Morgunblaðið - 04.12.1955, Side 1
JfHotBttttMaítft
Sunnudagur 4. des. 1955
Ýtarlegar rannsóknir eru gerðar á Vesturlöndum
um þróun réttarskipunar í sósíalisku ríkjunum
IJÚNÍ s.l. var haldin í Aþenu
allmerkilcg ráðstefna, sem
■ „alþjóðasamiÖK frjálsra lög-
fræðinga efndu til. Samtök
þessi, sem hal'a bækistöð í
Ifaag undir forustu hoilenrka
lögmannsins A. J. M. van Dal
hai'a það hluiverk fyrst og
fremst að fyígjast nákvæm-
lega með réttarþróun i ríkium
kommúnismans. Ætti sú starf
. semi að njóta skilnings lög-
fræðinga hvar í flokki scm
þeiv standa. Þv; að í auguvn I
þeirra, sem bcða stjórnmála- !
kenningar marxismans ætli |
þáð að vera allþýðingarmi ið, |
hversbá+far réft'"',rer‘i beir!
vilja leiða yfir þjóð sína. Og 1
augum hinna sem viíja myniia
varnarvegg, ætti það að vera
mikilvægt að kynna sér i
reynd í hverju réttarkerfi
Marxismans er frábrugðið þvt
sem vestrænar þjóðir eiga að
venjast.
„Samtök frjálsra lögfræðinga“
vilja stefna að því að rannsaka
í'éttarfar hinna sósialisku ríkja
algerlega á hlutlægum grund-
velli. Þau safna upplýsingum
beint úr lagasöfnum og úr opin-
benrm birtum dómsúrskurðum
Austur-Evrópu-ríkjanna. Einnig
hgfa þau skipulagt með ríkis-
styrk frá vestur-þýzku stjórninni j
yfirheyrzlur á flóttafólki frá'
Austur-Þýzkalandi og öðrum
ríkjum sósíalismans.
FJÖI.DI LÖGFRÆÐINGA SEM j
FLÚIÐ HAFA LAND
í samtökunum eru, auk vest-'
rænna lögfræðinga, fjöldi lög-
fræðinga, sem flúið hafa Austur-
Evrópulöndin. Þeir eru að vísu
bitrir eftir þungbæra reynslu svo
upp gæti e. t. v. komið sú spurn-
ing hvort hægt sé að treysta sann
leiksgildi frásagna þeirra En
bæði er, að þessir austur-
evrópsku flóttamenn eru margir
hinir frábærustu lögfræðingar
þjóða sinna, margir þeirra fyrr-
verandi prófessorar og háttsettir
dómarar og svo hitt, að starfs-
bræður þeirra af Vesturlöndum
gangá ríkt eftir hlutlægum skýrsl
um um málin, svo að samstarf
þ?irra við þessar rannsóknir virð-
ast lítt varhugaverðar, heldur
þvert á móti mikilvægt að njóta
hinnar staðgóðu þekkingar þeirra
á réttarfari Austur-Evrópuríkj-
anna.
Á ráðstefnu þessari i Aþenu
voru mættir um 120 lögfræðing-
ar frá 50 ríkjum. Þar að auki sátu
um 200 grískir lögfræðingar ráð-
stefnuna, sem var haldin í Há-
skóla Aþenu borgar.
!
MIVKII KG SIUALASÖFN I
Þátttakendunum gafst mjög
gott tækifæri til að kynna sér
flest svið réttarfarsins í löndum
sósíalismans. Voru þar við hend-
ina ákaflega stór og merkileg
skjalasöfn, vandlega niðurraðað,
þannig að þau voru aðgengileg
öllum þátttakendum. Þessi skjala
söfn voru fyrst og fremst lög oe
reglugerðir sem settar hafa verið
í Austur Evrópulöndum eftir að
kommúnistar tóku við völdum
þar og þá fyrst og fremst þau sem
enn eru í gildi, þótt nokkur lög
sem numin hafa verið úr gildi
væru þar einnig, sem réttarsögu-
le? he.imild. Þá var þar einnig
fjöldi dóma, sem kveðnir hafa
verið upp í ríkjunum austan jgrn
tjalds, þeir sem birtir hafa verið
í dómasöfnum, en einnig gevsi-
mikið safn af frásögnum austur-
e.vrópskra blaða, af dómum. Hafa
þær frásagnir sérstakt gildi, þar
sem nú er ljóst orðið, að ekki
Skjolasöíit alþjóðasamtaka frjólsra lögfræðinga
sýna mikil sérkenni stjérnarskipunar Sovétríkj-
onna þétt deilt sé um raunhæia einohagsbreytingor
nema lítill hluti dóma er birtur
í opinberum dómasöfnum þar Þá
tylgdu i skjalasafni þessu athygl-
isverðar greinar úr austur-
evrópskum lögfræðit'maritum,
úrdrættir úr kennslubókum og að
lokum voru þar ýmsar vísinda-
1-par ritgerðir sérfræðinga, er á
Vesturlöndum búa, um þróun
sovézks réttar.
RANNSÓKNIR Á SOVKZKKI
’FTTARSKIPUN
Það er staðreynd, að réttarfar
sosialisku ríkjanna hefir verið
undir hlutlæeri og fullkomlega
fræðilegri smásjá vestrænna
fvæðimanna í fjölda ára Fyrst
réttarþróunin í Sovét Rússlandi
og hin síðustu árin réttarþróunin
í öllum smáríkjum Austur
Evrópu. Til eru nú hin fullkomn-
ustu vísindarit um þessi málefni
og t. d. mun það vera sérgrein!
prófessora við nokkra háskóla á !
Vesturlöndum. |
Ekkert ætti því að vera í veg-
inum fyrir að þessi mál væru
útskýrð að nokkru við kennslu í
lagadeild háskólans hér. Er það
rauna-r algengt við kennslu i
ýmsum greinum, að skýrt sé frá
séreinkennum í rétti ýmissa
þjóða. En ein undantekning er frá
þvb Prófessorar lagadeildarinnar
skýra aldrei frá sérkennum iAtt-
arfarsins í Sovétríkjunum Af því j
leiðir, að alltof mikil fáfræði rík-
ir um það meðal laganema og ís-
lenzkra lögfræðinga. í okkar þjóð
félaei er stjórnmálamönnum og I
dilettöntum eftirlátið að útskýra
hvaða breytingar á réttarkerfinu
marxisminn mvndi færa þióðun-
um. í þeim frásögnum er oft mál-
’im blandað.
ÚVTct TJM FFNAHAGS-
nn»?vT,NGAE
Svo við förum nú dálítinn póli-
tískan útúrdúr, þá vita menn að
saet hefir verið, að sós;a)isminn,
eða marxisminn sé stjórnmála-
stefna, sem aðallega innleiði nvtt
efnahagskerfi, nýja stéttaskipan
og yfirleitt jafnræði allra í laun-
um og lífskjörum.
Það er mjög vafasamt hversu
þetta hefir til tekizt í verki í
ríkjum kommúnismans. Tals-
mönnum þessarar stjórnmála-
stefnu tekst ekki að sannfæra
menn um að meira jafnræði sé
Forseti ráðstefnunnar í Aþenu og formenn nefnda. — Forseti
ráðstefnunnar var Vestur-lslendingurinn Joseph Thorson hæsta-
réttardóniari í Kanada.
manna á meðal í sósíalisku ríkj-
unum, heldur en í vestrænu lýð-
ræðisríkjunum, hvorki hvað völd
og viiðingu né helö.ur hvað efna-
hag eða laun snertir. Þvert á
móti hafa verið fram færðar ýms-
ar líkur fyrir því að t.d. launa-
munur sé þar meiri heldur en
þekkist nokkurs staðar á Vestur-
löndum. Það er því ekki ugglaust
að þessar breytingar, sem sosíal- j
isminn boðar hafi komizt á í raun.
EN RÉTTARSKIPUN
BREYTIST MJÖG
Hins vegar liggur nú fyrir svo
mikil vitneskja, að ugglaust má
telja að í löndum sósíalismans
hafa hvarvetna orðið stórfelldar
breytingar á réttarskipun allri. Á
ég þar við að réttarskipun þeirra
er mjög frábrugðin því sem Hðk-
ast á Vesturlöndum.
Það er að vísu rétt að vestrænt
lýðræði hafði ekki náð að blómg-
ast í löndum þeim sem komm-
únistar náðu á sitt vald. Þó virð-
ist allt benda til að svo hefði orð-
ið eftir lok síðustu heimsstyrj-
aldar, ef kommúnistaflokkarnir
hefðu ekki tekið völdin með of-
beldi í flestum þessum löndum
og með tiihlutun rússneska her-
námsjjðsins. Það er ekki fyrr en
eftir valdarán kommúnista t. d.
í Ungverjalandi, Tékkóslóvakíu
og Póllandi, sem réttarskipunin
Á ráðstefnu lögfræðinganna voru mættir fulltrúar frá flestuin
þjóðlöndum og af öllum kynþáttum. Myndin er tekin á nefndar-
. fundi um atvinnulöggjöí.
tekur algerlega nýja stefnu og
fær á sig blæ hinnar rússnesku
réttarskipunar.
Aðalatriði hennar er stór-
kostleg eiling nkisvaldsins á
öiluin sviðum, verndun þess og
um leið það sérkenni að fram^
kvæmdavaldið er að ýmsu
leyti haiið upp yfir hin skráðu
lóg og dómstólana. Réttindi
borgaranna verða í mjög rík-
um mæli að víkja fyrir þörf-
um rikisvaldsins. Hvergi er
ehn sýnilegt minnsta merki
þess að framkvæmdar séu
kenningar Marx og Engels um
afnám ríkisvaldsins, heldur
þvert á móti stórfelld efling
þess og um leið að það tryggir
sér með ölium mögulegum
ráðum að almenningur geti
ekki myndað samsæri gegn
rikinu eða steypt þvi valda-
kerfi sem þegar hefir verið
byggtupp.
Skipti á valdamönnum hafa
verið tið í Ausíur-Evrópu-
löndunum, en þær breytingar
hafa ekki orðið fyrir vilja al-
mennings í landinu, eins og
tíðkast á Vesturlöndum, held-
ur hafa þær allar verið ákveðn
ar ofan að.
Hér er ekki tóm til að rekja
sérkenni réttarskipunar sósíal-
isku ríkjanna skipulega. í frá-
sögn minni hér á eftir vildi ég
aðeins greina frá nokkrum atrið-
um, sem mér hafa þótt athyglis-
verð og lýsa nokkuð þeim nýju
viðhorfum laga og réttar, sem
kornmúnisminn býður hverri
þeirri þjóð upp á, sem þiggur
handleiðslu hans.
PRENTFRELSI
í stjórnarskrám allra hinna
sósíalisku ríkja er yfirlýsing um
prentfrelsi.
En eigum við að athuga t. d.
búlgörsk lög um prentun frá 25.
febrúar 1949. Þar segir í 1. gr.:
„Prentun í víðtækustu merk-
ingu þess orðs (þar a meðal ljós-
prentun, steinprentun, kopar-
stunga og prentmyndagerð) er
bundin algerum einkarétti ríkis-
ins“. Síðar í þessum lögum er
kveðið á um það að allar pnent-
smiðjur, prentvélar og annað er
prentun viðvíkur og er í höndum
einstaklinga, skuli gert upptækt,
þ. e. a. s. engar baúur greiddar
éins og við eignarnam.
Eða tökum annað dæmi frá
Rúmeníu. Þar segir í reglugerð
nr. 583 frá 1950, sem sögð er ein-
mitt byggð á prentfrelsisákvæð-
inu:
„Allar stofnanir, fyrirtæki,
verzlanir ríkisins og einstakl-
inga, félög opinbar og einstakl
inga, skrifstofur, sem taka af-
rit af skjölum og allir einstakl-
ingar, sem eiga eða hafa undir
höndum ritvélar og fjölritun-
arvélar, svo sem gestettner,
mimeografiskar vélar, prent-
myndavélar eða handpressur,
svo og efni sem þarf til fjöl-
ritunar svo sem stensla, prent-
svertu og önnur slík efni, eru
skyldugir að láta skrá þau hjá
lögreglunni innan 30 daga. Vtð
skráningu fá þeir sérstök leyfi
til að hafa þessa hluti undir
höndum."
Síðar í þessum sömu lögum er
lögð skylda á hendur mönnum að
láta lögregluna skrásetja kaup og
sölur á slíkum hlutum og sagt er
að Innanríkisráðuneytið setji
reglur um það hverjir skuli fá
leyfi til að eiga þessa hluti. Að
lokum eru svo ströng refsiákvæði
um brot á lögunum.
Þessi ákvæði um prentun og
fjölritun munu vera lík í öllum
Austur-Evrópuríkjunum. Þó ber
þess að geta að það viðgengst að
verkalýðsfélög og flokksdeildir
kommúnistaflokksins hafi sínar
prentsmiðjur, enda eru þau liður
í valdakerfinu.
STJORNMALAFRELSI
f stjórnarskrám sósíalisku ríkj-
anna eru yfirlýsingar um stjórn-
málafrelsi, fundafrelsi og félaga-
frelsi.
En 31. júlí 1947 gaf búlgarska
kommúnistastjórnin út eftirfar-
andi tilskipun:
Ráðuneytið hefir gefið út yfir-
lýsingu um upplausn „Þjóðlega
bændaflokksins". (Það var
stærsti flokkur landsins)
1) Þjóðlegi bændaflokkurinn
skal uppleystur.
2) Bækistöðvum hans og öðrum
fundarstöðvum skal lokað. Skjala
söfn hans og bréfasöfn skulu gerð
upptæk.
3) Allar fasteignir og lausafé
sem flokkurinn á skulu gerð upp-
tæk.
4) Innanríkisráðherra og dóms
málaráðherra er feiið að fram-
kvæma tilskipun þessa.
„FORUSTUHLUTVERKIÐ"
Hvað þá um aðra flokka, sem
ekki eru bannaðir?
Um það er greinargóð upplýs-
ing í riti prófessors Pavel Peska,
sem nú kennir ríkisi étt við Karls-
háskólann í Prag. Hann segir í
kennslubók sinni:
„Forustuhlutverk kommún-
istaflokkanna er almennt við-
urkennt, jafnvel þótt nokkur
„alþýðuríkjanna" láti nokkra
aðra flokka viðgangast, aðeins
gegn því að þessír flokkar við-
urkenni algerl“ga forustu
kommiínistafloklcsins".
Og það getur hatt eftirköst ef
einstaklingar hafa persónulega
skððun, andstæða skoðun komm-
únistaflokksins. Fyrir því skal
ég tilfæra svolítinn dóm héraðs-
dómsins í Brodnica-héraði í Pól-
landi, 9. janúar 1954.
„Ákærður er bóndinn Piotr
Kobylski, seni hefir af illum
og ráðnum hug dregizt aftur
úr með að skila ríkinu sam-
Frh. á bls. 18.