Morgunblaðið - 14.10.1955, Blaðsíða 9

! Föstudagur 14. okt. 1955
MORGVNBLAÐIB
V
t
Hátíðasalur Háskólans var þéttsetinn og margir urðu að standa. — (Ljósm. Mbl. Ól. M.)
Kjarni íslenzkrar sveita*
menningar er einstakl-
ingshyggja og við eigum
að hlúa að henni
segir Ágaar Þórðarson í spjalli um „kjarnorku
og kvenhyíli"
OKKAR ungi vaxandi leikrita-
höfundur, Agnar Þórðarson,
er nú að senda frá sér nýtt leik-
rit sem Leikfélag Reykjavíkur
ætlar að sýna á næstunni. Þetta
er gamanleikur, annars fáum við
að heyra meira um leikritið á
eftir. Agnar hefir valið þvi nafn-
ið KJARNORKA OG KVEN-
HYLLI — og hver getur sagt, að
nafnið sé gamaldags?
o-----•-----o
— ÉG BYRJAÐI á þessu leikriti
í fyrra sumar, sagði Agnar Þórð-
arson, þegar ég hitti hann að
máli fyrir skömmu og rabbaði
stuttlega við hann um nýja leik-
ritið. — Ég lét það liggja í salti
unum höfundar upp á sig. Á þann.
hátt getur leikritið komið áhorf-
endum fyrir sjónir, einsog þættir
úr lífinu sjálfu.
Það er aftur á móti rétt, að
höfundur getur gefið svo óljóst
í skyn, hvað hann er að iarajað
leikritið fer fyrir ofan garð og
neðan hjá ýmsum. — Þetta
kemur stundum fyrir hjá Tsje-
kov og fleiri höfundum; ég sá t.d.
leikrit eftir Julian Green í vor;
Suðrið getum við kallað það.
Leikhússgestir áttu fúllt í fangi
með að átta sig á, hvað höfund-
ur var að fara. Er þetta þó af-
burðagott leikrit.
FORNAR DYGGÐIR
Á engu ríbur meira en að allir
haíi frelsi til oð
leita. sannleikans
; HER fer á eftir ávarp það er
Bjarni Benediktsson mennta-
málaráðherra flutti við setn-
ingu fyrstu bókmenntakynn-
ingar Almenna bókafélagsins
s.l. miðvikudagskvöld. Voru
; þar kynnt verk Þóris Bergs-
sonar rithöfundar.
ISLENZK menning hefur iöng-
um að verulegu leytí verið
fcókmenning. Hinar fornu skinn-
bækur og handrit eru enn meðal
©kkar dýrmætustu verðmæta,
einnig þau, sem haldið er meðal
erlendra þjóða. Prentun bóka
hófst hér snemma og átti mikinn
þátt í að varðveita mál og menn-
íngu þjóðarinnar.
£
FORDÆMI
JÓNS SIGURÐSSONAR
Flestir forystumennirnir um
endurreisn íslands fengust mikið
Við ritstörf og bókaútgáfu, og
enginn þó meira en hinn fremsti
þeirra, Jón Sigurðsson. Viður-
nefni sitt forseti hlaut hann af
því að vera um langan aidur for-
eeti Hins íslenzka bókmenntafé-
lags. Ekki taldi hann sig þó gera
á hlut þess félags með því að
sinna bókmenntastörfum fyrir
ýmsa aðra, og sjálfvu: beitti hann
sér fyrir útgáfu Nýrra félagsrita
©g átti mikinn þátt í stofnun
i>jóðvinafélagsins. Með útgáfu
Nýrra félagsrita þótti að vísu
sumum sem hann væri að keppa
við útgefendur Fjölnis, en frá-
leitt mun nokkur sá finnast nú,
sem óski, að annað hvort þessara
rita hefði ekki komið út.
Fordæmi Jóns Sigurðssonar er
enn hið hollasta öllum þeim, sem
vinna vilja íslandi gagn, og ljóst
er, að ekki óttaðist hann að hafa
mörg járn í eldi um útgáfu bóka
©g útbreiðslu þeirra meðal
almennings, né lét hann sér
'toregða þótt honum væri í þeim
efnum borin á brýn samkeppni
við aðra.
„SANNLEIKURINN MUN
GERA YÐUR FRJÁLSA“
„Sannleikurinn mun gera
yður frjálsa". En enn hefur
enginn maður þekkt nema lít-
ið brot sannleikans og þess
vegna ríður á engu meira en
að allir hafi frelsi til að leita
sannleikans. Andlegt frelsi er
það frjómagn, sem þjóðirnar
mega sízt án vera.
Sú sannfæring er tengiliður
milli okkar, er beitt höfum okk-
ur fyrir stofnun Almenna bóka-
félagsins, þeirra samtaka, er
efna til sinnar fyrstu almennu
samkomu hér í kvöld. Tilgangur
Sú skoðun er hyrningarsteinn
Almenna bókafélagsins
Avarp Bjarna Benediktssonar
menntamálaráðherra í hátíðasal
Háskólans í fyrrakvöld
g&H—....WMM
Bjarni Benediktsson formaður
Almenna bókafélagsins, býður
gesti velkomna: — „Andlegt
frelsi er það frjómagn sem þjóð-
irnar mega sízt án vera“.
okkar með henni er að heiðra
eitt af fremstu núlifandi skáldum
íslands, Þóri Bergsson, sem í
borgaralegu lífi nefnist Þorsteinn
Jónsson, og kynna verk hans.
SKALDIÐ
ÞÓRIR BERGSSON
Aðrir mér færari munu ræða
um skáldskap Þóris Bergssonar
og lestur úr skáldsögum hans
mun lýsa þeim betur en ég fæ
gert. Ég vil aðeins segja, að ég
er einn þeirra, sem allt frá æsku
hefi með ákefð og ánægju lesið
sögur Þóris Bergssonar jafnóðum
og þær hafa birzt og sagna söfn
hans eru meðal minna uppáhalds
bóka. Ég met sögur Þóris Bergs-
sonar e.t.v. enn þá meira en ella
vegna þess, að svo lengi sem ég
man eftir mér hefi ég kannast
við eða þekkt Þorstein Jónsson,
hinn dagfarsprúða eljumann, sem
oftast var þögull og fáskiftinn en
átti það þó til að verða einstöku
sinnum örari og skrafhreifnari
en ella og hefur fundið frásagn-
argleði sipni ógleymanlega útrás
í smásögum Þóris Bergssonar.
SKALDGAFANVERÐUR
EKKI SKIPULÖGÐ
Þorsteinn Jónsson er einn
þeirra manna, sem sjálfsagt hef-
ur sinnt bókmenntastörfum
minna en hann hefði kosið. Á
sama veg og íslenzk skáld hafa
löngum orðið að sinna búskap
eða sækja sjó, hefur Þorsteinn
staðið í pósthúsi og banka og selt
ritvélar eftir vinnutíma til að
hafa í sig og á. Engu að síður
hefur hann unnið bókmenntaaf-
rek, sem lengi mun verða uppi.
Þó að æskilegt væri er engan
veginn öruggt, að í hópi póst-
þjóna, bankamanna og ritvéla-
sala verði ætíð jafnokar Þóris
Bergssonar. Það er einmitt vegna
þess, að skáldgáfa og önnur anda-
gift er óbundin við stétt og stöðu,
sem v,onlaust er að ætla að skipu-
leggja hana, kveða á um, að hún
skuli vera fyrir hendi eða segja
henni fyrir verkum. Skáldgáfa
og aðrir afburða andlegir hæfi-
leikar njóta sín bezt ef þeir búa
við frelsi, skilning og fyrir-
greiðslu.
Einn megintilgangur Almenna
bókafélagsins er sá að stuðla að
því, að íslenzkir rithöfundar
megi verða þessa aðnjótandi! —
Leyfi ég mér að svo mæltu að
bjóða ykkur öll velkomin í fé-
lagsins nafni, jafnframt því sem
ég flyt ykkur beztu kveðjur sjálfs
skáldsins, sem vegna lasleika var
forfallaður frá því, að koma hér
og veit ég að ég mæli í nafni
ykkar allra er ég sendi honum
■ hjartanlegar kveðjur og þakkir
, okkar.
Agnar Þórðarson.
í hálft ár og gekk svo frá því í
sumar.
— Þú hefir skrifað gamanleik-
rit áður? •
— Já, en þau hafa aðallega
miðast við útvarp, þótt sennilega
megi einnig sýna þau á sviði.
Þetta nýja leikrit mitt er al-
gjör andstæða við leikritið sem
Þjóðleikhúsið sýndi í fyrra, Þeir
koma í haust. Einsog menn muna
kannski, var það mjög alvarlegs
eðlis. Kjarnorka og kvenhylli er
í miklu léttari tón, þóað gamanið
sé að vísu ekki alveg græsku-
laust.
Leikritið gerist nú á tímum,
að mestu leyti í Reykjavík, og
eigast þar einkum við bóndi og
alþingismaður. Sveitamaðurinn
er fulltrúi gamallar menningar
okkar, og má segja, að hann
standi einn gegn rótleysi nýs
tíma.
Á MÓTI BOÐSKAP
— Þú ert semsé að prédika ein-
hvern boðskap í þessu verki?
— Nei. Ég er andvígur boðskap
í leikritum, þvíað leikhúsgestir
eiga sjálfir að draga sínar álykt-
anir, en ekki láta þröngva skoð-<p-
HLÆGILEGAR?
— Hvað um efnismeðferðina í
Kjarnorkunni?
— í leikritinu varpa ég fram
þeirri spurningu, hvort fornar
dyggðir séu orðnar hlægilegar í
augum nútímamannsins; hvort
þær séu ekki annað en „sveita-
mennska“. Mörgum er tamt að
kalla allt sveitamennsku sem
þeim þykir úrelt og þykjast með
því sanna, að þeir séu heimsborg-
arar. En það eru í raunmni slíkir
heimsborgarar sem eru afkára-
legastir, þvíað þeir hafa glatað
sveitamennskunni án þess að fá
neitt í staðinn.
Kjarni íslenzkrar sveitamenn-
ingar er einstaklingshyggja
framar öllu öðru, og við burfum
einmitt á öld vélamenningar og
múghyggju að hlúa að henni
fremur en að afrækja hana.
Annars er okkur voðinn vís.
S J ÁLFSBLEKKING
Einsog André Gide hefir bent
á, er ekkert eins hættulegt þróun
einstaklingshyggjunnar oghræsni
og sjálfsbleklíing. Hún er erki-
óvinurinn. Og til að uppræta
hana þarf miskunnarlausa gagn-
rýni á sjálfan sig — og sjálfan
sig í öðrum. Því að það er fyrst
og fremst andspænis sjálfum sér
sem menn biða sigur eða ósigur
í lífinu. — Um þessi efni hefi ég
reynt að fjalla í leikritinu,
hvernig svo sem tekizt hefir. •
M.
Sláfrun að Ijúka
við Djúp
ÞÚFUM, N.-ÍS., 10. okt. — Nú
um þessa helgi er aðalslátrun
hér við Djúp að verða lokið.
Hefir Djúpbáturinn flutt fjölda
fjár til slátrunar á ísafjörð og
gengið vel. Gott veður er nú
daglega. — P. P.
Æfing á hinu nýja leikriti Agnars.