Morgunblaðið - 06.11.1955, Page 1

16 síður og Lesbók
42, árganffn*
254. — Sunnudagur 6. nóvember 1955
PrentsmlSJd Morgunblaðsins
Jakob Möller.
ÆTT OG UPPRUNI
Jakob Möller var fæddur 12.
júlí árið 1880 á Stóra-Bergi á
Skagaströnd. Foreldrar hans
voru Ingibjörg Gísladóttir frá
Neðri-Mýrum í Refasveit og
Christian Möller kaupmaður, er
síðar fluttist til Hjalteyrar við
Eyjafjörð. Jakob Möller lauk
stúdentsprófi ário 1902 og heim-
Speki prófi í Kaupmannahöfn
árið 1903. Árin 1902—1905 stund-
aði hann verkfræðinám í Kaup-
mannahöfn, en síðan læknanám
í Reykjavík árin 1906—1909. En
þá hvarf hann frá námi og gerð-
ist bankaritari í Landsbankan-
um. Stundaði hann þau störf til
ársins 1915. Árin 1915—1924 var
hann ritstjóri dagblaðsins Vísis.
Eftirlitsmaður með bönkum og
sparisjóðum var hann árin 1924
til 1934.
VÍÐTÆK
STJÓRNMÁLAAFSKIPTI
Jakob Möller hóf ungur af-
skipti af stjórnmálum. Þótti hann
með afbrigðum snjall og þrótt-
mikill baráttumaður. Hann var
kosinn þingmaður Reykvíkinga
árið 1919 og sat á þingi til 1927.
Árið 1931 kusu Reykvíkingar
hann að nýju á þing og átti hann
síðan sæti þar fram til ársins
1945, er hann var skipaður fyrsti
sendiherra íslands í Kaupmanna-
höfn eftir að lýðveldið var stofn-
sett. Gegndi hann sendiherra-
störfum fram til ársins 1950, er
hann varð sjötugur.
Þegar þjóðstjórnin var mynd-
uð árið 1939 varð Jakob Möller
fjármála- og viðskiptamálaráð-
herra. Vorið 1942, þegar Ólafur
Thors myndaði fyrsta ráðuneyti
sitt, varð Jakob Möller fjármála-
Hækkun bátagjaldeyrísins
og sjónarmið úfvegsmanna
Mendes-France
skóknr Fnuie
Jakob Möller fyrrver-
andi róðherra
JAKOB MÖLLER, fyrrverandi ráðherra og fyrsti sendiherra
íslands í Kaupmannahöfn eftir að lýðveldi var stofnað, and-
aðist að heimiii sínu hér í Reykjavík í gærmorgun, rúmlega 75
ára að aldri. Hafði hann legið rúmfastur undanfarna mánuði á
sjúkrahúsi, en var fluttur heim á heimili sitt að Hólatorgi 2 fyrir
nokkrum dögum. — Með Jakobi Möller er til moldar hniginn einn
af gáfuðustu og merkustu stjórnmálamönnum íslendinga.
PARÍS, 5. nóv. — Pierre Mendes-
France, fyrrverandi forsætisráð-
herra, vann mikinn sigur yfir
andstæðingum sínum, er hann
var í dag kjörinn varaformaður
flokks síns. Landsþing Róttæka
flokksins stendur nú yfir. — Er
þetta mjög mikilvægur sigur fyr-
ir Mendes-France, þar sem hann
verður þá „potturinn og pannan"
í öllum undirbúningi flokksins
fyrir næstu þingkosningar. Þeir
flokksbræðurnir Mendes-France
og Faure hafa undanfarið staðið
í miklum deilum og málaþrasi,
þar. sem Faure vill, að almennar
kosningar fari fram í Frakklandi
þegar í næsta mánuði, en þær
áttu ekki að verða fyrr en í vor.
Vill Mendes-France koma í veg
fyrir, að Faure geti fullgert
stefnuskrá sína.
Fyrrverandi forsætisráðherra
Edouard Herriot var kjörinn for-
maður flokksins, en hann er nú
nokkuð við aldur, og má því gera
ráð fyrir, að Mendes-France hafi
töglin og hagldirnar innan flokks
ins. —
MOSKVU — Rússar eru mjög
áfram um, að Ólympíuleikirnir
verði haldnir í Moskvu árið 1964.
Hafa þeir þegar hafið byggingu
nýs íþróttasvæðis, og munu á-
horfendapallarnir rúma 120 þús.
manns í sæti.
Stutt samtal viB Ólaf
Thors forsœtisráðherra
ALAG á bátagjaldeyri hefur nú verið hækkað um sem svarar
16—17% á sterlingspund og dollara og um 40% á clearing
gjaldeyri. Var fyrrnefndi gjaldeyririnn áður seldur með 60%
álagi, en er nú seldur með 70% álagi. Hinn síðarnefndi var seldur
með 25% álagi, en er nú seldur með 35% álagi.
Það eru sarntök útvegsmanna og gjaldeyriseigenda, sem ákveðið
hafa þessa hækkun á bátagjaldeyrinum.
Mbl. sneri sér að þessu tilefni til Ólafs Thors forsætisráðherra
í gær og spurði hann um hvernig í þessum málum lægi. Komst
hann þá að orði á þessa leið:
TAKMARKAÐUR LISTI
Þegar bátagjaldeyriskerfið var
1 upp tekið snemma árs 1951 fengu
I útgerðarmenn fríðindi í sam-
, bandi við hálft andvirði báta-
afurða, að undantekinni síld og
þorskalýsi og leyfi til þess að
selja gjaldeyri með álagi, sem
þeir réðu sjálfir. Þessi heimild
til þess að ráða álaginu var fyrst
og fremst miðuð við það að gjald-
eyririnn seldist. Af hálfu ríkis-
stjórnarinnar var þessi réttur til
að ráða álaginu miðaður við það
að útgerðarmenn bæru sjálfir
ábyrgð á, hvort gjaldeyririnn
j seldist eða ekki. Jafnframt var
j þeim skammtaður takmarkaður
| listi yfir vörur, sem ekki mátti
| kaupa fyrir annan gjaldeyri en
hinn svo kallaða bátagjaldeyri.
Ólafur Thors.
| og dómsmálaráðherra. Stýrði
hann þeim ráðuneytum til hausts
ins 1942 er sú ríkisstjóm fór frá
. völdum.
GEGNDI FJÖLMÖRGUM
TRÚNAÐARSTÖRFUM
j Jakob Möller gegndi fjölmörg-
um öðrum trúnaðarstörfum í
þágu þjóðar sinnar og bæjar-
félags. Hann var um langt skeið
stjórnarformaður og fram-
kvæmdarstjóri Sjúkrasamlags
Reykjavíkur. Bankaráðsmaður í
Islandsbanka var hann um skeið,
átti sæti í Þingvallanefnd, í
bankaráði Landsbankans og
Landsbankanefnd, í milliþinga-
nefnd um tryggingamál og um
launamál. — Bæjarfulltrúi var
hann einnig í mörg ár.
Hann var kvæntur Þóru Þórð-
ardóttur, verzlunarstjóra Guð-
johnsens á Húsavík, en hún lézt
árið 1922.
Jakob Möller var fjölhæfur
gáfumaður, drengur góður og
virtur og vinsæll meðal allra
þeirra er honum kynntust.
ar og Israelsraenn við
sama heygarðshomið
Hammarskjöld og Burns reyna
að miðla málum
Jerúsalem, Washington og Lundúnum, 5. nóv.
ENN sló í bardaga milli Egypta og ísraelsmanna á Gaza-svæðinu
dag. Talsmaður egypzku stjórnarinnar sagði, að ísraelsmenn
hefðu ráðizt inn á egypzkt landsvæði, en verið hraktir til baka,
og hefði mikið mannfall orðið í liði þeirra. En Egyptar hefðu
fceðið lítið manntjón.
Ben Jússef selzt
í húsæti d ný
PARÍS, 5. nóv. — Franska
stjórnin hefur ákveðið að gera
Ben Jússef aftur að soldán í
Marokkó. Ben Jússef fer til Ma-
rokkó innan skamms. Thami E1
Glaoui, pasha af Marrakesh, fór
í dag til Frakklands til að ræða
við soldáninn. E1 Glaoui var til
skamms tíma einn mesti and-
stæðingur Ben Jússefs, en hyggst
sennilega haga seglum eftir vindi.
★ SVÖR f SVIPUBUM DÚR
í dag kallaði bandríski að-
stoðarutanríkisráðherrann Allen
sendiherra Egypta og ísraels-
manna á sinn fund — sitt í hvoru
lagi. Lét hann í ljósi kvíða yfir
stöðugt versnandi ástandi á
landamærum landanna og sakaði
bæði ríkin um að hafa rofið
vopnahléssáttmálann. Svör sendi-
herranna voru í svipuðum dúr
og svör egypzku og ísraölsku
stjórnanna hafa verið til þessa —
og kenndi hvor öðrum um.
i
í dag lögðu framkvæmda-
stjóri SS, Dag Hammarskjöld,
og Burns, yfirmaður vopna-
hlésnefndarinnara í ísrael,
fram sérstakar tillögur, er
miða að því að binda endi á
skærurnar á landamærum
ísraels og Egyptal'ands. Sagði
Burns í Lundúnum í dag, að
fyrsta verk hans, er hann
kæmi til Jerúsalem, yrði að
ganga eftir svörum frá ríkj-
unum báðum við tillögum
þessum. — Vildi Burns ekki
skýra frá einstökum atriðum
tillagnanna.
* LANDAMÆRIN EKKI
SKÝRT MÖRKUÐ
Burns sagði, að átökin við
E1 Auja ættu upptök sín í því,
að landamærin þar væru ekki
skýrt mörkuð á nokkuð löngum
kafla. Kvað Burns það rétt, að
Israelsmenn hefðu hindrað starfs
lið vopnahlésnefndarinnar í að
komast inn á E1 Aujasvæðið,
meðan átökin stóðu yfir s.l. mið-
vikudagskvöld.
Aðspurður sagði Burns, að
mikil hætta væri á því, að
vopnasala kommúnisku ríkj-
anna til Egypta kynni að espa
báða aðila og leiða til mjög
hættulcgs ástands. „Vonandi
láta stórveldin ekki hér við
sitja,“ bætti Burns við.
Ræddi Burns í dag við brezka
utanríkisráðherrann MacMillan,
en fór síðan flugleiðis til Jerú-
salem.
10% LÆKKUN
UM SÍÐUSTU ÁRAMÓT
Þetta hefur í meginatriðum
varðandi vörulista, álag og helm-
ingsréttindi staðið til síðustu áre<-
móta. Hins vegar hafa útgerðar-
menn og einkum þó fiskkaupend-
ur oft á þessu tímabili talið að
þeir yrðu að fá aukin réttindi til
þess að fá staðizt hækkandi verð-
lag á fiskinum innanlands, þar
sem fiskverð erlendis hefði ekki
hækkað eða að minnsta kosti
ekki tilsvarandi. Þessum kröfum
var þó synjað og höfðu menn þá
jafnan í huga, að ef í harðbakka
slægi gætu breyttar aðstæður
gefið bátagjaldeyriseigendum sið-
ferðilegan rétt til að hækka
álagið.
Um síðustu áramót ákvað svo
ríkisstjórnin í von um bætt afla-
brögð vegna friðunarráðstafana,
og í því skyni að berjast gegn
því að ný kauphækkunaralda
risi, að minnka bátagjaldeyris-
fríðindin um 10% yfir vetrar-
vertíðina, þ. e. a. s. að lækka
þann hluta af aflamagninu, sem
gjaldeyrisfríðindin næðu til, úr
50% niður í 45% af heildarafla
bátanna, að frádregnu lýsi og
síld.
Þannig stóð málið þegar gjald-
eyriseigendur nú fyrir skömmu
tilkynntu ríkisstjórninni að þeir
ætluðu að hækka álagið á báta-
gjaldeyri.
RÖK ÚTVEGSMANNA
— Hvaða rök færðu gjaldeyris-
eigendur fyrir þeirri ósk sinni?
— Þau voru í aðalatriðum
þessi:
| 1. Sú verðlagsstefna stjórnar-
\ innar, sem lá til grundvallar
skerðingu bátagjaldeyrisréttind-
anna hefði farið út um þúfur,
þegar kaupgjald í landinu hækk-
aði eftfr verkföllin s.l. vor.
2. Að enda þótt verulegur hluti
hraðfrysta fisksins væri þá kom-
inn í hús hefði saltfiskur og
Framhald á bls. 2.