Morgunblaðið - 22.11.1955, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 22. nóv. 1955
MORGUNBLAÐIÐ

M.E. Jessen sjötugur titvnrpið og Sinfónmhljémsveitii
I DAG hylla íslenzkir vélstjórar
skóiastjóra sinn sjötugan.
M. E. Jessen hefir frá upphafi
veitt Vélskólanum forstöðu um
40 ára skeið, en lét af störfum
mýliðið haust. Það er enginn smá-
hópur sem Jessen hefir braut-
skráð, rúmlega 500 vélstjórar. Ég |
er þess fullviss að allir með tölu,
þeir sem ekki eru látnir, minnast
skólastjóra síns með hlýhug og
senda honum árnaðaróskir á þess '
um merkisdegi.
íslenzka þjóðin stendur í þakk- !
arskuld við þennan mann, sem
Seyst hefir af hendi og það með
prýði mjög þýðingarmikið og
langt dagsverk í þágu atvinnu-
vega hennar. Fárri eða engri
þjóð er jafn áríðandi eins og oss
fslendingum að menntun og
hæfni þeirra manna, er fara eiga
sneð og sjá um vélakost lands-
imanna sé í góðu lagi. Þetta hefir
Sivilt á herðum Jessens um 40
ára bil með þeim hætti að ísl.
vélstjórar þykja skara fram úr
vélstjórum annarra þjóða.
Þeir sem starfað hafa með
Jfessen koma fljótt auga á ýmsa
jþá eiginleika í fari hans sem
skýra þá miklu giftuerstarfi hans
hefir fylgt frá upphafi. Afburða
kennarahæfileikar, fjör og starfs-
þróttur. Sjálfur hefi ég ekki ver-
Ið nemandi hans, en ég hefi heyrt
rmarga þeirra róma hversu ákaf-
lega auðvelt honum léti að skýra
jjafnvel torskilin atriði. Hitt þekki
ég af eigin raun hversu f jör hans
©g gáski er sjaldgæft.
Um leið og ég þakka M. E.
Jessen samstarfið á s.l. 10 árum,
sendi ég honum og hans ágætu
konu, minar beztu ámaðaróskir á
þessum tímamótum í ævi hans.
Gunnar Bjarnason.
skólastjóri Vélskólans.
ÞEGAR menn kynna sér sögu
þjóðanna, þá kemur í ljós,
að þegar tímamót í sögu þeirra
eiga sér stað, er það oftast að
einhverju leyti tengt við nöfn
vissra manna, sem hafa átt mik-
inn þátt í þeirri þróun, sem
Símamótum hafa valdið.
Þessa hefur mjög gætt í sögu
íslenzku þjóðarinnar frá því að
þjóðin öðlaðist innlenda stjórn
©g hún fór sjálf að njóta ávaxt-
anna af erfiði sínu og nota þann
afrakstur til uppbyggingar á
efnahagskerfi sínu.
Það verða sérstaklega tvö nöfn,
sem mér verður hugsað til nú
i dag, þegar M. E. Jessen, fyrr-
verandi skólastjóri Vélskólans í
Keykjavík, er 70 ára. Þessir tveir
menn eru Thor Jensen, sem lát-
Inn er fyrir fáum árum og af-
mælisbarnið M. E. Jessen. Mér
verður hugsað til þessara manna
samtímis, vegna þess að þeir voru
báðir tengdir sömu þjóðum á
sama máta, það er Danmörku og
íslandi.
Fyrst er það Thor Jsensen,
sem kemur til landsins á æsku-
skeiði og yfirgefur sín föðurtún
á þeim árum, þegar byrjar að
bjarma fyrir nýjum degi frelsis-
íns, eftir margra alda kúgun og
óáran. Hann hrífst strax af is-
ienzku þjóðinni og íslenzkum
þjóðarháttum, og tileinkar sér
vélfræðideild Stýrimannaskólans
i Reykjavík.
Sama sagan endurtekur sig.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEITIN
hefur nú um skeið verið
M. E. Jessen giftist íslenzkri á dagskrá og margt sagt raka-
gagnmerkri glæsilegri konu. laust og ofsafengið um hana og
: samband hennar við útvarpið,
auk þeirra árása, sem Þjóðviljinn
hefur haldið uppi gegn mér sér-
staklega af þessu tilefni. Um það
hirði ég ekki. Það er tilgangs-
laust að deila við menn, sem
hafa þann tilgang einan að efla
ófrið og tortryggni. Ég hef það
lengi unnið með ólíkum mönnum
að margs konar málum í friði og
sátt og geri enn hér í útvarpinu,
að ég óttast hvorki stundar-
ágreining um dægurmál innan
stórrar stofnunar, né uppsteit
fárra manna. Á minni persónu-
legu afstöðu ætla ég sjálfur og
einn að hera ábyrgð og þarf eng-
an að biðja afsökunar eða vægð-
ar vegna verka minna eða úr-
skurða í útvarpinu og ætla ekki
að gera. Verður hver að virða
eftir Vilhjálm Þ. Gislason útvarpsstjóra
heldur öðrum sjóðum sínum. Út-
varpið eitt hefur því beinlinis
greitt fyrir sinfóníuhljómsveit-
ina ca 3 milijónir króna, auk
þess sem það hefur lagt henni
tónleikatekjur, sem sjálfsagt var,
og gefið henni allan fram-
kvæmdakostnað í stofnuninni.
Svo rísa vandlætararnir og
vinir menningarinnar upp og
berja sér á brjóst í heilagri bræðr
og breiða úr sér, af því að ekkert
sé eða hafi verið gert.
I . v.
I Utvarpinu hefur aldrei borið
nein skyida til þess að reka sin ■
fóníuhljómsveit, þó að tengslin
milli þeirra geti verið hagfellt
fyrirkomulag. Það þarf síður á
sinfóníuhljómsveit að halda en
, ýmsir aðrir aðiiar, því að það
einna og öll ^menning se^einka- getur f]utt ríkulega betri hljóm-
sveitarleik á annan hátt, af plöt-
um, þó að það hafi lagt áherzlu
á að hafa ,,lifandi“ tónlist og
styðja almennt tónlistarlíf í land-
inu. Krafan um skyldu útvarps
varpsins er mál milli þess og sife]]dar kröfur á hendur öðrum,! f „ { * fK7+,,r miiriT
hlustendanna. Þar sem ég hef hafandi pnaa úrlausn siálfir af pvi a° utvarPlð flytur mikla
haft með bau að eera i útvaminu of.,dl enga . n ausn sja ; musík ,er álíka, og ef þess yrði
haft með þau að gera í utvarpinu Shka menn gildir emu, hvort i krafizti að útvarpið ræki Þjó0„
Vilhjálmur Þ. Gíslason
það eða misvirða, eftir því sem fyirtæki sjálfra þeirra. Það er
hann er maður til, þó að ég taki auðveit að vera verndari menn-
hiklaust þá stefnu eina, sem ég iugarinnar og vinur listanna, ef
tel réttasta,. hvort sem hún er ekki þarf annað til en ana áfram
‘ vinsæl 1 svipinn eða ekki. Sam- j sjaifumglöðu ábyrgðarleysi og
Hann lifir sig að mörgu leyti inn varusiní.lj°e^S mbefs “g hafa SUkklu?£ “f? Iins að reka sinfóníuhljómsveit,
í hugsunarhatt Islendmga og til-
einkar sér þjóðarhætti þeirra.
Hann byrjar alveg frá grunni
á að byggja upp kennslukerfi
til menntunar vélstjóraefnunum,
og miðaði ailt við hið fullkomna
kennslukarfi danska vélstjólra-
skólans. Það er öllum mönnum
er bezt að eg segl fra Þeim, enda ]istin eða dyntir sjálfra þeirra ieikhúsið~~(sem líka
að mér beint skeytunum.
kosta milljóninni meira eða
á í fjárhags
; örðugleikum eins og sinfóníu •
TT minna og fyrtast. ef nefna Þarf, h]jómsveitin)> af því að útvarp-
Útvarpið hefur haft hliómsveit tV0 Prbsaiskan blut sem peninfa; I ið flytur mikið af leikritum,
iu ci uiiuiii iiioiiiium svo að segja frá upphafi og smá- E* uv^a vlsu hefur venð veltzt meira en nokkur annar aðili í
Ijóst, sem þekkja til þess fjár- 8ukið hana og eert ýmsar ti]_1 að. hltomsyeitinni og mmum af' landinu. Útvarpið hefur árum
skorts og sparnaðaranda, sem þá raunir þæði um hljómsveitarleik 2'um^það a^ð ég hS^engið^af Sama" S,yrkt sinfbníutónleika
rikti um alla meðferð opinbers og kórsöng Ein tilraunin var sú u Jk ° g h fl g ng ð 1 rikulega og eg fyrir mitt leytr
fiár. « M> hefur þurft lagrti ÍÍSve.t aS S™'«« þ? Si" mí.eiSÍ i '»k‘ s,ik» h,i4n’
og þrautseigju til að fá nauðsyn- mest og tók að sér að gera tilraun hana n| undanfarið yJrið borin sveit a herðar utvarpsins ems,
legustu fjarframlög til að koma um rekstur sinfóníuhljómsveitar unni af útvarpinu og aldrei lifað 1 30 aHra styrk]a’, ef þess vær'
þessu i kring. En að petta hefur (50_55 manna) sumartð 1953. í .kos*Yr: Hér er ekkÍ deÍU
tekist svmr arangurinn. þeirri hljómsveit var innifalin ar aldrei búið ýið betri kjör eða Um glldl malsins’ segl eg enn og
Nu er íslenzka vélstjorastettm útvarpshljómsveitin og Þjóðleik-1 starfsskilyrði og vinir þessarar
sambænleg við færustu velstjora hússhijómsveitin og tónleikar | hljómlistar aldrei fengið fleiri
stettir annarra landa, svo ekki þeirra. Samningar um þá starf- eða þetri tónleika.
sé merna sagt. Nú, þegar hin al- semi runnu út nú í septemberlok , Enginn ágreiningur er um það,
gjora velvæðmg er orðm í land- 0g var það öllum aðilum vitan-' að æskilegt væri að geta haldið
mu, eða er að verða að veru- legt fyrir fram,- svo að enginn uppi stúrri og gúðri hljómsveit.
leika, bá mega landsmenn hugsa var „rekinn“ eða „dreginn á Vafinn er um hitt, hver vill og
með þakklæti til afmælisbarns- samningum“, og gömlu hljóm- j hver getur borgað brúsann og
ins sjötuga og minnast þess, að sveitarmennirnir eru hér enn. j þorið ábyrgðina á rekstrinum og
það er fyrir hans brautryðjenda- Þratt fyrir margar tilraunir tokst hallanum. Enn þá hefur enginn
starf að landsmenn eru nú færir ekki að koma á nýjum samning-
til að taka á móti þeirri algjöru um fyrir þennan fyrrnefnda
vélvæðingu og halda henni í tíma, þótt útvarpið þyði ýmis góð
horfinu. I boð. Það bauðst til þess að ráða
Þegar konur og karlar í hin- 27 menn fasta og fulllaunaða, ef, heldur sú gamla „sjálfstæða
um dreifðu byggðum íslands því yrðu tryggðir 28 lausamenn! hljómsveit. Þótt menn hafi
fengizt til þessa nema útvarpið
og hellt í þetta stórfé. Án út-
varpsins hefði aldrei verið hér
nein sinfóníuhljómsveit, ekki
snúa snerli eða þrýsta á hnapp, til stórra tónleika í viðbót. Að
eða opna fyrir heitavatnskrana, því gekk Félag hljóðfæraleikara,
til að fá ljós eða yl í híbýli sín, eða nokkrir þeirra, ekki þá, og
eða til að setja í gang einhverja var talið, að ekki fengist þá
rafmagnsvélina, þá mega menn starfhæf hljómsveit. Til þess að
minnast 26 ára unga mannsins, bæ6t væri að gera slíkt tilboð
sem fyrir 44 árum yfirgaf sín bui'ftl a® hækka afnotagjöld,
föðurtún og settist hér að og ól vegna sinfóníuhljómsveitarinnar,
þjóðina upp í það að geta til- bott bað væri talið óvinsælt.
einkað sér öll þessi gæði. | Mundi ráðuneytið hafa fallizt á
Að endingu vil ég rifja upp bað> og 1 útvarpsráði greiddu
hin sígildu spakmæli úr Háva- hrir þyi atkvæði- Einn þeirra
málum- taldi hljómsveitina þó hvíla of
þungt á útvarpinu og tveir mót-
mæltu hækkuninni eindregið í
bréfi.
Margar áætlanir hafa verið
gerðar, frá nokkuð lausráðinni
sveit fyrir um 1.300 þúsund
krónur upp í fulla fastráðna sveit
fyrir rúmar 3 milljónir króna og
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur it sama;
en orðstirr deyr aidrei,
hveim sér góðan getur.
Ég hefi þá trú að orðstír þess-
ara tveggja mætu manna muni
aftur, heldur um fjárhagsgrund
völl þess og óhjákvæmilegan
rekstrarhalla, sem fyrirsjáanlega
fer vaxandi.
VI.
Engin skynsamleg hlutföll eru
orðin í dagskrárkostnaði út
yarpsins, þegar hljómsveitar
leikur einn, auk einleiks, sam-
leiks og söngs. kostar um hálfa
aðra milljón króna á ári, meðan
ekki er unnt að verja til erinda
nema 250 þúsund krónum, til
upplestra 100 þúsund krónUm og
til allra leikrita heils árs ekki
nema 200—250 þúsund krónurn.
Ég geri ráð fyrir, að bókmennt
ir, fræði og leiklist megi teljast.
hluti íslenzkrar menningar, engu
siður en tónlist.
Það er hafið yfir allan efa, að
yfirgnæfandi meirihluti hlust
verk. Það er ekkert nýtt, þútt enba mundi óska þess, að meira
slík dagskrártilraun standi ekki i fe/rðl varlð th songs og talaðs
endalaust. Einu sinni var rekinn , orðs og leikrita og minna ,tlf
prýðilegur útvarpskór og felld- i S_infomunn!r;__Vlð.lUrfunl_„ekk
ur niður, af því að hann þótti
of kostnaðarsamur fyrir dag-
skrána. Miklu fleiri hlustendur
ekki getað eða viljað semja
við útvarpið um áframhald-
andi rekstur sinfoníuhljóm-
sveitarinnar innan möguleika
þess fjár, sem útvarpið hefur nú,
þá hefur útvarpið unnið hér
skemmtilegt og lærdómsríkt
sakna söngs en sinfóníuhljóm-
leika.
IV.
Nú er bezt, að menn sjái sjálfir
staðreyndir málsins:
Útvarpið hefur rekið sinfóníu
ert að metast um vinsældir
hljómsveitarinnar — ég vona, að
þær hafi aukizt í höndum út
varpsins — en þær eru því mið
ur enn af skornum skammti.
Meðaltal seldra miða að hverjum
hljómleik hefur verið 382, en
Þjóðleikhúsið tekur í sæti 661.
Aldrei er hægt að endurtaka
slíka hljómleika í sal, en útvarp
einna síðast um samsetta sveit hljómsveitina frá 1. júlí 1953 til að er þeim að sjálfsögðu. Til
fyrir ca. 2 milljónir 172 þúsund 30. sept. 1955, um tvö ár, auk samanburðar er það, að vinsæl
ekki gleymast, syo lengi sem is- krónur, og var þá gert ráð fyrir 1 sumarfría. Hún hefur kostað á leikrit í Þjóðleikhúsinu sækja
_ , ... , . , . , unga er ° u og 1S en^ a framlagi útvarpsins upp undir þessum tíma um 5 milljónir kr., 12 þús. til 30 þúsund gestir, aulc
Þa. Giftist íslenzkn kjarnakonu \ þjoðxn kann að meta manngildi, f miuj 400 þús krónum meg kr 4.823.740)50i auk kostnaðar þess sem þeim er oft einnig út
©g verður svo brautryðjandi að framsym. atorku og fynrhyggju. hækkuðu afnotagjaldi. Það eru af framkvæmdum og skrifstofu-; varpað.
erra Jessen, eg oska þer og ekki áætlanir, sem vantar, held- haldi, sem útvarpið hefur gefið í Þegar þess er gætt, hversu illa
onu þmni mnilega til hammgju ur fé fif að standast þær I henni. Af þessu fé hefur út- j útvarpið stendur að vígi með alla
með dagmn. Hafðu bokk fyrir ( j>etta er nú iiðin tið og hefur j varpið greitt af dagskrárfé sínu | dagskrárgerð sína, vegna hús~
allt, sem þu hefur unnið fyrir verið ieitað fieiri úrræða, m. a. 1 milljón og 900 þúsund krón-j næðisleysis, sem brýn þörf er a<5
hef ég bréflega spurt bæði fjár- ur, og þar að auki lagt hljóm-; bæta úr, og hversu ýmsar kröfur
veitinganefnd og bæjarstjórn um sveitinni allar tekjur af tón- ! á hendur því fara vaxandi og ný
hærri framlög. Engin ástæða er leikum útvarpsins, rúml. 258 þús- j verkefni bíða úrlausnar, þá þarf
til þess að ásaka útvarpið eða und krónur, eða alls 2 millj. 158 engan undra, þó að það geti
mig sérstaklega fyrir vanrækslu þúsund krónur. Framlag ríkis-; ekki staðið takmarkalaust undir
stórfelldum reksturshalla af ein-
stofnun stórútgerðar á íslandi,
eftir margskonar erfiða baráttu,
áður en það tókst.
Svo líður fram til ársins 1911.
Árangurinn af brautryðjenda-
starfi Thor Jensens er að ná há-
snarki í blómlegum flota vél-
skipa og botnvörupskipa, en það
var sá hængur á, að engir inn-
lendir menn voru þá til með full-
Icomna þekkingu á meðferð og
viðhaldi þeirra véla, sem knúðu
áfram hinn síaukna fjölda fiskj-
skipa.
Þá er það að M. E. Jessen er
fenginn til landsins, eftir óskum
að heiman, sennilega að ráðum
Thor Jensens í samráði við skólja
stjóra danska vélstjóraskólanp,
til að koma upp og kenna víð
í þessu.
íslenzku þjóðina.
Þorkell Sigurðsson,
vélstjóri.
Gjöí fil Sólvangs
SÓLVANGI í Hafnarfirði hefur m.
nýlega borizt gjöf frá frú Ástu Ég hef ekki um að kvarta við- 395.735,00, en fyrir leik hljóm-
Guðmundsdóttur, Suðurgötu 33, skiptin Við hljóðfæraleikarána sveitarinnar í Þjóðleikhúsinu kr.
Hafnarfirði, til minningar um frú sjálfa. Tregðan mun öllu heldur 758.995,00, Þrátt fýrir þessar að-
Unu Vagnsdóttur og frú Sigríði hafa stafað af ráðum ánnarra. komnu tekjur, varð hallinn 1
Arnþórsdóttur. Gjöfin renni jí Hér er lítill, en snúðugur og milljón og 95 þúsund krónur í
skógræktarsjóð Árlunds. For- snældulipur flokkur manna, sem.viðbót (kr. 1.095.201,10) og
stjóri Sólvangs þakkar hjartan- géngur! uppstertúr úm ríki allra greiddi útvarpið éinnig þann
lega þessa gjöf. lista, einá og þær séu óðal þeirra! halla, en ekki af dagskráríé,
sjóðs, sem er hluti af skemmt-
anaskatti er kr. 414.774,64 og ! um dagskrárlið, sem er langt frá
styrkur Reykjavíkurbæjar kr.
því að vera meðal þeirra vin-
sælustu, hversu ágætur sem hapn
annars kann að vera.
Það er ljóst, að koma þarf jafn-
vægi á skiptingu dagskrárfjár og
efla þá dágskrárliði, sem út und
an hafa orðið, erindi, bókmennt
ir og léikrit, rrieð fullri viður-
kenningu á gildi tónlistarinnar,