Morgunblaðið - 15.09.1955, Blaðsíða 2
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 15. seþt. 1955 ]
I
Ávarp til Húnvetninga
Mtrni vantar á byggðasafn
FÁAR Evrópuþjóðir hafa fram
til síðustu tíma skeytt minna um
verndun fornra siða og minja en
vér íslendingar, öðrum þræði
eakir þess að þjóðin bjó við sér-
etaka einangrun og kyrrstöðu,
eð hinum vegna ræktarleysis við
forfeður og fortíð, eins og enn
vill við brenna.
Nú blandast samt engum hug-
tir um, að Sigurður málari Guð-
tnundsson er einn af merkustu
brautryðjendum og nýtustu son-
«m ættlands vors, en hann átti
manna mestan þátt í stofnun
Jjjóðrr.injasafnsins. Býr það enn
í dag að hugsjónum hans og
etarfi,
Þótt þjóðminjasafnið eigi miklu
hlutverki að gegna, sem varðar
landið allt, orkar ekki tvímælis,
að hreyfing sú, sem hafizt hefur
6 síðustu árum í þá átt að stofna
til minjasafns innan einstakra
héraða á fullan rétt á sér.
Á þessari öld hefur orðið bylt-
ing í lífi þjóðarinnar. Vér lifum
að kalla nýju lífi í nýju landi. Öll
tækni er gjörólík því, sem áður
var, alls staðar haf a ný tæki leyst
hin gömlu af hólmi. Jafnframt
er -byggingarstíllinn nýr og bygg-
ingarefnin önnur en áður. Jafn-
vel húsmunir hafa tekið á sig
nýja mynd. Torfbæjr hafa þokað
fyrir steinhúsum, — ýtur, bílar
og dráttarvélar með alls konar
tilheyrandi tækjum, útrýmt að
mestu eða öllu orfum og ljáum,
reiðingum, kvörnum, — jafnvel
reipum og kerrum, iá beizlum og
hnökkum, svo eitthvað sé nefnt,
sem voru daglegustu hlutirnir á
hverju heimili fyrir fáum árum.
Ef til vill kemur ekkert af
þessu aftur í almenn not, og
nöfn og notkun týnist úr minni
og máli almennings. En þetta á
6Ína aldagömlu sögu, og víst mun
framtíðinni þykja mikill fengur
f því, bæði sakir sögu og menn-
ingar að eiga sem flestar, og sem
víðast minjar hinna fyrri tíða. Til
l>ess að sannfærast um það, þurf-
um vér ekki annað en minnast
l>ess, hve vér hörmum nú allt,
6em glatast hefur af fræðum
fyrri tíða, svo að oss þykir nú
mikilsvert ef eitt skinnblað
finnst, hvað þá dysir með ein-
hverjum munum.
Nokkur héruð hafa þegar með
góðum árangri haíizt handa um
að bjarga undan sjó og úr hafróti
breytinganna ýmsu úr farkosti
fyrritíðar manna sem svo að segja
hefur verið kastað á glæ. Enda
eru nú síðustu forvöð að hirða
margt, sem er að glatast í grasi
eða grafast í sand.
Húnavatnssýsla er eitthvert
eögufrægasta hérað landsins að
fornu og nýju. Þar hafa einnig
orðið hvað mestar breytingar á
byggingum og búnaði ölluns. Oss
virðist því ærin nauðsyn að sinna
þar þessu máli, heraðinu til sæmd
er og nytja í nútíð og framtið.
Þeim mun sjálfsagðara líka sem
nu eru fyrir hendi góðir og ör-
uggir geymslustaðir fyrir forn-
mynjar bæði í Héraðshælinu á
Blönauósi og Héraðsskólanum á
Reykjum i Hrútafirði. Vér höfum
þegar hafizt lítillega handa, gert
nokkrar eftirgrennzlanir í þá átt
hvað til sé af merkum fornmun-
«m í sýslunni, og hvort einstakl-
ingar væru ekki fúsir að láta þá
af hendi til byggðasafns. Þetta
hefur komið í ljós:
A. Mikið er til af allskonar
ejaldgæfum og merkum munum,
og tækjum, sem nauðsyn ber til
að varðveita, og bezt eru geymd-
ir í vörzlu og á kostnað byggða-
eafns.
B. Þeir einstaklingar, sem þeg-
ar hefur verið leitað til, hafa
yfirleitt brugðist ágætlega við
tilmæium vorum, og ýmist afhent
muni eða heitið að það yrði gert
eftir sinn dag. Kom það skýrt í
Ijós, er sendimaður af vorri
hálfu fór um úti á Skaga nýlega.
En þar eru bændur enn hvað
fornbýlastir og geymnastir, en
einnig örlátir og höfðinglyndir.
Húnvetningar búsettir utan
sýslunnar, einkum í Reykjavík,
hafa sýnt máli þessu einna mest-
an skilning frá upphafi. Húnvetn-
ingafélagið í Reykjavík átti raun-
ar drjúgan þátt í að koma veru-
legu skriði á málið bæði með
nefndarskipun og fjárframlög-
um. Þar hafa og nokkrir einstakl-
ingar lagt fram góðan skerf svo
sem frú Gunnfríður Jónsdóttir
myndhöggvari.
Sýslunefndirnar í A,- og V.
Húnavatnssýslu hafa á síðast-
liðnu vori kosið nefndir í málið,
lagt fram húsnæði og heitið frek-
ari stuðningi.
Nú eru það tilmæli vor, að
allir Húnvetningar innan sýslu
og utan, — sem og vestanhafs,
— gefi máli þessu gaum og leggi
því lið m. a. á eftirfarandi hátt:
1. Menn athugi hvort þeir eigi
ekki í fórum sínum muni, tæki
myndir o. s. frv. sem þeir telja
bezt geymt á byggðasafni.
(Munið að skrifa nöfnin aftan
á gamlar mvndir, og láta helzt
sögu hlutanna fylgja, ef hún
er sérstök og þið þekkið hana.
Þeir gefi þessa muni til safns-
Með byggingu Skíðaskálans vaknaði
almennur áhugi á skíðaíþrótfinni
2.
3.
ADÁLITLUM fundi, sem
Skíðaíélag Reykjavíkur
hélt i gær í Skíðaskálanum,
voru rifjuð upp ýmis atvik i
byggingarsögu skálans og
starfsemi siðan. En í gær voru
20 ár iiðin síðan skáliim var
vígður.
En Skiðaskálinn i Hveradöl-
um var reistur fyrst og fremst
fyrir frumkvæði L. H. Muller
kaupmanns. Siðan skáiinn tók
til starfa haustið 1935 hefur
hann verið lyftistöng og mið-
stöð skiðaíþróttarinnar hér á
Ianrti. Og nú eru mcnn orðnir
sammáia um það, að staðarval
gat varla orðið hentugra og
um leið fegurra en einmitt i
Hveradöium, undir Heliis-
heiði.
FRÉTT í NORSKU BLAÐI
| Byggingasaga Skíðaskálans var
rakin af Stefáni G. Björnssyni,
form. Skíðafélagsins, hófst hún
með því að L. H. Múller kaupmað
ur lét gera teikningu af skíða-
skála úr timbri. Hafði hann þær
með sér til Noregs og spurðist
fyrir um verð. Það fyrsta sem
vitnaðist um þetta opinberlega
var fréttakorn í norska blaðinu
Tidens Tegn, sem hafði yfirskrift
ina „Islands forste skihytte komm
er fra Norge“.
Þegar L. H. Múller kom heim
20 ár síðan hið myndariega hús
í Hveradölum var vígt
ins, eða ánafni þá því eftir,
sinn dag. * skvrðí hann frá hugmyndum sín-
Þeir, sem selja vildu slika ", ... „ , , i,. ._
um a stjornarfundi í Skiðafelag-
inu. Síðan ritaði hann hvatning-
| argreinar í blöð. Hófust nú mikl-
ar umræður og blaðaskrif um
málið. Áhuginn fyrir byggingu
skíðaskála var mikill, en sitt sýnd
ist hverjum um hvort gera skyldi
skálann úr steini eða tré og um
staðarval.
Nokkrir stjórnarmeðlimir Skíðafélagsins, gamlir félagar og for«
ystumenn íþróttahreyfingarinnar, komu saman við Skíðaskálann.
Var þessi mynd tekin af nokkrum gestanna. Talið frá vinstrl:
Sveinn Ólafsson, Jón Eyþórsson, Benedikt G. Waage, Georg Lúð-
víksson, Helgi Hermann Eiríksson, Jón Ólafsson, Jóhannes Kol«
bemsson og Stefán G. Björnsson, núverandi formaður. .
einhvern undirritaðan vita af
því.
Framar öllu leggjum vér þó
ríka -áherzlu á að hver einstakl-
ingur gæti þess, að ekkert glatist
að óþörfu, sem hefur menningar-
legt og þjóðlegt gildi, en varðveiti
það, ef ekki á þennan hátt, þá á ,
annan veg. |
Munið, þegar þið rífið gömlu
bæina, takið til í geymslunum, (
flytjið búferlum o- s. frv. að
henda ekki hlutunum fyrir það
eitt, að þeir eru gamlir og úreltir.
Gefið oss fremur kost á að varð
veita gamalt tæki ef það telst
þess vert en láta það fúna niður
eða ryðga sundur. Jafnvel örsmár
og lítilfjörlegur hlutur, meira að
segja úr lagi genginn getur haft
mikið gildi, ef að hann er tor-
SKALINN I SINNI
UPPIIAFLEGU Ml’ND
Tillaga L. H. Múllers náði þó
fram að ganga með allrúmum
meirihluta í Skíðafélaginu. Var
samþykkt tillaga um að reisa
hann skv. framlagðri teikningu
af timburskála í svissneskum stíl.
Var skálinn síðan reistur að
mestu eins og hann er enn í dag.
Þess ber þó að sjálfsögðu að geta,
að Skíðafélagið hefur haldið hon-
* um frábærlega vel við og verið
fenginn eða á sérstaka sögu. j
Gætum þess líka, að hérað vort að endurbæta hann og
lifir kynslóðirnar og í eigu ibúa 1 hagmn fynr íþróttamenn-
byggðasafnsins eru munir af
ma.
Ári eftir að byggingin komst
upp var rafmagn leitt í hann.
Mótorhús og geymsla var reist, en
það útihús brann 1948 og var óðar
endurreist. Húsið var hitað upp
með hverahita.
húnvetnskum toga spunnir, og úr
eigu Húnvetninga, verðmætari og
þeim betur borgið en á flækingi
annars staðar, lausir úr tengslum
við uppruna sinn og sögu.
Látum þennan vísi, sem nú er
að spretta, verða einn þeirra,
meiða, sem hæst ber í Húnavatns- . FULLKOMIN VATNSVEITA
sýslu. Gerum byggðasafnið að' Skortur á köldu vatm hefur
héraðsprýði og þjóðargróða. Það bað skálanum nokkuð. En nu
tekst, ef hver leggur fram sinn stendur yfir lögn á nyrri vatns-
skerf i leiðslu úr gili, sem er í um 700
! metra fjarlægð frá skálanum. Er
Byggðasafnsnefnd Húnavatns- það 214
sýslna: [flytur 3
Jósefína Helgadóttir
Hulda Stefánsdóttir
Kristín Gunnarsdóttir
Gísli Kolbeins ?
Jón ísberg
Páll Kolka
Byggðasafnsnefnd Húnvetn-
ingafélagsins í Reykjavík:
Guðrún Sveinbjörnsdóttir
Finnbogi Júlíusson
Gunnar Árnason
Jóhann Briem
Pétur Sæmundsen.
hún ofan við hver, til hitunar þar
og síðan áfram inn í skálann, sem
heitt vatn á miðstöðvarkerfið og
hinsvegar sem kalt neyzluvatn.
Kostnaður af þessari vatnslögn
mun verða 40050 þús. kr. En
þetta er jafnframt undirbúnings-
framkvæmd undir væntanlega
sundlaug. Hefur tvívegis verið
sótt um fjárfestingarleyfi fyrir
sundlaug en án árangurs.
Þá er núna verið að byggja
íbúðarhús fyrir veitingamanninn.
Er það sambyggt Skíðaskálanum.
Þau systkinin Steingrímur- Karls-
son og Ingibjörg Karlsdóttir hafa
rekið veitingastarfsemina síðan
vorið 1942. Hefur það verið mjög
bagalegt að veitingamaðurinn
hefur búið við lítið og óhentugt
húsnæði.
Rétt fyrir ofan Skíðaskálann
voru sumarið 1953 reistir tveir
minnisvarðar um þá L. H.
Múller og Kristján Skagfjörð og
þá var einnig settur upp eirskjöld
ur í skálann til minningar um
vígslu hans.
ÞEIR SE5I HEIÐURINN EIGA
Skíðafélag Reykjavíkur var
stofnað árið 1914. í fyrstu stjórn
þess voru: L. H. Múller, Herluf
Clausen, Steindór Björnsson,
Tryggvi Magnússon og Pétur H.
Magnússon.
I stjórn félagsins það merka
starfsár, þegar Skíðaskálinn var
tommu plastlögn sem: byggður voru auk L. H. Múller,
sekúndulítra. Greinist. þeir Kristján Ó. Skogfjörð, Her-
S.Afrfka
veldi
?
HOFÐABORG, 14. sept.: —
Streiter forsætisráðherra Suð- j
ur-Afríku sagði í ræðu í dag,
að þess yrði ekki langt að
bíða, að Suður-Afríka yrði Stefán G. Björnsson, form. Skíðafélag'sins, segir sögu Skíðaskál-
gert að lýðveldi__Reuter. ans á samkomunni þar í gær.
luf Clausen, Jón Eyþórsson og
Eiríkur S. Beck.
En í bygginganefnd voru L. H.
Múller, Helgi Hermann Eiríksson,
Gunnlaugur Claessen en í hans
stað kom síðar Hannes Arnórs-
son, Jón Ólafsson og Magnús J.
Brynjólfsson. t’
★
Á samkomunni í Skíðaskálan-
um í gær voru nokkrir gestir,
þeirra á meðal fyrrverandi stjórn
armeðlimir og þeir sem í bygg-
ingarnefnd voru á sínum tíma.
Einnig forustumenn íþróttahreyí
ingarinnar.
TVÆR NYTSÖMUSTU
ÍÞRÓTTIRNAR
Benedikt G. Waage forseti ÍSÍ
rifjaði upp nokkrar gamlar end-
urminningar frá heimsóknum f
skálann. Hann þakkaði Skíðafé-
laginu fyrir þrautseigju í góðU
starfi fyrir æskulýð þjóðarinnar.
Hann lagði áherzlu á það að
Skíðafélagið stefndi að því að
byggja sundlaug við skálann. Þá
myndi það hafa á starfskrá sinni
þær tvær nytsömustu íþróttirnar,
sem við íslendingar getum iðkað,
skíðaíþróttina og sundið.
m
L. H. MULLER VAR HINN
STAÐFASTI KLETTUR 1
Jón Eyþórsson flutti snjalla
ræðu, þar sem hann sagði frá
þeim ys og þys, þegar skálinn
var í undirbúningi og bygg-
ingu. Félagið hafði ekki mikU
fjárráð, og urðu stjórnarmeð-
limir og bygginganefnd sann«
arlega að leggja hart að sér.
Byggingin hófst með þvi að
stjórnarmeðlimirnir tóku sér
skóflur og fóru að grafa grunn
inn. „Ég gat ekki annað en
dáðst að dugnaði og þraut-
seigju L. H. Múllers. Hvað sem
á dundi stóð hann eins og klett
ur óbifanlegur og ákveðinn I
að koma fram þessari hugsjón
sinni.“
Siðan minntist Jón Eyþórsson
þess, hve mikill vöxtur færðist f
skíðaíþróttina með byg'gingu skál
ans. Það skapaðist eins og bylgja
og þá komst skíðaíþróttin yfir
versta hjallann, svo að hún er nú
almennt stunduð.
MIÐSTOÐ SKIÐA- hf]
ÍÞRÓTTA RINNAIt
Loks talaði Georg Lúðvíksson
fyrir hönd Skíðasambands ís-
lands. Hann árnaði Skíðafélaginu
heilla og tók kröftuglega undir
það, að Skíðaskálinn í Hveradöl-
um hefði allt frá því hann vac
Frh. á bls. 12. r