Morgunblaðið - 28.08.1955, Page 7

[ Sunnudagur 28. ágúst 1955
MO'RGWIBI,rABim
■
Orar framfarir í danskri
bókaútgáfu síðustu 2 ár
Samtal við Folmer Christensen sem vintiur
að undirbúningi békasýningarinnar
Jóhann G. IVIölIer forstjóri
Þetta verður langsamlega
stærsta sýning á dönskum
bókum, sem haldin hefur verið
utan Danmerkur, sagði Folm-
er ChriStensen fuiltrúi danska
bóksalafélagsins, er ég hitti
hann snöggvast að máli, en
hann var að undirbúa sýning-
una í listamannaskálanum.
ÞÝÐING ARMIKIÐ STARF
BÓKSALAFÉLAGSINS
Hr. Christensen er ungur mað-
ur, sem um langt skeið hefur
starfað við samtök danskra bók-
sala. En félag það er mjög gam-
alt, stofnað árið 1837 og þá var
tilgangur þess að samræma bóka-
verð um alla Danmörku. Hafði
það tíðkast aftan úr miðöldum,
að bækur væru seldar á skot-
spónum fyrir það verð, sem verk-
ast vildi. Þetta lagfærði bóksala-
félagið og síðan hefur það á ýms-
an hátt stuðlað að bættri útgáfu
og sölu bóka. T. d. gefur það nú
út vikurit, sem fjallar ,im bóka-
útgáfu og hefur m. a. inni að
halda verðlista yfir allar bækur,
sem félagsmenn gefa út.
HEPPILEGUR TÍMI
En það er um danskar bækur
og bókaútgáfu. — Það er engin
tilviljun, að þessi stærsta bóka-
sýning er haldin á íslandi, því
að á íslandi hafa danskar bækur
jafnan verið lesnar mikið. Og
það er einmitt mjög heppilegt,
segir Christensen, að þessi sýning
er haldin núna, því að á síðustu
tveimur til þremur árum, hefur
orðið slík þróun og framför í
danskri bókaútgáfu, að við þykj-
umst margt merkilegt geta sýnt.
En framfarir þessar sem ég tala
um, hafa orðið á tæknilega svið-
inu. Um hitt, efni bókanna, get-
um við ekki talað hér í stuttu
máli.
JÓHANN GEORG MÖLLER, var
fæddur á Sauðárkróki 28. maí
1907. Foreldrar hans voru Jó-
hann Georg Möller verzlunar-
stjóri á Sauðárkróki, sonur Jó-
hanns Möllers kaupmanns á
Blönduósi, — og Þorbjörg Pálma-
dóttir prests í Hofsósi Þórodds-
sonar.
Jóhann fór til náms í Gagn-
fræðaskólann á Akureyri og lauk
ungu skrautútgáfur, sem verð- ’ þar gagnfræðaprófi 1925. Settist
laun hlutu, en síðan varð breyt- . hann j Menntaskólann í Reykja-
ing á þessu og eru verðlaunin vik 0g iauk stúdentsprófi þaðan
nú veitt hinni almennu bók, eins' 1928. Hóf hann þá um haustið
og allur fjöldinn kaupir. Koma !aganám við Háskóla íslands,
' varð cand. phil. 1929, en varð
innan skamms að hverfa frá
nárni vegna vanheilsu.
Þegar sýnt var, að heilsa Jó-
hanns meinaði honum að ljúka
laganámi, réðst hann til starfa
hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur,
fyrst sem bókari, síðan sem aðal-
bókari og skrifstofustjóri. Hjá
■ Rafmagnsveitunni starfaði hann
\ frá 1933 til 1947, er hann var
skipaður forstjóri Tóbakseinka-
! sölu íslands, og gegndi hann því
starfi til dánardægurs 21. ágúst
s.l.
Á unga aldri fékk Jóhann
Möller brennandi áhuga á þjóð-
félagsmálum. Þegar á Mennta-
■ skólaárunum las hann allt, sem
hann náði til um þjóðmál og þjóð.
málastefnur. Fróðleiksþorstinn
var meiri en ég hafði þekkt hjá
öðrum mönnum. Allt, sem hann
las og kynntist um bessi mál
varð að ganga undir gagnrýni
hans, stranga, samvizkusama.
Þekking hans á stjórnmálastefn-
um, stjórnmálasögu var óvenju
leg. En Jóhann setti ekki ljós
sitt undir mæliker né lá sem
Minningarorð
bæiar, á þeim árum, er hann
vann að félags- og hagsmunamál-
um þeirra, minnast hans með
þökk og virðingu í huga, er þeir
nú kveðja hann hinztu kveðju.
Starfsmannafélag Reykjavíkur
bæjar stendur í þakkarskuld við
hann, og fyrir þess hönd flyt ég
honum kveðju og þakkir, fyrir
hans óeigingjörnu störf að vel-
ferðar- og hagsmunamálum fé-
lagsins. Með félagsstarfi sínu f
St. Rv. hefur hann skráð nafn
sitt óafmáanlega á söguspjöld fé-
lagsins. j
Minning hans lifir. i
Með félagskveðju,
Þ. Ág. Þórðarson.
98 ára
GERBREYTT UTLIT DANSKRA
BÓKA
— Nú, en í hverju liggja þessar
framfarir?
— Það er í prentun, pappír,
bókbandi og öllum frágangi. Til
skamms tíma hefur hinn svo
nefndi enski stíll verið ríkjandi
í danskri bókaútgáfu. En hann
er m. a. fólginn í því að hafa
spássíurnar stórar og letrið fyr-
irferðamikið. Meira að segja
Englendingar sjálfir viku frá
þessum stíl á styrjaldartímunum,
þegar þeir urðu að spara papp-
írinn. — En nú á síðustu árum
hafa dönsku bókaútgefendurnir
minnkað spássíuna og komizt
þá að raun um, að bækumar
verða fallegri af því. samtímis
því sem pappírskostnaður lækk-
ar.Þá má segja, að nýjar og
fegurri leturtegundir hafa verið
teknar upp. Pappírinn í bókun-
um er þynnri og betri. Áður var
það algengt, að ein meðal skáld-
saga var að þykkt og stærð eins
og heil biblía. Við þessa breyt-
ingu getur fólk tekið bók sína
og haldið á henni og hún verður
svo skemmtileg og meðfærileg.
Enn er sömu söguna að segja
um bandið, að það er gert miklu
einfaldara en áður og gyllingar-
útflúri á kili sleppt. Þar er nið-
urstaðan sú sama, að í sjálfum
einfaldleikanum býr ný fegurð
bóka.
BEZTU BÆKURNAR
VERÐLAUNAÐAR
Það hefur stuðlað að þessum
framförum, að bókbindarafélag
Danmerkur tók upp þá nýbreytni
fyrir nokkrum árum að verðlauna
þetta 25—50 bækur, sem voru sér
lega góðar að öllum frágangi. —
Fyrstu árin voru það einvörð-
Folmer Christensen.
allar bækur til álita, sem hafa
almenna sölu, einnig kennslu-
bækur.
FREMAD OG STJÖRNU-
BÆKURNAR
— Eigið þið í Danmörku ekki ’ ormur á gulli. Hann var óþreyt-
í stríði við hina svonefndu gleði andi að miðla öðrum af þekkingu
og skemmtisagna-útgáfu, þetta sinni, í samtölum, fyrirlestrum
léttmeti, sem vísar mest til hinna °S ritgerðum. Gagnrýni hans á
lægstu hvata mannsins?
— Jú, um tíma, virtist sem
hinar svo nefndu skemmtisögur
ætluðu allt að kæfa. Enda var
söluverð þeirra mjög lágt. Að
vísu áttu hinir kunnustu og
beztu rithöfundar Dana alltaf ör-
uggan markað fyrir sínar bæk-
ur og nú hafa þeir bókaútgef-
endur, sem vandir eru að virð-
ingu sinni. tekið upp baráttuna
við „skemmti“sögurnar með því
að gefa út ódýrar útgáfur af
betri ritverkum. Þar vil ég sér-
staklega benda á Fremad-alþýðu
bókasafnið og Stjörnu-bækumar.
Fremad-bækurnar er uskáld-
sögur Norðurlandahöfunda. —
Hafa alls komið út 30 bækur og
eru upplög þeirra 40—100 þús-
und. Stjörnubækurnar eru verk
erlendra rithöfunda, einnig gefn-
ar út í mjög stórum upplögum
og seldar lágu verði Enn má
nefna svo kallaðar Perlu-bækur,
sem einkum hafa orðið til að rif ja
upp heimsfræg klassisk verk. —
Þær hafa eignast marga vini.
STÓEMERKILEG SÝNING
Á hinni dönsku bókasýningu
verða samtals hvorki meira né
minna en 14 þusund bindi. —
Mun þetta vera stærsta bóka-
sýning, sem nokkru sinni hef-
ur verið haldin hér. Verður
henni að sjálfsögðu skipt nið-
ur í margar deildir, svo sem
skáldsögur innlendar og þýdd
grundvallaratriðum sósíalismans
og framkvæmd hans í Rússlandi
var rökföst og traust. — Fyrir
10 árum þýddi hann rit prófessors
Hearnshaws um þróun pólitískra
hugmynda og gaf það út.
En afstaða Jóhanns Möllers
var ekki aðallega neikvæð, held-
ur fyrst og fremst jákvæð, ekki
niðurrif, heldur uppbygging.
Hugur hans var jafnan opinn
fyrir nýjum hugmyndum og um-
bótum. Meðal annars kynnti hann
sér rækilega hugmyndir og
reynslu varðandi arðskipti og
hlutdeildarfyrirkomulag í at
vinnurekstri og flutti tillögur um
að slík skipan yrði reynd hér á
landi.
Árið 1931 gerðist merkur at-
burður í sögu Sjálfstæðisflokks-
ins. Héimdallur, félag ungra
Sjálfstæðismanna í Reykjavík
samþykkti nýja stefnuskrá, sem
markaði timamót í starfi flokks-
ins. Var þar kvatt hljóðs fyrir
fiölmörgum nýium félass-, um-
bóta- og mannréttindamálum.sem
síðar áttu eftir að hafa diúp os
víðt.æk áhrif á íslenzk stiórnmál
og þjóðfélagsskÍDun. TJndir for-
vstu Thor Thórs. sem þá var
formaður Heimdallar, lögðu
margir ungir áhueamenn hönd
að verki, en enginn ætla ég að
Ia«t hafi fi-arn drveri sk^rf cn
Jóhann Möller með víðtækri
bekkineu sinni og hugkvæmni.
I .Tnhann kvæntmt anð 1933
ar Jjoo, barnabækur og siðan , ,,,, TT ...
, „ . . . . , Fdith Poulsen, dottur Valdimars
allskonar visindabækur og _ . , f ,
° Poulsen kaunmanns og fm Kirst-
en konu hans. Þau eiemiðust einn
;on. Jóhann Goorg Möller. sem
bækur til sjálfsnáms. En at- j
hyglisverð er í Danmðrku sem
........ - ., _ . soTi, jonann itphtr ivioner. sem
1 fleiri londum, storfelld aukn . . , . _
. , . ’ ., " stundar nam við Mnnntaskolann
ing á bókum, sem gera fólk!
kleift að hjálpa sér sjálft, við
nám bæði ti! hngur og handar.
sá athyglisverðasti á sýning-
unni.
á Akurewi. mikið mannsefni.
Frú Edith bió manni sínum op
,r _ , „ ,.. . , svni svo faeurt heimili, að af
Verður sa þattur e, t. v. emn hpr um allan smekk og hátt-
prvði.
ÓteTiandi og óslevmanlegar
eru hær samverustundir. er við
vinir beirra nutum á hinu unaðs-
lega heimili þeira, í gestrisni oe
hiartahTvju, í umræðum um
landsmál og heimsmál. Þá hlvdd-
um við á fræðandi upnlýsingar
M9 og frióar hunmvndir hins há-
ORGUNKAFFINU 0 menntaða húsbónda — eða hlust-
• •••••••••• ^uðum á hljómlist hinna klass-

ORGUNBLAÐIÐ
MEÐ
isku tónskálda, flutta af beztu
túlkendum, sem til eru, en Jó-
hann hafði mikið yndi af göf-
ugri hljómlist.
Innilegar samúðarkveðjur
sendum við frú Edith, frú Kirst-
en móður hennar, sem Jóhann
tók svo miklu ástfóstri við, og
Jóhanni yngra, með þeirri ör-
uggu von og einlægu ósk, að um
alla mannkosti feti hann í fót-
spor föður síns. Þá mun honum
vel farnast.
Um allra innri gerð var Jóhann
Möller afbragð annarra. Dreng-
skapur, skapfesta og skapstilling,
göfuglyndi, fáguð framkoma,
allt var þetta með Jóhanni í því
horfi, sem bezt gerist meðal
manna. Þótt skoðanir hans væru
ákveðnar og einbeittar, var um-
burðarlyndið yfirgnæfandi. Þótt
einarður væri hann og bersögull,
var kurteisin og prúðmennskan
allt af í öndvegi. Og þótt sjálfur
yrði hann meirililuta ævi sinnar
að þola þrautir og heilsubrest,
var hugurinn allt af reiðubúinn
til hjálpar þeim, sem örðugt áttu.
Á síðari árum sneri Jóhann
sér mjög að andlegum viðfangs-
efnum, þreytti glímur við leynd-
ardóma mannssálarinnar og
hugsaði um lífið eftir þetta líf,
eða réttara sagt: um framhald
lífsins. Kannaði hann þar marga
hulda dóma. Trú hans, bjartsýni
og vongleði færðu honum ham-
ingju og bættu líkamlega heilsu
hans.
Trú hans og andlegum við-
horfum held ég að bezt sé lýst
með þessu erindi Einars Bene-
diktssonar, sem hann hafði mikl-
ar mætur á:
Af eilífðarljósi bjarma ber,
sém brautina þungu greiðir.
Vort líf, sem svo stutt og stopult
er,
það stefnir á æðri leiðir.
Og upphiminn fegri en augað sér
mót öllum oss faðminn breiðir.
Hugheilar þakkir og fyrir-
bænir fylgja á framtíðarveginn
hinum góða dreng og trausta
vini, sem nú hefur gengið inn í
fögnuð herra síns.
Gunnar Thoroddsen.
—ö © —0
JÓHANN G. MÖLLER var for-
maður Starfsmannafélags Reykja
víkurbæjar um tveggja ára skeið,
1938 og 1939, og meðritstjóri
Starfsmannablaðs Reykjavíkur,
meðan það blað kom út á vegum
félagsins á árunum 1938—1944.
Á þeim árum sem oftar, átti
félagið í allstórum átökum um
starfskjara- og hagsmunamál bæj
arstarfsmanna. Reyndi þá eðli-
lega mest á þá, er í forustunni
stóðu, og þó einkum formann fé-
lagsins og munu nú allir á einu
máli um, að vel hafi verið á mál-
um haldið af hans hendi, enda
var Jóhann málsnjall og rökvís
baráttumaður, öruggur jafnt til
sóknar sem varnar, og gilti þat
sama um hvort heldur var á mál-
þingi eða ritvelli.
Hann var mjög áhugasamur,
starfsfús og öruggur málsvari
bæjarstarfsmanna, allan þann
tíma er hann var starfsbróðir
þeirra. Starfsmenn Reykjavíkur-
Á morgun er Pétur Hafliðason,
sem nefndur hefir verið Afríku,
fari, 98 ára. Hann er vafalaust
einn víðförlasti íslendingur sem
uppi hefur verið og hefur sagt
frá æfintýrum sínum í tímaritinu
Jörð. Er frásögn hans bar skráð
af géra Pétri Sigurgeinsyni.
♦
Pétur róðist ungur til Þýzka-
lands til að nema beykisiðn, en
þá var heldur sjaldgæft að ungir
menn færu í langar utanlands-
reisur. Eftir fimm ára beykis-
nám í Þýzkalandi lauk Pétur
sveinsprófi sínu og gekk þá vit-
anlega þegar í beykissveinafé-
lagið. Að því var mikil upphefð,
þjóðfélagslegur munur sveins og
lærlings var geysilegur á þess-
um tíma og segir Pétur m. a.
frá því, að sveinum hafi verið
heimilt að hrifsa pípurnar út úr
lærlingum, ef þeir rákust á þá
reykjandi á götum úti. Þá máttu
þeir einnig reka þá út veitinga-
húsum o. sv. frv.
Þjóðverjar eru miklir bjór-
drykkjumenn, eins og allir vita,
voru það a. m. k. þegar Pétur
var í Þýzkalandi. Drukku þeir
þá aðallega eina viku, er þeir
nefdu Bjórviku. Þótt Pétur væri
enginn drykkjumaður, komst
hann upp á lag með að bragða
á þýzka bjórnum, sem nefndur
var „geitarbjór". Eitt sinh fór
hann í veitingahús ásamt tveim-
ur öðrum sveinum og gerðu þeir
með sér þann samning, að sá
þyrfti ekki að borga, sem mest
gæti drukkið. í fjórar klukku-
stundir þreyttu þeir drykkjuna,
imz yfir lauk. Bar íslendingurina
sigur úr býtum og drakk 31 bjór,
sá næsti skolaði niður í sig
30 bjórum, — en sá þriðji hné
niður með 29. bjórinn í bend-
inni.
Árið 1880 fór Pétur svo alla leið
til Afríku, þar eð honum hafði
verið skýrt frá því, að þar væri
næg atvinna. Var hann 22 daga
á leiðinni þangað suður eítir
frá Englandi. Vann hann um
tveggja ára skeið að beykisiða
í Höfðaborg, sem þá var aðeins
33 þús. manna bær. Þ3ðan fluttist
hann svo til Port Elizabeth, þar
sem hann dvaldist í 3 ár og
kynntist ágætlega siðum Araba,
sem þar voru fjölmennir. Pétur
Framh. á blg. 12.