Morgunblaðið - 14.07.1955, Blaðsíða 11

' Fimmtudagur 14. iúlí 1955
MORGVNBLAÐIÐ
11
Jón Jónsson, Hvestu í Arnarfirði
Hvalurinn
ANN 7. þ. m. andaðist á Elli-
heimilinu Grund, óðalsbóndi
Jón Jónsson frá frá Hvestu í Arn-
arfirði. Útför hans fer fram í dag
frá kapellunni í Fossvogskirkju.
Jón er fæddur að Hóli í Ketil-
dalahreppi 30. okt. 1877. Hann
var sonur Jóns Jónssonar og
konu hans Margrétar Ólafsdóttur,
sem bæði voru hinar mestu
sæmdar manneskjur og framúr-
skarandi greiða-hjón, sem öllum
Vildu gott gera. Jón, faðir Jóns
var sonur Jóns Magnússonar
bónda á Hóii og Ástríðar Gísla-
dóttur konu hans, er bæði voru
mestu ráðdeildar- og heiðurs
hjón, sem sýndu frábæra reglu-
semi í búskapnum.
Þau hjónin Jón og Ástríður
fluttust með fjórum börnum sín-
um, Magnúsi, Jóni, Elíasi og Jó-
hönnu Jael, frá Núpi í Dýrafirði
að Hóli í Arnarfirði árið 1831.
Var Jón þá 7 ára gamall. Höfðu
þá ættingjar Jóns Magnússonar
búið að Núpi mann fram af manni
að tveim ættliðum undanskildum,
í kringum 300 ár. Þessir ættingj-
ar bjuggu áður undan Magnúsi
Magnússyni föour Jóns að Núpi.
f byrjun 16. aldar bjuggu þar
Hannes Eggertsson, hirðstjóri, er
kvæntur var Guðrúnu, dóttur
Bjöms Guðnasonar sýslumanns í
Ögri, sem var einhver harðsnún-
asti og voldugasti höfðingi lands-
ins. Hann var sonur Guðna Jóns-
sonar sýslumanns og Þóru, laun-
dóttur Björns ríka hirðstjóra á
Skarði.
Eftir Hannes bjó að Núpi Egg-
ert Hannesson hirðstjóri, sonur
hans, voldugur auðmaður, og eft-
ir Eggert Guðrún Hannesdóttir,
systir hans, með manni sínum
Þorláki sýslumanni Einarssyni
bróður Gissurar biskups Einars-
sonar, fyrsta lútherska biskups-
ins á íslandi.
Eftir þau tók við búi á Núpi,
Gissur sonur þeirra, er líka var
sýslumaður. Hann var giftur
Ragnheiði dóttur Staðarhóls-
Páls. En Gissur varð ekki lang-
lífur, þvi hann fórst í snjóflóði á
Hrafnseyrarheiði veturinn 1597,
árið eftir að Þorlákur faðir hans
dó. Þau Ragnheiður áttu tvo
sonu, Jðn Gissurarson, sem bjó
að Núpi og var kunnur fræðimað-
ur, silfursmiður, sveitarhöfðingi
og ágætur maður talinn, og
Magnús bróðir hans, sem bjó í
Lokinhömrum og var líka fræði-
maður og sveitarhöfðingi.
Ragnheiður móðir þeirra gift-
ist fáum árum eftir lát Gissurar
manns sins, séra Sveini Símonar-
syni prófasti í Holti, og var
þeirra sonur Brynjólfur biskup
Sveinsson. Var því Brynjólfur
biskup hálfbróðir beirra bræðra
Gissurar og Magnúsar.
Þegar Jón Gissurarson á Núpi
dó 1646, slitnaði ábúð ættarinn-
ar á Núpi um stund. Jón Giss-
urarson átti aðeins einn son, sem
Torfi hét. Hann gekk ungur í
Skálholtsskóla undir handleiðslu
Brynjólfs biskups föðurbróður
síns. Hann ávann sér svo mikils
álits hjá biskupi, að hann varð
ástfólgnari fjölskyldu hans en
nokkur annar maður. Torfi varð
kirkjuprestur í Skálholti, en var
eitt ár prestur á Hrafnseyri og
síðan aftur kirkjuprestur í Skál-
holti. Síðast var hann prestur og
prófastur í Gaulverjabæ. Hann
tók, eftir beiðni biskups, eiðinn
af Ragnheiði dóttur hans, og var
því þátttakandi í þeim mikla
harmleik í Skálholti.
Séra Jón, sonur Torfa prófasts,
varð prestur að Breiðabólstað í
Fljótshlíð. En Björn sonur séra
Jóns Torfasonar fluttist svo að
sunnan, því hann var fæddur í
Fljótshlíð 1709, og settist á ættar-
óðal sitt Núp. Hann giftist dýr-
firzkri konu Guðrúnu Magnús-
dóttur frá Haukadal. Þau áttu
mörg börn og eru miklar ættir
frá þeim komnar.
Eftir Björn tók við búi á Núpi
Magnús sonur hans. Hann átti
þrjú börn, sem öll bjuggu þar
Hinningarorð
eftir hann. Lengst bjó þar
Magnús Magnússon, sonur hans,
sem bjó á Núpi fram á 19. öld,
en hann var faðir Jóns Magnús-
sonar, sem fluttist frá Núpi að
Hóli 1831, eins og áður er sagt.
Magnús Magnússon var giftur
Jósabet Jónsdóttur prests frá
Hrafnseyri, en hún var dóttir
Þorkötlu dóttur-dóttur Páls
sýslumanns Torfasonar, sem bjó
á Núpi nokkuð af þeim tíma, sem
ættliðurinn bjó þar ekki, og dó
að Núpi 1720. Hann var sagður
höfðinglyntur fjáraflamaður, en
harðfengur og deilugjarn. Páll
var ættfaðir þeirra Ballarárfeðga
séra Eggerts og séra Friðriks
Eggerz, og er komið út af honum
margt merkisfólk.
Árið 1884 fluttist Jón með konu
sinni Margréti, búferlum frá Hóli
að Hvestu. Var þá Jón Eldri 60
ára en Jón sonur hans 7 ára, og
fluttist þá með foreldrum sínum
að Hvestu. Var hann hjá þeim í
Hvestu þar til faðir hans dó 1898.
Fór hann þá að búa á Hvestu,
föðurleifð sinni, og giftist 1898
Þórunni Jónsdóttur, dóttur Jóns
Th. Johnsen óðalbónda á Suður-
eyri í Tálknafirði og konu hans
Þórdísar Jónsdóttur. Jón Th.
Johnsen var sonur Þorleifs ríka
kaupmanns á Bíldudal og konu
hans Helgu Sigmundsdóttur, sem
áður var gift Ólafi Thorlaciusi
óðalsbónda í Fagradal, sonar
Ólafs riddara Thorlaciusar á
Bíldudal En Þórdís kona John-
sens var dóttir Jóns skipherra á
Steinanesi, bróður Þorleifs, og
konu Jóns, Margrétar Sigurðar-
dóttur, systur Jóns Sigurðssonar
forseta frá Hrafnseyri. Þórunn,
kona Jóns, var hið mesta val-
kvendi, en því miður varð sam-
búð þeirra hjóna stutt, aðeins
þrjú ár frá því þau trúlofuðust,
því hún dó árið 1900. Þau hjón
áttu saman einn son, Magnús,
bráðefnilegan og dugmikinn
mann. Hann er vélamaður og
stundar nú járnsmíði. Hann er
giftur Petrínu Nikulásdóttur, á-
gætri konu af breiðfirzkum ætt-
um. Þau eiga 6 börn. Býr á
Fálkagötu 20.
Eftir að Jón missti Þórunni
konu sína, var hann fá ár hús-
maður í Hringsdal og var móðir
hans þar hjá honum, þar til hún
dó, 1904. Eftir það trúlofaðist
hann Sesselju Guðbrandsdóttur,
ættaðri af Rauðasandi. Voru for-
eldrar hennar Guðbrandur Eiríks
son og Veronika Árnadóttir,
sæmdarhjón.
Síðan var hann nokkur ár
til húsa í Pétursvör í Hringsdal,
en það er mannvirki til lending-
arbóta, sem Pétur skipstjóri
Björnsson hafði gert. Síðan
keypti Jón Vörina og húsin og
rak þaðan ára- og mótorbátaút-
gerð milli 30 og 40 ár.
Árið 1910 hóf hann búskap á
eignarjörð sinni Hvestu og flutt-
ist þangað. Árið 1911 giftist
hann heitmey sinni Sesselju, sem
var hjartagóð, hjálpsöm greiða-
kona, sem ekkert mátti aumt
sjá. í Hvestu bjuggu þau síðan
31 ár, þar til Sesselja dó 1942. —
Með seinni konu sinni, Sesselju,
átti Jón þessi börn:
1. Friðrik, sem nú býr í
Hvestu og er oddviti og sýslu-
nefndarmaður hreppsins. Hann
er búfræðingur frá Hólum. Hann
er giftur Sigríði Þórðardóttur,
fyrrverandi kennslukonu. Hún
er mesta myndarkona, vel gefin.
Hún er systurdóttur Boga Ólafs-
sonar fyrrv. menntaskólakenn-
ara og Gunnars Ólafssonar kaup-
manns í Vestmannaeyjum og
þeirra systkina. Þau hjón eiga 4
efnileg börn á lífi.
2. Guðbrand, sem er yngstur
bræðranna. Hann er giftur Elínu
Jósefsdóttur frá Ormskoti undir
Eyjafjöllum, myndarkonu, sem
hún á kyn til. Þau búa á Laug-
arnesvegi 82. Guðbrandur stund-
ar sjómennsku.
3. Þórunn Veronika. Hún dó á
fermingaraldri.
4. Margrét, var gift Einari
Bjarnasyni, miklum dugnaðar-
manni. Þau bjuggu í Grænuhlíð,
Kringlumýrabletti 13, þar sem
Einar býr enn. Þau áttu saman
3 börn, sem öll eru á lífi. Mar-
grét dó 13. júlí 1953. Hún var
dugnaðar- og ráðdeildarkona.
5. Ástríður. Dó í Reykjavík 2.
janúar 1952.
6. Jóna. Dó í Reykjavík 17.
marz 1945.
7. Pétur. Á eitt barn á lífi. —
Hann dó á Bíldudal.
8. Elías. Hann var giftur Krist-
rúnu Kristófersdóttur, dugnaðar-
konu eins og hún á kyn til. Þau
eiga 3 börn á lífi. Kann dó í Pat-
reksfjarðspítala.
Öll þessi systkini voru táp-,
þroskamikið og vel gefið mynd-
arfólk.
Eftir að Jón hafði misst Sess-
elju konu sína, hætti hann fram
af því búskap í Hvestu, en afhenti
Friðrik syni sínum jörðina. —
Fluttist hann þá til Bíldudals og
dvaldi þar nokkurn tíma. En að
þeim tíma loknum fluttist hann
til Reykjavíkur, og hefur dvalið
þessi síðustu 10 ár æfinnar hjá
börnum sínum, mestan tímann
þó hjá Margréti dóttur sinni og
Einari Bjarnasyni, manni hennar,
og stundaði ýmsa vinnu, aðallega
smíðavinnu meðan heilsan leyfði,
því hann var vel laghentur.
jón var með hæstu mönnum á
vöxt og samsvaraði sér vel að
gildleika. enda afrenndur að afli
eins og Gisli langafi hans hafði
verið. Hann var hversdagslega
dagfarsprúður maður og oft kát-
ur og gamansamur. Hann var nýt
inn og hirðusamur búmaður,
eins og faðir hans og margir ætt-
ingjar höfðu verið. Hann mun
hafa mátt telja raunamann, eink-
um seinna hluta æfinnar. Fyrst
missti hann Þórunni konu sína,
sem var hugljúfi hvers manns,
sem henni kynntist, — frá ungu
barni. Nokkuð mörgum árum
seinna. deyr Þórunn Veronika
dóttir þeirra Sesselju konu hans,
efnileg og vel gefin stúlka, á
fermingaraldri. En árið 1942 bvrj
ar aðal raunastríðið á heimili
hans, því það ár devr Sesselja
kona hans, mjög sviplega og svo
á næstu 11 árum deyja fimm
börn hans, öll uppkomin og hvert
öðru efnilegra. Má nærri geta hví
lík ofboðslcg raun það hefur ver-
ið fvrir hann að standast slíkt,
og hvort sárin innra hafi ekki
blætt, þótt hann í lengstu lög
reyndi að láta sýnast. sem allt
væri að utan fellt og slétt, þar til
hjartabilunin varð kjarkinum yf-
irsterkari. svo hetjan varð að
hníga í valinn.
Við Jón höfum verið í nágrenni
hvor við annan síðan við vorum
börn, höfum verið sambýlismenn
milli 30 og 40 ár, starfað saman
í mörg ár í nefndum og ýmsum
félagsmálum fyrir hreppinn. —
Man ég ekki til að nokkurt
styggðaryrði færi á milli okkar,
hvers til annars, öll þessi ár. Var
það þó ekki af því, að við værum
skaplausir, en við munum hafa
Framh. af hls. 9
Reykjavíkur. Það er herramanns
matur, eins og þið vitið. Kjötið er
aftur á móti flutt í sérstaka kæli-
klefa, en síðan er því ekið til
hraðfrystingar á Akranesi og
flutt út sem dýrafóður. Talsvert
er einnig etið í Reykjavík. — Já,
ég þykist nú vita það. Ég hefi
aldrei komizt upp á lag með að
borða það. — Hver fjan. ... Og
þið fáið áreiðanlega hvalkjöt á
eftir! — Hvalkjöt??? — Já, en
við skulum sjá, hvérnig fer, það
drepur ykkur ekki! — Nú, það,
sem af er þessari vertíð hafa ver-
ið flutt um 30—40 tonn af hval-
kjöti til Reykjavíkur og um 600
tonn út.
★ ENGINN ÚRGANGUR
Hvalurinn er loks limaður
sundur, sem kallað er, þ. e. hann
er sagaður niður í bita sem eru
hæfilegir í suðupottana. — Þeg-
ar planvinnunni er svo lokið og
blessaður hvalurinn er kominn
í suðukatlana, er lýsið skilið í
skilvindu og mjölið unnið í sér-
stökum mjölvinnsluvélum. Nú er
farið að bæta eimuðu límvatni í
| mjölið, svo að unnt er að fullnýta
allt hráefnið. Má segja, að eng-
. inn úrgangur komi frá verksmiðj
unum — nema þá hreint vatn. —
i Það er merkilegt. En hvernig
' þykir þá mjölið? — Það er hið
i prýðilegasta skeppnufóður, að
' næringargildi eins og síldarmjöl.
j Það er mest allt flutt út. í fyrra
sumar var mjölframleiðslan 880
tonn, en er nú orðin á þessari
vertið 400—500 tonn.
★ ★ ★
Við erum komnir út aftur. Föt-
in eru límd við okkur af rigning-
unni. Nú er hann samt hættur
að rigna.
I — Það rignir þá ekki alltaf hér
í Hvalfirði. — N-ei, hélztu það?
— Já, ég var farinn að halda það.
Hvað átti maður svo sem að
halda annað? Við svipumst um
eftir Hvalnum. Hann siglir rösk-
lega út fjörðinn, kannski eins og
hvalur sé á ferð. Nei, héðan synd-
ir enginn lifandi hvalur. Það er
af og frá. — Eigum við ekki að
koma að borða, strákar? segir
Jafet. — Hvalkjöt? — jú, og ég
sem....
★ ÞUNNAR FLÍSAR OG
MIKILL LAUKUR
Aldrei hefi ég getað borðað
hvalkjöt fyrr — og það með góðri
lyst. — Maður verður að mat-
reiða það af vandvirkni, segir
ráðskonan, Kristensa Kristófers-
dóttir, þegar við hittum stúlkurn-
ar frammi í stóru, hreinu og vist-
legu eldhúsinu. Það verður að
vera í næfurþunnum buffstykkj-
um. — Með miklum lauk, bæti
ég við. — Já, miklum lauk.
★ ★ ★
Á meðan við snæddum, spurði
ég Jafet nokkurra spurninga í við
bót lesendum blaðsins til fróð-
leiks. — Hversu margir menn
reynt að stilla það og jafna, ef
einhverjar misfellur voru og á því
mun einlægt fara bezt í mannlíf-
inu.
Jón stundaði sjómennsku með
búskapnum og var formaður,
bæði á árabátum og vélbátum.
Hann var heppinn aflamaður og
góður og gætinn sjómaður og
stjórnari.
Heimili þeirra Hvestuhjóna
var viðurkennt gestrisnisheimili.
Var talið sjálfsagt að hver mað-
ur, sem bar þar að dyrum, kæmi
inn og fengi góðgerðir, hvort sem
hann var æðri eða lægri stéttar.
Ég tel Jón hafa verið stórbrot-
inn drengskaparmann eins og
hann átti kyn til.
Blessuð sé minning hans.
Einar Bogason,
frá Hringsdal.
vinna í allt hér á hvalvinnslustöð
inni og á skipunum?
— Þeir eru eitthvað á' ánnað
hundrað og eru flestir af Akra-
nesi. En auðvitað eru þeir- víðar
að og hafa margir verið hér ár
eftir ár. Eins og þú kannski veizt,
er þetta 8. vertíðin; fyrirtækið
hóf nefnilega starfsemi sína 1948.
- — En hvað eru hvalveiðiskipin
mörg?
Þau eru fjögur. Hafa fengið
upp í 8 hvali á sólarhring, en
stundum fáum við ekki nenta
1—2. Við getum alltaf fylgzt með
ferðum skipanna, því að við höf-
um sendistöð í skrifstofunni.
— Hve miklar gjaldeyristekj-
ur eru af hvalnum á ári?
— S.l. ár voru þær um 12 millj.
króna, miðað við fob-verð.
— Segðu okkur svo að lokum,
Jafet. Hvað geta verkamennirnir
hér fengið hátt kaup?
— Það getur orðið geysihátt,
segir Jafet og brosir kankvíslega
til okkar, um leið og við kveðj-
um hann og þökkum honum góð-
ar móttökur.
★ ★ ★
Þyrill var enn þungbúinn, þeg-
ar við ókum af stað. Það var byrj
að að rigna aftur og við vorum
fegnir að skríða upp í bílinn. —•
Við höfðum skoðað merkilega
starfsgrein í dag. — Fyrst í stað
voru Norðmenn á öllum skipun-
um og jafnvel í landi líka, en nú
skipar íslendingur hvert rúm.
Hér hafa duglegir menn ráðizt í
miklar framkvæmdir, og gengur
reksturinn vel undir öruggri
handleiðslu Lofts Bjarnasonar út
gerðarmanns.
Hér var mikil höfn frá 1340
og fram á miðja 15. öld, og á síð-
asta hluta 14. aldar var Hvalfjörð
ur sennilega fjölsóttasta höfn
landsins. Hér var vafalaust stund-
uð mikil síldveiði fyrr á öldum,
að minnsta kosti liggur svo nefnd
Síldarmannagata upp úr botni
Hvalfjarðar. Hún er nefnd í
Harðarsögu, þögul en merkilcg
heimild um það, að hér hafi áður
verið líf í tuskunum og starfað af
kappi. Er því gott til þess að vita,
að enn skuli vera starfað og lifað
af kappi í botni þessa þrönga
fjarðar, þar sem Þyrill hallar
stöðugt undir flatt og á í sífelld-
um erjum við þokubakkana.
M.
— Jóhann Sæmundsson
Framh. af bls. 7
og þá voru mér sögð þau ótíð-
indi, að sennilega mundi Jóhann
ekki lifa fleiri afmæli en þetta.
Ég kom til hans á afmælinu
hans og gekk hann á móti mér
eins og endranær, faðmaði mig
að sér, og bauð mér til stofu.
Á heimilinu var sama hlýjan og
venjulega, en Jóhann var að
kveðja. Við sátum tveir einir
saman um stund, og þá sagði Jó-
hann við mig: „Þú hefir heyrt
hvernig komið er fyrir mér, er
ekki svo?“ Ég sagðist því miður
hafa fregnað slæmar fréttir. „Já,
sagði hann, „ég hefi séð svo
marga deyja úr þessum sjúk-
dómi, og það er ekki meira fyrir
mig að deyja úr honum en þá“,
og svo rétti hann mér höndina,
og sagði, „en barizt skal þar til
yfir lýkur, og svo ekki meira um
það“.
Þannig var Jóhann óbreyttur
fram á seinustu stund, látlaus og
æðrulaus. Honum fannst sér ekki
vandara en öðrum um að deyja,
en honum fannst sjálfsagt a5
berjast til þrautar. Siðustu orku
sína notaði hann til þess að búa
í haginn fyrir þá ástvini síná, sem
nú syrgja hann mikið.
Jóhann minn, þalcka þér inni-
lega fyrir vináttu þína og allar
þær mörgu skemmtilegu stundir,
sem við höfum átt saman á
heimili þínu og annars staðar.
Þinn einlægur,
Pétur Eggerz.