Morgunblaðið - 01.07.1955, Blaðsíða 9

Föstudagur 1. júlí 1955
MORGUNBLAÐIB
3
Páfi hefur oft sveiflað bann-
sverðinu með góðum árangri
Dr Benjamín Eiríksson:
HINN 5. júlí s. 1. var lesin upp
í öllum kirkjum Argentínu
samhljóða yfirlýsing frá argen-
tínskum biskupum. í henni sagði,
að ef ríkisstjórnin setti ákveðin
lög gegn kirkjunni, mundi banni
Verða Iýst á leiðtoga ríkisins. Og
ekki nóg með það, heldur yrði
banni einnig lýst á alla þing-
mennina, sem að lögunum stæðu,
þá lögregluþjóna, sem beittu
valdi til þess að lögin kæmu til
framkvæmdar og þá blaðamenn,
Bem dirfðust að verja þau.
♦ ♦ ♦
Er þetta í fyrsta sinn, sem
kaþólska kirkjan hótar bannlýs-
ingu á blaðamenn, en áður hafa
vísindamenn og rithöfundar oft
orðið fyrir barðinu á þessu
hvassa vopni hennar.
Nokkur mismunur er á bann-
inu og getur það t. d. farið eftir
því, hvort það er sett á einstakl-
inga eða heil landsvæði. Hér
verður ekki farið út í þá sálma,
heldur verður orðið bann látið
ná yfir öll hin ýmsu stig banns-
ins. — Bannið er ævafornt vopn,
©g er það álit sumra, að það sé
komið inn í frumkristnina frá
Gyðingum, sem notuðu það ó-
epart, ef svo bar undir.
♦ BANN GYÐINGA
Bann Gyðinga var kallað
„Cherem“, og var því skipt í
Stórabann og Litlabann. —Þeir,1
Eem lentu í Litlabanni, fengu j
ekki aðgang að sýnagógunum, en |
hinir, s em bera þurftu kross
Stórabanns, voru með öllu út-
Ekúfaðir úr samfélagi Gyðinga. í
— Bann Gyðinga var í heiðri
haft, þótt tímar liðu, og eitt
frægasta dæmi þess, að það hafi
verið notað, er bannlýsingin á
heimspekinginn alkunna Spinoza.
Fyrst var hann settur í Litla-
bann, en ári síðar í Stórabann,
og var ástæðan sú, að Gyðingar
gátu ekki unað heimspekikenn-
ángum hans; þær féllu ekki sam-
an við kreddur þeirra.
í frumkristninni voru menn
Eettir út af sakramentinu, ef þeir
dirfðust að koma fram með
kenningar, sem gengu í berhögg
Við kristin fræði. Þá gat það og
komið fyrir, að bannað var að
jarða o. s. frv.
♦ BÆGÐIR ÚR SAMFÉLAGI
MANNA
Mest áhrif hafði þetta ægi-
lega vopn kaþólsku kirkjunnar
á Vesturlöndum á Miðöldum. Ef
einhver aðalsmaður eða fursti
var lýstur í bann af páfa, missti
hann öll völd og áhrif, og þegnar
hans þurftu ekki að hlýðnast
skipunum hans, voru lausir allra
mála við hann. Einnig urðu menn
oft á tíðum friðlausir, ef þeir
voru bannfærðir. Á þennan hátt
urðu menn utanveltu við sam-
félagið, og meiri háttar bann-
færing gat jafnvel kostað þá
lífið.
♦ í EILÍFU MYRKRI
Páfinn lýsti banninu, en
Peron gekk ofiangf inn í helgidóm kirkjunnar
Peron forseti og Mayer Alce, borgarstjóri í Buones Aires, virða
fyrir sér sundurrifinn fána, er kaþólskir skemmdarverkamenn
rifu niður af einni stjórnarbyggingunni.
einnig gátu biskupar og erki-
biskupar gert það. Þegar bann-
inu var lýst í kirkjunum, stóðu
prelátar og prestar með kerta-
Ijós, sem þeir köstuðu í gólfið
í sama mund og bannlýsingin
hafði verið lesin upp og tróðu
það undir fótum sér. Skyldi það
vera tákn þess, að hinn bann-
færði væri nú í eilífu myrkri —
eða a. m. k. þangað til páfi
leysti hann úr banni.
Þegar bannið var sett á heil
landsvæði, var það nefnt „inter-
dicturn". í kjölfar þess fylgdi
bann við guðsþjónustum og yfir-
leitt allri kirkjulegri þjónustu.
Þetta bann hafði því oft lam-
andi áhrif á hið daglega líf
manna á miðöldum, eins og skilj-
anlegt er, þegar það er haft í
huga, hversu kristin trú mótaði
þá allt liferni hvers kristins
manns. En þá fyrst kastaði tólf-
unum, þegar þetta bann var sett
á ríka og volduga konunga.
♦ ALLT ENGLAND I BANNI
Þegar páfi lagði allt England
í bann 1208, vegna þess að hann
átti í erjum við Jóhann land-
lausa, varð konungur að láta í
minni pokann. Einnig varð
Þýzkalandskeisari að beygja sig
fyrir bannfæringarvopni páfa og
var nauðbeygður til að fara hina
alkunnu Kanossagöngu sína, sem
kunnugt er. Þetta var Hinrik
konungur 4., og varð hann að
standa í þrjá sólarhringa ber-
fættur og illa til reika í klaust-
urgarðinum, áður en páfi, Gregor
Biskuparnir tveir, Manuel Tato og Ramon Novoa, sem vísað var
pr landi í Argentinu, í ílughöfninni í Rómaborg.
7., tók við honum og leysti hann
úr banni.
♦ INGEBORG DANSKA
Dönsk prinsessa nokkur
varð þess valdandi, að Filippus
Ágúst Frakkakonungur var sett-
ur í bann. Prinsessan var Inge-
borg, dóttir Valdimars mikla.
Konungurinn, sem hafði kvænzt
henni af pólitískum sökum, skildi
við hana eftir þriggja mánaða
hjónaband. Neyddi hann síðan
franska biskupa til að lýsa því
yfir, að giftingin hafi verið ólög-
leg og gekk síðan að eiga aðra
konu, franska. Páfinn, Innocenti-
us 3., þoldi ekki slíkan ósóma,
lýsti konung í bann og raunar
allt ríki hans. Lengi átti konung-
ur síðan í deilum við páfa, en
þeim lauk, eins og venjulega: —
Frakkakonungur varð að láta í
minni pokann, og Ingeborg, sem
var í miklu dálæti hjá þjóðinni,
tók aftur sinn fyrri sess. Hún
lifði mann sinn, dró sig út úr
öllu veraldarvafstri eftir dauða
hans og gekk í klaustur.
Interdictum tíðkast nú ekki
lengur. Síðast var því beitt gegn
Elísabetu I. Englandsdrottningu.
Drottningin hafði gengið í ber-
högg við kaþólsku kirkjuna, en
hafði alla þjóðina með sér, enda
voru Englendingar þá orðnir
mótmælendur.
Síðan hafa páfar einnig sleg-
ið vindhögg, þegar þeir hafa
sveiflað bannsverði sínu. Ástæð-
an er sú, að hinir bannfærðu eru
utangarðsmenn — hafa sagt sig
úr samfélagi kaþólskra, áður en
þeir voru bannfærðir. Svo hefir
t. d. verið um leiðtoga nazista og
kommúnista, sem páfi hefur
bannfært. Kaþólska kirkjan get-
ur aðeins sett kaþólikka í bann.
Sama er uppi á teningnum, þeg-
ar Gyðingar eru annars vegar.
♦ BANNFÆRING
SVERRIS HAFÐI LÍTIL
PÓLITÍSK ÁHRIF
Yfirleitt hefir interdictum
ekki haft mikil áhrif á Norður-
löndum, enda var fjarlægðin
mikil frá Róm og samgöngur
slæmar, svo að bannlýsingin
barst stundum ekki til þessara
landa fyrr en eftir dúk og disk.
Þegar páfi setti t. d. bann á
Rómaborg og Rómverja 1155,
hafði það önnur og meiri áhrif
en er hann beitti þessu vopni
sínu á Norðurlöndum. Þegar
Sverrir konungur var bannfærð-
ur hafði það lítil sem engin póli-
tísk áhrif.
Páfi notar ekki bannið í póli-
FYRIR mánuði skrifaði ég í
blöðin nokkur orð um
greiðsluvenjur. Tilefni greinar-
innar var það að fram hafa kom-
ið opinberlega tillögur um það að
taka upp póstgirokerfi. í grein
minni taldi ég að æskilegt væri
að komið yrði á greiðsluvenjum,
sem almenningi wri hagkvæm-
ari, heldur en þær 9>em nú tíðk-
ast, og að forstjórar fyrirtækja
og peningastofnanir hefðu for-
gönguna. Hr. Haraldur Guð-
mundsson, forstjóri Try&gingar-
stofnunar ríkisins, hefir síðan
gert athugasemd við skoðanir
mínar og eru þær birtar í Morg-
unblaðinu hinn 8. þ m. Skrif hans
gefa tilefni til nokkurra frekari
athugasemda.
Grein mín var almennt um
greiðsluvenjur, þótt ég nefndi
Tryggingarstofnun ríkisins sem
dæmi. Greinin var því ekki skrif-
uð í þeim tilgangi að gagnrýna
sérstaklega greiðslufyrirkomulag
Tryggingarstofnunarinnar, því
greiðslufyrirkomulag hennar
mun véra það sama og tíðkast
hjá flestum stofnunum. Útaf fyr-
ir sig gefur það ekki tilefni til
sérstakrar gagnrýni. Sú stað-
reynd, að tillögur um að taka upp
póstgiro hafa komið fram þykir
mér benda til þess, að fleirum en
mér þykir sem hægt væri að bæta
um greiðsluvenjur þjóðarinnar.
Tillögurnar eru því útaf fyrir sig
óbein gagnrýni á Tryggingar-
stofnun ríkisins ekki síður en
skrif mín. Annars er það svo, að
fólk sættir sig oftast möglunar-
lítið við fyrirkomulag, sem það
hefir vanist, svo lengi sem það
þekkir ekki annað betra. Þannig
má benda á það að sjómennirnir
sættu sig við þá ótrúlegu þrælk-
un, sem átti sér stað á togurunum
fyrstu áratugina.
Ég vil þakka forstjóranum fyr-
ir þær upplýsingar, að Trygging-
arstofnunin greiðir mánaðarlega
upphæðir til um tíu þúsund
manns. Það virðist að fyrirkomu-
lagið sé þannig, að hinn fyrsta
hvers mánaðar eigi tiu þúsund
manns í rauninni að koma að
Laugaveg 114, og taka þar við
greiðslu í peningum. Tíu þúsund
manns.
í fæstum tilfellum mun heim-
ilisfaðirinn geta fari, heldur mun
húsmóðirin verða að fara. eða
láta börnin, vini eða ættingja
sækja greiðsluna, þar sem því
verður við komið. Verulegur hluti
þessara tíu þúsunda leggja leið
sína á Laugaveg 114, já, sam-
kvæmt reglunni — sama daginn.
Nú er í landinu sérstök stofnun,
sem innir af hendi þjónustu, sem
á að koma í stað þessara mörgu
ferða. Það er pósturinn. Ég stakk
upp á því í minni grein, að
greiðslur sem þessar væru inntar
af hendi gegnum póstinn, enda
held ég að mér sé óhætt að segja,
að það fyrirkomulag sé haft í
flestum vestrænum löndum. Póst
urinn er látinn annast útburð á
sendingum þessara stofnana.
Aðal gallinn við núverandi fyr-
irkomulag er það, að fólk á yfir-
leitt mjög erfitt með að sjá af
tíma til þess að fara á Laugaveg
114, til þess að sækja þá peninga,
sem um er að ræða. Þar mun opið
á þeim tímum, er flestir heimilis-
feður eru í vinnu. Flestar hús-
mæður hafa meira en nóg að
starfa, ekki hvað sízt þær sem
munu þurfa að koma á Laugaveg
114 vegna barnalífeyris og ann-
ara styrkja. Sumar eru með smá-
tískum tilgangi, heldur aðeins
þegar honum finnnst gengið á
hlut kirkjunnar. En vitanlega er
slíkt pólitík út af fyirr sig. Deil-
ur argentínsku stjórnarinnar og
kaþólsku kirkjunnar hófust ekki
fyrr en stjórnin tók að hafa af-
skipti af málefnum kirkjunnar
og skerða réttindi hennar. Við
það geta leiðtogar hennar ekki
unað.
börn, sem erfitt er að fara með
og erfitt er að fá gætt. Þegar
þangað kemur er talsverður hluti
hinna 9999 komnir í sömu erind-
um. Þá þarf að standa og bíða.
Ég held að mér sé óhætt að
segja, að þetta sé flestu fólki
mjög þreytandi og ógeðfellt.
Þetta á við um margar opinber-
ar stofnanir. Bíða og standa,
standa og bíða.
Við skulum nú athuga, hvaða
kostir eru við breytt fyrirkomu-
lag, frá sjónarmiði stofnunarinn-
ar sjálfrar. Kosturinn er fyrst Og
fremst sá, að hægt er að vinna að
greiðslunum allan mánuðinn. -
Ávísanir er hægt að útbúa all-
an mánuðinn, þótt þær séu ekki
sendar út fyrr en um mánaða-r
mótin. Eins og ástandið er nú
hlýtur að þurfa stóran hóp af
fólki til að annast greiðslur til
hinna tíu þúsunda um mánaða-
mótin, og líklegt að þörfin fvrir
störf þessa fólks sé minni aðra
daga mánaðarins.
Sé pósturinn látinn annast út-
burðinn, fær viðtakandinn ávís-
un sína sem bréf. Ég tel að öllu
leyti ástæðulaust, að ávísanir af
því tagi, sem um er að ræða, yrðu
sendar í ábyrgðarpósti, enda mun.
það hvergi tíðkast. í flestum til-
fellum mun um að ræða 200 til
700 króna upphæðir, að minnsta
kosti upphæðir, sem eru innan
við 1000 krónur.
Hitt er svo annað mál, hvort
ekki væri þörf á því, að auka póst
þjónustuna, enda hægara að gera
slíkt, þegar pósturinn fær aukin
verkefni, og meira er af honum
krafizt. Sem dæmi um umbætur
má nefna, að það er aðkallandi að
koma fyrir læstum póstkössum £
hverju húsi, helzt við hverja
íbúð, eins og tíðkazt meðal ann-
arra þjóða. Sá sem helzt ætti að
hafa forgöngu um þetta mál er
pósturinn sjálfur, t. d. með því
að láta gera almennilega póst-
kassa, sem stæðu fólki til boða að
kaupa, og jafnvel mætti gera það
að skyldu. Það er erfitt fyrir ein-
staka húsráðendur að hafa for-
gönguna, og eðlilegast að póst-
stjórnin gerði það.
Þegar ávísunin er komin til
viðtakenda, þá er næsta skrefið
að fá peningana. Hafi viðtakandi
bankareikning getur hann sent
ávísunina í bankann í bréfi. Hafi
hann ekki bankareikning, þá ligg
ur beinast við.að hann fari me'ð
ávísunina í banka. Ef þangað er
langt, þá getur hann notað ávís-
unina sjálfa til greiðslu, því að
forstjórinn dregur ekki í efa að
hægt muni að nota slíkar ávís-
anir til venjulegra greiðslna. Við-
takandi greiðir með ávísuninni.
og þá oftast til aðila, sem þekkir
hann, t. d. kaupmanni, sem hann
verzlar við. Ávísun, sem gefin er
út af opinberri stofnun, eins og
Tryggingarstofnun ríkisins,
mundi auðvitað gilda alls staðar
sem peningar. Hvað við kemur
því, að rétti aðilinn fái borgun-
ina, þá er kaupmanni, eða öðr-
um, sem tekur við henni, ekki
vandara en Tryggingarstofnun-
inni að ganga úr skugga um það,
að réttur aðili eigi í hlut. Það
þarf ekki frekari greiningu á við-
takanda peninganna hjá kaup-
manni heldur en á afgreiðslu
Tryggingarstofnunarinnar. Sama
gildir auðvitað ef ávísunin er inn
leyst í banka.
Að lokum þetta: Mér finnst for-
stjórinn gera allt of lítið úr þeirri
fyrirhöfn, sem það i dag. kostar
fólk að fara á opinberar skrifstof-
ur (Tryg'gingarstofnun ríkisins er
aðeins ein af mörgum) standa þar
og bíða afgreiðslu, og að þetta er
fólk, sem á erfitt með að evða
tíma sínum þannig, auk óþæg-
indanna. Hins vegar finnst mér
hann mikla alltof mikið fyrir sér
örðugleikana á því að taka upp
bætt greiðslufyrirkomulag, eitt-
hvað í líkingu við það, sem tíðk-
azt hjá nágrannaþjóðunum.