutningaþörf-
in er og aðstæður leyfa.
! — ★ —
I Kommúnistar og aðrir þeir,
sem ætla sér þá dul að vinna
gegn hagsmunum Eimskipafélags
ins, og þá jafnframt, að það geti
starfað á heilbrigðum fjárhags-
grundvelli fram vegis, vinna því
stórfellt tjón öllum þeim, sem
þjónustu félagsins njóta og eink-
um fólkinu í sveitum og sjávar-
þorpum.
Allir góðir íslendingar
óska þess, að vegur Eimskipa-
j félagsins verði mikill og góð-
i ur á næstu árum, að hagur
! þess blómgist, skip þess
stækki og fjölgi, svo að það
geti um ókomin ár fært oss
' varninginn heim og verið
| landi og þjóð til gagns og
I vegsemdar.
Hólamannahöggið
FYRIR fáum dögum birtist í Al-
þýðublaðinu þriggja dálka grein,
þar sem veizt er all harkalega að
fréttaflutningi Mbl. Endurprent-
ar blaðið upp þrjár fréttir, sem
Mbl. hafði birt eftir ensku frétta-
stofunni Reuter og norsku frétta-
stofunni NTB, þar sem sagt er
fyrst frá, að Attlee muni segja
af sér formennsku í Verka-
mannaflokknum brezka og í þing
flokki hans í haust. f síðustu
fréttinni er hinsvegar sagt, að
Attlee muni sitja sem formaður
næsta kjörtímabil.
Þykja Alþýðubl. þessar upp-
lýsingar hin mestu undur og
firn, lítið í þeim samræmið og
mikil „leikfimi" í flutningi
þeirra. Má helzt á greininni
skilja, að Alþýðubl. hafi eitt
I einkarétt hér á landi til þess að
- geta um eða réttara sagt þegja
um klofninginn og sundrungina,
sem logar í Verkamannaflokkn-
um brezka að afstöðnum hinum
hörmulega ósigri hans. En blað-
inu fer kápa lærimeistarans harla
illa.
Formennska Attlees næstu
fjögur árin var ekkert mishérmi
Mbl. heldur fluttu blöð, frétta-
stofur og útvarp um allan heim
fréttina um að hann hefði skyndi
iega skipt um skoðun 9. júní,
tveimur dögum áður en hið
óskeikula blað setti upp farísea-
svipinn og umvöndunartóninn!
Þannig varð bylmingshögg Al-
þýðubl. allt í einu að vindhöggi
og sannarlega mætti blaðið
kynna sér betur málavöxtu alia
og viðburðina í heiminum, áður
en það slettir næst úr klaufun-
um.
REKTOR Oslóarháskóla, pró-
fessor dr. jur. Frede Castberg,
sem kominn er hingað til lands
í boði Háskóla íslands, flutti í
gær fyrirlestur í hátíðasal Há-
skólans um efnið Norge og Vest-
magterne. En samenlignende
studie i statsrett“. Meðal áheyr-
enda voru dómsmálaráðherra,
Hæstaréttardómarar og prófess-
orar.
| Ölafur Jóhannesson prófessor
; bauð prófessor Castberg velkom-
inn og rakti nokkuð vísindastörf
hans. Gat prófessor Ólafur þess,
— sem flestum áheyrenda var
reyndar þegar kunnugt •— að
prófessor Castberg væri einn
kunnasti lögfræðingur á Norður-
löndum og þá einkum á sviði
stjórnskipunar-, stjórnarfars- og
þjóðaréttar. Við lagadeild Háskói
ans er notuð bók eftir próf. Cast-
berg til kennslu í þjóðarétti.
I í upphafi máls síns þakkaði
ofar öllum flokkadráttum
Afhyglisverður háskólafyrirlesfur prófessors dr. jur.
Frede (astberg, rekfors Óslóar-háskóla
próf. Castberg boðið til íslands-
ferðar, sem hefði verið sér mjög
kærkomið.
Eins og heiti fyrirlestrarins
ber með sér, ræddi próf. Cast-
berg um stjórnskipun Noregs og
bar hana saman við stjórnarskrár
Vesturlanda, einkum Bandaríkj-
anna, Bretlands og Frakklands.
í stjórnarskrá Noregs frá 17. maí
1814 er að finna margvislegan
skyldleika við stjórnskipunarlög
Vesturlanda, einkum nefndra
þriggja stórvelda.
Stjórnarskrá Noregs frá 1814,
sem enn í dag er í gildi að meg-
instofni, er byggð á þrem aðal-
atriðum:
17. júní hátíðahöldin
í Hain arlirði
HAFNARFIRÐI. — 17. júní hátíðahöldin verða með svipuðu sniði
og undanfarin ár. Þær breytingar verða þó, að barnaskemmt-
anir verða í báðum kvikmyndahúsunum og um kvöldið verður
dansað á Strandgötunni eftir endurvarpi frá Reykjavík. Annars
verður dagskráin sem hér segir:
Kl. 1.15 verður safnazt saman
fyrir framan ráðhúsið. Þaðan
verður lagt af stað kl. 1.30 upp á
íþróttasvæðið á Hörðuvöllum. —
Gengið verður eftir Strandgöt-
unni, Gunnarssundi, Austurgötu,
Mjósundi, Hverfisgötu og Tjarn-
arbraut. Á Hörðuvöllum fer fram
fánahylling, en síðan verður há-
tíðin sett af formanni hátíðar-
nefndar, Yngva R. Baldvinssyni.
Lúðrasveit Hafnarfjarðar leikur
af og til undir stjórn Alberts
Klahns. Fjallkonan, frú Jóhanna
Andrésdóttir, les ávarp eftir séra
' Árelíus Níelsson. Þá flytur séra
' Kristinn Stefánsson ræðu, — og
að henni lokinni syngur Þjóð-
kirkjukórinn undir stjórn Páls
Kr. Pálssonar. Síðan fer fram
handknattleikur milli stúlkna úr
Suður- og Vesturbæ. — Magnús
Jónsson óperusöngvari syngur
einsöng með undirleik Fritz
Weisshappels. Þá verður eggja-
Framh. á bls. 12
uu aadi óhripar:
Rödd frá Selfossi
BARNAKONA á Selfossi skrif-
ar:
„Fyrir nokkru fór ég á leik-
sýningu eina hér á staðnum, sem
ég vildi með engu móti missa af.
En það er hægara sagt en gert
fyrir konur með húsið fullt af
börnum að komast að heiman á
kvöldin, svo að ég mátti svo sann
arlega hafa mig alla við til að
þetta mætti takast. Aðgöngumið-
ar að sýningunni voru ótölusett-
ir, svo að því meira varð ég að
' flýta mér til að tryggja mér
sæmilegt sæti. — En allt tókst
þetta þó, ég fór frá krökkunum
öllum í ró svo sem vera bar og
!var komin ásamt vinkonu minni
I í „leikhúsið“ hálftíma áður en
' sýningin átti að hefjast, svo að
við fengum allgóð sæti.
Óafsakanlegt
EN ekki höfðu allir sömu sögu
að segja og þarna horfði ég
og aðrir upp á atferli, sem vakti
' undrun mína og annarra, sem
r sjónarvottar voru að: Við tvo
, bekki á einum allra bezta stað
í húsinu stóðu stórir og sterk-
(legir karlmenn vörð og vörnuðu
sætis fjölda fólks, sem kom tím-
| anlega á staðinn til að ná sér í
sæmilegt sæti. Þeir sögðu, að
i bekkirnir væru fráteknir. Þegar
j klukkan var rétt orðin undir 9
'tók fólk að tinast á þessa bekki
og þeir síðustu komu ekki fyrr
* en komið var all nokkuð fram
yfir þann tíma, er leiksýningin
átti að hefjast.
Hinum, sem lagt höfðu að sér
sem mest þeir máttu til að geta
komið nógu stundvíslega, fannst
þeir með þessu órétti beittir og
slíkt atferli með öllu óréttlætan-
legt. — Gefur þetta tilefni til að
fara fram á, að aðgöngumiðar
séu undir slíkum kringumstæð-
^um tölusettir, eins og venjulega
agerist í leikhúsum, svo að annað
•eins þurfi ekki að koma fyrir.
m Barnakona á Selfossi".
i.K
Vegurinn um Dragháis
ÆRI Velvakandi!
Hefur þú farið um Geldinga
^draga — eða Dragháls — eins og
•menn oft nefna hann?
2 Þar er fagurt að sjá til fjalla
*og byggða og á norðurbrún Drag-
«ans fékk Þorsteinn Erlingsson
•hugmynd að kvæði sínu: „Vara
þig Fljótshlíð".
Laust fyrir 1930 fóru fyrst bíl-
ar þessa leið og síðan var þarna
fjölfarinn bílvegur fram yfir
1940. Þá var gerður vegur fyrir
vestan Hafnarfjall og síðan er
fátt um bíla á veginum yfir
Geldingadraga. Á annan áratug
hefur enginn áætlunarbíll farið
þessa leið og er það mjög baga-
legt fyrir þá, sem þarna búa. —
Auk þess er þetta mjög skemmti-
leg leið fyrir ferðamenn, fögur
og tilbreytileg.
Vonum seinna
ÞAÐ er hin mesta skömm, að
hafa ekki fastar ferðir um
þessar byggðir. Vegurinn um
Draga hefur verið bættur all-
mikið og er vel-fær öllum bilum
á sumrin. Þarna er berjaland
mikið og gott og væri Reykvík-
ingum hægara um vik að nota
sér það, ef bílar færu þarna
reglulega um. Vafalaust verður
bætt úr þessu strax í sumar og
er þó vonum seinna.
Ferðalangur".
Merkið, sem
klæðir landið.
í fyrsta lagi á kenningunni um
það, að allt ríkisvald sé frá þjóð-
inni sjálfri runnið. í öðru lagi
er byggt á greiningu ríkisvalds-
ins í þrjá innbyrðis óháða þætti:
framkvæmdavald, löggjafarvald
og dómsvald. í þriðja lagi er
byggt á tilteknum mannréttind-
um einstaklingnum til handa,
réttindum, sem ríkisvaldið geti
ekki skert, svo sem málfrelsi,
prentfrelsi, friðhelgi eignaréttar,
friðhelgi heimilis o. s. frv.
I
UNGIR MENN SÖMDU
Höfundar stjórnarskrárinnar
voru flestir ungir menn, og
þeirra fremstur var Christian
Magnus Falsen, aðeins 31 árs að
aidri. Þessir menn voru flestir
vel kunnugir stjórnskipunarlög-
um Vesturlanda og þá einkum
stórveldanna þriggja, sem fyrr
voru nefnd. Rakti próf. Castberg
siðan nokkur dæmi um ensk,
frönsk og bandarísk áhrif á
norsku stjórnarskrána.
Eftir 1814, meðan samband
Noregs og Svíþjóðar stóð, urðu
oft harðar deilur milli Stór-
þingsins norska, annars vegar og
sænska konungsins og íhalds-
samrar ríkisstjórnarinnar hins
vegar, og náðu þaer hámarki eft-
ir miðja öldina. Frelsisþrá Norð-
manna óx stöðugt. Samskipti
Norðmanna við Bandaríkin urðu
einkum til þess að auka skilning
þjóðarinnar á rétti borgaranna
og jöfnuði meðal þeirra.
ENGIN ÁTÖK
Árið 1905 var svo slitið sam-
bandi Norðmanna og Svia, og
norska þjóðin fékk þá sinn eigin
þjóðhöfðingja. Síðan hafa engin
átök orðið um valdsvið löggjaf-
arvaldsins annars vegar og fram-
kvæmdavaldsins hins vegar. —
Þingræðið varð æ fastara í sessi.
— Dómstólar hafa í Noregi vald
til þess að dæma um gildi stjórn-
valdsathafna og skera úr um það,
hvort lög fari í bága við stjórn-
arskrána. Svipar hér norskum
rétti til bandarísks, en dómstólar
í Bandaríkjunum hafa þó ef til
vill beitt valdi sínu ótrauðar í
þessu efni en norskir dómstólar,
enda munu bandarískir dómstól-
ar styðjast þar við ótvíræðari
skráðar lagaheimildir en norsk-
ir. —
Prófessor Castberg gat þess, að
dómstólar í Noregi og Stórþingið
hefðu í síðari heimsstyrjöldinni
viðurkennt hinn svonefnda
„stjórnskipulega neyðarrétt",
sem er fólginn í því, að stjórn-
vald geti tekið sér vald, sem því
ella ber ekki samkvæmt stjórn-
arskránni, ef sérstakt neyðar-
ástand sé fyrir hendi. Reyndi
mjög á þetta, þau ár, sem norska
stjórnin sat í London og varð að
skipa þar nauðsynlegum málum
með þeim hætti, sem tiltækilegur
var, enda þótt ekki styddist við
stjórnarskrána. Hins vegar væri
Norðmönnum ljóst, að gát þyrfti
að hafa í þessum efnum, svo að
neyðarrétturinn yrði ekki mis-
notaður.
Að lokum gat prófessor Cast-
berg þess, að Norðmenn væru
mjög áhugasamir um stjórnmál
og fylgdust af athygli með við-
ureign sósíalisma og áætlunar-
búskapar annars vegar og hins
frjálsa framtaks hins vegar. —
Kvaðst hann engu vilja um það
spá, hvort þjóðin myndi enn hall-
ast meira að sósíalismanum, en
ef svo færi, yrði það ekki með
neinu brauki og bramli, því að
hvert sem hagkerfið yrði, þá
væru lýðræði og mannréttindi
hafin yfir alla flokkadrætti.
Prófessor Castberg er mjög
skýr og áheyrilegur fyrirlesari
og þökkuðu áheyrendur honum
með öflugu lófataki og próf.
Ólafur Jóhannesson flutti honum
þakkir í nafni þeirra.