Morgunblaðið - 23.10.1955, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. okL 1955

Útg.: H.í. Arvakurs Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábjrrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vlgui
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: ÁLrni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftar<dald kr. 20.00 é mánuði innanlanda
í lausasölu 1 krónu eintakið.
Fræðilegur tyrirlesiur um brezka þingið
N ámsbókaútgáfan
FRÁ því lögin um ríkisútgáfu
námsbóka voru sett árið 1936,
hefur rikt einskonar ríkiseinok-
un á lestrarefni barna í barna-
skólunum.
Tilgangurinn með þessu hefur
verið sá áð lækka námskostnað
skólabarna fyrir aðstandendur
þeirra og má segja, að þeim til-
gangi hafi verið náð, þar sem
aðstandendurnir hafa aðeins
greitt furðu lágt námsbókargjald
á hverju ári.
Þess ber þó að geta, að upplýs-
ingar hafa nýlega verið veittar
um það, að á fáeinum undanförn-
um árum hafi ríkissjóður styrkt
útgáfuna með 1,5 milljón króna,
sem eru að sjálfsögðu ekki sparað
fé, heldur tekið úr sameiginleg-
um sjóði okkar allra.
Þá verður sú staðreynd held
ur ekki sniðgengin, að sparn-
aður sá, sem hér um ræðir
hefur orðið á kostnað náms-
bókanna, sem munu nú e.tv.
hvergi vera eins óvandaðar að
öllum frágangi, úreltar og göt-
ugar eins og hjá hinni íslenzku
ríkiseinokun námsbóka.
Þarft umbótaverk
Við minnumst þess, að s.l. vet-
ur tók núverandi menntamála-
ráðherra, Bjarni Benediktsson,
sér fyrir hendur, að endurskoða
starf og stöðu almenningsbóka-
safnanna, sem þá voru komin
viða í hina mestu óreiðu. Það er
ekki síður þakklátt og þarft verk
að nú hefur menntamálaráðherra
í samráði við sr. Jónas Gíslason,
tekið sér fyrir hendur að reyna
að vekja námsbókaútgáfuna til
lífs.
Vinstri flokkarnir, kommúnist-
ar og jafnaðarmenn hafa jafnan
þótzt bera ríkisútgáfuna mjög
fyrir brjósti. Stafar það af ein-
hverju leyti af því, að þeir verða
að jafnaði mjög viðkvæmir og
grátklökkir ef minnst er á ýmis-
konar ríkiseinokanir.
En undarlegt er, að fram yfir
það hafa þeir lítt harmað það,
þótt bókaútgáfan væri í slíku
áátandi, að mjög vafasamt er
hvort af henni hefur stafað holl-
um uppeldisáhrifum fyrir æsk-
una. Er það nú einkennandi fyrir
rökhyggju þessara manna, að nú
vilja þeir og gera tillögur um að
þenja rikisútgáfuna helzt yfir alla
skólamenntun í landinu, án þess
að gera nokkuð til að bæta gæðin
og menningargildi bókanna. Slíkt
myndi þýða ennþá víðtækara
andlegt ógeð nemenda á náms-
bókum og menntun almennt.
Nei, ríkisútgáfa námsbóka
hefur sætt harðri gagnrýni og
allir vita, að undir þeirri gagn-
rýni er ekki að sinni neinn
tími til útvíkkunar á lélegri
þjónustu. Þvert á móti er nú
kominn tími til að líta innávið
og sýna hvort þetta ríkisfyrir-
tæki á rétt á sér og getur unn-
ið hlutverk sitt svo að vel sé.
Það er ekki svo þýðingarlítið
hlutverk, það snertir uppeldi
æskunnar, síðan velferð allrar
þjóðarinnar. Ef til vill snertir
það hið stóra vandamál hvort
unglingar landsins fá ást á
fræðslu og menntun eða hvort
sorpblöðin sigra í samkeppni
við góða siði.
Frumvarp menntamálaráð-
herra miðar að þvi að styrkja fjár
hagslegan grundvöll útgáfunnar
og hafa hvetjandi áhrif á hana til
sjálfsgagnrýni og umbóta.
Það er ákveðið með lögum, að
bækur ríkisútgáfunnar eru hið
fyrsta menntaprik litla barnsins.
í mörg þroskaár eiga börnin síð-
an að sækja alla bókmenningu
sína í þessa ríkisútgáfu og er þá
ekki lítið sagt, því að við íslend-
ingar höfum ætíð verið þjóð bók-
menningar umfram aðrar þjóðir.
Útlit og efni
I Bækurnar hljóta að verka á
tvennan hátt á unglingana. í
fyrsta lagi hefur útlit bóka tals-
verð áhrif. Hver bók hefur sína
ytri persónugerð, sem ýmist lað-
j ar að eða hrindir frá. En í öðru
' lagi er náttúrlega aðalatriðið, efni
bókanna, hvort það er til menn-
ingarauka og hversu rismikið það
er.
Fyrir börnin að minnsta kosti
skiptir það stórfelldu máli, að
efnið sé vel og skemmtilega sett
fram og að það sé smekklega
myndskreytt. Þegar um námsbæk
ur er að ræða, verður og að krefj-
ast þess, að í þeim sé að finna
heilsteyptan kjarna alls þess
fróðleiks, sem nútímamaður þarf
að vita og gullkorn þess mann-
vits, sem ætla má að bæti mann-
giidið.
Það fer sannarlega tvennum
sögum af því, hvernig ríkisútgáf-
I an hafi rækt þetta hlutverk af
hendi.
Víst er að ytra útlit bóka
hennar hefur verið mjög ólysti
legt. Þær hafa verið heftar í
stað þess að vera í sæmilegu
bandi. Meðan útgefendur allra
venjulegra barnabóka hafa
gefið þær út í litsterkum og
myndprýddum kápum, er
Varla hægt að ímynda sér svip
lausara og andlausara útlit á
nokkrum bókum, en þeim sem
ríkisútgáfan hefur látið frá
sér fara. Er þetta þeim mun
alvarlegra þar sem heftin eru
ætluð sem lesefni barna.
Jyrir nokkrum árum gerði
námsbókaútgáfan tilraun með að
senda frá sér landakortabók, eða
Atlas. Enda þótt vitað væri, að
engin tækni væri fyrir hendi hér
á landi til að gera slíkt sæmilega
úr garði, var hún prentuð hér og
varð til lítils sóma.
Þetta gerðist á sama tíma og
öll landabréf af íslandi handa
fullorðna fólkinu, eru prentuð
erlendis og flutt inn. Hversvegna
mega börnin nú ekki fá innflutt
og góð landabréf eins og full-
orðna fólkið. Er það eingöngu
vegna þess, að ríkið einokar alla
skólabókagerð barnaskólanna. Og
það þótt útlendar iandakortabæk
ur snilldarlega gerðar, kosti sára .
lítið. )
Um efni bókanna mætti og
margt segja. T.d. það sem nefnt
hefur verið og vekur furðu, að
börn læri lítið sem ekkert um sig-
ur íslands í sjálfstæðisbaráttunni
og hina stóru daga íslands nú-
tímans, þegar framfarasporin á
öllum sviðum hafa verið stórtæk-
ust.
Hið nýja frumvarp stefnir
markvíst að því að bæta úr
ágöllunum. Fram til þessa hef-
ir framkvæmdastjórn náms-
bókaútgáfunnar verið unnin í
hjáverkum prentsmiðjustjóra.
Ekki er neitt verið að kasta
rýrð á hans starf, þótt stað-
hæft sé, að til þess að vel megi
vera, þarf námsbókaútgáfan
óskerta krafta hugkvæms og
framtakssams stjórnanda, og
er stefnt að því í frumvarpinu.
ENSKI þingmaðurinn Mr. Vane,
hélt í íyrrakvöld fróðlegan fyr-
irlestur á fundi í Félaginu Anglía,
sem hann kallaði „Brezka þing-
ið í 350 ár“.
- ★ -
Fyrirlesarinn bar saman skipan
þingsins nú og fyrir 350 árum.
Benti á að margt væri líkt nú
og þá, þrátt fyrir hina miklu
breytingar sögunnar. Margar
ættir hefðu átt mann á þingi
mestan hluta þessa tímabils. Þá
rakti hann þróunina í átt til hins
þingbundna konungsdæmis, sem
nú vævi í Bretlandi, og svo að
segja allir íbúar landsins vildu
viðhalda. En brezka lýðræðið
taldi ræðumaður reist á þrem
hornsteinum: í fyrsta lagi: Þjóð-
höfðingmn væri óflokksbundinn
með öllu. í öðru lagi: Ríkisstjórn-
in væri bundin af vilja þingsins
og í þriðja lagi embættismenn
ríkisins væru algerlega hlutlaus-
ir í stjórnmálum.
— ★ —
Loks ræddi Mr. Vane um fram-
tíðarskipari brezka þingsins.
Sagðist hann álíta að fleiri Eng-
lendingar vildu að Lávarðadeild-
in starfaði áfram en erfitt væri
að ná samkomulagi um skipu-
lagsbreytingar, sem þó eru tald-
ar nauðsynlegar. í því sambandi
kvaðst ræðumaður vona að fund-
in yrði leið til þess að tryggja
að nokkrir óháðir þingmenn
sætu jafnan í Neðri málstofunni.
Reynslan sýndi að þeir væru
ómetanlegir fyrir frjálst þing-
ræði, en nú er svo komið að
allir þingmenn í Bretlandi eru
flokksbundnir.
— ★ —
Nú er nokkuð um það rætt, að
til greina komi, að nokkrar ný-
lendur Englendinga sendi menn
á þing í London. Hafa Malta-
búar farið fram á það nú þegar,
en óvíst er, hvort úr því verður.
— Mennlaskélinn
Framh. af bls. i
ast fyrir framgangi þess. Hefði
menntamálaráðherra sýnt málinu
skilning, í viðræðum um það.
Rektor ávarpaði nemendur
sína með mjög ágætri og athygl-
isverðri ræðu, þar sem hann m.a.
minnti á þá alvöru, sem í nám-
inu er fólgin. Hina nýju nemend- !
ur skólans bauð hann hjartan- j
lega velkömna í skólann. Bað þá
minnuga þess að þeim sem vilja
vinna geti skólinn hjálpað til
nokkurs þroska. j
Þá bauð rektor velkomna til
starfs fjóra nýja kennara skól-1
ans, þá Jón Júlíusson, sem verið
hefur stundakennari við skólann
og Þórhall Vilmundarson, sem
I einnig hefur verið stundakenn-
ari. Hinir tveir eru þeir Magnús
Magnússon eðlisfræðingur, og
Ottó Jónsson. Þá koma að skól-
anum tveir nýir stundakennarar
Guðrún Helgadóttir og Sigur-
björn Guðmundsson, en af starfi
láta sem aukakennarar fimm
menn. Þeim þakkaði rektor fyrir
samstarfið á liðnum árum.
( Að svo mæltu sagði rektor
, skólann settan.
uu andi álrij'ar:
Til athugunar.
TVEIR feður hafa skrifað mér
og kvartað mjög yfir því,
hversu erfitt sé oft og tiðum að
fá varahluti í barnaleikföng. Þeir
benda réttilega á, að mörg barna-
leikföng eru mjög dýr og ástæðu-
laust að kaupa heilar hjólbörur,
þótt hjólið brotni undan þeim.
Börnin láta sér það ekki lynda, að
leikfangið sé skemmt og er það
kannski engin furða: Æ, pabbi,
það er ekkert gaman að leika sér
að þessum hjólbörum lengur síð-
an hjólið brotnaði, segja blessuð

,3- ' % 1.
... . . ..
börnin; og auðvitað linna þau
ekki látunum, fyrr en pabbi kem-
ur heim með nýjar hjólbórur.
Aftur á móti gæti pabbi losnað
við óþarfa útgjöld, ef varahlutir
væru til í leikföngin og finnst
mér, að bæði innflytjendur og
leikfangasmiðir ættu að athuga
þetta.
I . .
Góð málalok.
ÞAÐ virðist vera gott að heita
á Slysavarnafélagið. Nýlega
sendi kona nokkur á Elli- og
hjúkrunarheimilinu Grund pakka
til dóttur sinnar sem búsett er
vestan hafs. Pakki þessi glatað-
ist samt á leiðinni vestur, en þá
' datt gömlu konunni í hug gott
ráð: hún hét á Slysavarnafélagið.
Kom þá pakkinn með góðum skil-
um á afmælis- og silfurbrúð-
baupsdegi dótturinnar og þótti
öllum það góð málalok. Sendir
gamla konan félaginu kveðjur
sínar.
Skilaðu úrinu!
DÖNSK kona nokkur hefir skrif
að mér pisil og ber sig heldur
ilia, þar sem sonur hennar týndi
úrinu sínu ekki alls fyrir löngu á
Austurvelli. Þykir honum það
mjög leitt, einsog skiljanlegt er.
Hann auglýsti eftir því en án
árangurs og biður nú konan þann
sem fann úrið að skila drengn-
um því. Snáðinn fékk það í ferm-
ingargjöf frá foreldrum sínum
og heidur því mikið uppá það. —
Kem ég þessu á framfæri við
rétta aðila.
Engu tauti hægt að koma
við þjófana.
ANNARS virðist það orðið
undir hælinn lagt, hvort
menn fá aftur glataða muni hér
á þessu blessaða landi okkar. Það
er einsog fólk haldi, að það eigi
þá muni sem það finnur, en auð-
vitað er það siðferðileg skylda
þess að reyna eftir megni að
koma þeim til réttra eigenda. Á
þessu er oft misbrestur og verð-
ur að bæta hugsanagang þeirra
sem láta undir höfuð leggjast að
skila fundnum munum. Aftur á
móti verður engu tauti komið við
þá sem eru ákveðnir í að stela
þvi sem þeir finna. Þeir verða
bara að sitja uppi með þýfið. án
þess að hægt sé að aðhafast neitt.
Góðir kostir.
HyiER dettur í hug í þessu sam-
1*1. bandi, að ljósmyndari Morg-
unblaðsins fór nýlega niður að
Tjörn að taka ljósmyndir. Þegar
hann kom aftur, varð hann þess
var, að hann hafði tapað litglerj-
um sem kosta munu í verzlunum
nokkur hundruð krónur. Blaðið
auglýsti eftir þessum týndu mun-
um, og sama morguninn kom ung
ur piltur, Sturlaugur Grétar
Filippusson að nafni, hingað nið-
urá blað og skilaði glerjunum.
Fékk hann auðvitað þakkir fyrir |
og fundarlaun. En af þessu má |
sjá, að enn eru heiðarlegir ungl- i
ingar í þessum bæ, og vissum við ■
það raunar áður. Ungt fólk (og
gamalt raunar lika) ætti að taka
Sturlaug sér til fyrirmyndar, því
að hann er bæði skilvís og heið-
arlegur piltur og eru það góðir
kostir.
MerkfS,
gem
klæSlr
landil
— Frlðun fhki-
miðanna
Framh. af bld 1
þótt þeir gætu þá veitt allt inn
að þriggja mílna landhelgi.
Þannig er það ljóst, að stærstu
árgcngar þorsks á vorum tímum,
stórfelldar veiðiaðgerðir og vægð
arlaus veiði upp að þriggja mílna
landhelgi hafa ekki gefið eins
mikinn afla eins og meðalstórir
árgangar, og miðlungs veiðiað-
gerðir fyrir utan fjögurra mílna
landhelgi árið 1953.
Það er enga skýringu hægt
að finna á þessu aðra en þá,
að uppeldisstöðvar þorsksins
voru friðaðar að nokkrum
hluta 1950 og enn frekar 1952.
UNGVIÐINU VAR ÁÐUR
MOKAÐ UPP
Alveg sama sagan er með ýsu-
stofninn. Honum fór hrakandi
fyrir víkkun landhe’ginnar, þótt
hann næði sér að vísu aftur á
strik í báðum heimsstyrjöldun-
um.
Ástæðan til þess, hve gekk á
ýsustofninn var að ungviðið fékk
ekki að vera í friði. Meginhluti
ýsuaflans var alltof ungur fiskur
1—3 ára. Það er engin ástæða til
að ætla að ýsuárgangarnir 1949
og 1950 hefðu ekki sætt sömu ör-
lögum, að vera mokað upp sem
ungviði, ef friðunaraðgerðirnar
hefðu ekki komið fram.
AUKNING ÝSUAFLANS
Árið 1953 ollu friðunaraðgerð-
irnar því að árgangarnir frá 1949
og 1950 sem nú voru vaxnir upp
voru mjög síórir. Til sönnunar
þessu er skýrt frá togveiðirann-
sóknum, sem gerðar hafa verið
síðustu 30 ár í Faxaflóa og sem
enn eru gerðar sem tilraun utan
við gömlu landhelgislínuna, en
innan við þá nýju.
Á einum stað var aflatala af
ýsu í klukkustundar togi 1341
stk. í maí 1953. Hafði verið mest
áður á sama tíma árs og sama
stað 66 stk.
í ágúst 1953 veiddust 765 ýsur
á sama stað í klukkustundar togi.
Hafði verið mest áður á þessum
tíma árs 70 stk.
í nóvcmber 1953 veiddust 580
ýsur á s;ma stað í klukkustundar
togi. Haiði verið mest áður 104
stk.
ÝSUSTC; FNINN
HEFÐI ILLA FARIÐ
ÁN FRIÐUNAR
Þessar tölur sem og margt
annað bendir greinilega til þess
hvílíkt gagn hefur orðið af frið-
uninni. Nú vitum við að Bretar
juku mjög fiskveiðiaðgerðir við
ísland 1953. Ef þeir hefðu enn
mátt veiöa um allar uppeldis-
stöðvar ýsunnar með hinum
aukna flota og moka ungviðinu
upp, er ljóst hvernig farið hefði.
Ýsustofninn hefði ekki aukizt,
heldur farið alvarlega og stöðugt
minnkandi.
KOLAAFLI ÍSLENDINGA
MINNKAB
Næst er komið að kolaveiðun-
um. Þar sýna skýrslur að eftir
útvíkkun landhelginnar hefur
kolaveiði íslendinga minnkað
mjög. Stafar þáð af útilokun
dragnótabátanna og einnig af því
að brezki markaðurinn hefur
lokazt, en þangað seldu íslend-
ingar einkum þessa fisktegund.
EN ÞRÁTT FYRIR ALLT
EYKST KOLAAFLI BRETA
Kolaafli Breta við ísland jókst
lítillega 1952—1953 og stórlega
frá 1953 til 1954. Þegar þess er
gætt að sum beztu kolamiðin
(með ungum fiski) hafa nú lok-
azt togurum, þá verður hinn
aukni kolaafli á veiðisvæðunum,
sem nú eru mjög takmörkuð ekki
skilin öðruvísi en að kolastofn-
inn hafi aukizt stórlega 1951—54
vegna friðunarráðstafana íslend-
inga.
Hinn aukni fiskafli hefur
líka komið þannig í ljós, að
þrátt fyrir það þótt stórum
fiskimiðum væri lokað hefur
afli r.f íslandsmiðum numið
32% af heildarafla brezkra
togara árin 1953—54, en var
áður aðeins 21%.