Morgunblaðið - 06.07.1955, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 6. júlí 1955
MORGUNBLAÐIÐ
Frá vinstri: Jóhannes Helgason og frú, Valur, Sigurður, L. Storr
fconsúll og frú. (Ljósm. Mbl.)
Vínarborg, 27. júní.
FÁAR borgir í heimi munu
taka meiri stakkaskiptum
eftir árstíðum heldur en Vín.
Veldur því hinn óvenjumikli
gróður, sem prýðir borgina og
breytir stórum svæðum hennar
að segja má í samfellda lysti-
garða, þegar vorar. Þessi breyt-
ing speglast í svipmóti og fasi
íbúanna sjálfra. Hið andlega líf
fær einnig á sig nýjan svip og
nær hámarki í hinni árlegu tón-
listar- og leiklistarhátíð borgar-
innar, „Die Wiener Festwochen“,
sem haldin er í júnímánuði ár
hvert, nú í sjöunda skipti. Hefur
hátíðin að þessu sinni verið mjög
íburðarmikil og vel til hennar
vandað; hér hefur mátt sjá og
heyra margt það bezta, sem á
boðstólum hefur verið fyrr í vet-
ur, t. d. í leikhúsunum, og einnig
mjög margt nýtt, og margir góð-
ir gestir, skammt og langt að
komnir, hafa sett sannan hátíða-
svip á tónleika- og leikhúslífið
eflir Jón Þórarinsson, fónskáid
Sigurður Grímsson form. félagsins, afhendir Val Gíslasyni Silf-
eirlampann. (Ljósm. Mbl.)
frá afhendingu „Silfurlampans"
EINS og skýrt hefur verið frá hér
í blaðinu, var „Silfurlampinn",
verðlaun Félags íslenzkra leik-
dómenda fyrir bezta leik ársins
veitt í annað sinn í hófi er fé-
lagið efndi til að Nausti fimmtu-
dagskvöldið 30. f.m. Hlaut verð-
launin að þessu sinni Valur
. Gíslason fyrir leik sinn í hlut-
verki Harry’s Brock’s í gaman-
leiknum „Fædd í gær“. ViS at-
kvæðagreiðsluna, er fram fór
ánnan félagsins nokkrum dögum
áður, hlaut Valur langflest stig,
eða 475 alls, en næstir urðu
Rúrik Haraldsson (Ed Dewry í
Fædd í gær), Indriði Waage
(Martin Vanderhof í Er á meðan
er) og Baldvin Halldórsson
(Beckmann í Lokaðar dyr).
í hófinu afhenti formaður Fé-
lags ísl. leikdómenda, Sigurður
Grimsson, heiðursgestinum Val
Gíslasyni, Silfurlampann ásamt
blómvendi og heiðursskjali und-
irrituðu af stjórn félagsins. —
Gerði formaður í stuttri ræðu
grein fyrir verðlaununum og
þeim hug er að baki þeim lægi
af hálfu félagsins. Þakkaði hann
íslenzkum leikurum frábært
starf um langt skeið við erfiðar
aðstæður og Val sérstaklega fyrir
mörg og mikil leikafrek og ágætt
starf í þágu íslenzkrar leikmenn-
ingar.
Valur Gíslason þakkaði bann
sóma er honum væri sýndur með
þessum verðlaunum og þann
góða hug til íslenzkrar leiklistar
sem að baki þeim lægi. Jafnframt
vék hann nokkrum orðum að
starfsháttum leikarans yfirleitt
og lýsti í því sambandi á mjög
skemmtilegan og athyglisverðan
hátt, hversu Harry Broch varð til
að mótaðist í huga hans og starfi.
Meðal annarra gesta tóku til
máls Ludvig Storr ræðismaður
og Jóhannes Helgason, forstjóri,
en þeir, ásamt Magnúsi Thor-
steinsson, framkvæmdastjóra og
frú Sigríði Kristinsdóttur voru
styrktarmenn Silfurlampans að
þessu sinni.
Haraldur Björnsson, leikari, er
hlaut Silfuriampann í fyrra, —
fyrstur manna, sat hóf þetta og
einnig stjórn Félags ísl. leíkara.
Eugene Ormandy
þessar vikur. Enginn einn maður
Leopold Stokowsky
FRANCESCATTI, MILSTEIN
BRAILOWSKI OG
KIRKPATRICK
Meðal annarra gesta má nefna
fiðluleikarana Zino Francescatti,
sem lék á einum tónleikum þrjá
fiðlukonserta, eftir Bach (a-
moll), Paganini (nr. 1) og
Brahms, og Nathan Milstein, sem
gerði fremur hversdagslegri efn-
isskrá mjög fögur skil, þótt ekki
gætti þar stórfelldra tilþrifa. —
Loks er í þessum hópi að nefna
Alexander Brailowski og síðast
en ekki sízt ameríska harpsikord-
leikarann Ralph Kirkpatrick, sem
m. a. lék Goldberg-tilbrigði
Bachs af ógleymanlegri snilld.
Kirkpatrick er einn af sárafáum
J
Fyrsta grein
Reykjavík, en bar öll að sama
brunni: að lengra verði ekki
komizt í átt til fullkomnunar i
listrænum sönglagaflutningi.
NÝ VERK — TURANGALILA
Mörg ný og nýleg tónverk hafa
verið flutt á hátíðinni og mjög
misjafnlega girnileg til fróðleiks.
Má þar m. a. nefna hina risa-
vöxnu Turangalila-sinfóníu eftir
franska tónskáldið Oliver Messi-
aen, sem vakið hefur einna mesta
eftirtekt og deilur af frönskum
tónskáldum sinnar kynslóðar (f.
1903). Verkið er töluvert lengra
en „Sögusinfónían“ eftir Jón
Leifs, í 10 þáttum, og byggingu
sinni samkvæmt fremur sinfón-
ísk svíta heldur en sinfónía. Ekki
sannfræðist undirritaður um þa&
af þessu verki, að Messiaen sé
sá Messías hinnar nýju tónlistar,
sem sumir virðast telja. í Turan-
galila ægir saman öllum stílteg-
undum, sem þekktar eru í tónlist
síðustu hálfrar aldar að minnsta
kosti, en hinar vísindalegu út-
reiknuðu rytmisku tilfærslur og
breytingar, sem höfundurinn ’
sjálfur telur höfuðstyrk verks-
ins, hverfa ýmist með öllu eða
virðast algerlega út í hött. Þrátt
fyrir þetta hefur verkið einn
meginkost: Það er aldrei leiðin-
legt til áheyrnar, og veldur því
hinn litskrúðugi og að mörgu
leyti snilldarlegi hljómsveitar-
búningur þess. Þess verður að
geta að lokum, að efni tónverks-
ins, samkvæmt skýringum höf-
undar, er ástin, bæði hin hold-
lega og ástríðufulla og hin and-
lega og upphafna, en á nafni þess
kann ég ekki skýringu.
PELLAS OG MELISANDE
Annað franskt tónverk, sem
núlifandi meisturum þessa ofur-
getur komizt yfir nema lítið af ( viðkvæma og vandmeðfarna ,
því, sem hér hefur verið að sjá forna hljóðfæris, sem þó er ef viðburður er að heyra, þótt ekki
og heyra, og oft hefur verið til vill hinn eini rétti farvegur sé það nýtt af nálinni, skipaði
vandi að velja, enda verður hér fyrir klavermúsik Bachs og sam- heiðurssess á hátíðinni. Það var
aðeins drepið á fátt eitt það tímamanna hans.
markverðasta, sem fyrir augu
og eyru hefir borið.
^halóh ar e^tirótrí&ómyndir,
og einkum tvær þeirra
HLUTVERK kvikmyndanna er
ekki að bregða upp mynd af
raunveruleikanum eins og hann er,
heldur að sýna okkur hann, eins
■og hann gseti verið. Við eigum
Ijósmyndatæknina til hins fyrra,
að festa á myndflötinn liðna at-
öurði og gleymd svipbrigði.
í kvikmynd.inni felzt hinsvegar
•annað og meira. Þar eykur leik-
stjórinn listbragði sínu og innsæi
við reynslu sína og hversdagsleik-
•ann eins og hann gerist frá degi
til dags.
Somerset Maugham segir á ein-
■um stað í ævisögu sinnni, að ef
rithöfundurinn ætti aðeins að
skýra frá mannlífiniL, eins og hann
sæi það á götunni, kynntist þvl á
kaffihúsum eða í kvennadyngjum,
•yrði frásögn hans harla lítil list,
sundurlaus og ðsennileg. Miklu
fremur gætum við nefnt það blaða
mennsku, þar sem hlutlaus frá-
sögn er kjarni hennar og inntak.
Rithöfundurinn verður hinsveg-
ar að taka efnivið sinn ur eigin
reynslu og skeyta við hana ímynd
sinni og hugarflugi, þar til úr
fæst sú samfella í listrænni heild,
sem við köllum skáldsögu. Annað
mál er, að oft sýnist okkur frá-
sögnin eða lcvikmyndin þá fyrst
sönn, gædd rammakeim raunveru-
leikans, er rithöfundurinn og leik-
stjórinn hafa sniðið henni slíkan
stakk og búið hana þannig í hend-
ur þeim, sem listar þeirra eiga að
njóta.
Hinir ítölslcu raunsæismenn í
kvikmyndagerð hafa á árunum frá
styrjaldarlokum gerzt einarðir
fylgismenn eins þáttar þessarar
stefnu, sem þeir hafa á sinni
tungu nefnt NEO-REALISMA.
Viðfangsefnin í slikri kvik-
myndagerð em gjarnan tekin úr
lífi fátækari hluta þjóðarinnar,
jafnvel þess, sem lifir við sult og
seyru, og ekki sótzt eftir að gylla
hversdagsleikann né slá um hann
áru ímyndaðrar sælu og hamingju.
Slílcrar myndir eru sannar og þær
hafa líka flestar verið hugþekkar
og borið vott um næman skilning
á kjörum þeirra, sem við and-
hverfu veraldarhamingjunnar eiga
að búa. Hinu er ekki að leyna,, að
nokkurrar gagnrýni hefir gætt á
verkum neo-realistanna fyrir þá
sök, að þeim hætti of mjög til að
Frh. á bls. 12.
PHILADELPHIA-HLJÓM-
SVEITIN OG ORMANDY
Þegar litið er í fljótu bragði
yfir tónleikaskrá hátíðarinnar,
vekur það óhjákvæmilega at-
hygli, hversu hlutur Bandaríkja-
manna, sem hingað til hafa
lengst af verið taldir fremur
þiggjandi en veitandi á tónlistar-
sviðinu, er þar mikill og vegleg-
ur. Er þar fyrst að nefna heim-
sókn Philharmonisku hljómsveit-
arinnar frá Philadelphia og
stjórnanda hennar, Eugene Orm-
andy. Hélt hljómsveitin hér
tvenna tónleika við fádæma fögn-
uð og mikið lof í blaðadómum,
enda mun það vera staðreynd,
að beztu hljómsveitir vestan-
hafs, svo sem Philadelphia- og
Bostonarhljómsveitin, standa
raunverulega framar frægustu
hljómsveitum Evrópu að minnsta
kosti að tæknliegri fullkomnun,
fágun og nákvæmni. Ormandy
stjórnaði auk þess einum tónleik-
um með Philharmonisku hljóm-
sveitinni hér.
STOKOWSKI
Annar gestur að vestan var
Leopold Stokowski, sem stjórn-
aði Philharmonisku hljómsveit-
inni í Vín á opnunartónleikum
hátíðarinnar, og kom þá í fyrsta
skipti fram opinberlega hér í
borg. Ekki kunnu Vínarbúar að
meta hljómsveitarútsetningar
hans á orgelverkum Bachs, og
önnur sinfónía Brahms, sem þeir
telja sig þó þekkja til nokkurrar
hlítar, þótti þeim hljóma ókunn-
uglega undir tónsprota Stokow-
skis. Hins vegar þótti hann gera
Tschaikowski stórum betri skil á
síðari tónleikum, og vel var hin-
um hvíthærða en spengilega
öldungi fagnað af áheyrendum.
SEEFRID OG
FISCHER-DIESKAU
Enginn einstakur listamaður,
sem fram hefur komið á hátíð-
Dietrich Fischer-Dieskau
inni, mun hafa hlotið meira per
sónulegt lof heldur en Dietrich
Fischer-Dieskau. Hann kom hér
fram á tvennum tónleikum ásamt
hinni glæsilegu austurrísku söng-
konu Irmgard Seefrid, og sungu
þau „ítölsku söngvana" eftir
Hugo Wolf; voru bæði á sviðinu
samtímis, hvort með sinn undir-
leikara, og sungu til skiptis, eftir
því sem efni söngvanna gaf til-
efni til. Það er að vísu ekki heigl-
um hent að heyja slíkt einvígi
við Fischer-Dieskau, enda stóðst
Seefrid ekki raunina til fulls,
þótt hún sé á sínu sviði tvímæla-
laust ein hin ágætasta söngkona
núlifandi og auk þess gædd fá-
gætum persónuleika og yndis-
þokka. Um Fischer-Dieskau voru
blaðaummæli fáorð hér eins og í
óperan Pelleas og Melisande eft-
ir Debussy, að þessu sinni flutt
á venjulegum tónleikum, án
tjalda og búninga — og án leik-
rænna tilburða. Ágætir söngvar-
ar frá óperunni í Paris sungu
aðalhlutverkin og var flutning-
urinn undir stjórn André Cluyt-
ens í alla staði mjög vandaður
og vel heppnaður. Þegar Pelleas
og Melisande var flutt í fyrsta
skipti, rétt eftir aldamótin, stóð
óperutónlist álfunnar algerlega
í merki Wagners: Tristan og Is-
olde var hið ósigraða og ósigr-
anlega meistaraverk sinnar teg-
undar. Debussy var meðal hinna
fyrstu, sem gerðu uppreisn gegn.
þessu ofurefli, og árangurinn
kemur fram í þessari einu óperu
hans. Ofsalegar tilfinningar, sem
í Tristan fá ótæpt útrás, eru hér
vandlega beizlaðar og tamdar,
og persónulegur tónlistarstíll
Debussys auðkennir hvert smá-
atriði verksins. Þó hlýtur áheyr-
andinn að undrast skyldleikann
milli Tristans og Pelleasar. Efni
beggja:- Gamall maður kvænist
ungri konu, sem fær ást á yngra
manni nákomnum; ósigrandi ör-
lög; leyndardómsfullt samband
ástar og dauða. Músikin: „Óend-
anlegt iag“, órofinn víxlsöngur
persónanna; engin „aría“, sam-
söngur eða kór; meira að segja
„Leitmotiv" Wagners hefur líka
hjá Debussy sínu hlutverki að
gegna, þótt með nokkuð öðrum
hætti sé. Bæði verkin eru alger-
lega rómantísk í eðli sínu; kjarni
málsins er bara sá, að auk þess
er annað algerlega franskt og
hitt algerlega þýzkt, og gæti
hvorugt verið neitt annað. Þess
vegna er einnig eðlilegt, að Trist-
an tali til norræns áheyranda
auðskildara og áhrifaríkara máli,
þótt hin fínlegu og nærfærnu
vinnubrögð franska meistarahs
hljóti einnig að vekja aðdáun.
(Framh.).
J- Þ. j
ListahátíÖ i Vínarborg |