Morgunblaðið - 19.07.1955, Qupperneq 9

Þriðjudagur 19. júlí 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Listahátíðin \ Vínarborg
C/OLUMBTJS
lifandi tónskálda Þýzkalands,
fyrir utan Paul Hindemith, munu
vera þeir Carl Orff og Werner
Egh. Báðir eru á svipuðum aldri
(nálægt sextugu), og stíll beggja
hefur þróazt mjög í sömu átt, —
ef hægt er að tala um þróun í átt-
ina til hins frumstæða. — Auð-
kennandi fyrir hann eru afar fá-
breyttar laglínur, sem breytast
oft langtímum saman á 4—5 tón-
um yfir enn fáskrúðugri hljóm-
setningu.
Aðeins í hljómfallinu verður
vart verulegs „lífsmarks", og þó
aðallega á slóðum, sem Strav-
inski og aðrir hafa áður troðið. '
Þessi raunverulega mjög frum- j
stæða músik er síðan jafnan
færð í íburðarmikinn hljómsveit
arbúning — oft fyrir risastórar
hljómsveitir — og heildaráhrifin
verða ekki ósvipuð og af ör- I
smárri nistismynd, sem stækkuð
væri til að þekja heilan vegg. —
Jafnvægið milli umfangs og inni
halds er einhvern veginn ekki
eins og það á að vera, en þó get-
wr þessi músik orðið áhrifarík á
sinn hátt, einkum í leikhúsi.
Síðar verður minnzt á verk eft
ír Orff, en hér sagt stuttlega frá
tónverkinu Columbus eftir
Werner Egh. Tónskáldið, sem
jafnframt er höfundur textans,
kallar verkið „Bericht und Bil-
<duis“, en raunveruulega er hér
um að ræða eins konar millistig
milli óperu og óratóríu. Ætlazt
or til að verkið sé flutt á leik-
sviði, en að þessu sinni fór flutn-
ingurinn þó fram á venjulegum
tónleikum undir stjórn höfund-
arins. Textinn fylgir mjög ná-
kvæmlega sögu Columbusar, og
skiptast þar á annars vegar kafl
ar, sem sungnir eru af persónum
sögunnar: Columbusi sjálfum,
Ferdinand Spánarkonungi, ísa-
bellu drottningu o. fl., og hins
vegar samtalskaflar milli
tveggja óviðkomandi manna, sem
annar er aðdáandi Columbusar
en hinn andstæðingur. Þessum
mönnum mun ætlað að vera berg
mál almenningsálitsins og aldar-
farsins meðal samtíðarmanna
söguhetjunnar, en samtal þeirra
snýst upp í heldur óskáldlega og
staglsama þrætu, sem ekki eyk-
iir gildi verksins. Músíkin er ekki
með öllu eins frumstæð eins og
oftast er hjá Orff, en þó eins og
öll í einum fleti, án innri átaka
og spennu. Þetta, ásamt hinni
,,stereotypu“ atriðaskiptingu, þar
sem söngur og tal skiptast á eins
og eftir klukku, veldur því, að
heildarlína verksins verður ekki
aðeins mjög stöllótt, ef svo mætti
segja, heldur einnig ólífræn og
ólistræn, og áhrifin einna líkust
og af afar langri fréttamynd í
bíó. Vera má að verkið njóti sín
betur á leiksviði, þótt ekki virð-
ist það bera það með sér — enda
upphaflega samið fyrir útvarp og
síðar breytt til sviðsflutnings —
en á leiksviði hefur það verið
flutt, m. a. hér í Vín, við góðar
tundirtektir að sögn.
ÚR ÝMSUM ÁTTCM
Mörg önnur nýleg verk mátti
hér heyra: Fyrsta sinfónía þýzka
tónskáldsins Karls Amadeus
Hartmann (endurskoðuð útgáfa,
flutt í fyrsta skipti), getur ein-
ungis með „skáldaleyfi“ kallazt
sinfónía; hún samanstendur af
tvisvar sinnum tveimur sönglög-
um við texta eftir Walt Whit-
mann, með tilbrigðaþætti fyrir
hljóðfæri á milli. Sönglögin
mundu sóma sér betur einsömul,
en þó vera fremur daufleg og lítt
ínnblásin.
Tvö frönsk verk: Hljómsveitar-
svíta úr ballettinum „Bacchus og
Ariadue" eftir Albert Roussel og
„Gaultier-Garguille“, Sinfónískt
íjóð eftir Emmanuel Bondeville,
voru mjög hvort með sínum
hætti: Hið fyrrnefnda litríkt og
áhrifamikið, enda úr smiðju eins
snjallasta tónskálds Frakka á
eftir Jón Þórarinsson
þessari öld (d. 1937), hið síðara
fremur lágreist og sviplítið.
Tvö ítölsk verk komu fram:
Fiðlukonsert eftir Mario Pera-
gallo, vel unnið og kunnáttusam-
legt verk en varla hrífandi, og
„Cauti di prigionia“ („Fangelsis-
söngvar“) eftir Luigi Dallapicc-
ola. Þessa síðarnefnda verks beið
undirritaður með sérstakri eftir-
væntingu, því það hefur allvíða
verið flutt og mikið um það rit-
að, og höfundurinn talinn meðal
allra fremstu núlifandi ítalskra
tónskálda (f. 1904). Verkið er
mjög nýstárlegt að búningi, sam-
ið fyrir kór, tvö píanó, tvær hörp-
ur og margvísleg sláttarhljóð-
færi. Textarnir eru eftir þrjár
sögufrægar persónur, orktir í
fangelsi meðan viðkomandi biðu
lífláts: Bæn Maríu Stuart, Ákall
stjórnmálamannsins og heimspek
ingsins Boethius (líflátinn árið
525) og Kveðja Savonerola
(1498). Þessir textar eru sýnilega
ekki valdir af handahófi, og þarf
ekki að fara grafgötu um hvað
fyrir tónskáldinu hefur vakað,
einkum þegar þess er gætt, hve-
nær verkið er samið (lokið
1941). Hér er alvarleg ádeila, eða
kannske öllu heldur ákall til
hinna æðstu máttarvalda sett
fram með þeim þunga, að eftir-
tekt hlýtur að vekja og umhugs-
□-
-□
önnur grein
□-
-□
un. Um raunverulegt tónlistar-
gildi verksins treystir undirritað-
ur sér ekki til að dæma eftir ekki
nánari kynni. Kórþáttur þess
en þáttur hljóðfæranna, sem oft
nálgast það „groteska", og sam-
hengi hans við kórsönginn orkar
meir tvímælis, a. m. k. við fyrstu
heyrn.
Annað ítalskt tónskáld og mjög
svo af annarri kynslóð var kynnt
á þessum sömu tónleikum: Don
Carlo Gesualdo, fursti af Venosa
(f. 1560, d. 1613), einn mesti æf-
intýramaður og djarfasti um-
brotamaður í tónlist síns tíma. —
Átta madrigal-söngvar hans
reyndust enn í dag hafa ferskan
og lifandi svip, og ef til vill
standa í nánara skyldleikasam-
bandi við nútímatónlistina, sem
að öðru leyti fyllti efnisskrána,
heldur en mestöll músík þeirrar
hálfrar fjórðu aldar, sem á milli
ber.
NÝ AUSTURRÍSK TÓNLIST
Ekki verður annað sagt með
sanni, en að hin nýja tónlist
Austurríkismanna hafi sómt sér
mjög vel á efnisskrám hátíðarinn
ar. —
Tvö kórverk eftir Anton Heil-
ler (f. 1923), vöktu óskipta at-
hygli: Sálmakantata með undir-
leik hljómsveitar, sem undirrit-
aður gat því miður ekki heyrt,
og „Ach wie nichtig, ach wie
flúchtig", mótetta fyrir áttradd-
aðan kór án undirleiks, mjög fag
urt og vel samið verk, skýrt mót-
að og hugmyndaríkt.
„Turandot“, fjórir hljómsveit-
arþættir eftir Gottfried von Ein-
em (f. 1918), hefur ef til vill ekki
aukið miklu við hróður höfundar
síns, enda er hann þegar víðkunn
ur. Engu að síður býr verkið yf-
ir rytmískum þrótti og ljóðræn-
um innileik og ber vott öruggu
handbragði.
Johan Neponuik David, sem
verður sextugur á þessu ári og
telst til hinnar eldri kynslóðar
austurrískra tónskálda, kom jafn
vel löndum sínum á óvart með
sjöttu sinfóníunni, sem nú var
flutt í fyrsta skipti opinberlega,
stutt verk af sinfóníu að vera,
hnitmiðað í formi, meistaralega
unnið og þrungið nærri ungæðis-
1 legum krafti og skaphita. Tón-
skáldið hefur ef til vill lagzt
dýpra í öðrum verkum sínum, en
meiri tilþrif hefur hann naum-
ast sýnt. Var hér um að ræða
eitt hið allra eftirtektarverðasta
af hinum nýju verkum, sem
flutt voru á hátíðinni.
FARIÐ TIL KIRKJU
Hofburgkapelle er að sæta-
fjölda á stærð við meðal sveita-
kirkju á íslandi. En þar mun fara
fram einhver hinn vandaðasti
kirkjusöngur í heimi. Hér var
Anton Bruckner organleikari ár-
um saman. Sönginn annast hinir
víðfrægu „Wiener Sangerkna-
ben“, ásamt söngfólki úr kór
Ríkisóperunnar, en hljóðfæraleik
arar úr Philharmonísku hljóm-
sveitinni leika með. Það mun því
engan undra, þótt þar sé ekki
messað yfir tómum stólum, enda
er það sannast sagna, að marg-
ir eru kallaðir að þeim kirkju-
dyrum en fáir útvaldir til inn-
göngu, og engin von um sæti
nema fyrir þá, sem „hafa bréf
upp á það“. Slíkt bréf tókst mér
að ná í fyrir sunnudaginn 5. júní,
og var þá flutt í kapellunni
messa í f-moll eftir Bruckner
undir stjórn Joseph Kribs. — Sú
guðsþjónusta mun ætíð verða
mér ógleymanleg helgistund.
„SYNGJANDI ÆSKA“
Annar eftirminnilegur atburð-
ur, þótt með öðrum hætti sé, var
samsöngur 900 barna úr Barna-
söngskóla Vínarborgar með að-
stoð hljóðfæraleikara úr Sinfón-
ísku hljómsveitinni. Þessi börn
eru að vísu engir „Sángerknab-
en“, enda færðust þau ekki önn-
ur eins verkefni í fang, — sungu 1
aðallega þjóðlög, nokkra kveðju-
söngva og svolitla kantötu til
dýrðar tónlistinni eftir kennara
sinn og stjórnanda Franz Burk-
hart. Það var hýrt og bjart yfir
þessum söng, og víst mun líf og
framtíð hinna ungu söngvara
verða bjartara og betra fyrir
„Söngsins undramátt“. .
Tæpast hefur séð til
sólar í fleiri vikur
Alvarlegt ástand vegna óþurrkanna
Mykjunesi 15. júlí.
MJÖG ískyggilega fer nú að horfa með heyskap hér. Það má segja
að í fleiri vikur hafi varla séð til sólar, a. m. k. ekki svo að
gagn væri að til heyþurrkunar. Yfirleitt hefur verið kalt í veðri
og stundum hafa verið stórrigningar.
SLATTUR BYRJAÐUR
Vegna kuldatíðar í vor og einn-
ig þess að yfirleitt var seint borið
á spratt í seinna lagi. Hinsvegar
er nú fyrir nokkru víða komið
gott gras á tún, en tíðin hefur
haldið aftur af mönnum með
sláttinn. Fyrst var byrjað að slá
um Jónsmessuna á nokkrum bæj-
um og eru nú flestir byrjaðir að
slá. Einstaka maður hefur getað
hirt smá tuggu af þurru heyi,
nokkuð hefur náðst upp í sæti en
að öðru leyti liggur hey flatt,
; nokkuð hefur verið sett í vothey.
JÓRÐIN ORÐIN VATNSÓSA
Vonandi lagast tíðarfarið ’iráð-
lega, að öðrum kosti verða hrein
vandræði hér. Jörð er öll orðin
vatnsósa og jafnvel aurbleyta á
sumum vegum.
ÖNNUR STÖRF
Sumir bændur standa í nokkr-
um framkvæmdum og eru það
einkum útihúg sem þar er um að"
ræða. Búið er að rýja fé fvrir
nokkru. Ekki er neitt rekið til
fjalls og verður það allt að ganga
í heimahögum yfir sumarið.
Nýlokið er nautgripasýningum
hér í sveitinni og var Hjalti Gests
son héraðsráðunautur á Selfossi
aðaldómari á sýningunum.
— M. G.
á!fs|ófeamband sfúdenta
(!US)f sem stjórnað
er af
kommúnisfum. ski
NÍUNDA SINFÓNÍAN —
KARAJAN
Engin tónlistarhátíð getur orð-
ið svo mikil né hátíðleg, að há-
mark hennar verði ekki níunda
sinfónía Beethovens, ef hún er
þar flutt. Svo varð einnig hér,
og það eins fyrir því, þótt flutn-
ingurinn tækist ekki að öllu leyti
eins vel og vonir stóðu til. Mestu
munu þar hafa valdið veikindi
stjórnandans, Herberts von Kara-
jan, sem fyrir fáum vikum varð
að ganga fyrirvaralaust undir
botnlangauppskurð og er sýni-
lega hvergi nærri orðinn heill
heilsu, enda ofreyndi hann sig
Vín.
SOVÉTRÍKIN leggja nú síaukið kapp á að lokka væntanlega
leiðtoga Afríkumanna inn í kvíar kommúnista. — Það hefur
þráfaldlega komið í ljós í ýmsum yfirlýsingum og fréttum frá
Alþjóðasambandi stúdenta (IUS), sem lýtur stjórn kommúnista,
að í Moskvu hafa verið gerðar áætlanir, er miða að því að stór-
auka námsvist afríkskra stúdenta í skólum Sovét-Rússlands og
annarra leppríkja þess. Stúdentum þeim, ,sem nú stunda nám x
þessum skólum og sýna, að þeir séu líklegir til að aðhyllast komm-
únisma, verður veitt sérstök kennsla í marxískum fræðum. Hinum
efnilegustu þeirra verður síðan kenndur byltingarundirbúningur.
Afríkustúdenta". Ekki er ennþá
vitað með vissu hvar eða hvenær
sú ráðstefna hefst. Eins og kunn-
ugt er ætlar æskulýðssamband
kommúnista, sem, eins og stúd-
entasambandið, hefur aðsetur sitt
í Prag, að halda „heimsþing
æskunnar" í Varsjá í ágústmán-
uði n.k. Stofnaður hefur verið
sérstakur sjóður, sem nota á til
að aðstoða æskufólk frá Afríki*
og Asíu við að komast á þetta
þing. Þá leitar alþjóðasamband
stúdenta nú eftir fulltrúum frá
Afríku, til þess að sækja fyrir-
hugað námsskeið, sem fjallar um
„vandamál nýlendustefnunnar".
VIÐTÆK KENNSLA
Til þess að sjá fyrir hinni stór-
auknu kennslu, sem rússneskir
embættismenn telja nauðsynlega
til að árangur náist, hefur verið
komið á fót sérstakri deild við
háskólann í Tashkent í sovéthluta
Mið-Asíu, er nefnist deild
afrískra fræða. Þessi fræðslumið-
stöð mun veita kennslu í afríksk
um málum, hagfræði og þjóðhátt-
um, svipað því sem gert er við
háskólana í Moskvu og Lenin-
grad.
SÉRSTAKAR ORBABÆKUR
Útgáfustofnun ríKisins í Moskvu
svo á þessum tónleikum, að lækn hefur nú í undirbúningi útgáfu
ar lögðu blátt bann við því að sérstakra orðabóka, sem nota á í
hann stjórnaði endurtekningu sambandi við þessa fræðslu. Eru
þeirra, sem ráðgerð hafði verið þær samdar fyrir rússnesku og
degi síðar. En undirritaður þyk- hinar ýmsu tungur Afríkubúa,
ist hafa sannfærzt um það fyrr svo sem swahili, zúlumál og
í vetur, að Karajan eigi aðeins amsaric.
fáa sína líka meðal núlifandi j Þegar er komin út handbók á
hljómsveitarstjóra, og kemur þar rússnesku og haúsamáli.
til í fyrsta lagi ótrúlegt vald hans j Alþjóða stúdentasambandið
yfir hljómsveitinni, óbrigðull (IUS) og Heimssamband lýðræð-
mótunarhæfileiki og heildarsýn issinnaðrar æsku, sem eru önnur
yfir hvert viðfangsefni, ásamt kommúnistasamtökin til, hafa
fyllstu nákvæmni í smáatriðum auglýst ferða- og námsstyrki, sem
og skilyrðislausri virðingu fyrir eiga að örfa afríska stúdenta að
Karajan er ekki líklegur til þess, stunda nám í Sovét-Rússlandi og
sem stundum hendir, að vilja Austur-Evrópu.
leggja í viðfangsefni sin dýpri i Áróðursdeild stúdentasam-
skilning en nokkrar líkur eru til bandsins hefur fengið fyrirskip-
að vakað hafi fyrir höfundinum. anir um að efla starfsemi sína í
En hitt er jafn vist, að það sem í Afríku.
verkinu felst af fegurð og sannri | Önnur samtök kommúnista
músík kemur fram undan tón- hafa einnig hafizt handa um
sprota hans, og það oft með slík- aukna útbreiðslustarfsemi, sem
um áhrifamætti, að áheyrandann sérstaklega miðar að því að hafa
rekur i rogastanz, ekki sízt þeg- áhrif á afríska stúdenta, bæði
ar um gamalkunn tónverk er að heima fyrir og í skólum, sem þeir
ræða. í sækja austan járntjalds.
ÞÚSUND TÓNLEIKAR
Kórhlutverkið í 9. sinfóniunni
Frh. á bls. 12.
AÐSETUR I PRAG
Alþjóðasamband stúdenta IUS)
undirbýr nú „ráðstefnu allra konur, unga og gamla.
Smásagnajam-
keppni Samvinn-
unnar fokið
DÓMNEFND í smásagnasam-
keppni Samvinnunnar hefur nú
lokið störfum, og ákvað nefndin
að veita Jóni Dan, Melhaga 7,
Reykjavík, fyrstu verðlaun fyrir
smásöguna Jörð í festum.
Jón Dan er ungur maður, sem
hefur birt eftir sig nokkrar smá-
sögur undanfarin ár og hlaut
þriðju verðlaun í smásagnasam-
keppni Samvinnunriar 1951. Verð
launin, sem Jón hlýtur, eru ferð
með Sambandsskipi til megin-
landshafnar og heim aftur og
2000 kr. að auki.
Önnur verðlaun hlaut Rósa B.
Blöndals, Mosfelli, Grímsnesi, og
þriðju verðlaun Bjartmar Guð-
mundsson, Sandi, Suður-Þingeyj-
arsýslu.
Alls bárust 146 smásögur víðs
vegar af landinu eftir karla og