Morgunblaðið - 12.08.1955, Blaðsíða 9

Föstudagur 12. ágúst 1955
MORGVNBLAÐÍB
9
OPERUR OG BALLETTAR
HÉR stendur fyxir dyrum
snemma næsta vetur stórfelld
óperuhátíð í sambandi við opn-
Un hinnar endurbyggðu Ríkis-
óperu. Ekki var það þó látið
standa í vegi fyrir því að á þess-
ari hátíð væri tjaldað því sem til
var, því að hér gafst kostur á að
sjá og heyra á rúmum þrem vik-
uin 33 — þrjátíu og þrjár —
óperur og óperettur á rúmlega 40
sýningum, auk 14 ballettsýninga,
þf.r sem m. a. komu fram þrír er-
lendir dansflokkar. Allt þetta fór
fram á vegum Ríkisóperunnar, en
aðrir aðilar héldu auk þess uppi
óperettusýningum á sama tíma.
Operan hefir frá styrjaldarlok-
um verið til húsa á tveim stöðum,
I Theater an der Wien og í Volks-
Oper, og fóru þessar sýningar að-
ailega fram í þessum húsum. Að-
eins tvær af óperettunum voru
endurteknar, önnur þrisvar hin
sjö sinnum; allt hitt var sýnt að-
eins einu sinni á tímabilinu: 26
óperur og 5 óperettxu-. Má af
þessu marka, hvílíkt risafyrir-
tæki Ríkisóperan í Vín er.
Viðfangsefnin voru flest gam-
alkunn: eftir Mozart („Konurán-
ið“, „Cosi fan tutte“, „Töfraflaut-
an“ og „Brúðkaup Fígarós“),
Verdi („Don Carlos", ,,Othello“),
Puccini („Boheme" og ,,Tosca“),
Wagner („Hollendingurinn fljúg-
andi“, „Triston“ og „Lohengrin"),
Richard Strauss („Elektra",
„Intermezzo" og ,,Arabella“), auk
þess m. a. þrjár rusneskar óper- ,
ur: „Boris Godunow“ (Mussorg- j
sky), „Igor furti“ (Borodin) og
„Eugen Onegin" (Tschaikowsky),
ennfremur „Æfintýri Hoffmans"
(Offenbach), „Martha“ (Flotow),
„Don Pasquale“ (Danizetti) og
nokkrar nýlegar eða sjaldan flutt
ar óperur, og loks óperetturnar
„Fuglasalinn“ (Zeller), „Helene
fagra“ (Offenbach), „Káta ekkj-
an“ (Lehár) og fjórar óperettur
eftir Johan Strauss („Þúsund og
ein nótt“, „Vínarblóð", „Sigauna-
baróninn" og „Leðurblakan").
Ekki get ég sagt, að þær af
þessum sýningum, sem ég sá, hafi
tekið verulega fram þeim óperu-
sýningum, sem ég hefi séð hér
fyrr í vetur, enda er þess að
vænta, þar sem um svo mikið og
fjölbreytt verkefnaval er að
ræða, að sýningar geti orðið nokk
uð misjafnlega heppnaðar.
„FUGLASALINN"
í SKRAUTSÝNINGU
Mestur viðhafnarbragur var á
sýningunum á óperettunni „Fugla
salinn“ („Der Vogelhandler")
eftir Zeller, einn meðal hinna
mörgu vinsælu austurrísku óper-
ettuhöfunda. Sýningamar fóru
fram undir beru lofti, fjrrir fram-
an höllina Schönbrunn, og mun
ekki önnur óperetta hafa verið
sýnd við veglegri „leiktjöld" Hin
fögru steinþrep upp að aðalinn-
gangi hallarinnar, stór pallur þar
fyrir framan og meira að segja
skrautsalirnir þar innar af, aJt
varð þetta eitt samfellt leiksvið,
baðað í marglitu Ijósahafi, en
umgerðin hin stílhreina og glæsi-
lega framhlið hallarinnar og hin-
ir fögru garðar í kring. Hverju
skiptir það þá, þótt áhoríendur
þyrftu að sitja á heldur cþægi-
legum trébekkjum, kannske í
rigningarsudda? Hin reglulega
hljómsveit sat til hliðar við leik-
sviðspallinn, en lúðurþeytarar og
leiksviðsmúsíkantar þöndu hljóð-
færi sín hátt uppi á hallarsvölum.
Leikendur skipu hundruðum,
hefðarmenn komu akandi inn á
sviðið í „alvöru" hestvögnum,
meira að segja lifandi asni var
meðal þátttakenda í sýningunni
og hrein ákaflega, eins og til mun
hafa verið ætlazt af honum. Ég
verð að játa það, að þegar öllu
var lokið, vissi ég líklega ekki
öllu meira en síðastnefndi
,,leikandinn“ um innihald leiks-
ins — efnið virtist mér afarlítið
og furðu ruglingslegt — og
músíkin var oíus np óperettu-
eftir Jón Þórarinsson tónskáld
„Fuglasalinn“ — Fred Liewehr og Hilde Zadek í aðalhlutverkum.
músík getur orðið léttvægust.
Allt um það var „Fuglasalinn“
skemmtilegur og verður minnis-
stæður. Slíka skrautsýningu sjá
fæstir nema sjaldan á ævinni.
MOZART ÁN LEIKTJALDA
Mozart-óperurnar fjórar voru
sýndar í svonefndum Redouten-
sal, gömlum viðhafnarsal í Ilof-
burg. Upphækkaður pallur er —
og mun hafa verið frá fornu fari
— í öðrum enda salsins, þar fyrir
framan hefir verið hengt upp for
tjald með fremur lauslegum um-
búnaði, en aftast á sviðinu eru
bogamyndaðar svalir, ekki háar,
og liggja stigar þangað upp frá
báðum hliðum og mætast fyrir
miðjum gafli. Má fá um þetta all-
glögga hugmynd af meðfylgjandi
leiksviðsmynd úr „Brúðkaupi
Fígarós“. Þessi umbúnaður er
með smávægilegum viðaukum
látinn duga fyrir flestar eða allar
óperur Mozarts — og dugar raun-
ar ágætlega, enda er ætlunin að
halda áfram sýningum á Mozart-
óperum í þessum sal, jafnvel eft-
ir að nýja óperan verður tekin í
notkun. Sýning á óperunni „Konu
ránið“ („Die Entfúhrung aus dem
Serail“) í þessum sal í fyrstu há-
tíðavikunni var ein ánægjuleg-
asta óperusýning, sem ég hef séð
í Vín, og meðal skemmtilegustu
viðburða hátíðarinnar. Mátti hér
sjá enn eina sönnun þess, hve
langt má komast með litlum leik-
sviðsútbúnaði, ef lifandi hugar-
flug er með í verki og listrænum
tökum beitt.
GAMALT OG NÝTT
Vínaróperan stendur á gömlum
merg. Og ef til vill er ekki laust
við að á henni kenni í svip nokk-
urra ellimarka, þótt vonir standi
til að henni takist að hrista þau
af sér um leið og hún tekur sér
bóifestu í hinum nýju og glæsi-
legu húsakynnum, sem senn eru
nú fullbúin og verða tekin í notk-
un seint í haust. Ég á hér m. a.
við furðulítinn áhuga hennar fyr-
ir nýjum viðfangsefnum, miðað
S <T'—?c_^ö ® ®
III. grein
s cr>—® cr>^c_____ ®
við þann mikla fjölda verkefna,
sem flutt eru á ári hverju. Verk-
efnaskrá næsta vetrar virðist
boða nokkra breytingu á þessu,
þótt margar hinar „nýju“ óperur
hafi að vísu hlotið sína eldskírn
áður og annarsstaðar.
Þá er það mjög'áberandi, hve
hin veigamestu hlutverk hvíla
oft á hinum eldri söngvurum.
Tveir aðal tenorsöngvarar óper-
unnar, hvor á sínu sviði, eru t. d.
Max Lorenz og Helge Rosvaenge,
sem báðir hafa áður tvímælalaust
verið í fremstu röð, en eru nú
orðnir mjög við aldur og röddin
stórlega farin að iáta á sjá. Frá-
bær leiksviðskunnátta getur ekki
bætt úr þessu til fulls. Að vísu
hefir óperan mörgum ágætum
ungum söngvurum á að skipa, en
einhverra hluta vegna virðast
þeir tiltölulega sjaldan fá að
reyna sig í veigamiklum hlut-
verkum. Það er erfitt að gera sér
grein fyrir, hvað er orsök og hvaö
afleiðing í þessu sambandi, en
staðreynd er, að margir þeir
beztu og efnilegustu af ungu
söngvurunum ráða sig ekki við
Vínaróperuna nema hluta af vetr
inum, en starfa þess á milli ann-
arsstaðar, og er því söngvara-
hópurinn stundum heldur þunn-
skipaður, þótt alls séu á vegum
óperunnar um 60 einsöngvarar.
Ekki er ósennilegt að hér sé að
einhverju leyti um fjárhagsatriði
að ræða, en mikil nauðsyn er að
ráða bót á því, ef flutningur hinn-
ar miklu verkefnaskrár, sem ráð-
gerð er fyrir næsta starfsár (alls
um 45 óperur), á að samsvara að
glæsileik hinu nýja heimkynni
óperunnar.
„Der Bauer als Millionár“ — Kristie og Herm Thimig í
hluverkunum.
aðal-
„DIE BERNAUERIN“
Eitt hinna nýstárlegustu verka
sem flutt voru á listahátíðinni að
þessu sinni, var „Die Bernauerin“
eftir Carl Orff. Enda þótt verkið
væri flutt á vegum óperunnar,
verður naumast sagt að hér sé um
óperu að ræða; ekki heldur leik-
rit, enda þótt meginhluti textans
sé talaður; ballett getur það held-
ur ekki talizt, þótt háttbundnar
(rytmískar) hreyfingar leikend-
anna valdi mjög miklu um heild-
aráhrifin; sambland af öllu þessu
er að finna í verkinu, en þó fer
hér eins og um flest — kannske
öll — listaverk, að heildarútkom-
an er annað og meira en summa
hinna einstöku liða dæmisins.
Músíkin í „Bernauerin“ er mjög
á þá leið sem tónlist Orffs hefir
verið lýst áður í þessum pistlum,
ótrúlega einföld að öllu leyti
nema að hljómsveitarbúningi og
hljóðfalli; stundum hverfur lag-
lína og hljómsetning með öllu og
eftir verður hljóðfallið eitt.
Dramatískum hápunkti nær verk
ið í rytmískum „talkór", þar sem
raddirnar stíga og hníga eftir
ákveðnum reglum, án þess þó að
um sé að ræða raunverulega lag-
línu.
„Die Bernauerin“ mundi ekki
vera girnilegt útvarpsefni og ekki
heldur sigurstranglegt leiksviðs-
verk án tónlistarinnar, textinn
(eftir tónskáldið) er sennilega
ekki háfleygar bókmenntir. En á
leiksviðinu er verkið ótrúlega
áhrifaríkt og stórbrotið í einfald-
leik sínum, líkt og mynd með fá-
um sterkum línum, kannske
helzt mjög stílfærð höggmynd.
Flutningurinn var með þeim ágæt
um sem framast varð á kosið, og
sviðsetningin (eftir dr. Adolf
Rott, núverandi leikhússtjóra í
Burgtheater) átti ekki lítinn þátt
í heildaráhrifum sýningarinnar.
AÐRAR ÓPERUR
Um aðrar óperusýningar sem
ég var viðstaddur hátíðavikurnar
er ekki ástæða til að fjölyrða,
þótt að sjálfsögðu mætti margt
um þær segja. Þar á meðal var
ágæt sýning á „Hollendingnum
fljúgandi“ en heldur daufleg á
„Mörthu“ (með Rosvaenge í aðal
tenorhlutverkinu). „Tristan'*
(með Max Lorenz) bar á sér nokk
ur ellimörk, einkum framan af,
en færðist í aukana eftir því sem
Lorenz „söng sig upp“. Sama
sagan gerðist í „Tannháuser1*
nokkrum dögum áður en hátíðin
.hófst. Sérstök ástæða er til að
nefna sýningu á „Salome" (Rich.
Strauss), sem að vísu stóð ekki
á efnisskrá hátíðarinnar en fór
þó fram mjög um sama leyti. Ung
söngkona, Christl Goltz, gerði
hinu fágætlega erfiða aðalhlut-
verki slík skil í söng og leik, að
varla mun gleymast.
BALLETT-SÝNINGAR
Mjög var vandað til ballett-
sýninga á hátíðinni, og mátti sjá
þar marga nýstárlega hluti.
Ballett Ríkisóperunnar sýndi m.a.
nýlegan austurrískan baliett,
„Dansinn um gullkálfinn“ við
músík eftir Gottfried von Einem,
og „Abraxas“ við músík eftir
Werner Egk. Annars hvíldi þessi
þáttur hátíðarinnar aðallega á
þrem erlendum dansflokkum.
Gojo-ballettinn japanski sýndi"
gamla og „nýja“ japanska dansa
með undirleik á japönsk hljóð-
færi, ballett júgóslafnesku Ríkis-
óperunnar í Belgrad sýndi aðal-
lega júgóslafneska danslist og
ballett Berlínaróperunnar sýndi
ýms nýleg verk, þar á meðal
„Hamlet“ við músík eftir Boris
Blacher. Hver þessara aðkomu-
flokka hafði 3—4 sýningar, og
hefðu þær vegna aðsóknar vafa-
laust mátt vera miklu fleiri. Hin
forna dans- og tónlist Japananna
hlýtur að hafa óvenjuleg áhrif á
Evrópumenn; vesturlandamaður-
inn saknar í byrjun þeirra opin-
skáu geðhrifa, andstæðna og
átaka, sem auðkenna nútímalist
vesturlanda, — hér þekkist ekk-
ert hljómsveitar-,tutti“, engin
hópatriði á leiksviðinu. Allt er
hér eins og í ,,miniatur“, en
hversu fíngerð og fáguð er ekki
þessi framarlega list, þegar hún
er séð með hinum réttu „gleraug-
um“.
Almennari og fortakslausari
hrifningu vakti þó ballettinn frá
Berlín, enda mun óhætt að segja
að fáir dansflokkar í Evrópu séu
honum fremri. Þungamiðjan í öll-
um sýningum hans var ballettinn
„Hamlet“, sem áður var nefndur.
Fylgir hann að efni til mjög ná-
kvæmlega leikriti Shakespeares
og má furðulegt heita, hve skýrar
verða linur þessa margslungna
drama í dansi og látbragðsleik
ballettsins. Margar tilraunir hafa
verið gerðar til að „þýða“ Sakes-
peare á mál annarra listgreina,
vinna upp úr leikritum hans óper
ur, balletta o.s.frv. Þessar tilraun-
ir hafa flestar mistekizt, svo sem
vænta mátti, og um réttmæti
þeirra yfirleitt mætti lengi deila.
En hvað sem um það má segja,
þá reyndist hér vera um að ræða
listaverk, sem talaði skýru máli
milliliðalaust til áhorfenda og
hafði djúp áhrif.
LEIKHUSIN
Flest leikhúsin í Vín, en þau
munu vera um 15 talsins að með-
töldum hinum svonefndu „kjall-
’ araleikhúsum", sem sum rúma
| aðeins 50—100 manns í sæti,
reyndu að gera sitt til að hátíða-
vikurnar mættu verða svo hátíð-
legar sem kostur var. Theater in
der Josefstadt, áður leikhús Max
, Reinhardts og eitt af elztu leik-
húsum borgarinnar. sýndi þrjú
! leikrit á tímabilinu, og vakti
þeirra mesta athygli „Svanurinn“
eftir Franz Molnar. Volkstheater
sýndi „Fædd í gær“ og „Ulla
Wimblad“; hið síðarnefnda fjall-
ar um ævi C. M. Ballmans og eru
felldir inn í það söngvar eftir
i hann. Raimundtheater sýndi
1 óperettuna „Die Geisha“ eftir
' Sidney Jones með japanskri söng
konu í aðalhlutverkinu. Svona
Framh. á bls. 12