Morgunblaðið - 30.11.1955, Blaðsíða 7

Miðvikudiagur 30. nóv. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
Þorsteinn Jónsson skri far um

H ekísbókmen ritas^gsína
HeSsjí Helilssan Rannveig
WJra m . . . O ' 1889 3. ágúst — 22. nóv.
FLESTUM mönnum þótti sú
fregn góð er Menningarsjóð-
ur tilkynnti að skóldið Krist-
mann Guðmundsson hefði tekið
það að sér að semja bók um
heimsbókmenntir, er sjóðurinn
hugðist gefa út. Allir vissu, að
Kristmann er ákaflega lærður
maður og lesinn og að bók-
menntasmekkur hans er ágætur
og viðhorf hans til bókmennta
heilbrigt og laust við fordóma.
Auk þess er hann alkunnur
dugnaðarmaður og því engin
hætta á því, að hann kæmi ekki
verkinu áfram á hæfilegum
tíma.
Því miður er það sýnilegt, á
þessu fyrra bindi, sem nú er
komið út, að útgefendur hafa
orðið að takmarka mjög stærð
ritsins. Það verða aðeins tvö
bindi. Þetta er, auðvitað, alltof
fljótt yfir sögur farið. Þetta verð-
ur aðeins stutt ágrip og því enn-
þá meiri vandi að semja það en
ella hefði orðið ef ritið hefði
verið 6—8 bindi. En þrátt fyrir
þetta virðist höfundinum þó hafa
tekizt að þjappa hinu mikla efni
saman í læsilega bók og stórfróð-
lega. Auðvitað verður hann að
fara fljótt yfir sögur, en fróð-
leiksfús almenningur fær hér, í
fyrsta sinn heilsteypta bók-
menntasögu á voru máli, gott og
greinilegt yfirlit um stefnu í
bókmenntum og helztu skáld
allra tíma. Það orkar ætið tví-
mælis hverju beri að sleppa í
svona ágripi, því eðlilega er ó-
mögulegt að vera langorður um
hvern einstakling. Mörgu hefur
orðið að sleppa og hafa stutt.
Bókin er vönduð að allri gerð,
271 bls. í meðalstóru broti, papp-
ír góður .og letur fallegt. Ail-
margar myndir eru af skáldum
og rithöfundum, hinum helztu.
Þessu fyrra bindi skiptir höf-
undur í 5 kafla þannig:
Fornar bókmenntir bls. 7—47.
Miðaldabókmenntir til bls. 69.
Bókmenntir á 16. og 17. öld til
bls. 114. Bókmenntir á 18. öld
til bls. 165. Bókmenntir á 19.
öld til bls. 271.
Það er þannig með ritað og
prentað mál að nokkuð er
vandasamt að skilgreina hvað af
því tilheyrir bókmenntasögu.
Bókmenntir ná t. d. yfir eðlis-
fræði, efnafræði, læknisfræði,
búfræði, landafræði og ferðasög-
ur, heimspeki, náttúrufræði,
guðfræði o. fl. o. fl. — auk skáld-
skapar og bóka um alls konar
listir. Venjulega eru bókmennta-
sögur takmarkaðar við skáldrit,
heimspeki, ævisögur og ferða-
bækur svo og stórkostlegar upp-
götvanir í náttúrufræði og trú-
arleg rit er tákna nýjar stefnur
í andlegum efnum. En takmörk-
in eru ætíð mjög óljós og vanda-
samt að ákveða þau.
Mér finnst Kristmann Guð-
mundsson hafa unnið gott og
þarflegt verk með samning þessa
fyrra bindis bókmenntasögunnar.
Er menn horfa yfir hóp skólda
og rithöfunda frá fyrstu tíð, er
slíkar hugsanir voru færðar í
letur, til vorra daga, má líkja
því við það að menn horfi yfir
vítt land þar sem sjóndeildar-
hringur hverfur í fjarska. Þar
lengst úti í fjarlægð grárrar
fornaldar, hverfur allt nema
allra-hæstu tindarnir, þeir gnæfa
þar einir upp úr flatneskju atlra
lægri tinda og hæða sem eins
og renna út í sléttu, sem þoka
hvilir yfir. Eftir því sem nær
ærist, fara einnig hinir lægri
tindar að sjást, en ótöluteg mergð
lægri fjalla hverfa þó enn brátt
í móðu og mistur. Loks er, næst
manni, allt ljóst og hver mis-
hæð sést — en vér þjótum með
leifturhraða frá því — og senn
verður það flest hulið gleymsku
og móðu tímans. Þannig fer veg-
semd heimsins. Jaínvel Július
Caesar fær aðeins 2 línur .í þess-
ari bókmenntasögu og þykir mer
það fulllítið um þann ritsnilling,
sem um langan aldur var lesinn
if öllum þeim íslendingum er
IDAG fer fram frá Fossvogs-
kapellu jarðarför Rannveigar
Sigurðardóttur, húsíreyju í
skólagöngu þreyttu. En í svona
bókmenntasögu verður eklci allt
sagt og ætíð verður álitamái
hvað ber að velja og hverju
sleppa.
Um þessa bókmenntasögu
verður ekki unnt að rita, fyrr
en hún er öll komin, t. d. er auð-
séð, að í 19. öid vantar mikið
ennþá. En það sem komið er,
virðist vel gert og vandlega vahð
úr það, er helzt þarf að geta,
í svona stuttu máli. Auðvitað er
smekkur manna misjafn, ég hefði
kosið meira sagt um suma rit-
höfunda og skáld, og nokkurra
sakna ég frá þeim löndum, sem
þegar er getið um. Mikill ókost-
ur er, að enginn formáii er fyrir
bókinni, þar sem höf. gerir grein
fyrir því, hvernig hann hyggst
skipta verkinu öllu í kafla, við
hvaða rit hann styðst einkum
o. s. frv. Auðvitað fylgir síðara
bindinu slík greinargerð, svo og
nafnaskrá, sem er ómissandi að
fylgi þessari bók. —
Það verður alltaf álitamái
hvernig dæma beri skáldskap og
ritmennsku. Þar eru menn oft
ósammála. Óalandi og óferjandi
í þeim efnum eru þeir er meta
skáldskap eftir stjórnmálasteín-
um. Slíkt er nokkuð algengt hér
á landi, en sem betur fer er það
aðeins fámenn klíka, sem tek-
ur mark á slíkum „ritdpmur-
úm“. — Eg er ekki ætíð sammála
Kristmanni, en mjög oft. T. d.
segir hann að Bernhard Shaw
hafi ekki verið vitur. Eg held nú
að hann hafi verið það, enda þott
hann væri iHfygli og fullmikið
fyrir það, að vegsama sína eigin
dýrð.
Málið á bók þessari er lipurt
og notaiegt, látlaust og fjörugt,
oftast. Kristmann forðast þau
leiðinlegu hálf-fornu og tilgerð-
arlegu orð og setningar, sem nú
er að verða tizka að nota og
hver étur upp eftir öðrum. Ung-
ir angurgapar nefha betta „ris-
hátt“ mál en sannleikurinn er
sá, að oft er þessi ritháttur til-
gerð ein, einkum ef um fræði-
rit er að ræða, tefur fyrir lestri
og óprýðir vort fagra mál. Það
er engin ástæða til þess að vekja
upp slíka drauga né búa txl áf-
káraleg orðskripi. Fólk hefur
ekki ánægju né tima til þess að
leita að slikum felumyndum i
venjulegu lesmóli, óskar helzt að
skilja án tafar, það sem verið er
að lesa. —
Eg læt hér staðar -numið að
sinni. Um bókmenntasögu Krist-
manns Guðmundssonar verður
ekki endanlega skrifað, fyrr en
hún er öll út komin.
Jkorsteinn Jónsaon.
HELGI Ketilsson vélstjóri er
sjötugur í dag, fæddur 30. nóv.
1885 á ísafirði. Foreldrar hans
voru Ketill Magnússon skósmið-
ur, Rangæingur að ætt og Helga Borgarholti við Kaplaskjólsveg.
Guðrún Bjarnadóttir, smiðs Jóns-1 Frú Rannveig fæddist í
sonar á Akureyri. | Reykjavík 3. ágúst 1889. For-
Helgi hefur unað alla sína daga eldrar hennar voru Sigurður
á ísafirði, að undanskildum þeim Bjarnason frá Garðhúsum hér i
tíma, er hann var í siglingum bæ Vllborg Sigurðardottxr ur
erlendis i Steinhúsinu. Þau voru bæði af
1906 kvæntist Helgi Láru Tóm- l8ðmlum, reykvískum ættum, sem
asdóttur, Gunnlaugssonar fiski- af eiu kommr maigii Reykvik-
matsmamis. Hafa þau jafnan ótt mgar' Slgurður Yar Sremdur
heima hér í bænum og heimili maður °f vel f aer gerr' Haun
þeh-ra verið eitt af mörgum Vann+Vlð/erzlun’. en s umiaðl
j , ■ •! , * r* -tt r sio i tomstunaum sinum. Vilborg
myndarheimilum a Isafiröj. Hafa ö
, u • h iv , var dugleg kona og skapfost, ein-
pau hionin jafnan venö samhent « . ? ... ,.v
t oro og einbeitt, raungoo og trygg-
um að gera garðinn trægan og sigur8ur missti heilsuna í
skapa þar bjargíast athvarf fyxir . .bjóma aldurs s5ns> og lézt haDn
skylda og vandalausa. |írá sex börnum innan tíu Ara
Helgi Ketiisson er gafaður og Wnn 20 jaúar ]8e3 vinir og
i vandamenn tóku þá til fósturs
prýðilega sjálfmenntaður. Fylg-
ist vel með og les mikið á erlend-
.'fimm af börnum þeirra hjóna, ...
um malum, emkum ensku. en elzta barnið> drengj sem Guð- íolkl komin 1 baðar ættir- og
brandur hét, hafði móðirin - hjá vinnu vandist hún í bernsku. Hun
sér. Hann fékk flogaveiki korn- vard og kona vinnusöm Qg mikii
ungur og varð aldrei heill. Vann h°síreyja, °S sem móðir mundi
móðirin jafnan fyrir honum, unz bun bafa yerið eins og bezt varð
hann lézt árið 1931, sinnti um a kosið. Bóndi hennar var jafnan
hann af stakri umhyggju og frá- farmaður öll þeirra hjónabands-
bæru þolgæði, Hin þörnin, auk ar’ nema tvo Þau síðustu. Hún
Rannveigar, voru Björg, sem lézt varð bvl ein að 113:19 a hendi
17 ára gömul, Þóra, gift Ara slj°rn heimilisins , og uppeldi
Þórðarsyni kaupmanni og síðan harnanna. Þau hjón höfðu um
Wiliiam Nielssen, málara í Kaup- lan8t skeið nokkurt bú, og i
mannahöfn, en tveir Sigurðar, Borgarholti var ávallt mikil
Sigurður, sem lengi var skip- rlsna- Var bað lopt venja, eins
stjóri á togaranum Geir óg einn a rausnarheimili í sveit, að
af eigendum hans, og Sigurður, 1 Borgarholt kæmi helzt enginn
löngum togarasjómaður, en nú ekki pósturinn með bréf eða
verkamaður hér í bænum. Hahn yafmagnsmaður með reikning —
fæddist þrem dogum eftir iát an bess ab honurn væru veittar
föður síns, og er hann nú einn góðgerðir. Og í Borgarholti voru
á lifi sinna systkina. | oít dvalargestir, einkum skyld-
1 fólk og vinir Hallgríms að vest-.
Rannveigu tóku til fósturs an. En hvorki umsvsla búsins né
þriggja ára gamla hjónin á Völl- annir vegna gesta 'drégu úr þvi>
I um á Kjalarnesi, Jónas oddviti ag frú Nannveig sinnti taörnum
Helgi var bráðgerr og lét tals- Sigurðsson og Helga Erlendsaótt- sinum og fósturbörnum. Hún
vert til sín taka um framkvæmd- ir. Þau voru merkishjón og sýndi þeim mikla umhyggju, og
ir hér frá 1912—1920. Réðist ! reyndust fósturdóttur sinni mjög hún hafði lag á að umgangast
hann þá m. a. í að reisa íshúsið vel. Varð afar kæit með henni þau þannig, að hún gæti fylgzt
Og Helgu, epda var Helga róm- með ]eikjum þeirra og áhuga-
uð fyrir ljúfmennsku og nær- máirim og fengi haldið trúnaði
Glámu, ásamt Axel bróður sín-
um og Magnúsi Thorberg út-
gerðarmanni, og var forstjóri gætni. Magnús, sonur þeirra þeirra> jfún þufti svo ekki að
þess og um tíma einkaeigandi, i hjóna, nú þóndi á Völluin, var ,þeita þau hdrðUi og eltlci var
þangað til hann 1936 seldi og ' °S Rannveigu sem broðir, og hætt vlð> að hún hútaðl þeim að
‘ sameinaði frystihús sitt, Glámu, 1 brustu Mdrei bönd vináttunnar hæra fyrir föðurnum, þegar hann
: íshúsfélagi ísfir.ginga h.f. og Þelrra á milli. | kæmi heim, ef eitthvað bar út
' gerðist jafnframt aðalverkstjóri Helga húsfreyja á Völium lézt af. Hann átti ekki að verða grýla
þess ag siðar vélstjóri, og gegnir | árið 1904, en frá Völlum fluttist á börnin. Þau áttu að hlakka
þvi starfi enn Auk þess tók ; Rannveig ekki fyrr en fimm ár- hverju sinni til heimkomu hans,
Helgi þátt í útgerð, og um skeið [ um siðar. Hún settist þá að í og hann skyldi geta notið óbland-
einnig í túnrækt. Fjörið og kapp- j Reykjavík, og þar var hún svo innar ánægju á heimilinu, bá
ið var "vo mikið að harin varð búsett til dauðadags. Hinn 5, júlí sialdan honum gæfist tóm til að
1918 giftist hún Hallgrírni Jóns- dveija þar.
syni, vélstjóra, frá Móabúð íi . , , , , , „
Grundarfirði. Níu árum síðar 1. Af+ +þessu. ma nokkuð marka
laus um þjóðmal og ýmis félags-: keyPtu Þan husið Borgarholt við frú°r Ra^nnveLar' oEr ^heHstevpta
mál. Munu þeir næsta fáir, sem 1 Kaplaskjoisveg, og' var þar heim- qhapgerð henna„ Hú va '' *
hafa jafn lifandi áhuga á þe>m' di Þeirra upp fá þvi. Var mjög hlutl Sv0 wl eerð konT
málum sem Helgi, og svo þaul- astuölegt með þeim hjónum, og fáosett mundi vera Illt umtaí
lerinn sem hann er enda er hann hefir það folk, sem bezí þekkir ‘ g . ' Hlt 9
—TkemmtUeaastur við td- ^1^^, a« enginn, skyldur var henm viðurstyggð, og ilHeil-
sss. íz s æisææ
að hafast eitthvað að, og lét alls
staðar að sér kveða.
Ekki hefur Vleigi verið áhuga-
'lega rekinn í vörðurnar, enda
heldur hann skoðunum sínum
fvam beint og hiklaust, og er
heill og hreinn í hverju máli.
Helgi er vinfastur og vingóður,
hjálpasmur öllum sem hágt eiga,
dæmi, að þeim hafi orðið -svo
mikið sem sundurorða í öll þau
þrjátíu og sjö ár, sem þau voru
í hjónabandi, og voru þau pó urn mann' Hltt var. svo annað
allgeorík, vildi hún heldur þola
órétt en troða illsakir við nokk-
mál, að hún vildi ógjarnan hafa
neitt saman að sælda við það
fólk, sem ekki vakti traust henn-
bæði mjög sjálfstæð í skoðun-
um. Þau eignuðust fjögur bövn,
_ , . . Og eru þfjú :þeirxa á lífi, Sigurð- „ , , , ,■ . , , .
°g vrll greiða gotu þeirra af vélstjórij kvæntur Quðrúnu ar +eða.hun teldl «« ekkl Sela
Guðrún, gift í
Qg Hermann,
giftur Helgu
miklu örlæti og hlýleik. Hann K’rl„déttur
er því bæði vinsæll og virtur Bandarikjunumi
af þeim, sem mannkosti meta. skrifstofumaður>
virt. Hún var ekki fljót til kynna,
en trölltrvgg og svo raungóð sem
bezt varð á kosið, og þar fór
hún ekki í mar.ngreinarálit, og
Kaffi
Nýbrennr og malað, I loft-
bétturo sellophanumbáðuœ.
VerzL HaQa Þúrarios
Veaturg 17, Hverfssg. 88,
Tryggð Þelrra hjóna Helga og lngólfsdóttur. Þriðji sonurinn, .
Laru vrð ísafjorð hefur verið Jón lézt sumarið 1954f tuttugu ekkl fhkaði hun velgerðum sm-
með fádæmum á þessum umbrota og 4tta ára gamalh Hann stund_ um- Hun var trukona, en bar trú
tímum. Ast þeirra til æskustöðva aði skriistofujtÖrf Jón var ein- smaö. ekkl a vorunum. heldur
og gömlu leiksystkinanna hefur stakur maður að vöndun, prúð- syndl ,hana 1 verkl' Bokhneigð
komið fram í ýmsu. sem allt hef- mennsku og skyldurækni, og var var bun og fylgdlst furðu vel
ur endurspeglað góðvild og kær- fráfall hans foreldrunum mikið með bvi> sem gerðlst 1 almenn-
le-ika- áíall. Mun frá Rannveig aldrei um malum- og motaði bun si;llf
Eg óáka að Helgi' Ketilsson, hafa borið sitt 'barr éftir missi skoðanir smar ,a heim. A avoxt-
ieikfélagi minn og vinur eigi enn hans, Tvö börn ólu þau upp aö unum skumð Þer Þekkja þá, mun
langt lif fyrir höndum. Hann er mestu, Eorgarholtshjón, Unni bafa verlð mælikvarði hennar á
enri hinn sprækasti, andlega og Aradóttur, systurdót.tur frú Þemr vettvangi. Skoðunum sín-
hkamie^a, og mun aldrei skorta Rannveigar, gifta Guðmundi gJm ^u,n tram at? stillingu og
áhugamál né viðfangsefni. Hagalín, og HaJlgrím Kristjáns- iestu; en let Þær ekki verða sér
^ Sjötugsafmælið heldur Helgi í son, sjómann, bróðurson Hall- og vmum sinum til sundurþyKk-
| hópi barna og barnabarna í gríms.
| Reykjavik. Þangað eru flutt flest Rannveig var af starfs- og' elju-
(börn þeirra Helga og Láru, oins _____________
og annarra ísfirzkra hjóna. Hon- • . "f
, usn. rnunu berást ijöldi. skeyta, þar sem minnmgarnar vaka og °f.'ímy+UI1'. saegi, vel, og
Ivrra VinnfiííViafián fíprn hnniim bökk 01?' htíiðiir fvrir eSa -ra, hafðl sei'Stakan
is. Kún hafði glöggt auga fyrir
skoplegum tilbrigðum daglegs
lífs og var mjög minnug ,á
skrýína atburði pg skqpleg svör
og ta.nyttin. Hún sagði vel og
fjöldi nlýrra handabanda, sem færa honum þökk og heiður fyrir
| þakka honum og heiðrá harrn. langt og óvenjulegt æfistarf.
| En sterkasti ylurinn verður þó
óefað frá gömlu æskustöðvunum,
stí.I á frásQgri .sinni, sagði áf ilaun-
Heill þér sjötugum, kæri vinur. kíminni alvöru frá sk°Plegum
Arngr. Fr. Bjarnason. Frh. á bls. 12.